7


  • Учителю
  • Научная работа бизнес - проект Жылқы шаруашылығы кешені

Научная работа бизнес - проект Жылқы шаруашылығы кешені

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала



Қостанай ауданы әкімдігінің «Білім бөлімі» ММ

«Глазунов орта мектебі»ММ















ЖЫЛҚЫ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КЕШЕНІ



Бағыты: Әлеуметтік және экономикалық үдерістерді математикалық модельдеу

Секция: экономика





Орындаған : 10 «Б» сынып

оқушысы Мұхамедғали Олжас



Ғылыми жетекшілері:

Джангабулова Д.

Сулекина А.Б. технология және

экономика пәні мұғалімі



















Затобол кенті, 2016 жыл







МАЗМҰНЫ





КІРІСПЕ....................................................................................................................31 Негізгі бөлім..........................................................................................................5

1.1Жылқы шаруашылығын ашу.............................................................................5

1.2 Аттылы туризм.................................................................................................6

1.3 Қымыз цехы......................................................................................................8

1.4 Ет өнімдерін өндіру және өңдеу цехы...........................................................11 1.5 Демалыс орталығы..........................................................................................14

2. Практикалық бөлімі.........................................................................................16

ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................20

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТТЕР ТІЗІМІ ................................................ 21











































АБСТРАКТ



Зерттеуімнің мақсаты:Жылқы шаруашылығы кешенінің критерийлері мен көрсеткіштерін анықтап, Қазақстанның экономикасына және әлеуметтік жағдайына тигізетін пайдасын анықтау.

Гипотеза негізінде ұсынарым, егер жылқы шаруашылығы кешенін

жүзеге асыратын болсақ, оған кеткен шығын есептеулер бойынша 2,5жылда өтелініп , Қазақстанның экономикасы мен әлеуметтік жағдайына үлкен пайдасын тигізері анық.

Зерттеуімнің құрылымы 3бөлімнен тұрады. Кіріспе, негізгі бөлім жне қорытынды.

Зерттеудің әдістері: Теориялық деңгейде талдау, синтездеу, жүйелеу, үлгілеу, тәжірибені қорыту әдістері; зерттеу нәтижелерін қорыту барысында математикалық-статистикалық әдістер пайдаланылды;

Ғылыми жұмыстың жаңашылығы: Жоба бұрын соңды ұсынылмаған. Бұл жобаға ұқсас бірнеше алаңдар елімізде бар, олар тек бір, екі ұсыныспен шектелген. Ал бұл жобада барлығы бір бірімен байланысты, барлығы бір жерге шоғырланған, барлығыда ел игілігі үшін маңызды, еш қалдықсыз өнім өңдіру, өмір және денсаулық туралы ғылымдарды дамыту үшін бастама болары анық. Электронды ақпарат желілерін, оқулықтарды, баспа беттерін оқи және саралай келе, осы Қостанай аумағында «жылқы шаруашылылығын дамыту кешенін» құру проблемасын алға тартуды мақсат қойдым.

Зерттеуімнің міндеттері:

-Жылқы шаруашылығы базасының критериилері мен көрсеткіштеріне тоқталу

-жылқы шаруашылығы базасының Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік жағдайына тигізетін пайдасын анықтау.

Практикалық ұсыныс ауданы Қостанай облысы , Қостанай ауданы Глазунов елді мекені.

























КІРІСПЕ



Қостанай облысы 2050 жылы жылқы шаруашылығы дамыған еліміздегі ірі өңір болады. Жылқы шаруашылығын дамыта отырып біз ұлттық шаруашылығымызды өркендетеміз, жылқы туризмін дамытсақ ұлттық туризм дамиды, ал қымызды өңдірсек денсаулығымызды жақсартуға болады, жылқы етінен құнарлы тамақтар дайындасақ, ал жылқы спортын әлемдік аренада қазақы спорттық жарыстарын мойындатар едік, сонымен қатар, жылқы шаруашылығы ешқандай қалдықсыз өнім беретін сала болып табылады. Олай деген себебім, жылқы терісінен киім тіксек, етін тамақ ретінде, сүтін сусын ретінде, қылын берік жіп ретінде, тұяғын және сүйектерін жаңа заттар жасауда, ал көңің құрылыс материалдарын алуға пайдалануға болады.

Ғылыми жұмыстың өзектілігі: Бұл жобаға ұқсас бірнеше алаңдар елімізде бар, олар тек бір, екі ұсыныспен шектелген. Ал бұл жобада барлығы бір бірімен байланысты, барлығы бір жерге шоғырланған, барлығыда ел игілігі үшін маңызды, еш қалдықсыз өнім өңдіру, өмір және денсаулық туралы ғылымдарды дамыту үшін бастама болары анық.

Зерттеуімнің мақсаты:Жылқы шаруашылығы кешенінің критерийлері мен көрсеткіштерін анықтап, Қазақстанның экономикасына және әлеуметтік жағдайына тигізетін пайдасын анықтау.

Міндеттері:

-жылқы шаруашылығы базасының критериилері мен көрсеткіштеріне тоқталу;

-жылқы шаруашылығы базасының Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік жағдайына тигізетін пайдасын анықтау.

Соңғы кезде туризмді зерттеуші отандық ғалымдар ішінде туристік инфрақұрылым жәйлі сөз ететіндері бірең- сараң. Солардың ішінде В.Н. Вуколов, С.Р. Ердавлетов, Алиева Ж.Н. , А.С.Булатова ойып тұрып орын алады. Дегенменде, бұл ғалымдардың ғылыми еңбектерінде жылқы туризмі аталмайды.

Зерттеу нәтижелерінің практикалық маңыздылығы:

-жоба бұрын соңды ұсынылмаған, қазіргі кездегі қолданыстағы аналогтардан принципиалды айырмашылығы кластерлік жүйе басым, барлығы бір орталыққа бағындырылған. Ашып айтар болсақ, туризм, демалу орталықтары, цехтар, т.б;

-ұсынылып отырылған жобаға ұқсас бірнеше алаңдар елімізде бар. Тек олар бір, екі ұсыныспен шектелген. Ал бұл жобада барлығы бір бірімен байланысты, барлығы бір жерге шоғырланған, барлығыда ел игілігі үшін маңызды, еш қалдықсыз өнім өңдіру, өмір және денсаулық туралы ғылымдарды дамыту үшін бастама болары анық.

