Ыбырай Алтынсарин шығармаларындағы бала тәрбиесі

«Ыбырайдың аңсаған арманы»

Муханова Асима Хамитовна Жақсы ауданы, Киров мектеп-бақшасының орыс сыныптарының қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Жобамен жұмыс барысындағы жүйелілік Жобамен жұмыстың деңгейлері Жұмыстың мазмұны Оқушылар әрекеті Мұғалімдер әрекеті 1 2 3 4 1. Дайындық Жобаның тақырыбын және мақсатын, оның бастапқы ережесін анықтау. Жұмыс тобын іріктеу. Мұғаліммен жоба тақырыбын талқылайды және керек болған жағ- дайда қосымша ақпарат алады.Жоба мақсатын анықтайды. Жобалау тәсілі мәнімен таныстырады. Оқушы- ларды қызықтырады, жо- баның мақсатын анықтау ға көмектеседі. Оқушы- лардың жұмысын бақылайды. 2. Жоспарлау А)Қажетті ақпарат көз- дерін анықтау Б) ақпарат жинау және талдау тәсілін анықтау В) нәтиже көрсету тәсі- лін анықтау Г) Жоба нәтижесін бағалау амалдары мен өлшемдерін белгілеу Д) жұмыс тобы мүше- лері арасында міндет - терді бөлу Жоба міндеттерін қалып- тастырады. Жұмыс жоспарын жасайды. Ой тастайды, ұсыныс жа-сайды. Оқушылардың жұмысын бақылайды.

3. Зерттеу 1.ақпаратты жинау және дәлелдеу .(бақы- лау, сұхбат алу) 2.жобаны орындау кезінде пайда болған қайшылықтарды анық- тау және талқылау 3.жоба барысының тиімді вариантын таңдау 4.жобаның зерттеу тап- сырмаларын кезеңдеп орындау Жоба тапсырмаларын кезеңдеп орындау Бақылайды, кеңес береді, оқушы қызметіне сырт- тай жетекшілік етеді. 4. Тұжырымдар Ақпараттарды талдау. Тұжырымдар жасау Зерттеу жүргізеді, жобаны безендіреді Бақылайды,кеңес береді 5. Жобаны ұсыну(қорғау) және оның нәтижесін бағалау Алынған нәтижені тү -сіндіре отырып жоба - ны орындау барысы туралы есеп беру.( ауызша,жазбаша есеп беру)Жобаны,қол жет-кен нәтижелерді және оның себептерін талдау Жобаны көрсетеді, оны ұжымдық талдауға және бағалауға қатысады. Қатардағы қатысушы ре- тінде мақсатты сұрақтар қояды, тыңдайды. Керек боған жағдайда талдау барысын бағыттайды. Оқушының күшін, есеп- тің сапасын, сын көтер –гіштігін, дереккөздерді пайдалану сапасын, жобаны жалғастыру мүмкіндігін бағалайды.

Зерттеу жұмысы: Туған жер, өскен ортамыз, табиғаты Ыбырайдың өмірі, балаларға арналған шығармалары ( әңгімелері) Қазақ хрестоматиясына кірген өлең, жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтел жинағы. өлең, жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәні. Біз – ақын ата ұрпағымыз. Оқытудың дәстүрлі және зерттеу әдістерін салыстыру Дәстүрлі оқыту. Бұл жұмыста зерттеудің мазмұнын нақты түсіндіру үшін оқушылар осы мазмұндағы ақпаратпен байланысты деректер жиынтығын меңгеруі керек. Зерттеу арқылы оқыту. Оқушы қабылдаған түсініктерге, ойға, ережелерге күмән келтіреді, ізденіске альтернативті өздері ойлап тапқан, негізделген және оның формасын көрсете алатын түсініктемелерді енгізеді.

Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы

Ыбырай 1841 жылы қазан айының 20-сында қазіргі Қостанай облысы, Қостанай ауданында дүниеге келеді. Үш-төрт жасында әкесі Алтынсары қайтыс болып, атасы Балғожаның қолында өсіп, тәрбиеленеді. Атасы Балғожа би өз аймағының атақты кісілерінің бірі болған. Ел ішіндегі көп билікті қолында ұстаған би, Орынбор әкімшілігінің алдында да беделді, белгілі кісі болған.

