Презентация по казахскому языку на тему Жай сөйлем

Оқушы номері Оқушының аты-жөні 1 2 3 4 5 Қоры-тынды балл

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Қар жауып тұр. Қоңырау соғылды.

Сөйлем Жай сөйлем Құрмалас сөйлем

Жай сөйлемнің түрлері Жақты Толымды Толымсыз Жалаң Жайылма Атаулы Жақсыз

Сөйлемде бастауыштың болу, болмауына қарай жақты сөйлем және жақсыз сөйлем болып бөлінеді.

Жақты сөйлем дегеніміз – бастауышы бар,жасырын тұрғанда да баяндауышы арқылы табуға болатын сөйлем.Мысалы: Арада сүт пісірімдей уақыт өтеді.Кенет отқа көзі түсіп кеткен Арай таң қалып отыра кетеді: қара тастар жалын шашып жанып жатыр! Бұл сөйлемдердің бәрінде де бастауыш қатысқан: уақыт,Арай,тастар. Кейде бастауыш айтылмай,түсіп те қалады. Бірақ оны баяндауыш арқылы оңай табуға болады. Дос жүрегіне сенеді ... Басқаны ауызға да алдырмаймын. Бұл сөйлемдерде бастауыш айтылмағанмен,баяндауышына қарап,бірінші сөйлемде бастауыш – ол, екінші сөйлемде – мен деген жіктеу есімдігі екенін табуға болады.Ол дос жүрегіне сенеді.мен басқаны ауызға да алдырмаймын. Сонымен,құрамында бастауышы қатысқан жай сөйлемнің түрін жақты сөйлем дейміз.

Кейбір жай сөйлемдерде бастауыш мүлдем болмайды.Ондай жағдайда баяндауыштың өзі сөйлемге негіз болып тұрады. Менің айтқаным келді.Бір жерде көргенім бар. Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрін жақсыз сөйлем дейміз.

Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары -қы,-ғы,-кі,-гі жұрнақтары қалау райлы етістіктен болады Барыс септік жалғауы тұйық етістіктен соң бол,жара,тура,кел деген көмекші етістіктердің келуі арқылы жасалады Етістік+ б.с+у+бол, жара, кел Атау немесе барыс септік тұлғалы тұйық етістіктен соң керек,жөн, мүмкін деген бейтарап сөздердің тіркесіп келуі арқылы жасалады. А.с,Б.с+у+ керек, жөн, мүмкін. -ып,-іп,-п жұрнақтары көсемшеден кейін бол деген көмекші етістіктің болымсыз тұлғада келуі арқылы жасалады. Көсемше+бол+болымсыз етістік. Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар тұрақты сөз тіркестерінен жақсыз сөйлем болады Абайдың ұғына түскісі келді Енді сізге айтуға тура келді. Біздің ашық сөйлесуіміз керек. Нені айтып отырғанын түсініп болмайды Енді біраздан кейін көз байлануға айналады.

1. Мәскеуге барып келді. 2. Бізге өнер – білім керек. 3. Ертең серуенге шығамыз. 4. Оның айтқанын түсініп болмайды. 5.Менің қарап отырғым келмейді.

“Орныңды тап “ойыны Ойынның мақсаты: Сөздерге дұрыс сұрақтар қоя білу. Ойынның шарты: Тақтаға бірнеше сұрақтарды жазып қою. Бұл сұрақтарға жауап беретін сөздерді қатты қағазға жазып, оқушыларға тарату. Әр оқушы тақтаға шығып, сөзіне қойылатын сұрақтың қасына барып тұрады.

Семантикалық картамен жұмыс Р/с          Сөйлем Жай сөйлем түрлері Жақты Жақсыз 1 2 Мен ауылға бардым. Қарлығаштар тағы келді. 3 4 Менің оқығым келеді. Абайдың ұғына түскісі келді. 5 6 Кітап – білім бұлағы. Алтын кездік қап түбінде жатпайды. 7 8 Енді бірге оқымасқа болмайды. Едіге ұзақ жол жүрді. 9 10 Сен ертең мұнда кел. Біздің ашық сөйлесуіміз керек. 11 12 Қара бұйра жер. Ол шиті мылтықпен киік атып әкелді.

Р/с          Сөйлем Жай сөйлем түрлері Жақты Жақсыз 1 2 Мен ауылға бардым. Қарлығаштар тағы келді. + + 3 4 Менің оқығым келеді. Абайдың ұғына түскісі келді. + + 5 6 Кітап – білім бұлағы. Алтын кездік қап түбінде жатпайды. + + 7 8 Енді бірге оқымасқа болмайды. Едіге ұзақ жол жүрді. + + 9 10 Сен ертең мұнда кел. Біздің ашық сөйлесуіміз керек. + + 11 12 Қара бұйра жер. Ол шиті мылтықпен киік атып әкелді. + +