Болжамы: егерде мен ұсынып отырған жылқы шаруашылығы кешені іске асырылатын болса, оған кеткен шығын есептеулер бойынша 2,5 жылда өтеліп, Қазақстанның экономикасы мен әлеуметтік жағдайына үлкен пайдасын тигіп, жасыл экономиканың негізі болар еді.

Жасыл экономиканы дамыту мақсатында, жылқы туризмі орталығын іске асырсақ, ұлттық туризм дамып, елімізде өтетін ЭКСПО- 2017 көрмесінде шетелдіктер үшін қызғылықты болатын жаңа әрі бірегей жаңалық болатын еді.

Ұлттық «Жылқы шаруашылығы кешеніне » мынадай құрылымдар кіреді, яғни, жылқы малының ерекшеліктерін назарға ала отырып келесідей ретпен жаңа заманға лайықталған, халық игілігі үшін жаңа туристік зона қалыптастыру:

1. Жылқы баздары (қоралары);

2. Аттылы маршурутты турисік база;

3. Демалыс орталығы

4. Косметологиялық орталық

5. Қымыз цехы

6. Жылқы өнімдерін өңдеу цехы (қазы- қарта, шұжық, т.б.)































































1Негізгі бөлімі

1.1 Жылқы шаруашылығын ашу



Жылқы - сүтқоректілер класы тақтұяқтылар отрядының өкілі. Қолға үйретілген жылқының арғы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен түзат. Жабайы жылқылар тарихи дәуірлерде Еуразияның далалы, шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулаудың нәтижесінде жойылған. Ерте кездерде тарпан мен түзат қазақ даласында көптеп кездескен. Тарпан XIX ғасырдың бас кезінде жойылған.

Жылқының алғаш қолға үйретілген жері Қазақстан даласы деп саналады. Жылқысын; бұдан 5-6 мың жыл бұрын қолға үйретілгенін археологиялық зерттеулер дәлелдеп отыр. Көкшетау өңіріндегі Ботай елді мекенінен қолға үйретілген жылқының қаңқа қалдықтары өте көп табылды. Қазір бұл археологиялық жаңалық дүние жүзіне белгілі. Жылқының Қазақстанда қолға үйретілгендігін дүние жүзі ғалымдары мойындап отыр.

Глазуновка елді мекенінде жылқы шаруашылығы базасын жүзеге асыру үшін алдымен кем дегенде 80 бас жылқы қажет:

Жылқыны бағып, одан қымыз алу мақсатында сауынды 29 бие, 1 айғыр алу керек;

Жылқы жарыстарын ұйымдастыру мақсатында асыл тұқымды Қостанай жылқысы 30 бас, ал көлік және тасымал мақсатында және салт атты 20бас қажет.

Жылқы қоралары. Жылқыны дұрыс күтіп- бағу үшін ат қорасы зоогигиеналық талаптарға сай болуы керек. Онда су құйылатын кеспек, қи шығаратын қол арба немесе зембіл, сыпырғы, жылқы суаратын шелек, ноқта, жүген, щетка, ат тарақ, жал тарақ, шұға, сүлгі, жұмсақ ысқыш, тұяқ қырғыш болуы керек. Ат қораның қабырғасы мен төбесін шаңнан тазартып, жылына екі рет әктейді. Зиянды газдар жиналмай ауасы таза болуы үшін қора ауасы таза болуы үшін қора ауасы ауық- ауық желдетіліп, ауыстырылады. Қора температурасы жұмыс аттары мен тұқымды айғырларға- 7-8 0 С, құлынын емізетін биелер мен құлындарға- 10-120 С шамасында сақталуы керек. Жазда ат қораның іші қоңыр салқын, ал қыста жылы болуы керек. Қора қаьырғасы жылуды жақсы сақтайтын кірпіш, ағаш, сабанкесектен не лай тамнан тұрғызылады. Бір қорада 5-6 жылқыны ұстау керек. Көп жылқыны ұстау үшін ат баздарын салу керек. [1]

Жылқыны азықтандыру. Жылқы жайылым отын, шалғын шөбін, көп жылдық екпе шөптерден ат қонақ, еркекшөп, беде мен жоңышқа жақсы жеп, жұғымды пайдаланады. Сұлы, арпа, тары сабаны мен топаны алдын ала булап, жұмсартып, жеммен араластырып берген жөн.Сұлыны жылқыға шектеусіз беруге болады. . [3]





Сауын биені азықтандыру

1-кестеТірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, мг

Ас тұзы, г

400

7,1

750

55

30

160

30

450

10,5

1100

80

50

235

35

500

11,6

1220

90

50

260

40

550

14,5

1520

107

62

327

45



Көлік атын азықтандыру

2-кестеТірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, мг

Ас тұзы, г

400

7,5

720

35

35

95

24

500

9,0

600

40

40

115

32



Тұқымдық айғырды азықтандыру

3-кестеТірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, 350мг

Ас тұзы, г

400

7,5

1300

60

50

350

30

500

8,00

1430

65

55

380

35



Желіс және мініс тұқымды биені азықтандыру

3-кестеТірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, мг

Ас тұзы, г

400

6,8

750

50

35

150

25

500

8,5

900

65

50

205

33



Жылқы санын көбейту: Бие буаздығы орташа есеппен 11 айға созылатын болса, бір биеден жылына 1 құлын алуға болады. Демек, 100 жылқыдан жылына 95 бас құлын алуға болады.



1.2 Аттылы туризм



Соңғы кезде елімізде туризм енжар дамыған сала ретінде қарастырылғанымен, оны дамытуға көптеген бағдарламалар қабылдануда. Туризм өз ішінен көптеген түрлерге бөлінеді. Соның ішінде спорттық туризмді атап кетпесек болмайды. Себебі, ат туризмі осы спорттық туризмнің құрамына кіреді. Ат туризмін дамыту, ат спорты ойындарын дамыту арқылы көп табыс табуға болады.

