Презентация по физикуу на тему Үдеу ұғымы (7 класс)

Үдеу

Түсінік Спорт жүргізушісі өзінің бағдарламасында спортшының жоғары жылдамдықпен жүрсе онда ол үдемелі қозғалғандығын айтады. Бірақ үдеудің жоғары жылдамдықпен ешбір қатысы жоқ. Кез келген кісі жоғары жылдамдықпен қозғалып бара жатып, бірақ үдемелі қозғалмауы мүмкін. Үдеу дененің қозғалысын өзгерісінің шапшандығын түсіндіреді. Егер де дене жылдамдығын өзгертпесе, онда ол үдемелі қозғалып бара жатыр деп айтуға болмайды.

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Төменде берілген кестеде солтүстікке қозғалып бара жатқан дененің уақытқа байланысты өзгерген жылдамдығын көрсеткен. Жылдамдық әр секунд сайын 10 мс-1 өзгеріп жатыр. Демек қозғалыс үдемелі деп айтуға болады.

Үдеу ережесі Үдеу – жылдамдықтың өзгеру шапшандығын сипаттайтын векторлық шама. Үдеу «а» әрпімен белгіленеді. Өлшем бірлігі [мс-2] Жылдамдық артатын болса – «оң» бірқалыпты үдемелі қозғалыс, Жылдамдық кемитін болса – «теріс» бірқалыпты кемімелі қозғалыс

Келесі 2 кестені қарастырайық Бірінші кестеде әр секунд сайын жылдамдық бірдей мөлшерге өзгеріп жатыр. Демек бұл жағдайда үдеу бірқалыпты. Яғни бұл қозғалысты бірқалыпты үдемелі қозғалыс деуге болады. Ал екінші кестеде жылдамдық әр секунд сайын бірдей мөлшерде өзгеріп жатқан жоқ. Бұл жағдайды біз қарастырмайтын боламыз. Бірақ үдеу тек бірқалыпты үдемелі болмайтынын білуіңіз керек.

Үдеу векторлық шама. Демек оның бағыты болады. Үдеудің бағыты екі жағдайға байланысты: Дене жылдамдығын арттырып немесе түсіруіне байланысты Дене оң немесе теріс бағытта қозғалып бара жатқанына байланысты Жалпы үдеудің бағытын анықтаудың қағидасы: «Егер дене тоқтап бара жатса, онда үдеу қозғалыс бағытына теріс бағытта болады».

Төменде берілген екі кестені қарастырайық. Берілген екі кестеде де үдеудің бағыты оң. А мысалында дене оң бағытта қозғалуда және жылдамдығын арттыруда. Дене жылдамдығын арттырғанда үдеу бағыты жылдамдық бағытымен бірдей. Демек үдеу оң деп айтуға болады. В мысалында дене теріс бағытта қозғалуда, және дене тоқтауда яғни жылдамдығын төмендетуде. Дене жылдамдығын төмендеткен кезде үдеу бағыты қозғалыс бағытына теріс бағытта болады деп жоғарыда айтып кеткенбіз. В мысалында қозғалыс теріс болғандықтан, ал үдеудің бағыты жылдамдықтың бағытына теріс болса, онда үдеу оң болады.

Үдеуді практикалық түрде анықтау

Енді нүктелік лентаны қолданып, үдеуді түсіндіреміз. Көбіне лабораторияда үдеумен жасалынатын зертханалық жұмыстарда лента қолданылады. Қозғалатын денеге лента қыстырылады. Дене қозғалысты бастаған кезде, бірдей уақыт аралығында мысалы 0.1 с болсын, лентаға нүктелер басылып із қалдырады. Осы нүктелерге қарап, қозғалыс жайлы мағұлмат алуға болады.

Нүктелер арасындағы арақашықтық дененің белгілі уақыт аралығындағы орналасу орның көрсетеді. Нүктелер арасындағы қашықтық ұзақ болса, дене тез қозғалып жатқанын көрсетеді. Нүктелер арасы қысқа болса, дене жай қозғалғанын көрсетеді. Мысалы, Тұрақты жылдамдықпен қозғалып бара жатқан дененің лентадағы нүктелердің орналасуы төменгі суретте көрсетілген:

Тұрақты жылдамдық пен үдемелі қозғалыс арасындағы айырмашылықтарын көрсетейік Бірінші суретте нүктелер аралығы тұрақты, демек дене тұрақты қозғалуда. Екінші суретте нүктелер аралығы бірдей уақыт аралығы үшін әр түрлі және нүктелер аралығы уақыт өткен сайын артуда, бұл үдемелі қозғалыс болып саналады. Ал үшінші суретте нүктелер аралығы әр түрлі және уақыт өткен сайын аралық өсіп кетуде, екінші суретпен салыстырсақ бұл мысалда ұдеу жоғары.

Тапсырма орындайық: 1. Нүктелерге қарап, қозғалысты сипаттаңыз. Жауабы келесі бетте

Жауап: Дене бірқалыпты кемімелі қозғалуда, сосын белгілі бір уақыт тоқтап, қайта бірқалыпты үдемелі қозғалуда.

2. Нүктелерге қарап, қозғалысты сипаттаңыз. Жауабы келесі бетте

Жауап: Дене басында тұрақты жылдамдықпен қозғалып, артынан бірқалыпты үдемелі қозғалады.

3. Нүктелерге қарап, қозғалысты сипаттаңыз. Жауабы келесі бетте

Жауап: дене тұрақты жылдамдықпен қозғалды. Бірқалыпты кемімелі қозғалыс. Бір жерде тоқтап тұрды. Қайта бірқалыпты жылдамдықпен қозғалып кетті.

Осы алынған мәліметтермен байланысты төменде берілген тапсырманы орындаңыз. http://www.physicsclassroom.com/Physics-Interactives/1-D-Kinematics/Name-That-Motion/Name-That-Motion-Interactive

Үдеу формуласы:

Есептер 1. 25.0 мс-1 қозғалып келе жатқан машина, -1.0 мс-2 үдеумен қозғалып, толығымен тоқтады. (а) Машинаның қозғалысын жылдамдық-уақыт графигін сызу арқылы көрсет. Осы графикті қолданып, жүрілген жолды анықта. (b) Кинематика формулаларын қолданып, машинаның жүрген жолын анықта. Жауабы келесі бетте

Жауап: (а) Жылдамдық уақыт графигі Жүрілген жол график астындағы ауданға тең. Аудан = ½*x*y = ½*25*25 = 313 м. Жүрілген жол =313 м Кинематика формуласын қолданып, жүрілген жолды анықтау.

2. Дәурен машинаны 25 мс-1 жылдамдықпен жүргізіп келе жатыр. Сосын 5 с бойы 2.0 мс-2 үдемелі қозғалды. 10 с бойы тұрақты жылдамдықпен қозғалды. (а) Дәуреннің 15 с қозғалысын жылдамдық-уақыт графигі арқылы сызып көрсетіңіз. Гарфикті қолданып, 15 с жүрілген жолды есептеңіз. (b) қозғалыс өзгерісі болған екі жағдай үшін бөлек жүрілген жолын тап және толық жүрілген жолды есепте. Жауабы келесі бетте

Жауап: (а) Жылдамдық-уақыт графигі График астындағы бөлік ауданы бізге үдеуді беретін болса онда, (b) Кинематика формулаларын қолданып, 5 с жүрілген жолды анықтаймыз.