Жер туралы қысқаша мәліметтер

§1.ЖЕР ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША МӘЛІМЕТТЕР Күннен қашықтығы - 150 млн км.Орбитадағы айналу жылдамдығы - 29,8 км/с. Орташа тығыздығы - 5,5 ∙ 103 кг/ м. Күнді айналу ұзақтығы - 365 тәул. 6 сағ.Табиғи серігі - Ай. Массасы - 6∙ 1018 т. Радиусының орташа ұзындығы - 6371 км. Экваторының ұзындығы - 40075,7 км Меридианының ұзындығы - 40008,5 км.Жер бетінің жалпы ауданы 510 млн км 2. {

Жер ғаламшарының Күн жүйесіндегі орны. Кеңістік пен уақыт жөніндегі алуан түрлі ұғымдар - бүкіл болмыс пен бізді қоршаған ғаламды құрайды. Әлемдегі зат атаулының басым көпшілігі жарқыраған алып шар тәрізді плазмалық денелер - жұлдыздарда шоғырланған. Жүздеген миллиарт жұлдыздардан тұратын жұлдыздық жүйелер галактикаларды түзеді. Осындай галактикалардың бірі - Құс жолы, оның диаметрі шамамен 100 000 жарық жылына тең. Құс жолы әсіресе айсыз күзгі аспанда айқын байқалады, мұнда ғаламдағы мың сан жұлдыздардың бірі болып саналатын Күн орналасқан. Күн мен оны айналып жүрген мыңдаған аспан денелері бірігіп, Күн жүйесін түзеді. Күн жүйесінің жалпы массасының 99,9%-ы Күнге тиесілі. Күнің салмағы Желдікінен 333 мың есе, көлемі 1,3 мл Жер шары – Күнді айналып xsжүрген тоғыз ғаламшырдың бірі. Грекше планета – “адасқан жұлдыздар” дегенді білдіреді.

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Күн – қатты қызған (беткі температурасы – 6000С), плазмалық шар (тығыздығы 1,4 г/м3). Оның лаулаған от пен протуберанецтер орналасқан тәжі бар. Күннің сәуле шығаруының – күннің белсенділігінің – 11 жылдық циклі бар. Күннің белсенділігінің ең жоғарғы шегінде оның бетінде ерекше көп дақ байқалады. Сутегінің гелийге айналуы кезінде   Күннің ішкі құрылысы 1–Гелийлік ядро, 2-конвекция зонасы, 3-хромосфера, 4-фотосфера, 5–кун дақтары, 6-протуберанецтер, 7-тәж

Күн жүйесіндегі Плутоннан басқа ғаламшарларды жер тобындағы және алып ғаламшарлар деп екіге бөлінеді. Ең қашықта орналасқан Плутон туралы деректер өте мардымсыз. Ғаламшарлар Күнді эллипс терізді орбиталарының бойымен айналады. Ғаламшарлардың маңында айналып жүрген шағында аспан денелерін табиғи серіктері деп атайды. Жердің табиғи серігі - Ай, ол жерден 384 мың км қашықтықта орналасқан. Ай жер табиғаты мен тірщілік дүниесіне елеулі түрде ықпал етеді.

Жер шары полюстері және пішіні. Жер шарының айналу білігінің оның беткі бөлігімен түйісетін нүктелерін географиялыққ полюстер деп атайды. Полюстерден бірдей қашықтықта экватор сызығы өтетінін білесіндер. Соңғы жылдардағы зерттеулер Жер шарының географиялық полюстері бірітіндеп ығысатыннын дәлелдеп отыр, ығысу жылдамдығы жылына 10 см –ге тең. Географиялық полюстерден басқа жер шарының магниттік полюстері болады. Жердегі магнит өрісі шамамен 3,5 млрд жыл бұрын пайда болған,бұл уақыт аралығында магниттік полюстер бірнеше рет орын алмастырған. Жердегі магнит өрісі әсерінен атмосфераның жоғарғы қабаттарындағы сиреген ауаның жарық шашуын полярлық шұғыла деп атайды

Жер шарының нағыз геометриалық пішіні геоид, оның шекарасы шамамен Дүниежүзілік мұхиттың беткі деңгейі арқылы өтеді. Ол Жердің ішкі қойнауындағы әр түрлі құрылымдар мен олардың салмақтарының түрліше болуына тәуелді.