Ыбырай Алтынсариннің қайын атасы –Шеген би

1889жыл Ыбырайдың өз отбасымен түскен суреті

Ыбырайдың баласы Абдулла

Кішкене шәкірттер 19 ғасырдың соңы Маленькие ученики конец 19 века

Шақшақ батыр 17 ғ. Есім хан тұсы. Атақты би, әулие. Көшей Қошқар Жәнібек 17 жаста жауға шапқан. 18ғ.Абылай хан тұсы Дәуітбай Мұса Шеген би Би, батыр,ел қамқоры 19 ғасыр Қазыбек Бірімжан Бектеміс Айжан Айшық Ыбырай Әбді Әбдірахман Шарипа

Тобыл жағалауы, тобыл жазығындағы бетегелі –селеулі дала.

Н.И. Ильминский (1822-1891) 1822 жылы Пенза қаласында дүниеге келген . 1836 -42 жылдарда Пензадағы семинарияда оқыған. Оны бітіргеннен кейін 1842 жылы Қазан қаласына келіп, академияға оқуға түседі 18426 жылы оны үздік бітірген Николай Иванович осында жаратылыстану, түрік- татар тілдері пәндерін жүргізетін мұғалім ретінде қалдырылады. Жұмысқа деген ынтасы мен ғылыми зерттеу ісіне аса қабілеттілігінің нәтижесінде оған 1847 жылы осы академияның аға магистрі және бакалавры атағы берілді. Көп ұзамай қызметін тастап 1858 жылы Орынбор қаласына Шекара комиссиясына жұмысқа келеді.1859 жылдан бастап Орынбор губерниялық басқармасының ерекше тапсырмаларын орындайтын қызметкері болып бекітіледі. Н.И. Ильминский қазақ тілін меңгеруге күш салады, тынбай ізденеді

Н.Г.Иванов. 1884жылы Ырғызға көшіп келген орыс шаруасы Гаврил Иванов екі кластық орыс –қазақ училищесінің шаруашылық жағын қарайтын қызметкер, оның зайыбы Варвараны училище жанындағы интернатқа орналастырды. 1887 жылдың 18 қарашасында Ивановтар отбасында Николай Гаврилович дүниеге келді. 1906 жылы Орынбордағы мұғалімдер мектебінде оқып әкесі Гаврил Иванов тың арманын орындады.

В.В.Катаринский Қазақтың белгілі педагогі Ыбырай Алтынсариннің орыс достарының ішінен Н.И. Ильминскийден кейінгі ең жақыныда ақылшы досы да осы Василий Владимирович Катаринский. В.В.Катаринский дің ұсынысымен Бөкей ордасындағы қазақ мектептерінің инспекторы болып Н.муравьев тағайындалды да, Торғай халық училищелерінің айырықша инспекторы болып Н.И. Ильминский мен В.В.Катаринскийдің қолдауымен Ыбырай Алтынсарин ресми бекітілді. 1879-1889 жылдар арасында Торғай халық училищелерінің инспекторы ретінде тындырған ұланғайыр ісінің барлығы В.В.Катаринскийдің қолдауымен жүзеге асты.

Қостанай қаласындағы Тобыл өзені бойына салынған Ыбырай Алтынсарин мовзолейі

Арқалық қаласының Ыбырай Алтынсарин атындағы мемлекеттік педагогикалық институты

Қостанайдағы орыс-қазақ қыздар училищесінің оқушылары

Ыбырай шәкірттері арасында

Ыбырай Алтынсариннің Қостанайдағы екі кластық училищенің оқушыларымен түскен суреті. 1889 жыл.

