Қазақ тілі пәніндегі күрделі тақырыптарды меңгерту жолдары

Тақырыбы: Қазақ тілі пәніндегі кейбір күрделі тақырыптарды меңгерту жолдары №14 орта мектеп-гимназиясы Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі Нұрсейтова А.К.

Мақсаты: Фонетика, синтаксис , морфология саласындағы кейбір тақырыптарды меңгертудің тиімді жолдарын игерту, Өзіндік ойлау, іздену дағдыларын дамыту, Тіл мәдениетіне тәрбиелеу.

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Күтілетін нәтиже: Тіл білімі салалары бойынша білгенін еске түсіреді. Ұқсас тақырыптарды қайта қарастырып, сәйкестендіреді. Алған білімдерін пайдаланып, кейбір тақырыптарды оңтайлы меңгеруді көрсетеді. Көркем мәтінге тілдік талдау жасай отырып, ерекшеліктерін ажыратады. Тақырыптар бойынша ойларын жинақтап, тұжырымдайды. Қарастырылған мәселеге шығармашылық тұрғыда өзіндік баға береді

Ақыл мен білімнің тілмашы – тіл. Ж.Баласағұн.

Әдіс-тәсілдері: Талдау-жинақтау, аналитикалық , СТО, сатылай комплексті талдау, диалогтік оқыту (кумулятивтік әңгіме)

Барысы: Психологиялық ахуал қалыптастыру. Білу. Ой қозғау. - Қазақ тілі сабағында қандай тақырыптарды меңгертуде қиындық бар? Оны меңгертудің тиімді жолдарын атаңыздар.

Түсіну. «Ойлан, жұптас, бөліс» 1.Мұғалім сұрақ не тапсырма береді.2.Оқушылар ойланып, әрқайсысы жеке жауап береді.3.Оқушылар жұптарға бөлініп, ең үздік деген сұрақтарын біріктіреді. 4.Оқушылар жаңа жақсартылған жауаптарымен бөліседі. «Алтын балыққа арналған аквариум» «Алтын балықтар» ортада, қалған қатысушылар тыңдаушылар ретінде оларға сұрақ қойып, түсініктеме беруді талап ете алады. «Еркін әңгіме»- шағын топта оқушылар материалды талқылайды, мұғалім не көшбасшы оқушы басқаларға көмектеседі.

Көп бағыныңқы құрмалас сөйлем поэзияда Ереуіл атқа ер салмай, Егеулі найза қолға алмай, Еңку-еңку жер шалмай, Қоңыр салқын төске алмай, Тебінгі терге шірімей, Терлігі майдай ерімей, Алты малта ас болмай, Өзіңнен туған жас бала Сақалы шығып жат болмай, Ат үстінде күн көрмей, Ашаршылық, шөл көрмей, Арып-ашып жол көрмей, Өзегі талып ет жемей, Ер төсектен безінбей, Ұлы түске ұрынбай, Түн қатып жүріп түс қашпай, Тебінгі теріс тағынбай, Темірқазық жастанбай, Қу толағай бастанбай, Ерлердің ісі бітер ме?! (Махамбет .)

Құрмалас сөйлем прозада Әйтеуір, сол жеңге мен Ербол екеулеп отырып, Тоғжанға Абайдың бар өлеңін естіртіпті де, ақырында бір жол жүз көрісуге көндіріпті.Мал қораның есігін Ербол ептеп ашты да, Абайды түйе қораның ішіне енгізіп, өзі қараңғыны сипалап жүріп кетті. Абай сол қараңғыда тапжылмай, тынысын тартып тұрған шақта, өз жүрегінің тоқтасыз дүрсілін сезді.Абай ақырын сәлем беріп, жасаулы отауға кіргенде, аққұба жеңге төсек жанында тұр екен де, Тоғжан жерде көрпе үстінде отыр екен.Абай амандасып тоқтағанда, сыпайы жеңге жақындап кеп, тымағын алып, белін шешті.(М.Ә. «Абай жолы», 1-к, 188-бет)

барған-ды барды бармады барғызды бар – а - ды Малды ауыл бару - ды

Қолдану. Аралас құрмалас сөйлем мен көп бағыныңқы сабақтас құрмаласты қалай ажырата аласыздар? Үйірлі мүше мен күрделі мүшелердің ұқсастығы, айырмасы неде деп білесіздер? «ды» формасы қандай қызметтерде жұмсалады? «Кейін, бұрын, бірге» сөздері қандай жағдайда шылау, қандай жағдайда үстеу қызметін атқарады?