Ат туризмі дегеніміз- атпен немесе, ат жегілген атарбамен саяхаттау. Атқа мініп саяхаттаған кезде барлық мүшелер қозғалысқа түсіп, денсаулыққа жақсы әсер етеді. Ертеде қазақтадың өмір жасының ұзақ болуы, олар күндіз- түні ат үстінде жүргендіктен. Атпен саяхаттау тек қана атқа мініп қана қоймай, жаяу жүруге де мүмкіндік береді.Ат туризмінің ерекшелігі сол,серуендеу кезінде барлық құралдар (жеке және топтық) және жүктер аттың ер-тоқымына бекітілген аспалы дорбаларда немесе арбаларда,шанада не болмаса жегілген аттармен тасылады. СССP-дағы ең бірінші атпен жүру маршрутын («Катунь» туристік базасы - Қаракөл көлі (Алтай)) 1970 жылы Алтай өлкелік СТЭ-сі ұйымдастырды.1975 жылдан бастап ат маршруттары Башкирияда («Арский Камень» туристік базасы),Качерево-Черкеште («Теберда» туристік комплексі),Оңтүстік Оралда («Курган» туристік қонақ үйі),Чувашиядағы («Сурские зари» туристік базасы),Шығыс Қазақстанда (Өскемендегі «Турист» қонақ үйі,Кемеров облысында «Юность» туристік базасы),Грузияда («Ваке» туристік қонақ үйі және «Кутанский» кемпингі),Краснодар өлкесінде ( Шуменскідегі « Турист» туристік қонақ үйі) және т.б. ұйымдастырылады. Жыл сайын туристік саяхаттауға 40 мыңнана астам адам қатысады[5].

Ат маршруттары бар туристік база жасақтау. Ат маршруттары бар туристік базаларда туристерді атты ұстауды және атқа мінуді үйретеді. Көп күндік саяхаттарға дайындық дала жағдайында өткізіледі,дайындық бадарламасына жаттығу серуендері міндетті түрде кіреді.Маршруттың негізгі бөліміне туристер сынақты сәтті тапсырған соң ғана қатысады.Атқа мініп серуендеу маршруттары кез келген жолдарда жүргізіледі,орман іші жолдары,тау жолдары,сонымен бірге жолсыз аумақтарда да жүргізіледі,жазық далада,көкшалғында,ор-жыралардың ой аумақтарын- да,өзен,көл жағалауларында. Ат маршруттарының негізгі бөлімі туристердің өзіне-өзі қызмет етуіне және ашық далада тұруға есептелінген (жазда-шатырларды түнейді,ал қыста-баспаналарда түнейді,асты отта дайындайды,өздері аттардың күтімімен айналысады.

Атшы-туристің киімі. Ат маршруттары бойынша, саяхаттау үшін жаяу туризмге де қажетті заттар алынады. Әдетте ол ыңғайлы етік, ал атшы үшін бұл арнайы етік болады. Шалбар қозғаласықа ыңғайлы, яғни джинсы емес, спорттық костюм мен атшыларға арналған киімде болуы мүмкін. Ат туризмі - бұл белсенді демалу түрінің бірі болып табылады, ол аттың үстінде белгілі бір уақыт бойы саяхаттауды қамтиды. Кейбір ат базалары мен жеке атқорасы бар адамдар атшыларға ат жорықтарынан басқа, белгілі бір аң аулауға да қатысуға шақырады. Аттылы маршрутты туристік базада мынадай жылқылар ұстау қажет: Орловтың желгіш жылқысы, орыс желгіші, ақалтеке жылқысы, таза қанды салт мінетін жылқы, көшім тұқымдас топтағы жылқылар, қазақы жылқы, қостанай жылқысы, арбаға жегуге торий жылқысы, қазақы жылқылар қолданылады. Ат туризмі маршруттары бір адам үшін- 5000- 30000 теңге көлемінде пайда әкеледі.

Ат спорты ойындары. Стипль- чезы- кедергісі бар жерді айналып шабу.

Көп сатылы ат жарысы- 3 күнге созылатын жоғарғы қиындық дәрежесіндегі ат спорты түрі. Ат бәйгесі- нағыз жүйрек атпен шабандоздардың жарысы.

Көкпар- серке тушасымен ойналатын топтық ойын.

Аударыспақ- ер адамдардың ат үстіндегі жекпе- жек тартысы[1].



1.3 Қымыз цехы



Қымызды дайындау мынадай сатылардан тұрады. Бірінші сауын биелерді сауу және оны цехқа жеткізу.

Бие байлау деп - енелері сауылатын құлындарды ноқталап, желге байлап ұстауды айтады. Жыл сайын алғаш бие байлаған күн "Бие байлар, желі майлар" деген дәстүрмен мереке сияқты өткізіледі. Желіннің қазығына, айғырдың жасына май құйылып жағылады. Бие байлау ел жазғы жайлауға шығып, шөптің нәрі толған кезде басталады. Бұл кез құлындар марқайып жетілген, бес-алты сағат байлауды көтеретін жағдайға келіп қалады. Олар сауын сайын емізіп, жетектеп жүріп сергектенеді. Көктемде және шілде айларында биелер жиі-жиі сауылады. Биені қолмен және машинамен сауады. Машинамен сауудың қол мен саууға қарағанда айқын артықшылығы бар: ол адамның жұмысын жеңілдетеді, еңбек өнімділігін арттырады, ию рефлексі пайда болуына аса қолайлы физиологиялық жағдай жасайды. Биені машинамен сауу жөніндегі бірінші тәжірибені 1957 жылы Москва түбіндегі "Мцыри" санаторийінде И. Аникин жүргізді.Биелерді машинамен сауу үшін ДА-ЗМ, АД-100 және ДДА-2 сауу аппараттарын пайдалануға болады

Сүт-қымыз фермалары және қымызханалар үнемі суық және ыстық сумен қамтамасыз етілуі керек. Сауышылардың әрқайсысының жұмыс орнына қол жуғыштар, залалсыздандырғыш заттар және ормал қойылады. Флягтарды, шелектерді, сауатын аппараттарды таза ұстау жауапкершілігі - аға жылқышыға, фермалардың жалпы санитарлық-гигиеналық жағдайын қадағалап отыру- аға сауыншыға, жылқы фермасының бригадирі мен бастығына жүктелген, ал фермалардың санитарлық-гигиеналық жағдайын қадағалап отыру жұмысы шаруашылықтағы мал дәрігері және зоотехник арқылы жүзеге асырылады. Қымыз фермаларында жұқпалы аурулардың алдын алуды дезинфекция, дезинсекция және дератизация шараларының мәні аса зор.

