По татарскому языку для 5 класса «Тамыр һәм кушымча»

Татар теле. 5 класс

Тема: Тамыр һәм кушымча

Максат:

1. Тамыр һәм кушымча турында алган белемнәрне тирәнәйтү.

2. Сүзнең тамырын билгеләргә һәм сүзләрне тамыр һәм кушымчага дөрес итеп бүләргә өйрәтү.

3. Укучыларда туган телебезгә карата мәхәббәт хисе тәрбияләү.

Җиһазлау: дәреслек, презентация, тест биремнәре, карточкалар, тел турында мәкальләр, кулдан ясалган таблица

Дәрес тибы: белемнәрне системалаштыру дәресе.

Дәрес барышы:

I. Оештыру.

- Исәнмесез, укучылар. Кәефләрегез ничек? Бүген безнең дәрескә кунаклар кергән, әйдәгез әле алар белән елмаеп исәнләшик һәм изге теләкләр белән дәресебезне башлыйк.

II. Актуальләштерү.

1. Узган дәресләр буенча белемегезне тикшереп алыйк әле.

• Сүз ясалышы бүлегендә нәрсәләр өйрәнелә? (сүзнең төзелеше һәм ясалу ысуллары)

• Ясалышы буенча сүзләр нинди төрләргә бүленә? (тамыр һәм ясалма)

• Тамыр сүзләргә нәрсәләр керә? (тамырдан гына торучы сүзләр)

• Ясалма сүзләргә?(ясалма,кушма,парлы,тезмә,кыскартылма сүзләр)

• Сүзнең мәгънәле кисәге дип нәрсәгә әйтәләр?(тамыр,нигез,кушымча)

2. Әйдәгез хәзер сүзләрне мәгънәле кисәкләргә тарката беләсезме икән, шуны тикшерик. Такта янына Зилә чыга.

Эш-чән(2), китап-ханә-гә(3), авыл-даш-лар-га(4), сүз-лек-ләр-ебез-нең(5), кеше-ләр-не(3), уй-лар-га

• Сүзләр ничә мәгънәле кисәктән тора? (җаваплар тыңлана)

III. Яңа белемнәрне үзләштерү.

1.- Укучылар, экрандагы рәсемнәрдә нәрсәләр күрәсез? (балык һәм балыкчы) Бу сүзләр төзелеше буенча нәрсәләрдән торалар? (слайд №2)

БАЛЫК (тамыр) БАЛЫК-ЧЫ (тамыр һәм кушымча)

• Димәк, бүген дәрестә тамыр һәм кушымча турында сөйләшәчәкбез.

Дәфтәрләрегезне ачып,бүгенге числоны, теманы язып куегыз (слайд №3)

• Укучылар, ничек уйлыйсыз, нәрсә ул тамыр? (билгеләмәсен чыгару)

Сүзнең төп мәгънәсен белдерә һәм сөйләмдә аерым да кулланыла ала торган кисәк тамыр дип атала. (слайд №4)

• Ә нәрсә ул кушымча?(билгеләмәсен чыгару)

Тамырга бер - бер артлы ялганып, аның төп мәгънәсен яки формасын үзгәртүче кисәк кушымча дип атала. (слайд №5)

2. Рәсемнәр өстендә эшләү. (слайд №6)

- Сүз тамырдан я тамыр һәм кушымчадан тора. Кайбер кушымчалар сүзнең мәгънәсен үзгәртмиләр, ә кайберләре яңа сүзләр ясыйлар.

Күз күз - лек күз - лек - ләр

- Сүзнең ничек әйтелүенә карап, кушымчалар калын һәм нечкә әйтелешле була (таблицада күрсәтү)

бала-лар-га чәчәк-ләр-гә

дус-лык-ны кеше-лек-ле

IV. Белемнәрне ныгыту.

1. Бирем эшләү. Сүзләрнең тамырларын билгеләргә ( укучылар чиратлап әйтәләр) (слайд №7)

аш-а бас-кыч

җыр-ла эл-геч

бас-ма уй-лы

уй-чан күлмәк

бүл-ек күз-ле

җыр-лы җылы-рак

кыз-чык сан-а

2. Физкультминутка.

3. Уен."Кем тизрәк?" Сезгә сүзләре буталган мәкаль бирелә, шуларны дөресләп төзәргә, тамырын билгеләргә һәм мәкальнең мәгънәсен аңлатырга.

ИҢ ТАТ-ЛЫ ТЕЛ - ТУ-ГАН ТЕЛ, АНА-М СӨЙЛӘ-П ТОР-ГАН ТЕЛ

(мәкальне дәфтәрләргә язып кую)

- Димәк, укучылар, һәр кешенең туган теле бер генә була, шуңа күрә без аны сакларга һәм яратырга тиешбез.

4. Дәреслек белән эшләү. 268 нче күнегүне эшләү.Сүзләрне тамыр һәм кушымчага таркатып язарга. Такта янына Әмир чыга.

Өс-лә-ре, болын-нар-да, баш-ла-гач, яса-л-ган, бас-тыр- а-лар, үлән-нәр-не, үз-ебез-нең, диңгез-ләр-дә

5. Карточка белән эш. Мәкальләрне тамыр һәм кушымчага таркатып язарга, мәгънәләрен аңлатырга.

Сөй-дер-гән дә тел, биз-дер-гән дә тел.

Тел Төмән-гә илт-ә.

Тел-ең озын бул-са, гомер-ең кыска бул-ыр.

V. Өйгә эш бирү.

Туган телгә багышланган 2-3 мәкаль язып килегез,тамыр һәм кушымчасын аерып күрсәтегез.

VI. Йомгаклау. Билгеләр кую.

- Бүгенге дәрестә үткәннәрне ничек үзләштерүегезне тест ярдәмендә тикшерик

Тест

1. Тамыр дип сүзнең кайсы кисәген атыйлар?

А) сүзнең төп мәгънәсен аңлата торган

Ә) сүзнең төп мәгънәсен белдерә һәм сөйләмдә аерым да кулланыла ала торган кисәк

Б) сүзнең иң кечкенә кисәген

2.Тамырдан гына торган сүзне тап

А) Очучы

Ә) Йортны

Б) Бәйрәм

3. Нәрсә ул кушымча ?

А) кушылып язылган кисәк

Ә) тамырга ялганып килә торган кисәк

4. Әйтелешләре буенча нинди кушымчалар була?

А) калын, нечкә

Ә) бәйләгеч, сүз ясагыч

Б) озын, кыска

5. Хаталы сүзне тап

А) Балалар

Ә) Көзгы

Б) Башлык

Җаваплар тикшерелә.