Талдау. 1- топ. Сәйкестендір. 2- топ. Сабақтас құрмалас сөйлем түрлерін ажыратыңыздар.(сызбасы) 3- топ Морфологиялық талдау жасаңыздар. 4-топ. Шылау мен үстеуді ажыратып жазыңыздар.

Сәйкестендір Күрделімүше Үйірлімүше Көпбалалы үй – базар. Билетібарлар орындарына жайғасты. Жанысұлу жан ешкімге жамандық жасамайды. Қылқанжапырақты ағаштың ең үлкені – алып қарағай. Олжас анасына уәде берді. Есті адамдарда бар қасиет – уайым жеу. Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай. Офицерлер полковникке тікесінен тік тұрып ізет көрсетті. Көкірегі сезімді, көңілі ойлыға, Бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда? Көрсетпе көз жасыңды!

Сөйлем: айтылу сазына, құрылысына қарай Сөйлем мүшелері. Жай сөйлем түрлері Сөз тіркесі:еркін(есімді, етістікті), тұрақты Сөздердің байланысу түрлері, тәсілдері Синтаксистік талдау

Сабақтас құрмалас сөйлем түрлерін ажыратыңыздар.(сызбасы) Қолдасып болғаннан кейін, ешкім сырылып орын бере қоймаған соң, Амантай есік алдында, ең шетте, отырды. Тымақтың түрілмеген құлағы жағын сабалап, шекпенінің етегі делдие түсіп, еңкелектей басып, Омар Игілікті қуып жетті.Топ алдында сөзді ол түгел айтқызса, өзіне- өзі соққы тигізгендей болатынын сезіп, Дәркембай мен баланы ықсыра, қалың топтан шет бөлініп шықты. Бұлар үйге кіргенде түн ортасы жуық еді, бірақ Дәурен мен Айжан әлі жатпапты.

МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ ЖАСАҢДАР Ұшақ жерден екі километрдей биікке көтерілді. Үй ішінің әңгімесі Жамалдың құлағына анық естіледі. Қимылынан өткірлікті байқаған Жомарт батыр сүйсініп қалды. Бидай өңді жігітті есіне түсірді. Шымыр бейнені берен сауыт әдемі айқындайды. Ол елге енді келген-ді. Елшілерге жылы ишарат көрсетті.

ШЫЛАУ МЕН ҮСТЕУДІ АЖЫРАТЫП ЖАЗЫҢДАР Бұрын осы арада түркі тайпалары өмір сүріпті. Кейін жазиралы өлкеге айналады. Содан бері қаншама ғасыр өтті әрі адамдар да өзгерді. Әміршіден бұрын сарайға біреу кірген емес. Алтайдан әрі оның бұрымы іспеттес Бұқтырманы көресіз. Алтайдан әрі Қазақстанның жері жоқ. Осыдан бұрын мұндай сұлу аймақты көрмеппін. Келгеннен кейін көрдім.