Әрбір медициналық байқаулар мен дәрігерлердің тексеру қорытындылары қымыз фермасы меңгерушісінің қолында сақталатын сауыншылардың санитарлық кітапшасына түсіріледі. Меңгеруші болса сауыншылардың сәйкес мерзімге қарай кезекті медициналық байқаудан уақытылы өтулерін қадағалап отырады.

Тазалық - жеке гигиенаның ең негізгі талаптарының бірі. Сүт пен қымызға жақын жүретін қызметкерлер ең алдымен жұмысқа таза әрі жинақы киініп келулері, жұмысқа кірер алдында, дәретханадан кейін, өндірістік бір операциядан екіншісіне көшер алдында қолдарын мұқият жуып, залалсыздандырып отырған жөн.

Биелерді механикалық әдіспен сауу арзан және сапасы жоғары өнімдер

алуға көмектеседі, алайда биелерді механикалық әдіспен сауу кезінде сауу

машиналарының әрқилы бұзылуы, асау жас биелерді сауу кезінде

сауыншылардың қауіпсіздік техникасын сақтамау жеке тазалық гигиенасын бұзушылықтың, жарақаттарды және т.б. болуы мүмкін. Қымыз фермаларында мал дәрігерлік-санитарлық ережелерді, жеке тазалық гигиенасын қатаң сақтау, арнайы ветеринарлық-санитарлық және шаруашылық шараларын дер кезінде жүргізіп отыру сауын биелердің ауруын және құлындардың өлімін азайтуға, өнімді арттыруға, бие сүті мен қымыздың сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Қымыз цехына сүт қабылдау бөлімі, зертхана, ашыту, технологиялық, тоңазытқыш және сүт сауу бөлімдері кіреді. Көлемі 25- 35 м2 болып келетін сүт қабылдау бөлімінде, келіп түскен сүттің мөлшерін анықтау, сондайақ жүргізілген байқауларды талдау жұмыстары жасалады. Аумағы 10- 12 м2 болатын зертханада қабылданған сүттің және дайындалған қымыздың сапасы анықталады. Ашыту бөлмесінің аумағы 10- 12 м2 құрайды және бұл бөлімде шыны шөлмектерге құйылған қымыз ашытқылары орналасады.

Қымызды өнеркәсіптік жағдайда дайындау технологиясына мынадай процесстер жатады:

- сүт дайындау;

- ашытқы дайындау;

- ашыту;

- қымыздың жетілуі;

- сапыру;

- ыдысқа құйып тығындау;

- көпіршіту;

- салқындату;

- сақтау.

Сүтті дайындау оны өлшеп, содан соң мақта сүзгіден немесе 3-4 қабат дәкеден өткізіп сүзуге салады. Қымыз дайындау үшін қышқылдығы 7º Т аспайтын, тығыздығы 29-33º А, майлылығы кемінде 1% сау биенің сүті пайдаланады. Егер жаңа сауылған сүт бірден ашытуға жөнелтінбегено болса, оны жедел 10-12 градусқа дейін салқындатып, осы температурада 12 сағаттан асырмай ұстау керек. Қымыз ашыту ісіндегі ең маңыздысы - ашытқы дайындау. "Мцыри" санаторийінің қымызды ғылыми-зерттеу лабораториясының методикасы бойынша сүт қышқыл таяқшалар стерильденген қаймағы алынған сиыр сүтіне себіледі, торула типі ашытқы-сусло агарына себіледі. Қаймағы алынған сүт құйылған екі кішкене бөтелкені тығыздап, 65ºС дейін ысытылған суы бар кастрюлге салып қояды. Содан соң суды 30 минут бойы ысытады. 1-ші бөтелкені 26ºС дейін салқындатып, оған агарға себілген ашытқыны салады. 40ºС дейін салқындатып 2-ші бөтелкеге сүт қышқыл таяқшаларды салады. Бөтелкелерді термостатқа қояды: ашытқысы барын t 28-30º жерге 15-18 сағатқа, сүт қышқыл таяқшалар барын t 35-37º жерге 5-7 сағат бойы ұстайды. Ашыған соң ашытқысы бар бөтелкені шайқағанда көпіріп кетеді, ал сүт қышқыл бактериялар қосылған сүт қоп-қою болып ұйып қалады. Екі бөтелкенің ішіндегіні де бір-біріне араластырып, оған 100 мл, яғни барлық ашытқының үштен біріндей биенің жаңа сауған сүтін немесе 31-35º дейін жылытылған сүт қосады. Осы қоспаны 15 минут бойы араластырады. Содан соң дайын болған ашытқыны t 26-28ºС

термостатқа әбден жетілуге қояды да, алғашқы сағаттың ішінде 5-6 рет

араластырып отырады. Алғашқы 3-5 тәулік бойы тәулігіне 4-5 рет саумал

құйып, оны құйған сайын 15 минут бойы араластырады. әуелі ашытқының

1:3 көлеміндей, содан соң қоспаның қышқылдығы 65-70º дейін жеткенше саумал құйып отырады. Ашытқыны жетілдіру және көбейту 4-5 тәулікке дейін созылады. Осы уақыт ішінде ашытқының қышқылдығы 130-140º Т болуы тиіс, содан кейін, оны өндіріске пайдалануға болады. Өндірістік ашытқыны әрбір 4-8 сағат сайын қышқылдығы артуына қарай, үстіне сүт құйып, жаңалап араластырып отыру керек. өндірістік ашытқыны 25-28º t-даұстап, жаңалап отыру керек. Сүт ашытқанда екі ашу процессі - сүт қышқылды және спиртті ашу процесстері қатар жүретіндей қолайлы жағдай жасау қажет. Ашытқы жаңа сауған сүт пен қоспаның t 25-26º, қышқылдығы

45º Т шамасында болатындай есеппен араластырады. Сүтке ашытқыны

қосқаннан кейін қышқылдығы 65-70º жеткенше қоспаны жетілдіруге қояды. Қоспаның қышқылдығы 50-55º т жетіп және қымыздың өзіне тән дәмі жаңа біліне бастағанда қымызды араластыра бастайды. Қымыздың өзіне тән хош иісі шыққанда барып араластыруды тоқтатады. Содан соң қымызды бөтелкелерге құйып, корнитығынмен тығындайды. Кейін оны газдандырады. Газ беріп болғаннан кейін бөтелкелерді мұзы бар бөлмелерге апарып, сүт қышқылының ашу процессінің интенсивтілігін әлсірету үшін +4, +6ºС t-да сақтайды.

