Крнспект урока по татарскому языкуn ' Исем ясагыч кушымчалар'

Тема: Гөмбәләр.Исем ясагыч кушымчалар.

Максат: 1) Исемнәрнең ясалышы һәм исем ясагыч кушымчалар турында мәгълүмәт бирү.

2)укучыларның лексик - грамматик белем, сөйләм күнекмәләрен гомумиләштерү; диалогик сөйләм күнекмәләрен үстерү;

3)Гөмбәләр турында гомуми мәгълүмәт бирү, аларның табигатьтә һәм кеше тормышында әһәмиятен аңлату.

Җиһазлау: презентация, карточкалар, таблицалар, дәреслек( Татар теле, 5 нче сыйныф. Нуриева А.Х., Ягъфәрова Р.Х.,Казан "Мәгариф" нәшрияты,2001.)

Укыту методы:

-укытучы сүзе

-аңлату

-әңгәмә

-күнегүләр

-проблемалы укыту

Укыту алымнары: дәреслек белән эш, карточкалар белән эш, тактада һәм дәфтәрдә эшләү,сөйләм үстерү, тәрҗемә итү

Принциплар: фәннилек, теория һәм практика берлеге, эзлеклелек, коммуникатив.

Дәрес төре: яңа материалны аңлату дәресе.

Дәрес планы.I. Оештыру моменты.

-Исәнмесез, укучылар. Хәлләрегез ничек?

-Әйдәгез,бер-беребезгә елмаешып алыйк та,матур теләкләр белән дәресебезне башлыйк.

II. Актуальләштерү.

-Үткән дәрестә безнең килешләр буенча үзаллы эш булды. Барыгыз да молодцы,тырышып эшләгәнегез күренеп тора. Хаталар да юк түгел,ләкин тырышкан өчен сезгә 5 ле билгеләре куйдым. Маратка 5- куйдым,анарда хаталар күбрәк.Хаталарыгызны карап чыгыгыз да һәм миңа кайтарыгыз.Дәфтәрләрегене дә алыгыз. Данил,Луиза дәфтәрләрегезне алып килдегезме?Луиза,башкорт һәм татар теленең дәфтәрен бутама.

-Балалар,әйдәгез,исем сүз төркемен исебезгә төшереп китик.Кем миңа исем сүз төркеменә аңлатма биреп китә?( Предметны яки затны белдереп, кем? Нәрсә? Сорауларына.җавап бирүче сүзләр исем дип атала.

-Исемнәрне нинди ике төргә бүлеп йөртәләр әле?( Ялгызлык һәм уртаклык)

-Мисаллар китерегез әле ялгызлык исемнәргә?(Уфа,Агыйдел,Милана һ.б.) Ә хәзер уртаклык исемнәргә? (парта,китап һ.б.)

-Балалар,исемнәр нәрсә белән төрләнә әле?( сан, тартым, килеш белән төрләнә)

-- Исем ничә килеш белән төрләнә? (Баш, иялек, юнәлеш, төшем, чыгыш, урын-вакыт килешләре.)

-Бик яхшы,молодцы!

III. Яңа материал өстендә эш.

-Дәфтәрләрне ачтык. Бүгенге числоны,класс эшен, теманы язып куйдык. Дүртенче декабрь,класста эш, Исем ясагыч кушымчалар.

-- Ясалышы ягыннан исемнәр, башка сүз төркемнәре кебек үк, тамыр (ягъни башка сүздән ясалмаган), һәм ясалма (ягъни башка сүздән ясалган) булалар. Мәсәлән: җир, су, тау - тамыр исемнәр; ачкыч, алъяпкыч, йорт-ил, җир җиләге - ясалма исемнәр.

-Исем ясагыч кушымчалар, тамырга яки нигезгә ялганып, яңа мәгънәле исем барлыкка китерә. Мәсәлән:балык-чы,сыйныф-таш, яхшы-лык. Бу сүзләр ясалма сүзләр дип йөртелә. Исем ясагыч кушымчаларның калын һәм нечкә төрләре була. Таблицага игътибар итәбез!(Таратып чык таблицаларны)

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

IV. Белем һәм күнекмәләрне ныгыту этабы.

-Балалар, ә хәзер дәреслекләрне ачтык. 1нче күнегү 53 бит. Гөмбәләр исемле текстны укыйбыз.Кем укый башлый?