Айтылу, жасалу жолы: жуан,жіңішке, аралас буынды сөз Буын түрі. Тасымал Екпін.Буын үндестігі Сатылай комплексті талдау(фонологиялық) Дыбыс үндестігі

Дауысты дыбыстар: 0 Жақ қатысы: Ашық 0: , ә , , , е, э Қысаң 0: ы,і,у,ұ,ү,и Ерін-езу: Еріндік 0: о,ө,у,ұ,ү (ерін дөңгеленіп айтылады) Езулік 0: а,ә,е,э,и,ы,і. Тіл қатысы: Жуан : а, о, (у), ұ,ы. Жіңішке : ә, ө, (у), ү, і, е, э,и. а о ө У,қ

Дауыссыз дыбыс түрлерін ажыратудың тиімді жолы Барлығы: 25 0 7 үнді 0: р, л, й, у, м, н, ң. 25 - 7 үн = 18 0. 18 - 4 (х, ч, ц, щ)= сыңары жоқ =14 Қатаң 0: п,ф,к,қ,т,с,ш – 7. Ұяң 0: б,в, г, ғ,д,з,ж – 7.

Буын түрлері Ашық буын: не Тұйық буын Бітеу буын :

ФОНЕТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ ЖАСАҢДАР Өр Алтайға,ару Алтайға көктем келді. Алтай кеудесінен екі жүз өзен арқырап, етекке ентелей құлайды.

Кәсіби сөздер Ара (ағаш) Атауыз(ағаш) Ау(балықшы) Әңгелек(бау-бақша) Балға(ұста) Балдаң(жүгері) Бекіре(балық) Бояу(тоқымашы) Жәмше( қауын) Жүген(ат, мал) Жүн(тоқыма) Көрік(ұста) Қауыншек(қауын) Қоза(мақта) Қоныш(етікші) Құлақ суы(егінші)

Мұрап(егінші, су) Нарқоспақ(түйе) Орақ(егінші) Өркен(қызылша) Пәрбі(ұста) Пәшік(жүгері) Пышқы(ара, ағаш) Сүргі(ағаш) Шербек(ара,ағаш) Шиіт(мақта) Шылбыр(ат,мал) Тарамыс(етікші) Тырма(егінші) Тышуыр(ағаш) Торлама(қауын) Түбір, түбіртек(қызылша) Ұлтан(етікші) Үзеңгі(ат,мал) Ыңғыру(ағаш)

Диалект сөздер Ауқат(тамақ) Алыстұғын(алыс) Әйдік(үлкен) Барғысы бар(барғысы келді) Бәдірен(қияр) Бестақа(аласа етік) Бұйрық,нұсқау(тәртіп) Дарбаза Дөкір Елгезер Жар(қабырға) Жөткіру Зілдей(ауыр) Кесел(ауру)

Кепеш(тақия, тебетей) Келулі Күлпара(бояудың бір түрі) Кіл(өңкей) Қоңсы-көрші Құдағай(құдағи) Леген(жайпақ табақ) Маңлай-маңдай Меш – (мес) – ыдыс Пәс(аласа) Пиала(кесе) Пысқан( піскен) Сым(шалбар) Шаппа(шабындықтың орны) Шәугім(кішкене қазан)

Жинақтау. Тест 1. Септеулік шылауы бар сөйлемді тап. А. Азғантай ғана құрым белгісі бар бетінің әрі кетпегені. В. Ол әрі қаламмен, әрі қарындашпен жазып отыр. С. Бірақ Мамырбайдың қойшы деген аты ғана. Д. Асаннан әрі Әйгерім отыр екен. Е. - Әрі кет, - деді ағам.   2. Демеулік шылауды тап. А. Қызметін істесе де, қарайлағысы келмегені ғой. В. Уа, не қыл деп отырсың? С. Менің жаным да алма ағаштай гүлдеді. Д. Мен он төрттемін, ал сен нешедесің? Е. Арман үшін аттану   3. Жалғаулық шылауды тап. А. Ақыл мен санасы бар. В. Оны мен бірге ойнама. С. Дәру мен ішті Д. Е мен отырғызды. Е. Мен елдің елшісімін.

