Массалар ақауы.Ядроның байланыс энергиясы. Радиоактивті сәулеленудің табиғаты. Радиакті ыдырау заңы (9 сынып)

Өткен тақырыпты қайталау “Мен нені үйрендім”

1.Атом құрылысының «планетарлық» моделін ұсынған ғалым кім? Қай елдің ғалымы? Қай жылы ұсынды? Ағылшын ғалымы Э.Резерфорд, 1911 жылы

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

2.Атомның құрылысын кім айтып береді? Атомның центрінде ядро орналасқан, электрондар ядро айналасында эллипстік орбита бойымен қозғалады.

3.Электрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( -10е) Электрон mе= 9,1*10-31кг

4.Протон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( 11р) П р о т о н mp= 1,6726 *10-27кг

5. Нейтрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? Н е й т р о н (01n ) mn= 1,6749 *10-27кг

6.Массалық сан дегеніміз не? Қалай белгіленеді, формуласы қандай? 7. Нуклон дегеніміз не (А= Z+N) (Протон мен нейтронның жалпы санын нуклон дейміз.)

“Білім шыңына өрлейік” Жаңа сабақ

Массалар ақауы.Ядроның байланыс энергиясы. Радиоактивті сәулеленудің табиғаты. Радиакті ыдырау заңы

Ядроны құрайтын жекеленген нуклондар массаларының қосындысы ядроның массасынан артық болатынын эксперимент нәтижесі көрсетті: Мя<, Z*mp + N*mn Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымын массалар ақауы – деп айтамыз. - масса ақауының формуласы ∆М= Z*mp + N*mn - Mя

Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін қажетті минимал энергияны - ядроның байланыс энергиясы дейміз. Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады:   Еб= ( Z*mp + N*mn - Mя )*931,5 МэВ немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*931,5 МэВ.  ∆М= Еб / c2. Еб= ΔM*c2 Еб =( Z*mp + N*mn - Mя )*c2 немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*c2, – байланыс энергиясының формуласы,

Кейбір бөлшектер мен элементтердің бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген Бөлшектер, химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы Химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы м.а.б МэВ м.а.б ГэВ Электроное-1 0,005486 0,510999 Азот13N7 13,00574 Протон1р1 1,0072765 938,27231 Азот14N7 14,00307 Нейтрон1n0 1,0086649 939,56563 Азот15N7 15,00011 Сутегі1Н1 1,007825 938,78326 Көміртек11С6 11,01143 Сутегі2Н1 2,014102 1876,1246 Көміртек12С6 12 11,177932 Сутегі3Н1 3,016062 2809,4446 Көміртек13С6 13,00335 12,112550 Гелий4Не2 4,002603 3728,4020 Көміртек14С6 14,00324 Гелий3Не2 3,016042 2809,4260 Фтор19F9 18,9984 Литий6Li3 6,01513 Неон20Ne10 19,99244 Литий7Li3 7,01601 Натрий23Na11 22,98977 Бериллий7Be4 7,01693 Натрий24Na11 23,99097 Бериллий8Be4 8,00531 Магний24Mg12 23,98504 Бериллий9Be4 9,01219 Алюминий27Al13 26.98146 Бор9B5 9,01354 Уран234U92 234,039651 Бор10B5 10,01294 Уран235U92 235,04418 21,824232 Бор11B5 11,00930 Уран238U92 238,05113 22,174328 Оттек15O8 15,00307 Нептуний239Np93 239,05320 22,267670 Оттек16O8 15,9949194 Плутоний239Pu94 239,05242 22,267597 Оттек17O8 16,999134 Оттек18O8 17,99915983

Мыс: 13Al27 ядросының байланыс энергиясын табыңдар. Бер: 13Al27 A=Z+N, N=A –Z = 27-13=14 Z=13, A=27 Еб= ΔM*931,5 МэВ ∆М= Z*mН + N*mn – Mа Т/к: Еб - ? Еб= (Z*mН + N*mn – Mа )*931,МэВ Еб=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ = (13,1014 + 14,1204 - 26,9814) *931,МэВ = 223,93 МэВ