Жұмбақтар (Қазақ хрестоматиясынан алынған) 1)Ақ қойым тұрып кетті, қара қойым жатып қалды. (Қар мен жазғытұры) 2) Екі тың-тың, екі жылтың, төрт тап-тап, қалар сақтап, бір былғауыш (Түйе) 3) жамаулары болса да, тек білінбейді. (Шұбар ат) 4) Кереге басында ақ жаулық. (Күн сәулесі) 5) ол надыр(сирек)құм жануары, көзі өткір,көңілі тар, басқа ұрсаң, ойламайды намыс-ар... (Ит)

6) Алдында біреу кетті түйе айдаған,есек мініп, қасқыр мен ешкіні жетелеген. (Қоян) 7) Басы бар д а, шашы жоқ, көзі бар да қасы жоқ, жүретұғын аяғы жоқ. Суыққа тоңбайды, ыссыға күймейді. Бір нәрсе дүниеде қанаты бар ұшпас биік, сондадағы жүрмейді екен аяғы жерге тиіп, арасын жер мен көктің өрт алса да, кетпейді ешбір жері отқа күйіп. (Балық) 8) Жол үстінде - июлі қайыс. (Жылан) 9) Үй үстінде - уақ тас (Жұлдыздар) 9) Үй үстінде - уақ тас

Бұл құжатта: Торғай облыстық ғылыми кітапхана және библиография-ақпараттық бөлімі берген әдебиетке нұсқаулық көрсеткіші 1992 жылы Арқалық қаласында жазылған.

Нәрселердің аттары Зат есім (Имя существительное) Класс тақтасы- классная доска Тас тақтай- аспидная доска Тас қалам – грифель Осы нәрселердің атына тиісті сөздер турасында ескеретін бірнеше жерлері: А) Кісі мен жан-жануарлар турасындағы қайсыбір сөздердің еркек затына берілген аттарының аяқ жақтарын а, ья, ка, овка, иха, ица, ница, иня, ша деп өзгертумен әйел мағынасына айналады, қараңыз: Көрші еркек - сосед Көрші әйел - соседка Егінжай - поле Егін орны - пашня Қарашекпен -крестьянин Қарашекпен әйел- крестьянка Б) біреуді жақсы көруді білдірер орында, сөздің аяғын ушка, юшка, енька, ец , ица деп өзгертеді, біздің тілде сөздің аяғына әке дегенді қосқан реуішті: Папа -әке папенька- әкеке Мама-апа маменька- апеке Брат –аға братец- ағеке Зат –мақұлықтың қасиетінің аттары Сын есім (Имя прилагательное) Жақсы –хороший Ақылды- умный Жаман-дурной Ақмақ -глупый Батыр -храбрый Қорқақ -трусливый Торы- гнедой Көк -сивый Сан есім (имя числительное) Бір- один жиырма үш-двадцать три бес жүз -пятьсот Екеу-двое үшеу- трое жетеу-семеро ондап- десятеро

Местоимение деген сөздің бөлімі (Есімдік) Мен - Я Біз - Мы Сен - Ты Сіз-Вы Ол- он, она,оно Олар-они, оне они өзіміздікі біздікі-наш, наша, наше өзіңіздікі свои сіздікі -ваш, ваша, ваше өздеріңдікі оладікі - их Ақыры өзгерілмейтін сөздер Үстеу, демеу (Наречие и союз) Жеткен кезде- когда дошел дереу- тотчас Бүгінде-ныне жаңадан -снова Бұрын- прежде хәм, де, де –и, да Соң- прежде сенде, менде-и ты, и я Глагол деген сөздің бөлімі (Етістік) Бұрын айтып өтілген предлог сөздерінің по, вы, под, на, из, ис, до,за, от, у, про, пере, раз, о, об, воз дегендері глагол сөзінің алдыңғы жағына қосылумен тіпті мағынасын өзгертіп жібереді, например қараңыз: Ходить- Жүруге Входить- кіруге, выходить- шығуға, проходить-өтуге,Отходить- әрі кетуге, доходить- жетуге, походить- жүре түсуге, подходить- қасына келуге, находить-үстінен шығуға, табуға, заходить – кіріп-шығуға, уходить- шығып кетуге, обходить- айнала жүруге, восходить- жоғары шығуға, сходить- төмен түсуге, переходить- кесе өтуге дегендер реуішті.

Франция елшісі Ален Куанон Қостанайдағы Ыбырай Алтынсарин музейінде түскен суреті.

