Презентация Киіз үй 5 урок. Дополнительное образование. (3 класс)

Благодаря этой рекламе сайт может продолжать свое существование, спасибо за просмотр.

Жарқырайды қаламыз, Жарқырайды даламыз. Қайырлы таң, қонақтар! Қайырлы таң, достарым!

Оқушыларға қазақ халқының қонысы киіз үй туралы түсінік беру, түрлі - түсті қағаздар арқылы жасалу жолдарын көрсету және де ақын-жазушылардың өлең шумақтарымен таныстыру.

Киіз үй – “Атамыз – Алаш, керегеміз – ағаш”, “Киіз туырылықты, ағаш уықты қазақпыз” деп, аталы сөз айтып қалдырған ата-бабаларымыздың негізгі баспанасы. Киіз үй – тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі, тіпті оған көршілес елдердің де тұрақ-мекені. Солай бола тұрса да, оны қастерлеп ұстап, ғасырдан ғасырға оның мән-маңызын өзгертпей жеткізген іздің қазақ халқы екенін әрдайым мақтанышпен айтамыз. Шығу тарихы біздің заманымызға дейінгі ғасырларда пайда болған киіз үйді біздің халық қасиетті, киелі қара шаңырағымыз деп дәріптейді. Өйткені киіз үй қазақтың тұрағы, құтты мекен-жайы, еншісі, баспанасы деп бағаланды. Шынында, арғы-бергі тарихымыз бен мәдениетімізді зерделей қарасақ, киіз үйіміздің атқарған қызметі мен рөлі өте зор екеніне көз жеткіземіз. Киіз үй- көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үй. Көшпенділердің киіз үй – тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтын, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Киіз үйді әдетте 3-4 адам 1 сағаттың ішінде құра алады. Ең қызығы, әлемде киіз үйге ұқсас аралдар мен таулар бар екен. Мәселен, Шерқала Батыс Қазақстанда орналасқан ерекше тау бар.

Ал, Луйтла-Дуймун – Шатландия мен Испанияның арасындағы киіз үйге ұқсас ерекше арал. Оның биіктігі 414 метр екен. Кереге, шаңырақ, уық, сықырлауық – киіз үйдің негізі бөлшектері.

Кереге - киіз үйдің қабырғасын құрайтын жиналмалы, тор көз тәріздес қанаттардан тұрады. Қанаттар жартылай шеңбер тәріздес орналасып, бір-біріне жалғаса отырып, киіз үйдің қабырғасын құрайды. үйдің көлемі қанаттың санына сәйкес болады. Киіз үйде 4-5-тен 12-ге дейін қанат қолданылады. Кереге бір-біріне қиылыстыра орналасып, қайыспен өз ара бекітілген сағанақтардан тұрады. Сол себепті, ол оп-оңай керіліп, қайта жиналып отырады. Уық - кереге мен шаңырақты жалғастырып, киіз үйдің төбесін құрайтын сырық ағаштар. үйдің қанаты көп болған сайын, оған байланатын уықтың саны көбейіп, уықтарының ұзындығы ұзарады.

Шаңырақ - шеңбер тәріздес, иілген ағашпен жалғастырылып, ортасынан күмбез тәрізденіп бір-біріне қиылыстыра орналасқан сырық ағаштармен бекітілген конструкция. Шаңырақтың көлемі (диаметрі мен ағашының қалыңдығы) киіз үйдің көлемімен (қанат санына сәйкес) тығыз байланысты. Сонымен бірге шаңырақ киіз үйдің терезесі, түтін шығатын орынның қызметін атқарады. Есік (сықырлауық) - екі жаққа айқара ашылатын табалдырыққа бекітілген қос қанаттан, маңдайша, босағадан тұрады. Қазақ үйдің сыртқы бөлшектерін ата беріңіздер? (түңілік, киіз, арқан) Түңілік шаңырақты жабатын киіз Арқан не үшін қажет? (қазақ үйдің киіздері желде, боранда ұшып кетпеу үшін арқанмен байлаған)

« Киіз үй жасаулары» атты өлең Сағақты кереге Шаңырақ біреу, Шаңыраққа сексен уық болар тіреу Алты қанат боз үй дейсің мұны, Сынамаққа сұрай қалса біреу-мінеу Ең алғашқы күлдіреуіштен сығалар таң, Керегенің басында адалбақан Төрдегі текеметке малдас құрып Көнен хикаясын шертер атаң. Іргеден маңдай төсеп еспе желге Қымыз іш Сырқат қалмас еш денеңде Кесе қап, аяқ қап пен әбдіре, сандық. Артық мүлік болмайды көшпелі елде. Тап-таза Ететұғын ауасы жас, Киіз үйге жұрттың ынтық болғаны рас Жылы, жеңіл Тігуі, жығуы оңай Үй басуды үйренер зерделі жас.

Сергіту сәті: Дөңгелене тұрамыз, Керегені құрамыз Уық болып иіліп, Шаңыраққа киіліп, Қазақ үйді құрамыз.

Киіз үй Кереге Уық Есік Түңілік Шаңырақ Арқан

Киіз үйдің құрлысын жасап келу.