Разработка классного часа Шагаалаалы

Кичээл-моорей

«Шагаа-биле, уруглар!»

Сорулгазы:

• Шагаа - дээрге улустун национал байырлалы, оюн-моорейлиг эн-не солун байырлал дээрзин билиндирип ооредири;

• Уругларнын ниити Шагаа дугайында билиин, сос курлавырын, кичээнгейлиг сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыр;

• Шагаа байырлалынга даянып алгаш уругларны торээн чонунун национал байырлалын сонуургап, ёзу чанчылдарын билиринге хундулээчел, биче сеткилдиг дээн ышкаш эки чанчылдарга кижизидери.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

Башкыларны чалап киирери (1 слайд)

2. Кичээлдин темазын шын тып ундурери (Шагаа-биле, уруглар! )(2 слайд)

3. Айтырыг-харыы.

-Уруглар , удавас чунун байырлалы болурул?

- Шагаа деп чул?

- Шагаада чуну канчаарыл? (Шулук «Шагаа») (3 слайд)

4. Беседа.

Шагаа- тыва улустун чаа чыл байырлалы. Шагаа дээрге эрги чылды удээринин болгаш чаа чылды уткуурунун улуг байырлалы болур. Бо байырлал 12 чыл эргилделиг календарьга чагырткан.

Чаш тол торуттунуп келгеш-ле , иезинин аа судун эмер. (4слайд)

Бистин огбелеривистин бодап чорааны-биле уе-шаг-даа, чер-делегей-даа база ындыг чаяалгалыг. Ынчангаш, чаа чыл байырлалы «Шагаа» - «Шагнын аазы» дээн ужуру ол. Чиге хунунден эгелеп, бугу бойдус донаттан чайгаар адырлып , бодунун аазын чоорту оът-сигенге, ыяш-дашка, кижилерге, ан-менге берип, чоорту чылып эгелээр.

Тывалар Шагаа байырлалын кончуг чугула коор, баш бурунгаар кедергей белеткенир. Уужезин белеткээр.

Чокпек ,курут, ааржыны тускайлап шыгжаар. Шагаанын чиге хунунде , дан адып орда эр кижи аалдын эр ээзи одун-козун кыпсыр, ие кижи шайын хайындырар.

Бо бугу чуулду белеткээш эр ээзи сан салыр.(5слайд) Ол йорээл салып, бодунун изиг кузелин илередип:

Чыл бажы келди,

Чылан бажы чылбырады.

Шаг бажы келди,

Шагаа уе келди.

Тос чузум малым ,оршээ !

Торлаа дег толум,оршээ!

Кижиге кылык чок,

Малга каража чок болзун, оршээ!

Шагаа уезинде кижилер аажок ойнап-хоглээр.

- Мендилежири деп чул? (6 слайд)

Экиилежип мендилежири дээрге кижиге кижизиин коргузери болур.

- Амырлажыры деп чул? Амырлажыр езулал бир хонгаш-ла албан болур. Кожа-хелбээ чурттап чоруур кижилер эртеннин-не ужуражып келгеш, албан амырлажыр.

Шаанда тывалар хол тудушпас , чугле амырлажып мендилежир турган.

- Амыр тур силер бе, ынар- деп, биче назылыг кижи айтырар.

- Амыр тур бис. Силер амыр тур силер бе, ынар? - деп улуг назылыг кижи улаштырып харыылаар, айтырар.

«Амыр-ла бе, ынар» дээри чингине тыва мендилээшкин.

- Чолукшууру деп чул?.Чолукшуур езулал болза кончуг ховар болур.Биче назылыг кижи мурнай чолукшуур чурумнуг. Бир чыл болгаш бир катап эрги чылды удеп, чаа чылды уткуп Шагаа хуннеринде бодундан улуг торел кижизи-биле чолукшуур. Чолукшууру дээрге ийи кижи уткуштур адыштарын чада сунчуру болур. Ийи кижинин холдарын карыштырып чолукшуур езулалынын ужур -утказы болза, холда туткан ок-бижек чок, каргыштыг кара сеткил чок болгаш ханы найыралдыг дээнин коргускени болур.Таныш кижилер Шагаа хунунде ужурашпаан болза, ол чылдын кайы -даа уезинде бир катап албан чолукшуур.

Шаанда 81 харлыг кырган кижи-биле кадак сунуп чолукшуур чораан, а улуг назылыг кижи баштай он талакы чаагын, оон соонда солагай талакы чаагын чыттадып алыр. Чыттаар чорук тыва кижилерге ынакшылдын арыг-чаагайын илередип турары ол.

