ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО РУССКОМУ ЯЗЫКУ НА ТЕМУ ХРОМ ЖӘНЕ ФОСФОР

С У Т Е К Сутегі  (латынша Hydrogenium),  H – элементтердің периодтық жүйесінің VII тобындағы химиялық элемент, атомдық номері 1, атомдық молекуласы 1,00797.

А Ш Ы Л У . Т А Р И Х Ы Сутекті алғаш  Г.Кавендиш  зерттеп, оны «жанғыш ауа» деп атаған (1766).  А.Лавуазье  сутектің қасиеттерін зерттеп, химиялық элементтер тізіміне қосыпты (1787). «Сутек» терминін орыс химигі  М.Ф.Соловьев  ұсынды (өз тілінде, 1824). Сутекті алғаш рет  мырышпен  тұз  және  күкірт қышқылын  әрекеттестіру аркылы  1776  жылы  Г. Кавендиш  алған. Ол оған  « жанғыш ауа »  деген ат берген, себебі ол жай заттардың арасындағы өте жанғыш газ. Ал  1783  жылы  А. Лавуазье  мен  Ж. Менье  суды термиялық айырып, ол оттек және сутек элементтерінен тұратынын анықтаған , казіргі колданылып жүрген атауын  ( Hydrogenium - су тудырушы )  француз ғалымы  А. Штон де Морво  берген ( 1787  жылы ). Оның орысша да , қазақша да аттары осы мағынаны білдіреді.

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

К Е З Д Е С У І Бұл табиғатта таралуы бойынша 9 – шы орында тұрған элемент , оның үлесіне  жер қыртысының  1,4 % - ы тиеді , жер бетінде сутек байланысқан күйде ( су , мұнай , тас көмір , т . б. ) , ал  ғарышта  63 % - ы болады. Табиғатта тұрақты екі изотопы  1Н (протий) және  3Н ( тритий ) кездеседі, жасанды жолмен радиоактивті  изотопы  3Н мен өте тұрақсыз  4Н алынған. Сутек - әлемде көп тараған элемент . Массасы бойынша атмосферадағы сутектің мөлшері 3,5 * 10 - 6 % литосфера  мен  гидросферада  – 1% , суда – 11,9%.

Сутек иіссіз , ең жеңіл газ , суда ерімейді ,  палладий ,  платина ,  никель , т . б. металдарда жақсы сіңіреді , балқу t - 259 , 1  ° C , қайнау t – 252 , 6  ° C . Сутектің молекуласы екі атомнан тұрады ( Н2 ) , диссоциациялану дәрежесі 35000 С – та т 20%, ал 50000 С-т а 96 % - ға тең. Тотығу дәрежелері + 1 , - 1. Асыл ( инертті ) газдар  мен асыл металдардан басқа элементтердің көпшілігімен  химиялық қосылыстар  түзеді . Күшті  тотықсыздандырғыш  болғандықтан F2  – мен ( қараңғыда - 2520С –та ), C l2 – мен ( жарықта ) , O2 - мен ( 550  °C –тан жоғары) әрекеттесіп тікелей қосылыстар ( HF , HCl , H2O ) түзеді . Сутекті көптеген металдардың ( Cu , Fe , W , Re , т . Б .)  оксидтерімен  тотықсыздандырады. Мысалы: CuO + H2  = Cu + H2O және Fe3 O 4  + 4H2  =3Fe + + 4H2 O , т .б . Сутек азотпен әрекеттесіп, аммиак  ( N2 + 3H 2 = 2 NH 3  ) , Күкіртпен күкіртсутек ( Н2 + S = H2 O ) , Көміртекпен жоғары температурада метан ( C + 2 H 2 = C H4 ) түзеді. Сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесіп  гидридтер ( LiH , NaH , CaH2 , BaH2 ,т . Б . ) түзеді . Сутектің аса маңызды реакциясына CO – мен әрекеттесіп , температура , қысым , катализатор әсеріне байланысына әр түрлі органикалық қосылыстар ( HCHO , CH3 OH т . Б . ) түзу жатады. Қ А С И Е Т Т Е Р І

СУТЕГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ Кәдімгі жағдайда сутегі тұрақты зат, ал қыздырғанда кейбір жай заттармен реакцияға түседі. Сутегі оттегінде көзге көрінбейтін жалынмен су түзе жанады. Бұл үдеріс баяу жүреді. 2Н2+ 02 = 2Н20 + 572кДж Жай заттардан күрделі зат олардың тікелей әрекеттесуі аркылы алынса синтез деп аталады. Бұл реакцияны жүргізу үшін калың қабырғалы сынауық алып, оны үшке бөліп сыртынан белгілеп алып, 1 бөлік О2, жәнө 2 бөлік Н2 жинап аламыз да (суды ығыстыру арқылы) оны орамалмен ораймыз. Сынауықтың аузына жанған шырпы апарғанда қопарылыс бере реакция жүреді. Сутегі оттегімен шабытты әрекеттеседі, нәтижесінде су түзіліп, жылу бөлінеді. V(Н2): V(02) = 2 : 1 болғанда ғана олар қопарылыс береді, сондықтан осындай қатынаста алынған газ қоспасын «күркіреуік газ» деп атайды. Сутегі хлормен реакцияласқанда өткір иісті хлорлы сутек газын береді. Н2 + Сl2 = 2HCl↑. Қыздырылған күкірт арқылы сутегін өткізсек, жағымсыз иісті күкіртті сутек газы түзіледі: Н2+ S H2S↑ Бейметалдардың сутекпен қосылыстарын атау үшін сутекті қосылыс түзуші, элемент атына ды, ді, ты, ті, лы, лі жалғаулары жалғанып, сутек сөзі қосылып оқылады. Мысалы: HCl - хлорлы сутек, НВr - бромды сутек, H2S - күкіртті сутек, НҒ - фторлы сутек. Кейбір бейметалдардың сутекті қосылыстарының тарихи қалыптасқан атаулары бар: Н20 - су, NH3 - аммиак, СН4 - метан, РН3 - фосфин, SiH4 - силан. Сутегі өте белсенді металдармен әрекеттескенде гидридтер деп аталатын тұз төрізді қатты заттар түзіледі: H2+2Na=2NaH натрий гидриді Н2+Са=СаН2 кальций гидриді Сутектің металдармен қосылыстарын атау үшін металл атына гидриді деген сөз қосылып оқылады. Күрделі заттарменәрекеттесуі: Егер мыс (II) оксидін қыздырып, оған сутегін жіберсек мыс оксидінің қара түсі жойылып қызыл түсті мыс бөлінеді: CuO + Н2 = Н2О+Cu Бұл реакцияда тотықсыздану үдерісі жүреді, өйткені сутек мыс (II) оксидіндегі оттекті өзіне қосып алады, сөйтіп сутек тотығады, ал мыс тотықсызданады.

ОРЫНДАҒАН: ҚҰЛТУМАЕВА АҚНИЕТ ТЕКСЕРГЕН: ДҮЙЖАНОВ ҚЫДЫР