Ата Заңға 20 жыл

Қазақстан Республикасының Конституциясына 20 жыл

1995 жылы 30 тамыз елімізде заңмен бекітілген Мемлекеттік мереке – Конституция күні.

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

«Қасым ханның қасқа жолы» XIV ғасырдың аяғында Шыңғыс хан ұрпақтары Жәнібек пен Керей Қазақ хандығын құрды. Ал 1511 жылы билік басына Жәнібектің ұлы Қасым келді. Әскери қабілеті мен халықты соңынан ерте білу дарынымен танылған Қасым хан мемлекеттің нығайып, кеңеюіне бар күшін жұмсады. Бірінші бөлімде жер және жесір дауына орай құн төлеу, салық төлеу мәселелері қарастырылған. Екіншіде – қылмыс пен жаза өлшемдері белгіленген. Үшіншісінде – әскери тәртіп пен оны бұзушыларға қолданылатын жаза түрі, ал Төртінші бөлімде – елшілік қарым-қатынастар айқындалған. Бесінші бөлім халықтың ата-дәстүріне арналған. Ата-дәстүр мен салт-санадан алынған бұл заңның негізі қазақтарды тура жолмен жүруге шақырды. Әділдігіне орай «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталған осы заң қазақ тарихындағы алғашқы заң еді.

Есім ханның «Ескі жолы» - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдар жиынтығы. Есім хан 1598–1628 жылдары билік құрған кезінде, өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолданды. Бұл заң ережелері: Жерге қатысты заңдарды Малға байланысты ережелерді Мүліктік қатынастарды Қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру, қасақана жарақат келтіру) Әйелдердің қоғамдағы жағдайы туралы Әскери міндеттілік туралы Дәстүрлі шаралар мен кедейлерге көмектесу туралы мәселелерді қарады.

Тәуке ханның «Жеті жарғысы» Қазақ Ата заңдары тарихында маңызы зор ірі ескерткіш, рухани мұра болып табылады. Араб, парсы тілін жетік білетін Тәуке ханның сенімді елшісі Қожабергеннің: «Шығайдан соң орнына Тәуке қалды, Кезінде Әз Тәуке деп атақ алды Қазыбек, Төле, Әйтеке ақылшы боп Дейтұғын «Жеті жарғы» заң шығарды»,- деген өлең жолдары осы Қожабергеннің Тәуке ханға арнап жазған «Жеті жарғы» дастанынан үзінді болатын.

«Жеті жарғыдағы» құқықтық тұжырымдарды шартты түрде жеке баптарға бөліп қарастырсақ, адам құқығы мен меншікке қатысты баптар мынадай мазмұнда көрсетілген. Атап айтқанда: 23-бапта: «Егер әкесінен енші алған ұл баласыз болып өлген болса, онда оның қожалығы өзінің әкесіне беріледі». 24-бапта былай деп тұжырымдалған: «Әйелді ренжіткен адам одан кешірім сұрауға тиіс. Кешірім сұрамаса арсыздығы үшін айып салынады». 25-бап: «Кімде-кім азғындыққа жетелеген немесе зорлықпен бұзықтық жолға салған әйелді ар-намысы үшін сол адам өлтіріледі немесе азғындығы үшін 200 жылқы өндіріп алынады». 26-баптың тұжырымы мынадай: «Төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді» (Төре мен қожалар сауатты болғандықтан мемлекеттің ерекше қамқорлығында болған). 27-баптың мазмұнына зер салсақ, онда былай делінеді: Құл өмірі құнсыз. Ол қожайынның билігінде. Бұл бапқа түсініктеме ретінде қосатын болсақ, қазақ құлдарын жалшы, кейін бостандық беріп бөлек шығарып отырған.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде мұндай қылмыстар 88-баптың 2-бөліміне жатады. Онда бес жылдан он жылға дейін бас бостандығынан айырылуға жатады деп атап көрсетілген. «Жеті Жарғыда» ата-анасын өлтірген баланың жазасы арнайы айтылмаған, сірә, кісі өлтіргендермен бірдей жазаланса керек. «Жеті Жарғыда» өзіне-өзі қол салғандар яғни өзін-өзі өлтіргендер басқалардан бөлек жерленеді делінген. Біздің қазіргі кезде кісіні өзін-өзі өлтіру халіне жеткізгендер ҚР ҚК-нің 92-бабы бойынша жазаланады «Жеті жарғы»

«Жеті жарғының» әрбір бабы сол кездегі заман талаптарына сай, соған жауап беретіндей дәрежеде жасалған. Ол қазақ елінің ұлттық бірлігін нығайтып, рулар арасындағы алауыздықты тежеуге көп үлес қосты. «Жеті жарғы»

30 тамыз елімізде заңмен бекітілген Мемлекеттік мереке – Конституция күні. 1995 жылы

Еліміздің Ата Заңы жүздеген жылдар бойы қалыптасқан адамзат баласының жалпы құндылықтарынан құралды. Конституциямызда адамдардың табиғи құқықтары мен бостандықтары, билік институттарын демократиялық жолмен қалыптастыру және дамыту, Қазақстан аумағында азаматтық қоғам құру туралы прогрессивті идеялар бекітілді. Конституциямызда бекітілген нормалар Қазақстан Республи­касын гүлдендіру мақсатында еліміздің барлық азаматтарының бірлесіп, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып қызмет етулері үшін жағдайлар жасайды.

Конституцияда адамды қастерлеу, құрметтеу, адамгершілік сезімдеріне үлкен маңыз берілген. Әркімнің өзінің жеке басының бостандығы заң жүзінде қорғалған. Конституцияның 19-бабында Әркімнің өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы” деп жазылған. Адамдардың ар-ождан бостандығына заң жүзінде толық кепілдік берілген. Конституцияның 39–бабында адамдардың құқықтары мен бостандықтарына қоғамдық тәртіпті, адамның құқығы мен бостандығын, халықтың денсаулығын қорғау мақсатында ғана шектеу қойылуы мүмкін екендігі көрсетілген. 39 баптың 3 пунктінде азаматтардың құқықтарын, яғни азаматтық құқығы, өмір сүру құқығы, жеке өміріне, өзінің және жанұясының құпиясына қол сұғылмауына, мемлекет органдары мен лауазым иелерінің кінәсінен шеккен зиянды қайтарып алуына т.б құқықтарын тіпті ең төтенше жағдайлардың өзінде де шектеуге рұқсат бермейтіні айтылған. Қазақстан Республикасының Конституциясы

Мемлекет әрбір баланың аман – сау өсіп, жан – жақты дамуын қамтамасыз етеді, Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы, Әрбір бала өз отбасында, ата – анасымен бірге өмір сүруге құқылы, Отбасында әкесі мен анасы өз алдына дербес өмір сүрумен, баланы ата – анасымен ажыратуға ешкім құқықты емес, Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкімнің ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ, Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы, Әрбір баланың ой – пікір, ар - ождан және дін еркіндігіне құқығы бар, Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы, Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы, Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.

«Ата заң әркімнің бойтұмары болып, оның әрбір қағидасы мүлтіксіз орындалғанда ғана ортақ мақсатқа қол жеткіземіз». (Н. Ә. Назарбаев)

Ендігі біздегі міндет – мәңгілікке ұмтылу. Мәңгілік Қазақстан. Мәңгілік Тәуелсіздік.