Күшіне қарай қымызды әлсіз, орташа, күшті деп бөледі. Жоғарыда айтылғандардың бәрі де орташа қымызды дайындау технологиясына қатысты, міне осы қымыз емдеу мақсатында қолдануға жарайды.

әлсіз және күшті қымыз дайындау үшін сүтті ашытқыға 1-ші жағдайда қоспаның қышқылдығы 45ºС төмен, 2-ші жағдайда одан жоғары болатындай мөлшерде құяды.

Сүтті тексеру үшін одан құйып алмас бұрын оны әбден араластырады. Содан соң аллюминий түтікті (диаметрі 9мм) сүті бар ыдысқа түбіне дейін тігінен батырып сынама алынады. Түтіктің жоғарғы тесігі саусақпен басылып тұрады, саусақты көтеріп, сүтті таза құрғақ бөтелкелерге құйып алады. Қышқылдығы мен майын анықтау үшін көлемі 50 мл

шамасында, ол толық зерттеу жүргізу үшін 250 мл сынама алынады. Зерттеу алдында шөлмекті бірнеше рет шайқап, сүтті араластырады. Егер шөлмектің қабырғасы мен тығынына қаймақ тұрып қалса, онда шөлмектің аузын алдын ала тығындап, ондағы сүтті жылуы 45-50º судың ішіне салып 30-40º жеткенше жылытады. Сонан соң сүтті қайта араластырып, 20º түскенше салқындатады. Қымызды зерттеу әдісі де сүтті зерттеген сияқты. Бірақ қымызды тексерер алдында өте мұқияттылықпен 10-15 рет араластырған дұрыс. Қымыз құйылған бөтелкені қашан өнімнің біртектес консистенциясына жеткенше бірнеше қайта бірнеше қайта төңкеріп шайқау керек. Қымыз химиялық стақанға құйылып, 30-35 ºt суға 10 минут қойылады. Көмір қышқылын бөліп шығару үшін шайқап, 20 ºС дейін салқындатқан жөн.

Қымыздың сапасын анықтау кезінде ең алдымен оның органолептикалық қасиеттерін, күшін (алкоголь мөлшерін), қышқылдығын т.б. ескереді.

Органолептикалық қасиеттері. Қымыздың органолептикалық қасиеттеріне: сыртқы түрі, иісі, дәмі, консистенциясы жатады. Ашыту сәтінен бастап әбден иіні қанып піскенге дейінгі уақытына қарай қымызды: әлсіз, орташа және күшті деп үш категорияға бөледі, олардың әрқайсысының өзіне тән органолептикалық қасиеттері болады.

Әлсіз қымыз қоюлау, газы аз болады, дәмі болар-болмас қышқылдау келеді, тілді қуырмайды, тұнған кезде екі түрлі: төменгі қоюлау, жоғарғы - сұйықтау қабаттар пайда болады. Оның құрамында 1% этил спирті болады.

Орташа қымыз газға бай, дәмі қышқыл болады, құрамында 1,5% этил

спирті болады.

Күшті қымыз аз көпіршиді, дәмі соғұрлым қышқыл әрі өткір келеді, стақан қабырғаларына әлсіз көпіршік болып тұнады және екі бөлікке бөлінбейді, құрамында 1,75 - 3,0% дейін этил спирті болады.

Қымыздың органолептикалық ерекшеліктерінде болатын кемістіктер. Сүт-қымыз фермалары мен қымыз цехтарында қымыз дайындаудың технологиясын бұзудан және санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтамаудан барып дайындау процессі кезінде қымыздың өзі әр түрлі өзгерістірге тап болады, оны қымыз кемістіктері деп атайды. Олар төмендегідей болып келеді:

Сыртқы кемшіліктер: дұрыс ашымау, судың көп болуы, түсінің сұрғылт-сары болып келуі, сусынның үстіңгі қабатында бөтен қоспалардың болуы және т.б.

Қымыздар дайын болған соң арнайы жасалған торсық сұлбасындағы ыдыстарға құйылып сатылымға және қымызбен емдеу орталығына, қымызһаналар мен кафелерге, демалыс орындарына, дүкендерге, ауруханаларға жіберіледі.Қымыздың бағасы- 500 тг. (1 литр). Күніне кем дегенде 40- 50 литр қымыз өндірілсе табыс- 20- 30 мың теңге. [1.2.3].





1.4 Жылқы ет өнімдерін өңдіру және өңдеу цехы



Жылқы еті - аса бағалы тағамдық шикізат, жылқы өнімі. Жылқы еті бірінші, екінші санаттағы және құлын еті деп үшке бөлінеді. 1 санаттағы жылқы етінің құрамында 69,6 % су, 19,5% белок, 9,9% май, 1,0% күл болса, екінші санаттағы жылқы етінде 73,9 % су, 20,9% белок, 4,1% май, 1,1% күл бар. Жылқы етінен көптеген ұлттық тағамдар жасалады.

Жылқының жүрегін жеу ми қызметін жақсартады. Мидағы миллиондаған жасушаларды жаңартып, есте сақтау қабілетіне жауап беретін талшықтарға көмек береді.

Бұл тағы да мидың ұзақ уақыт «мүлтіксіз» қызмет көрсетуіне сеп. Ол үшін жылқы жүрегін пісіріп не қуырып жеу керек. Ал қақталған сүр ет бүйрек жұмысына пайдалы. Сүрленген етті әбден пісіріп, сүтпен бірге қабылдау бүйрек пен несеп жолдарына оң әсерін тигізеді. Заманауи дәрілерден жүз есе пайдалы. Тек тамақтанудың бұл түрі үзілмейтін үрдісіңізге айналуы керек.

Жылқы етінде негізінен минералды заттар, оның ішінде темір көп. Әсіресе, жылқы бауыры темірге, А1, В2, В12 дәрумендеріне бай. Мамандар жылқы етін мұздатқышта сақтағаннан гөрі оны сүрлеп сақтаған әлдеқайда пайдалы екендігін айтады.