-Бик яхшы. Ә хәзер презентацияга игътибар итәбез! Гөмбәләр белән якынрак танышып китик.

- Балалар, гөмбә җыйганда бик игътибарлы булыгыз.Аларны әти-әниләрегез белән киңәшләшеп кенә җыегыз.

-Укучылар,ә гөмбәләрнең ничек үскәнен күрәсегез киләме? Экранга карыйбыз.

-Ә хәзер гөмбә сүзеннән яңа исем языйбыз? Нинди кушымчалар ялгыйбыз?

-Кем тактада эшли?Калганнар дәфтәрләрдә яза.

(гөмбәче-грибник, гөмбәлек-место,где растет много грибов)

-Укучылар,ә хәзер мин сезгә сүзләр әйтәм ,алардан исем ясагыч кушымчалар ярдәмендә яңа исемнәр ясыйбыз.М-н, язу-язучы дип язабыз һәм кушымчалары астына сызабыз. Балалар,такта алдында эшлибез.Азамат,тактага чыга, калганнар дәфтәрләрдә эшлибез.

Юл-юлдаш(попутчик)

Җиңү-җиңүче(победитель)

Яшь-яшьтәш(ровесник)

Каен-каенлык(березняк)

Матур-матурлык(красота)

Бай-байлык(богатство)

Имән-имәнлек (дубрава)

-Бик яхшы,ә хәзер 3 нче күнегүне 55 биттә эшлибез. Башта рус телендә язабыз,шуннан сызык куеп татар телендә тәрҗемәсен язабыз. Бергә эшлибез!

IV. Ял итү. Физкультминутка

VI. Йомгаклау этабы.

а) Үтелгән теманы кыскача гына кабатлап китәбез.

- Исемнәр ясалыш ягыннан ничә төрле була (тамыр, ясалма,)

- Исем ясагыч кушымачаларны атагыз. (-чы, -лык, -даш, -ма, -ыч, -ым һ.б.)

- Балалар бик актив булдыгыз, рәхмәт сезгә! Өй эше 4 нче күнегү,55 биттә.Сорауларга җавап языгыз дәфтәрләрдә эшлибез.Барыгыз да язып килегез,дәфтәрләрегезне онытмагыз.-Укучылар,иртәгә безнең дәрескә кунаклар киләчәк.Алардан бердә куркмагыз,алар мине тикшерергә киләләр, шуның өчен миңа ярдәм итәрсез дип ышанам.Аларны юк итеп хис итегез, белгәннәрегезне куркмыйча әйтегез,актив булыгыз!Я верю,что вы меня поддержите,не подведите меня. Я в вас верю! Барыгызга да билгеләр куям, көндәлекләрегезне алып килегез.

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем

Исемнәрнең төрләре

Кушымчалар

Мисаллар

1. Кешеләрне,һөнәрне белдерүче исемнәр

-чы,-че,

-даш,-дәш,

таш-тәш

балыкчы, эшче,

авылдаш,фикердәш,

якташ,көрәштәш

2.Коралны,урын һәм билгене белдерүче исемнәр

-кыч,-кеч,-гыч,-геч,

-выч,-веч,-кы,-ке,

-гы.-ге,-гак,-гәк,

-как,-кәк,-ак,-әк,

-к, -вык,-век,-ык,

-ек,-лык,-лек

баскыч,кискеч,чалгы,түмгәк, тарак,көрәк,таллык, яшеллек,бүләк,бүлек,кыргыч,

болынлык

3. Төшенчә һәм тойгыларны белдерүче исемнәр

-ым,-ем,-м,-ма,-мә,

-ыш,-еш,-ымта,-емтә,

-ыч,-еч

басым,бүлем,кушма,бүлмә,утырыш,

күренеш,кушымта,өземтә,ышаныч,

таяныч,юаныч, сөенеч алым,белем