ҚАзақ әдебиеті Жүсіпбек Аймауытовтың “Әнші” әңгімесі (8 класс)

Сабақтың тақырыбы: Жүсіпбек Аймауытовтың "Әнші" әңгімесі

Сабақтың мақсаттары:

• білімділік: әңгіме мазмұнын терең меңгерту арқылы әншінің азаматтық, адамдық бейнесін жан- жақты таныту;

• дамытушылық: талдау жасата отырып оқушының ой- өрісін, өнерге деген көзқарасын кеңейту, шығармашылық қабілетін ұштау;

• тәрбиелік: өнер, ән құдіретін бағалай білуге баулу; қазақ халқына тән адамгершілік қасиеттерді, өнерге деген сүйіспеншілікті бала бойына сіңіру.

Сабақтың міндеттері: әңгімені түсініп оқиды, мазмұнын меңгереді, жоспар құрады, тақырыбы мен мұратын анықтайды, сұрақтарға жауап беру арқылы Әмірқан тұлғасын ашады, криптограмма шешеді, кесте толтырады, түсініксіз сөздермен жұмыс істейді, әңгімеде қолданылған көркемдегіш құралдарды табу арқылы жазушының тіл байлығын таниды.

Сабақтың типі: жаңа материалды меңгерту сабағы

Сабақтың түрі: тәжірибелік- талдау, іздендіру сабағы

Сабақтың әдісі: сөз, логикалық (анализ, негізгісін бөліп алу, дәлелдеу)

Сабақты ұйымдастыру формасы: жекелей, топпен, ұжымдық

Мотивациясы: криптограмма шештірту, кесте толтырту

Сабақтың алгоритімі:

1) криптограмма шешкізу арқылы мотивация тудыру,

2) үй тапсырмасының орындалуын топ басшылары көмегімен тексеру:

а) кесте толтыру,

ә) әңгіме мазмұнын білу, тақырыбы мен мұратын ашу,

б) прототип туралы түсінік,

в) мазмұнды жоспар құру;

3) топпен жұмыс:

әр топ орындаған тапсырмалардың ішінен ұнағанын таңдап, ортаға ұсынады: кесте; мазмұнды жоспар; прототип туралы түсінік;

4) түсініксіз сөздермен жұмыс;

5) Әмірқан бейнесін мінездемелік жоспар арқылы ашу;

6) сабақты тест орындату арқылы бекіту, қорыту, бағалау.

7) Үйге тапсырма

Сынып оқушылары төрт топқа бөлінеді, әр топ басшысы берілген бағалау парағын толтырып отырады, сабақ соңында баға қойылады.

1) Берілген криптограмманы дұрыс шешсеңдер, Жүсіпбектің Әмірқанды қалай бейнелегендігін оқуға болады:

«

7

8

22

18

12

////

15

5

3

7

2

17

5

21

5

6

////

7

5

20

////

10

11

10

3

,

9

14

12

9

11

12

16

////

5

1

2

17

2

4

21

5

6

////

11

5

20

////

10

11

10

3

»

13

12

19

12

11

Сұрақтары:

1) Алғашқы кездесу кезінде қолданылған музыкалық аспап

1. 2. 3. 4. 5. 6.

С ы р н а й

2) Әншімен кімнің үйінде кездесті?

7. 8. 9. 10. 11.

Ш ә к е т

3) Әмірқан "әжептәуір" деп бағалаған халық әні

"10. 9. 12. 13. 14. 3. 10. 4."

Е к і ж и р е н

4) Әншінің отбасында өзі, қарт шешесі, … … … бар

15. 0. 16. 2. 3. 17. 5. 4. 5. 9. 10. 18. 12. 4. 7. 10. 19. 12.

Қ о ң ы р ғ а н а к е л і н ш е г і

5) Әмірқан сахнаға шығысымен … шартылдады

7. 5. 20. 5. 18. 5. 15.

Ш а п а л а қ

6) Құс атуға шыққан үшінші адам

21. 8. 22. 18. 10. 11. 13. 5. 4.

Д ә у л е т ж а н

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

о

с

ы

р

н

а

й

ш

ә

к

е

т

і

ж

и

қ

ң

ғ

л

г

п

д

у

"Шәулі қаршығадай шап етер, киіктің асығындай тап етер" жігіт.

2) а) кесте толтыру:

ә) Әңгіменің тақырыбы: әншілік өнер құдіреті.

Мұраты: өнер құдіретін дәріптеу, қасиетін ұғыну, бағалай білу.

