Презентация по калмыцкой литературе Алтн Чееж Жангр хойрин бяяр бярлдсн болг (6 КЛАСС)

Алтн Чееҗ Җаңhр хойрин бəəр бəрлдгсн бөлг

Алтн Чееҗ Җаңһр хойр

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Арслңгин Арг Улан Хоңhр

Алдр нойн Җаңһриг Эркн тавн настаднь Эркн зурһа оргч наснднь Бөк Мөңгн Шигшрһ олз авад,…энүг эрт хораҗ дарн гихлə, эркн тавта Арг Улан Хоңһр деернь кии-сәд, əмнднь хор күргүлл уга бəəв… Ода яһҗ хорахв гиҗə-һəд, Алтн Чееҗин 8 түмн аду көөгсн цагт, эн Алтн Чееҗин саадгтнь харһҗ хорх гиһəд, алдр Жаңһриг Арнзл Зеердинь унулад йовулв…

Көк Самбан ташуд йовгсн 8 түмн көк һалзн адуһинь хамҗ авад һарв… Алдр Жаңһрин Арнзл Зеерднь эңгин мөрн нег эргтл, эвтə сəəхн саврарн 7-8 дахн эргəд, нег юм салһл уга көөв.

Алтн Чееҗ:…Ода, зурһатадан, ирҗ хальдхларн, мини болх билтəл, - гиһəд, көк кивр саадган авад, һурвн һол һатцас хав.

Жаңһр ухаһан алдад, киисн гисн бийнь, арһта альвн сəəхн Зеерднь уңһал уга һарад, Бөк Мөңгн Шигшрһин бəəшңгин хашр мөңгн үүднд хəəртə Җаңһран авад ирв.

Бөк Мөңгн Шигшрһ: - Эн көвүг така ноха хойрт идүл гиҗ Шилтə Зандн Герлд келнə. Зуг Арг Улан Хоңһрнь: -Ээҗ, үүг алх болхла, намаг чигн алтн! – гиһəд деернь киисəд бəəв.

-Ээҗ, үүнə далднь йовгсн сумиг һарһҗ өгтн. Шилтə Зандн Герл көвүнəннь седкл тевчəд, һурв алхад, һаран намчлн сөгдəд суухла,… сумн унад одв. Алдр Жаңһрнь əмдрəд, Хоңһрла үүрлəд, эгшг дууһан дууллдв…

Эдү-тедү болсн цагт, Шилтə Зандн Герл хойр көвүг наар гиҗ авад: - Эзн Шигшрһтн ода күртл яһснь энв? Ардаснь йовҗ некит! – гив. Элдв сəəхн хувцан өмсəд, хойр көвүн мордад һарв…

Күңкəн Алтн Чееҗ харн шинҗлəд: - Эн Алдр Жаңһр Арг Улан Хоңһр хойр негдсн цагт орҗ өгх юмн, - гиһəд Шигшрһин күлə тəəлəд, хойр баатриг тосч авб, - Эн Җаңһр дола оргч насндан дуута Җаңһр нерəн алдршулх…

…Арг Улан Хоңһр аав Шигшрһтəһəн, алдр нойн Җаңһртаһан мордад, алтн Торлг бəəшңдəн ирəд, амр сəəхн жирһлəн кеһəд, дүүвр хар арзин сүүр болад суув.

Иргч жилнь оргсн цагт эзн нойн Җаңһр Ном Төгс хаани күүк, аһ Шавдл хатан залад, төр шаҗн хойран һартан авч, Тəк Зула хаани үлдл, Үзң алдр хаани көвүн, үйин һанц Җаңһр гиҗ, цолан дуудулв.

Сурврмуд болн даалһврмуд: Бөк Мөңгн Шигшрһ юңгад Җаңһриг эрт хораҗ дархар седв? Кен алдр Җаңһриг харсв? Бөк Мөңгн Шигшрһ Җаңһрт ямаран даалhвр өгнə? Җаңhр өгсн даалһвр күцəвү? Шилтə Зандн Герл кенə сурлhар көвүг эдгəв? Хоңһрин тускар тадна ухалвр? Алтн Чееҗин бəрəнəс Бөк Мөңгн Шигшрһиг кен сулдхв? Алтн Чееҗин келсн үгинь олад умштн.

Ахрар бөлгин утх: 1.Олзин мухла 6 наста Җаңhриг эзн Шигшрh, иргч заянаснь әәhәд, бийәсн зааглҗ алулхар седҗәнә. 2. Алтн Чееҗин аду көөлhхәр тәвнә. 3. Алтн Чееҗ адуhан некәд, Җаңһриг саадгар хаhад шавтана. 4. 5 наста Хоңһр Җаңhриг экәрн әмдрүлҗ авна, хоорндан ах-дү болна.

Җаңhр кемб? хара көвүн биш берк иргчтә Җаңhр алдр ик заячта Нәрн шинҗтә

5.Баатрмуд нег-негнләрн мейәрклдәд, хоорндан өшәтн бәәсн цаг үзүлгдҗ. 6. Алтн Чееҗ – күңк цецн, 8 түмн адута байн, Дөрвүлн ик хүүв кеhәд, Шигширһиг йоснаснь буулhад, алвтынь Җаңһрин һарт бә-рүлв. Олн буру һарһсн Шигшрһ Җаңһрин олзд орв. 7. Зандн Герл Җаңһриг әмдрүлсндән – энүнә эк. Шигшрһин кишг- һанцхн бийиннь зөөр биш, Җаңһрин чигн зөөсн зөөр. .

Зура: 1.Җаңһр - Шигшрһин олзд. 2.Алтн Чееҗин аду көөлhн. 3. Җаңһрин əмдрл. 4. Хоңһрла ах-дү боллһн. 5. Бумбин орна толһач.

Шин үгмүд Олз авх – брать в плен шинҗлх – изучать, рассматривать əəлдх – предсказывать ик заята күн (заян-судьба, рок) - назначенный судьбой хораҗ дарх – уничтожить нəəмн түмн – 80000 Шуhл мөңгн цулвр – повод (для привязи коня) из литого серебра

Əəрстин хар елдң – нагайка, туго оплетенная кожей ташу – склон (горы) ухаhан алдх – потерять сознание зер – зев – оружие хатн – жена богатыря (ханша) саадгин сумн – стрела от лука шагшавдта эм–ээҗ (шагшавд-мораль, высокая нравственность), женщина высокой нравственности Алхх - перешагивать