Қостанайдағы Алтынсарин ашқан мектеп

Музейде сақталған Алтынсарин оқулығы

Мұражайда сақталған экспонат

Қостанай қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы музей директоры.

Ахат Н.А. Ж.Мусин атындағы колледж директоры, филология ғылымының кандидаты пікірі:

Музей жайында В музее собраны книги, посвященные жизни и творчеству И.Алтынсарина, вещи, которые не раз использовались в семье, книги И.Алтынсарина, макеты его школ, фотографии, воспоминания. На созданной в музее выставке не только освещается жизнь и деятельность Алтынсарина, но и история становления и развития системы народного образования в Казахстане. Будучи инспектором школ Тургайской области, И.Алтынсарин способствовал открытию 4-х двухклассных центральных училищ, пяти волостных школ, двух училищ для детей русских поселян. Он стоял у истоков женского и ремесленного обучения, о чем свидетельствуют уникальные фотоматериалы, архивные документы в музее. Музей располагает интересными материалами о видных просветителях, ученых, деятелях культуры, поэтах-акынах, выпускниках алтынсаринских школ, уникальной коллекцией исторических реликвий и произведений родственницы И.Алтынсарина народного писателя Казахстана Мариям Хакимжановой. Памятные даты и ежегодные мероприятия: Дата открытия: 16.10.1991г. 18 мая - Международный день музеев 20 октября - день рождения И. Алтынсарина 17 июля - день смерти И. Алтынсарина 15 ноября - день рождения М. Хакимжановой.

Здание состоит из двух частей. Первая - одноэтажное здание-копия школы Ибрая Алтынсарина, в ней мемориальный класс писателя и административные кабинеты. Вторая часть здания напоминает юрту и имеет 2 этажа, на первом из которых экспонируется стационарная выставка «Ибрай Алтынсарин-педагог-просветитель», а на втором - «Творческая лаборатория народного писателя Республики Казахстан Мариям Хакимжановой» Общая площадь музея 818,1 м2 ,основная – 586,6 м2 , административная - 231,5 м2 В фондах музея хранится 11820 экспонатов, из основного фонда 10190 экспонатов. Наиболее ценные и уникальные коллекции: оригинал книги И. Алтынсарина, личные вещи просветителя и его внучки Нагимы Ибраевой.

В экспозиции музея имеется настоящее сокровище! Уникальнейший экспонат, личная вещь, принадлежавшая семье Ибрая Алтынсарина – чехол для постельных принадлежностей, сотканный из чистой шерсти. Музейные сотрудники гордятся бесценным раритетом, потому что это единственная вещь учителя, сохранившаяся до наших дней! Сталинские репрессии 1920-1930 годов не обошли и потомков великого просветителя – сына Абдоллу и внучку Нагиму, т.к. они считались продолжателями богатого рода Ибрая. Имущество было конфисковано, а сами они, без средств к существованию, вынуждены были покинуть родные земли. Төсек қап сохранился чудом, его когда-то подарила супруга Алтынсарина Айганыс своей сестре Разие и спустя много-много лет, дочь Разии Гульдана Тастемирова передала его в дар мемориальному музею Ибрая Алтынсарина.

Жемчужиной архивного фонда является оригинал книги «Шариат-ул-ислам».Это учебное пособие по вероучению И.Алтынсарин составил с целью нейтрализовать жесткое влияние фанатичных мулл. Книга написана на казахском языке арабским шрифтом. Учебник открыл путь для казахов к тем духовно-нравственным богатствам, которые заключены в учении ислама. Он был убежден, что правильно педагогически поставленное религиозно-нравственное воспитание детей и молодежи способствует их духовному развитию и гражданскому воспитанию. Книга содержит 4 раздела: 1)»Иман», 2) «Амал-закир», 3) «Аклах», 4) Переводы с арабского на казахский язык сур Корана. «Шариат-ул-ислам» выпущена И.Алтынсариным в 1884 году.

Қостанай қаласындвғы Ы.Алтынсарин атындағы мектеп интернат

Қостанай облысының жер картасы