б) Прототип - әдеби шығармалардағы белгілі бір көркем бейненің негізі етіп алынған адам. Әңгіменің басты кейіпкері Әмірқанның бейнесіне прототип етіп атақты әнші Әміре Қашаубаевтың өмірі алынған.

в) Мазмұнды жоспар:

І. Алғашқы кездесу әсері

1. Жетішатыр қаласындағы жексенбінің бірі

2. Қымыз ішуге аттану

3. Шәкет үйіндегі кездесу

4. Арсалаңдаған жігіттің өнері

5. Әмірқан туралы әңгіме

ІІ. Наурызда өнер көрсеткен әнші

1. Әмірқанды Наурыз сауығына шақыру

2. Сауық үстіндегі жағдай

3. Жұртты сүйсіндірген Әмірқан

ІІІ. Достық немесе Ақтамақ хикаясы

1. Әншінің жұпыны тұрмысы

2. Әмірқанның әнші мен әнге қоятын талабы

3. Басқа шаруаға олақтығы

4. Құс тауға аттану

5. Әмірқан әңгімесі:

а) Ормамбеттің Ақтамағына ғашық болуы

ә) Алып қашуы

б) Ұрыларға кез болуы

в) Құрықтан құтқарған өнер

г) Бір жұма дәурен

ғ) Аяқталмаған әңгіме немесе Ақтамақты аңсау.

4) Түсініксіз сөздермен жұмыс:

1. Құжыра - үй, баспана;

2. Жоққа таңдық - жоқ деп есептедік;

3. Шеулі - жыртқыш құстың бір түрі, бұл шығармада шағын, кішкентай деген мағынада;

4. Жетішатыр - Семей қаласының қазақша атауы.

Әмірқан бейнесін мінездемелік жоспар арқылы ашу:

Әмірқанның мінездемелік сипаты

Әңгімеден алынған үзінділер арқылы дәлелдеу

Суреттеу үшін қолданылған көркемдегіш құралдар

1.Түр - түсі, сыртқы бейнесі

"Шәулі қаршығадай шап етер, киіктің асығындайтап етер" жігіт.

Өзге шығарушылардан Әмірқанның киімі де, түрі де, жүріс- тұрысы да жат еді, қазақтың еркіндігін еске түсіруші еді.

теңеу

2. Қарапайымдылығы

Әмірқан қол ұстасып, сыпайы амандасып отырды. Әнеугі Шәкеттікінде көрген Әмірқан емес, бұйығы,момақан жігіт.

эпитет

3.Орындаушылық шеберлігі

Ұшатын құстай қымтанып, қомданып алды. Отырғандар аузын ашып аңырды. Әнші жіберді. Бір- бір ауыздан ән салды. Аз да болса бірегей болды.

Сүмірейте, қылмита соқты; желдете, құтырта соқты. Лебізі құлаққа жағып кетті, жүректі тербетті, тамырды желпіндірді; бойыңды шымырлатты.

… Көңіл бір жадырап, шайдай ашылды.

Топ көргенде Әмірқан аруақтанып, көтеріліп кетеді екен.

Тағы да ескектете, желпіндіре, желіктіре, ышқындыра, құлшындыра соғып, тыңдаушының айызын әбден қандырды.

теңеу

шарттылық

теңеу

4.Өнерге сүйіспеншілігі

Ән салса, ол өзін- өзі ұмытады, әннің әуеніне төңкеріледі, оның дауысы көмейінен шықпайды, жүрегінен шығады. Ол әннің әр нақысын ұғады, әнді ғана сүйеді. Ол тәтті үнге, топқа болажаралған адам. Ән салса, рақаттанып, гүл- гүл жайнайды. Көзі де, аузы да, денесі де, қолы да бірге салады. Әмірқан кісі емес, әнге айналады. Оның ән салғандағы түріне қарап отырсаң, тоясың.

эпитет

5. Ән мен әншіге деген көзқарасы

Әншілердің көбі түр шығарам деп, әуре болады.Жақсы әнді бұзып жібереді. Қиқылдай ма,шиқылдай ма, аупылдай ма мазарат… Есіл әнді бей- береке қылады. Бет- аузын тыржитып, зорланып, күшеніп отырып салған соң ән бола ма? Әнді еркіне жіберіп, қысылмай салған ғой қызығы. Әншілердің көбі не мақтан үшін, не мал табу үшін айтады. Зорланып айтқан ән дұрыс шыға ма? Ән салу көңілден ғой… Мен өзім көңілденбесем, жақсы айта алмаймын, айтқым келмейді.

эпитет

шарттылық

эпитет

6. Адамға үйірсектігі

Әмірқан кісіге тез үйір болатын, жолдасқа жанын қиятын жігіт. Наурыздан кейін бізбен дос болып кетті. Бер жаққа шықса, бізге соқпай кетпейді.

эпитет

7.Қонақжайлылығы

- Менің құжырамды да бір көріңдер,- деп қайта- қайта шақырып, үйіне қонаққа апарды.

Қымыз, ет алып, тыраштанып, шабылып қалыпты.

8. Махаббатқа адалдығы

Сөйткен Ақтамақпен бір- ақ жұмадай дәурен сүрдім. Ой, дүние- ай!- деп, Әмірқан ауыр күрсінді де, дыбыссыз қалды. Бетіне қарасам, көзінің жасы парлап тұр екен. Жұбатайын деп:

• Ой, саған не болды?!- дедім.

• Әншейін… Көңілім бұзылып…

• Бала болдың ба? Өткен іске өкіне ме екен…

• Ақтамақтың қылығы бетер еді…- деп солқылдап келіп жылады.

9. Азаматтық тұлғасы

(мәрттігі)

Ол "барды баламайды, жоқты санамайды", өзінің бірдемесін сұрасаң, бере салады, кісінің нәрсесін, киімін өзі де киіп жүре береді. Ұят екен- ау демейді. Ол кісі алдауды, арын сатуды білмейді. Кім көрінгенге сенеді. Өзін әркім талай алдап кетсе де, сенуін қоймайды.

6) Тест сұрақтары:

1. Жүсіпбек Аймауытов өлеңді кімге еліктеп шығара бастаған?

А) Ахмет В) Абай С) Ыбырай Д) Мағжан

2. Жүсіпбектің поэмасын ата

А) "Әнші" В) "Күнікейдің жазығы" С) "Нұр күйі" Д) "Ақбілек"

3. "Жетішатыр" қаласының екінші аты

А) Семей В) Павлодар С) Өскемен Д) Қызылжар

4. "Бір шерік қымыз" деген қанша?

А) бір бөтелке В) бір шелек С) бір кесе Д) бір тегене

5. Шәкеттікіне кіркіп келген жігіт қайда отырды?

А) жерге В) орындыққа С) керуетке Д) сандыққа

6. - Әмірқанды үйден ұстай алмайсыңдар. Ол - бір ….

А) көлеңке В) сағым С) елес Д) тұман

7. Әмірқанды: "Ербең құлақ, едірек, талтиған тәпек асық" деп кім суреттер еді?

А) Жүсіпбек В) Бек С) Нармамбет Д) Дәулетжан

8. Наурыз сауығын "басқарушы" кім?

А) Әбіжан В) Жәлел С) Рахымбек Д) Жүсіпбек

9. Сахнада ән салғанда "әсем- әсем нақысы" қандай болды?

А) сыбызғының үніндей В) айдынның сұлу қуындай

С) тас бұлақтың суындай Д) Арқаның қоңыр желіндей

10. Әнші құжырасындағы ең асыл бұйымы не?

А) қызыл қоңыр домбыра В) үлкен ақ сырнай

С) саз сыбызғы Д) үкілі сары домбыра

11. Әйелін қалай таныстырады?

А) жампоз В) тұлпар С) сұлу Д) бастық

12. "Қорлан" әнін шығарушы кім?

А) Жаяу Мұса В) Балуан Шолақ С) Естай Д) Мәди

13. Үшеуі қай жерге құс атуға барады?

А) Кенжекөл В) Керуенкөл С) Құркөл Д) Алакөл

14. Ұрылар үшін ән салғанда арасында кімнің әні болған жоқ?

А) Иманжүсіп В) Балуан Шолақ С) Исақ- Ермек Д) Жаяу Мұса

15. Ақтамақпен жақындасуына қандай ойын себеп болды?

А) орамал тастау В) ақсүйек С) алтыбақан Д) сақина салу

Жауаптары:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

В

С

А

А

Д

В

С

А

В

Д

А

С

В

Д

А

7. Сабақ қорытылып, балалар бағаланады, үйге мынадай тапсырма беріледі:

"Менің сүйікті әншім" немесе "Ақтамақ хикаясы" (аяқталмай қалған әңгімені өз қиялдарымен жалғастыру) тақырыптарының біріне шығарма жазу.