Мынчаар чолукшуп мендилешкеш шайлап, аъш-чемин чип чооглааш маргыжып ойнап -хоглеп эгелээр чораан.

V. Моорейлер.

1. Улегер домактар (7слайд)

2. Кожамыктар (8слайд)

3. Тывызыктар (12слайд)

- диин, балык.

- шокар инек

- ховаган

- соок

4. Дурген чугаа

5. Узун тыныштар

6. Музыкалыг оюн.

VI.Туннели.

- Шагаа байырлалынын дугайында чуну билип алдынар?

- Иенин аа суду деп чул?

- Сан деп чул?

- Ууже деп чул?

- Ам чуу деп чыл унерил?

- Мендилежир деп чул?

- Амырлажыр деп чул?

- Чолукшур деп чул?

VII. Шанналдар

Класс шагы: «Амырлажып, мендилежип ,чолукшууру»

Сорулгазы: Амырлажып , мендилежип . чолукшууру деп чул дээрзин уругларга оюн дузазы- биле ханы билиндирер.

Уругларнын аас чугаазын, боттарынын бодалдарын допчу дамчыдып билирин улам сайзырадыр. Ээлдек , эвилен , хундулээчел чараш аажы- чанга кижизидер.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

2. Оюн : «Бодун алдынары» Шар иштинде саазыннар бар.

«Садыгда мен » «Школада мен» «Баняда мен» «Столоваяда мен»

( Уругларнын ойнап тургаш бодун канчаар алдынарын хайгаарап, кандыг чараш состер аразында чугаалажыырын коор)

3. Туннээр.

4. Беседа

- Мендилежири деп чул?

Мендилежиири дээрге -ле ужурашкан кижизи- биле @ «Экии деп мендилежири хол тутчуп мендилежип болур азы «Экии »»дээш бажын кодуруп болур.

Экиилежип мендилежири дээрге кижиге кижизиин коргузери болур.

- Амырлажыры деп чул? Амырлажыр езулал бир хонгаш-ла албан болур. Кожа-хелбээ чурттап чоруур кижилер эртеннин-не ужуражып келгеш, албан амырлажыр.

Шаанда тывалар хол тудушпас , чугле амырлажып мендилежир турган.

- Амыр тур силер бе, ынар- деп, биче назылыг кижи айтырар.

- Амыр тур бис. Силер амыр тур силер бе, ынар? - деп улуг назылыг кижи улаштырып харыылаар, айтырар.

«Амыр-ла бе, ынар» дээри чингине тыва мендилээшкин.

- Чолукшууру деп чул?.Чолукшуур езулал болза кончуг ховар болур.Биче назылыг кижи мурнай чолукшуур чурумнуг. Бир чыл болгаш бир катап эрги чылды удеп, чаа чылды уткуп Шагаа хуннеринде бодундан улуг торел кижизи-биле чолукшуур. Чолукшууру дээрге ийи кижи уткуштур адыштарын чада сунчуру болур. Ийи кижинин холдарын карыштырып чолукшуур езулалынын ужур -утказы болза, холда туткан ок-бижек чок, каргыштыг кара сеткил чок болгаш ханы найыралдыг дээнин коргускени болур.Таныш кижилер Шагаа хунунде ужурашпаан болза, ол чылдын кайы -даа уезинде бир катап албан чолукшуур.

Шаанда 81 харлыг кырган кижи-биле кадак сунуп чолукшуур чораан, а улуг назылыг кижи баштай он талакы чаагын, оон соонда солагай талакы чаагын чыттадып алыр. Чыттаар чорук тыва кижилерге ынакшылдын арыг-чаагайын илередип турары ол.

Мынчаар чолукшуп мендилешкеш шайлап, аъш-чемин чип чооглааш маргыжып ойнап -хоглеп эгелээр чораан.

5. Улегер состер ,оларнын утказы-биле ажыл

Улуургак болбас,

Улуун хундулээр

Улуун хундулээрин билбес,

Бичезин азыраарын билбес

Эки кижи эвилен,

Эки аът эргелиг

Кичээлди туннээр

Айтырыглар харыылаар

1. Кызылга чорааш башкынга ужуражы берген сен , чуну канчаар сен?

- Мендилежир деп чул?

- Амырлажыр деп чул?

- Чолукшуур деп чул?

VII. Шанналдар

Хондергей ортумак школазы

Кичээл-моорей

«Шагаа-биле, уруглар!»

Монгуш Б.К.

Хондергей 2011.