Қан қысымы. Бүгінгі күннің кең тараған ауруы. Жас та, жыныс та талғамайтын дерттің алдын алғыңыз келсе, жылқы етін көп тұтынып, майынан ас дайындаңыз. Инфаркт ауруына алып келетін холестериннің мөлшерін азайтып, қан қысымының жоғарылауын тежейді. «Сүйек сынып, буын былқылдап тұрса жылқының майын жақ» деп жататын әжелеріміздің сөзіне құлақ аса бермейтініміз бар. Негізінен жылқы майының құрамында тін жасушалары мен жілік майын жақсартатын пайдалы элементтер бар. Яғни сүйек пен буынның берік болуына өзіндік себін тигізеді.

Жылқы етінің химиялық құрамы оның түріне, тұқымына, жынысына, жасына, қоңдылығына байланысты. Қолда өсірілген малдың етінде орта есеппен 52,8-73,7% су, 15-20,3 % белок, 5,8-29,4 % май болады. Және де өзге мал етінен биохимиялық құрамы мен дәмі жағынан айырмашылығы бар. Күн суытып, қырау түскенде соғымға жылқы малы сойылады. Негізгі себебі, жылқы еті ыстық болады-мыс. Яғни қыста жауратпайды, қуатты арттырып, қажетті дәрумендердің орнын басады.

Жылқы етінде негізінен минералды заттар, оның ішінде темір көп. Әсіресе, жылқы бауыры темірге, А1, В2, В12 дәрумендеріне бай. Мамандар жылқы етін мұздатқышта сақтағаннан гөрі оны сүр сақтаған әлдеқайда пайдалы екендігін айтады. Қазақ етті баптап сақтауда басқа халықтарға қарағанда өте шебер. Соғымның сүр еті ғана емес, қазысы мен қартасы, жалы мен жаясы, омыртқасы мен төс еті де сүрленеді. Сойылған малдың сүрленбейтін бөлігі: басы, сирағы, өкпе-бауыры, ішек-қарыны. [4.5.8].



Жылқының жүрегін жеу ми қызметін жақсартады. Мидағы миллиондаған жасаушаларды жаңартып, есте сақтау қабілетіне жауап беретін талшықтарға көмек береді.

Қазы мен қарта, жал мен жая ас төресі. Қазақ тағамтану академиясының академигі Төрегелді Шармановтың пайымдауынша, қазы-қартаны сіңімділігі және ағзаға пайдалылығы жағынан қазақтың қазысымен иық тіресе алатын тағам түрі әлі жоқ. Жал мен жаяның бойында да түрлі дәрумендер көп. Мамандар бұл тағамдарды көбіне спортпен айналысатындарға жеуге кеңес береді. Термен шығып кететін кейбір элементтердің орнын баса алатын бұл тағамдар жуырда престелген күйінде айға ұшатындар үшін де дайындалмақ.

Иә, дәл солай. Енді ғарышкерлердің аспанда жүріп, қарындары ашпайтын болады. Біртектес әрі сұйық ас тепсе темір үзетін жас адамның жұмырына жұқ та болмайтыны белгілі. Ғарышкерлер жерге қайтып оралған соң майлы тағамдарды аңсағанын, қарындарының жиі ашқанын жасырмаған. Осыдан келіп диетолог мамандарды «ғарышкерлерді қайтіп тойдырамыз» деген мәселе толғандыра бастапты. Ғылыми негізделген ас мәзірі ғарышта жұмсалған күш-қуаттың орнын толтыра алмапты. Сондықтан оны өзгертуге тура келді. Бұдан былай ғарыш мәзірінде кептіріліп, ұнтақталған қазақтың қазы-қартасы болады. Соңғы жаңалықтар бойынша оны буын бұрқыратқан күйде жеткізуге мүмкіндік бар-мыс. Осыдан-ақ жылқы етінің қадір-қасиетін біле беріңіз.Халық медицинасы қыста жылқы етін жеген адамдардың көп тоңбайтынын айтады. Топырағы құнарлы, шөбі шүйгін өлкеде қазекем қашаннан төрт түлігін бағып, қазы мен қартасын кертіп жеп, қымызын сапырып отырған. Бүгінде ата кәсіпті жалғастырушылар көп. Бірақ нарықтық заманның әсері ме, ет жеп ұрты майланып отырған қазақ отбасылары аз. Сондықтан біздің елімізде ұлттық тағамды жаңғырту академиясы құрылуы керек дер едім. Сонда біз ұлттық тағамдар арқылы тектілігімізді арттыра аламыз. Ет тағамын әзірлеудің өзі үлкен өнер. Қазір қоғамда ет тағамы ауыр, тез қартайтады деген түрлі ой-пікірлер қалыптасқан ғой. Жоқ, мен бұл пікірмен мүлдем келіспеймін. Неге онда ата-бабамыз бір қойдың етін бір күнде жеп, қартайып немесе ауырып өлмеді?! Ет-етке, сорпа-бетке деген нақыл да тамақты орынды жеп, ағзаға пайдалы етудің дәлелі іспетті. Біз бүгін үлкен қарияларға да, жастарға да, тіпті балаларға ұлттық тағамдар мәзірін енгізуіміз керек. Сонда салауатты ұрпақ қалыптастыра аламыз деп ойлаймын.

Қазақтардың ет даярлаудағы ең әйгілі ұлттық ерекшелікке ие тәсілдерінің бірі - қазы аудару. Жылқының ішегін жуып-тазартып, оған бір-бірлеп тілінген, әрі тұздалып, бұрыш сияқты дәмдендіргіштер қосылған жылқы қабырғасын майымен тығып, содан соң ішектің екі ұшын мықтап байлап арысқа асып кептіреді. Шамамен бір айда қазы мейіздей болып кебеді. Басқа іріқараның етінен жасалғаны шұжық деп аталады.

Қазы майдың қалыңдығы 5 сантиметрге дейiн шөгiнделуi нәтижесiнде пайда болады. Бұл бөлiк пiсiрiлген түрiнде де, сүрленген түрiнде де өте құнды боп саналады. Қазыны әзiрлеу үшiн көкiрек қуысының әрбiр жартысынан (бұлшық еттерi бойынша) сүйектiң, қабырғаның тұтастығын бұзбай 6-дан бастап, 17-мен аяқтай отырып кеседi. Қабырғаныомыртқадан ажыратады, жұбымен: алтыншыны жетiншiмен, сегiзiншiнi тоғызыншымен және т.б. кеседi. Әрбiр жұптан iшкi жағынан шемiршектерiн алады, қабырғалар арасындағы талшықтарды қабырғалардың омыртқамен қосылған жерiнен бастап олардың шемiршекпен қосылған жерiне дейiн кеседi. Қазының әрбiр қабатына тұздау қоспасын не тұз себедi, 24 сағат сақтайды, тұзсу құяды және 2-3 тәулiк сақтайды. Одан соң қабырғаларды суық суға шылап қояды да, 1-2 сағат жылы сумен шаяды. дайын қабырғаларды жылқы не сиыр iшегiне салып, жiппен байлайды. Iшек қабатындағы қазыны 50-60 С-та қою түтiнге 12-18 қақтайды және 12 С-тық температурада 2-3 сағат салқындатады [8].