4. Сәйкестендір А. Оның шығармасы достық туралы ма екен? В. Қайық аударылып, адамдары суға батады-мыс. С. Қарғам-ау сен қалайсың мен дегенде? Д. Талдықорғанда әсем де биік ағаштар көп. Е. Әлгі сөздің мәнісін отырмысың сұрамай?   Сұраулық демеулік Септеулік демеулік Демеулік шылау Болжалдық демеулік Жалғаулық (ыңғайластық)   5. Септеулік шылау А. Ол алда келеді, мен кейін қалып қойдым. В. Ауылдан кеткеннен кейін көрмедім. С. Құс екеш құс та балапанын қорғайды. Д. Түн мен күн орнын ауыстырады. Е. Сен де ғашық болыпсың-ау!

6. Шылау қатысқан қатарды тап. А. Қайрат (пен) ақыл жол табар. В. Досың (мен ) сырлас. С. Шексіз құрмет (пен) қарасады. Д. Мұғалім (мен) кеңес. Е. Астана (мен ) мақтанамыз. 7. Сәйкестендір А. Баламды медресеге біл деп бергенмін. В. Ол өзінің келешегіне күлімсірей қарайды. С. Марат үйіне кеш барған-ды. Д. Алыс-жақын түгел хабарланды. Е. Жолаушылар малды ауылға тап болған.   Жедел өткен шақ Табыс септік жалғауы Жіктік жалғауы Қатыстық сын есім Демеулік шылау   8. Сәйкестендір А. Шербек, ара, атауыз, пышқы, сүргі, ыңғыру. В. Атыз, жүйек, құлақ суы, мұрап суы, орақ, тырма. С. Қоза, шиіт, терім, терімші. Д. Қауыншек, әңгелек, торлама. Е. Жүген, шылбыр, үзеңгі.   Мал шаруашылығына (жылқы) байланысты кәсіби сөз. Бау-бақшаға байланысты кәсіби сөз. Ағаш кәсібіне байланысты сөз. Мақта кәсібіне байланысты сөз. Егіншілікке қатысты сөз.

9. Сәйкестендір. А. Үнпарақ, бессайыс, сараптама В. Адырна, қорамсақ, жебе, уез С. Биқасап, дүрия, патсайы, саптыаяқ. Д. Кекілдім, төре жігіт, жасыл Е. Албасты, мылжың, қыртпа. Табу Дисфемизм Неологизм Архаизм Тарихи сөз Тарихи сөздерді тап. А. Даңғыл, космос, асадал В. Қараша, ханзада, қызыл отау С. Сынып, мәре, бастаңғы Д. Ауылнай, төреші, класс Е. Ұйқас, жүйек, мұғалім.

«Аталы сөз – баталы сөз» тақырыбында ойтолғау жазу. (аралас құрмаласты, көп бағыныңқы сабақтасты, үйірлі мүшелерді қатыстыру) Бағалау

Оқушылар рефлексия жасайды Бағалау. Оқушылар өзара бірін-бірі бағалайды Не білетінмін? Нені білдім? Нені білгім келеді?

ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартынан: 4.27. Білім алушылардың оқу жетістіктерінің нәтижелерін бағалау үшін оқушылардың сандық, сапалық көрсеткіштері мен оқудағы нәтижелілігін, жеке ерекшеліктерін ескеретін 12 балдық межелік бағалау белгіленді.

Оқушының оқу нәтижелерін беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін , білім беру үдерісіне қатысушыларға таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс. Жиынтық (оқуды бағалау- қорытынды)және қалыптастырушы бағалау(күнделікті жұмыс барысында жүзеге асады, оқушының ағымдағы оқу үлгерімінің көрсеткіші, оқушы- мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіп, оқу үдерісіне дер кезінде өзгеріс енгізуге мүмкіндік береді ) деген екі түрі бар. Критериалды бағалау

Мақсат қою туралы Мақсатқа жеткісі келген адам оны жақсы білуі керек. * * * Өлшенетін нәрсе ғана өнімдірек жасалады. * * * Жоспарлаған адам ғана жақсы ұйымдастыра алады * * * Мұхитты жүзіп өту үшін кемені өзің жасауың керек