Жер ғаламшарының қозғалыстары. Күн жүйесінің барлық басқа ғаламшарлары тәрізді Жер де Күнді эллипстік орбита бойымен айналады. Сондықтан Күнге дейінгі тұрақты емес. Афелли - орбитадағы Күннен ең қашық нүкте, Жер ол нүктеден 5 шілдеде өтеді,ал перигелийден - ең жақын нүктеден нүктеден 3 қаңтарда өтеді. Орбитаның жалпы ұзындығы - 940 млн км, оның бойымен Жер түрліше жылдамдықпен қозғалады. Орташа қозғалу жылдамдығы - 29,8 км, сонда Жер өз орбитасын 365 тәул. 6 сағ 9 мин 9,6 с-та бір рет айналып шығады. Осы уақыт аралығын жұлдыздық жыл деп атайды.

Жер білігі өз білігінен сағат тіліне қарсы бағытта батыстан шығысқа қарай 24 сағатта бір рет айналып шығады. Бұл қозғалыс нәтижесінде күн мен түн алмасуы жүреді. Жердің өз білігінен айналу кезінде оның бетіндегі барлық денелер қозғалысында ауытқу пайда болады. Бұл ауытқуды тудырушы құбылыс - Кориолис күші деп аталады. Кориолис күші әсерінен солтүстік жарты шардағы жер бетімен қозғалатын барлық денелер оңға, ал оңтүстік жарты шардағы денелер солға бұрылады.Әсіресе бұл қозғалыстар желдер мен беткі ағыстардан айқын байқалады.

Сағаттық белдеулер. Жердің шар тәрізді пішіні оның бір меридиан бойында орналасқан кез келген бөлігінде тәулік ішіндегі уақыт көрсеткіші бірдей болады. Осы көрсеткіш - жергілікті уақыт деп аталады. Бойлық бойынша жергілікті уақыт батысқа және шығысқа қарай жүрген сайын бірнеше сағатқа ауысып кетеді. Бұл елдер арасындағы байланысты қиындатады. Сондықтан халықаралық келісім бойынша сағаттық белдеу және сағаттық уақыт көрсеткіштері енгізілді. Сағаттық белдеу Гринвичтен басталады және ол нөлдік деп аталады.

Жылу белдеулері. Жердің айналу білігінен еңкіштігі және Күнді айнала қозғалу Жер шарында жарық немесе жылу белдеулерін қалыптастырады. Олар өз тарапынан географиялық қабаттағы зоналық жіктелуге негіз болады. Жылу белдеулері бір-бірінен Күннің тал түстегі көкжиектен биіктігі, күннің ұзақтығы, тропиктік және полярлық шеңберлермен шектелуі арқылы ажыратылады. Жер бетінің 40%-ға жуық бөлігін екі тропик аралығындағы ыстық белдеу алып жатыр, мұнда күн мен түннің ұзақтығы шамалас, Күн жылына екі рет зенитте тұрады. Жер шарының 52%-ға жуық бөлігін екі жарты шардың тропик және поляр шеңберлері арасында орналасқан екі қоңыржай алып жатыр. Бұл белдеулерде Күн еш уақытта зенитте тұрмайды. Күн мен түннің ұзақтығы белдеу мен жыл мезгілдерінде тәуелді. Жер шарының қалған 8%-ға жуығын суық белдеулер құрайды. Оған солтүстік және оңтүстік поляр маңы аудандары кіреді. Қыста мұнда поляр түні, ал жазда поляр күні орнайды. Олардың ұзақтығы поляр шеңбері маңында бір тәуліктен полюс маңында жарты жылға дейін созылады.

Бекіту сұрағы: 1.Жердің күн жүйесіндегі орны қандай? 2.Жердің пішіні мен параметрлері жайлы не білесіңдер?   Үйге тапсырма: §1.Жер туралы қысқаша мәліметтер