Кере қазы, сере қазы - семіздің бармақ пен шынашақ арасына тең қазы.

Табалдырық қазы - аса қалың, айналдыруға келмеген өте семіз қазы; кей жерлерде табан қазы деп атайды.

Би қазы - бүйен ішекке тыққан, шұжық тәрізді жуан қазы.

Дөңбек қазы (бұжбан қазы) - ішекке сыймағандықтан тілкем күйінде сақталған қазы.

Қазы малдың жасына қарай да жіктеледі. Сүт емген құлын-тайдың еті мен қазы-қартасы жылқы етінің дәмдісі. Ал құнажын, дөнежін, қүнан-дөнен, бес-алты жасар малетінің дом татымы, хош иісі, нәрі, маңызы, құнары, кенеуі, күш-қуаты, жұғымы, жұмсақтығы, өң-түсі жағынан жылқы еті дейтін табиғи атына сай келеді. Жасы алты-жеті ден асқаннан кейінгі жылқы етінің де, қазысының да табиғи сапасы төмендей береді. Шау тартқан сайын еті қатайып, майы сарғайып, жылы-жұмсағының жылтырағысорпа бетіне шыққыш болады. Қазы майсөк. Кеңдеу ыдысқа сөк салынып, үстіне пісіп жатқан қазының бетінен қалқып алынған майлы сорпа құйылады. Жақсылап араластырылады да, ыдыстың қақпағы 20-25 минуттай жабылып қойылады. Содан соң тостағанға немесе кесеге салынып, дастарқанға әкелінеді. 1 кесе сөкке 1 кесе майлы сорпа</<font color="#000000">. [1.3.5].

Қазы жент. Сөкке жылқы қазысының ұсақтап туралған майы, қант және ірімшік ұнтағы қосылып араластырылады да, біраз жаншылады. 2-3 кесе сөкке - 1,5 кесе ірімшік ұнтағы, 2 кеседей ұсақтап туралған қазы майы.





1.5 Демалыс орталығы



Демалыс орталығы жылқы шаурашылығы базасына кіреді. Бұл ортылықты ашу шаруа қожалығының өз еркінде. Дегенмен, орталықтың табысы шығынды бір жылдың ішінде қайтаруы тиіс. Себебі қымызбен емделу бұл бірнеше адам денсаулығын жақсарту жолы. Орталықтың негізгі құрылысы 2 қабатты болған дұрыс. Арнай 2,3,4 адамға арналған жатын бөлмелер, тынығу залдары, тренажер залдары мен фитнес орталық, қысқы бақ, асхана және ойын залдары қарастырылған жөн. Демалыс орталығының сырт бөлігінде жаз маусымында демалу үшін киіз үйлер және атпен серунедеулер ұсынылады. Орталықтың бір ретте демалу бағасы- күнге 40 мың теңге.

Косметологиялық орталық. Қымыздың ағза жасушаларын жаңартып отыратын қасиеті де дәлелденген.Ал бұл дегеніңіз қартаймаудың басты қағидасы. Сенсеңіз, ілгеріде жылқы еті жуылған суға қыз-келіншек басын жуған екен. Бұл шаштың берік болуына, оның түсіп, қурап кетпеуіне сеп болатын бірден бір «табиғи бальзам» болған. Бай-болыстар тоқал алып, төсек жаңғыртудың алдында осы сумен бастан-аяқ жуынған деседі. Таз бастықтан, тері ауруларынан, ең бастысы белсіздіктен қорғайды.

Сонымен қатар бие сүті адамның терісін жасарту қасиетіне де ие.т Бұған қазақ бай- сұлтандары бәйбішелерінің саумалға түскенің мысалға келтіруге болады. Бие сүті теріні жұмсартып, ерекше балғындық береді екен. Қымыз бүгінде косметика саласында қолданылып жүрген опа- далаптардан пайдалы болмаса, кем түспесі анық. Биес сүтінде амин қышқылдарының 26 түрі және 17 гидролизденген белоктық амин қышқылы бар.

БИОВАННА- бие сүтіне шомылуға арналған табиғи ванна. Құрылысына тоқталатын болсам биованнаға шомылмас бұрын арнайы душ қабылдап, содан соң барып биованнаға 20- 25 минут жатып тынығады. Биованнаның негізгі құрамы саумалдықтан тұрады. Қажет болған жағдайда айран және қаймақ қосып отыруға болады. Сонымен қатар бал қосуға, жалбыз, қырмыздық өсімдіктерін салуға, керек жағдайда щетка, сүлгі пайдалану қажет. Биованнаның адам ағзасына әсері мынадай: адам терісін жасартады, қартаюды тежейді, теріге нәзіктік береді. Биованнада бір сеанс қабылдау құны- 3000 тг. Айына - 200 мың теңге табыс табуға болады[1.3].

















































Жылқы шаруашылығы кешеніңің құрылысы мен жылқы санына кететін шығын.

1-кестеЖоспар бойыншаҚұрылыс шығыны



500 000 000 т

Жылқы

30 000 000

Барлығы

530000000



Жылқы шаруашылығы кешеніндегі қызметшылерге төленетін жалақы мөлшері

2-кесте№

Лауазымы

саны

Атқаратын қызметі

Еңбекақысы, теңгемен

Барлығы

1

Ғылыми жетекші

1

жобаның іске асырылуын бақылайды

150000

150000

2

Аға ғылыми қызметкер

1

жоба басшысына көмектеседі және жаңа әрі ұтымды ұсыныстар білдіреді, қаржы тарту жолдарын іздестіреді

100000

100000

3

Ауыл шаруашылығы саласындағы ғалым

1

жылқы шаруашылығын толық зерттеу және оны іске асыру жолдарын қарастырады

100000

100000

4

Атбегілер

5

адамдарды атқа мінуді үйретеді, жылқыларды күтіп, баптап ұйымдастырады

75000

375000

5

Зертханалық зерттеушілер

1

қымыздың, саумалдың құрамын зерттеумен айналысады

80000

80000

6

Цех жұмысшылары

5

қымыз және жылқы етін өндіретін цехта жұмыс атқарады

50000

250000

7

Сауыншылар

2

бие сауатын адамдар:

50000

100000

8

Косметологтар

2

косметологиялық орталықта жұмыс атқарады, жаңа тәсілдерді зерттеумен айналысады

45000

90000

барлығы

1145000





Жылқыны азықтандыру және оған кететін шығын.



Тірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, мг

Ас тұзы, г

400

7,1

750

55

30

160

30

450

10,5

1100

80

50

235

35

500

11,6

1220

90

50

260

40

550

14,5

1520

107

62

327

45





Тірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, 350мг

Ас тұзы, г

400

7,5

1300

60

50

350

30

500

8,00

1430

65

55

380

35



Тірідей салмағы, кг

Азық мөлшері

Қорытылатын протеин, г

Кальций, г

Фосфор, г

Каротин, мг

Ас тұзы, г

400

6,8

750

50

35

150

25

500

8,5

900

65

50

205

33

Жылқыны азықтандыру

1атты асырау үшін күніне

80 атқа кететін азық

1 айда кететін шығын

азық

800 теңге

64 000 теңге

1 920 000 теңге





Қымыз цехын ашудың бастапқы шығыны1 000 000 теңге

159500





Косметологиялық орталықҚұрылғы

саны

бағасы

суммасы

Орындық

Шам

Құрылғылар

Бөшкелер

Барлығы

3дана

3дана

3дана

10дана

-

12000

8000

15000

25000

-

45000

24000

45000

250000

400 000тенге



Косметологиялық орталықтың кірісі









Ет өңдеу цехы

Етті өңдеу цехының құрылғылары (барлығы)-15 000 000



1күнде

(кг)

1 күнде

(теңге)

1 айда

(теңге)

Шұжық

1500

10 кг

15000

450000

Ет

1400

230 кг

322000

9660000

Қазы

1300

12 кг

15600

468000

Қарта

1300

8кг

10400

312000

Жал

1300

5кг

6500

195000

Жая

1300

5кг

6500

195000

Соммасы



270 кг

376000

11 280 000



Жаңа туристік база жасақтаудың критерийлері мен көрсеткіштері



Клиенттер саны

(1күнде)

Қорытынды

1күндегі кіріс

Атты жалдау

2000

5

10 000



Гостиница орны

5000

5

25 000



Аттылы тур

7000

1

7 000



Атқа отырып үйрету

700

3

2 100



Жарыстар ұйымдастыру

500

20

10 000

54 000



ҚОРЫТЫНДЫ



Жоба іске асқан жағдайда күтілетін нәтижелер:

-жобаның іске асқандығы және нәтижесітуралы еліміздіге және шетелдегі ғылыми журналдарда жариялау;

-БАҚ өкілдері арқылы халыққа насихаттау;

-зерттеу қортындыларын кітап ретінде елімзде басып шығару ісін қолға алу;

-монография түрінде жариялануын жоспарлау;

-қазақстандық және шетелдік патенттік бюродан патентқабілеттіліг алу және бағалау;

-жоба іске асқан жағдайда белгілі бір ауданның 10 аса саласының дамуына жол ашылады: денсаулық, сауда, спорт, туризм, өнеркәсіп, өндіріс, т.б.;

-алынған ғылыми нәтижелер қолданысқа беріледі, іске асыруға қолайлы аумақтар тізімі жасалынады;

-алынған ғылыми нәтижелердің негізі тұтынушылары- халық Олардың сұраныстарын толық және нәтижелі қамтамасыз етеді;

-жоба іске асқан жағдайда ғылым саласының дамуына жолащады. Адам жасын ұзарту секілді толғандырып келе жатырған мәселердің шешілуіне бастама болады;

-жұмыс нәтижесін пайдалануға шектеу жоқ, барлығы пайдалануға мүмкіндік бар. Жоба барлық жағынан жарнамаланады.

-жоба іске асқан жағдайда:

  • Жылқы шаруашылығы дамиды;

  • Қымыздың ұмыт қалған түрлерін өңдіру жолға қойылады;

  • Жылқы етін өңдіру ісі қолға алынады, сұраныс артады;

  • Қымызбен емдеу орталығыны адамдар ағылып келе бастайды. Себебі, бірнеше ауру түрлеріне ем жүргізіледі;

  • Адам жасын ұзартуға жаңа зерттеулер жүргізіледі;

  • Ат туризмі маршруттары мен ат спорты түрлері кең етек жаяды;

  • Косметологиялық орталық зерттеулері адам қартаюын тежеу, терісін жасарту жолдарын шешуге жаңа бастамалар жасайды;

  • Жылқы малының қалдықтарынан құрылысқа төзімді материалдар шығару ісі қолға алынады;





















ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ





  1. Жылқы шаруашылығы . авторлары: Б.Р Әкімбеков, Б.М Мүслімів, А.Р Әкімбеков, Ш.Д Дәленов. Қостанай 2007ж

  2. Әдебиет 1. С.А. Козлов, В. Парфенов - Коневодство. С. Петербург, изд. «Лань», 2004г. 2. А.С. Красников, В.Х. Хохлов - Коневодство.М. МСХА, 1995г

  3. Ю.С. Барминцев и др. - Продуктивное коневодство. М. «Колосс» 1980г.

  4. Б.Х. Садыков - Мясная продуктивность лошадей Казахстана и пути ее повышения.«А - Ата», 1970г.

  5. И.Н. Нечаев - Мясное коневодство.«Алма - Ата», 1975г.

  6. М.Г. Моторико, И.Н. Нечаев и др. - Коневодство Казахстана.изд. «Кайнар», 1986г.

  7. У. Дюрст - Экстерьер лошади. Сельхозиздат, 1936г.

  8. К.И. Дуйсембаев - Сравнительная оценка конкурентоспособности косвенных методов определения параметров живой массы лошадей разных пород. Материалы международной научно - практической конференции. - Алматы, 2004г. Стр. 235 -237.



























17



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал