Презентация по карачаевской литературе на тему Каска бла къумурсха (3 класс)

САЛАМ! Вас приветствует учитель карачаевского языка Лаура Азретовна Магомедова МКОУ «Гимназия №9» г. Черкесска

Программный материал по предмету «Карачаевская литература» для учащихся 3-х классов многонациональных школ ИНФОУРОК Презентация выполнена на государственных языках РФ: русском, карачаевском

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Каска бла къумурсха И. А. Крылов Басня - Тамсил

Орусдан кёчюрген Биджиланы Асхат

1900-чю джыл январны 17-де Къарачайны Учкулан элинде туугъанды. 1922-1929 джыллада Москваны Кърал Университетини медицина факультетин тауусханды. 1929-чу джыл Москвада 1-чи Медицина институтну аспирантурасына киргенди. 1934-чю джыл диссертациясын джетишимли джакълаб, «медицина илмуланы кандидаты» деген илму дараджагъа, алим атха тыйыншлы болгъанды. 1934-1937 джыллада Къарачай областда медицина къуллукъну-ишни тамалын салыб кюрешгенди. 1937-чи джылны октябрь айында миллетчича, сталинчи джорукъгъа къаршчы адамча, тутулуб, он джылгъа Сибириягъа ашырылгъанды. 1949-чу джыл джангыдан он джыл тутмакъ азаб берилгенди. 1958-чи джыл майны ючюнде джюреги джарылыб ёлгенди.   КЪЫСХА ДЖАШАУ ДЖОЛУ

Къарачай халкъда медицина джаны бла алимлик дараджасы болгъан биринчи адам Биджиланы Асхатды. 1930-чу джыллада Москвадан Къарачайгъа къайытыб, областда медицина къуллукъгъа башчылыкъ этгенди, аны бла биргелей башчы хирург болгъанлай тургъанды. Къарачайда медицина къуллукъну тамалын салгъан, област хастанени (больницаны) ишлетген джашды Асхат.

Ол ишлени бардыргъаны бла бирге, Асхат халкъын къарангылыкъдан къутхарыугъа бек уллу къыйын салгъанды. Школгъа джюрюген сабийлеге да, къара танымагъан уллулагъа да джарарча, аламат дерс китабла джазгъанды – «Малчы», «Билим», «Джангы джашау», «Элибле» дегенча. Алада ол окъургъа юретген бла бирге, ауруула къайдан, къалай чыкъгъанларын, адам саулугъун къалай сакъларгъа кереклисин билдиреди, Джуртубузну джер башы, джер тюбю байлыкълары бла да шагъырей этеди. Дерс китабланы къалай джарашдырыргъа кереклисине алкъын Асхатдан кёб затха юренирге боллукъбуз. Дерс китабланы хазырлау ишни керти тамалын салгъан – Асхатды. Бизни халкъда иш этиб сабийлеге назму джазгъан биринчи шайыр да Асхатды. Шайыр дегенде да аллай шайырды, дуния адабиятны классиклерини дараджаларында джазгъан.

Тамсил – къысха, кёбюсюне хиликгелик, самаркъау халда, прозада не да назмуча джазылгъан чыгъарма. Адамланы терс халилерин, аллегория бла джаныууарланы, хансланы треклени неда башха затланы ишлери бла айгъакълау.

Къайтарыргъа соруула Тамсил деб не затха айтабыз? Айтылгъан тамсилни ким джазгъанды? Биз не затха кюлебиз тамсилни окъусакъ?

Сёзлюк иш: Каска – кузнечик, стрекоза Къумурсха – муравей Къырау – иней Урунургъа (ишлерге) – работать Токъ (къарны ашдан тоюб) - сытый

Къайсы къурт-къумурха къаллай болгъанын айт

Тамсилни къалай окъургъа керекди: Окъулгъан тамсилни джорукъларын тохташдырыгъыз. Окъугъан заманда персонажланы аууазларын къаллай интонация бла окъуругъузну айырыгъыз: - персонажланы айтырыкъларын, - халилерин, - авторны энчи оюмун. Интонациягъа кёре тамсилни персонажлары айтырыкъларын самаркъай халда айтыгъыз.

Тамсилни къалай окъургъа керекди: Определите задачу чтения. Выберите тон чтения: - речи героев - морали - пояснений автора. Подчеркните интонацией ироничное отношение к героям басни.

Къыш азыкъгъа джукъ джыймайды, урунуб Каска. Каска, джазыкъ, джай узуну джырлай туруб, Хасдан хансха ол секириб, ойнай эди, Джашил кырдыкдан тоюб джырлай эди. Джыргъа къызыб, аманлыкъгъа бел байлаб, Эс джыймайды заманында, артха ойлаб, Хапарсызлай, къалтыратыб сууукъ джетди, Къышлыкъдан кырдык кетди.

Джазыкъ Каска, ач болуб, сууукъдан къатыб, Ол баргъанды хоншу Къумурсхасына тартыб: - Джай узуну джырлагъандан бошамадым, Мен къышыма ашар азыкъ джыялмадым. Кёзюуюнде азыгъын джыйгъан хоншусу, Къарт Къумурсха, былайд, деди, болушчусу: - Тели Каска! Джай узуну сен джырладынг эсе, Къыш узуну тепсе, хайда тепсе. Джай ишлеген къыш токъ болур, ма менича, Ишлемеген ачдан ёлюр, ма сенича.

Хапарсызлай, къалтыраб сууукъ джетди. ... Ач болуб, сууукдан къатыб… Джай узуну сен джырладынг эсе, Къыш узуну тепсе, хайда тепсе. Ангылатыгъыз Джыргъа къызыб, аманлыкъгъы бел байлаб…

Бу суратлагъа текстден келишген тизгин таб «…» «…» «…»

Ишлемеген ачдан ёлюр, ма сенича Джай ишлеген къыш токъ болур, ма менича, МАГЪАНАСЫ

Джайны Каска къалай ашырды? Къумурсха не джууаб этди Каскагъа? Къумурсха къышдан нек къоркъмайды? Къышха хазырланмакълыкъны магъанасы неди? Тамсилни рольла бла окъугъуз. Соруула бла иш

Юй иш И. А. Крыловну «Каска бла Къумурсха» тамсилин азбар этиб, кесгин айтыгъыз Джаратхан къурт-кумурусханы суратын салыгъыз.

Презентацию подготовила учитель родного языка МКОУ «Гимназия№9» Магомедова Лаура Азретовна Аперим, сабийле!!!