Меншікті байланыс энергиясы деп ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясын айтады Ем.б= Еб/А - меншікті байланыс энергиясы

1Н2 - 1,1 МэВ/нуклон 26Fe56 - 8,8 МэВ/нуклон 92U238 - 7,6 МэВ/нуклон

Ядродағы протондардың немесе нейтрондардың саны мына сандарға тең болса 2,8,20,24,50,82,126 онда оларды қосарланған киелі санды ядро деп атайды және олардың ядролары аса тұрақты болып келеді. Ал, егер протондардың да, нейтрондардың да сандары киелі сандарға тең болса онда олар киелі сандар, ядролары тұрақты болады. Табиғатта ондай бес ядро бар: 2He4, 8O16, 20Ca40, 24Cr48, 82Pb208

Ядролар ыдырағанда мына екі заң үнемі сақталады 1) Ыдырайтын ядроның зарядтық саны ыдырауда пайда болған бөлшектердің зарядтық сандарының қосындысына тең (зарядтық санның сақталу заңы), 2) Ыдырайтын ядроның массалық саны ыдырауда пайда болған бөлшектердің массалық сандарының қосындысына тең (массалық санның сақталу заңы).

- ыдырау Мұндағы Х – ыдырайтын ядро, А – массалық сан (нуклондар саны), Z – ыдырайтын элементтің зарядтық саны (периодтық кестедегі реттік нөмірі), ₂⁴Не – туынды гелий ядросы (⍺ - бөлшегі), Ү – туынды ядро.

протон электрон нейтрино (антинейтрино) НЕЙТРОН

β -ыдырау формуласы

γ - ыдырау формуласы

Кітаппен жұмыс жасау Электронның (-10е) антибөлшегін позитрон (+10е) деп аталады.

Позитрондық ыдырау Электронның антибөлшегін позитрон деп атайды.

Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар: Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар. Олар қандай ыдырауға жатады: Есептер шығару 44 жаттығу №2, 45 жаттығу №1,2

Ядролар өз бетімен түрленіп альфа , бета  және басқа да бөлшектер мен сәулелерді  шығаруларын олардың радиактивті ыдырауы деп атайды.  Радиактивті изотоп ядроларының тек жартысы ыдырайтын уақыт осы  изотоптың жартылай ыдырау периоды деп аталады. Висмут-209 изотоп үшін   Т= 2 х 10 18 жыл , Висмут-210 изотоп үшін   Т= 5 тәулік , Көміртегі-14    үшін           Т= 5600 жыл , Криптон -85    үшін            Т= 10,6 жыл , Лантан – 140    үшін           Т= 40,2 сағ , Барий – 140      үшін           Т= 12, 8сағ.

1. Массалар ақауын есептейтін формула А) ΔM=Z*mp + N*mn –Mя В) ΔM=Z(mp -mn) –Mя С)ΔM=(А-Z)*(mp + mn) –Mя

А) Еб= ΔM*c2 С) Е=hν В) Ем.б= Еб/А 2. Байланыс энергиясының формуласы

3. Меншікті байланыс энергиясының формуласы А) Е= hν В) Еб= ΔM*c2 С)Ем.б= Еб/А

4. Радиактивті ыдырау заңын ашқан ғалымдар? С) Э.Резерфорд пен Ф.Содди В) О.Ган мен Ф. Штрассман А) Мозли мен Мэрви

5. Ядролар өз бетімен түрленіп альфа, бета  және басқа да бөлшектер мен сәулелерді  шығаруларын қалай атайды? А) фотоэффект В)радиактивті ыдырау С)ыдырау периоды

Оқулықтан §56-58, 45 жаттығу №3 Үйге тапсырма: