Учителю
Ілияс Жансүгіров

Ілияс Жансүгіров

Автор публикации: Эсентураева С.С.

Дата публикации: 26.04.2015

Краткое описание: Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10Сабақтың тақырыбы: ХІХ ғасыр әдебиеті Сабақтың мақсаты: а) ХІХ ғасыр әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру; ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге т

предварительный просмотр материала

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: ХІХ ғасыр әдебиеті

Сабақтың мақсаты:

а) ХІХ ғасыр әдебиеті туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Қазақ әдебиетінің аса бір сүбелі кезеңі ХІХ ғасыр -ХХ ғасыр бас екені анық. Бұл қазақ елінің бостандыққа ұмтылған,өзін-өзі іздеген ,өткен күндерін аңсай еске алып, ,бүгінінен түңіліп, бірақ болашағына үмітпен қараған шағы еді. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басы әдебиеттің шын толысып, ауыз әдебиеті кемеліне келіп,жазба әдебиетінің жарағын сайлап, өзге өркениетті елдермен бой таластырған уақыты десек те қателеспейміз.

Бұл дәуір Абай кезі болатын. Бір ғасырдан аса әр тарапты, әр бағыттағ жолдар Абай маңайында түйісіп, ары қарай Абай әсерін сездіре,ұлттық рухты бойына сіңіре ұласты.

Топтастыру стратегиясы:

Қарсылықты поэзия Сал-серілер поэзиясы

Ағартушылық-жаңартушылық бағыт мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыт

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
ХІХ ғасырда қандай тарихи жағдай болды?
ХІХ ғасыр әдебиетіне кімдердің шығармаларын жатқызамыз?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: ХІХ ғасыр әдебиетін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Дулат Бабатайұлы

Сабақтың мақсаты : а) Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз ауданы, Сандықтас өңіріңде туып, 1871 жылы дүние салған.

Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша хат таниды.

Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой өрісі мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар жасауға болады.

Бұл-ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт - ақынның өзі.

Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", - деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел боларлық мысалдар табылады.

Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп жағдайда баска өлең-толғаулардағы ой-сезімдермен үндесіп жатады.

Кітаппен жұмыс: Дулат Бабатайұлының шығармаларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Д. Бабатайұлы өмір сүрген уақыттағы қазақ елінің жай-күйі,тарихи жағдай қандай болатын?
Дулаттың шыққан ортасы,тегі туралы қандай ой пікір білдіресіңдер?
Д.Бабатайұлы нені айтып күйінді?
Ақынның өз ортасына деген көзқарасы қандай болды?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Д.Бабатайұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Махамбет Өтемісұлы

Сабақтың мақсаты : а) Махамбет Өтемісұлының өмірінен мәлімет бере отырып, оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау;

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер

Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы қазіргі Орал облысы, Жәнібек ауданындағы Бекетай құмы деген жерде дүниеге келді. Махамбет кейін перзенттік ыстық сезіммен әсірелей суреттеген, қуғында жүргенде аңсай сағынған бұл аймақ Бөкей ордасы, Бөкей хандығы немесе Ішкі орда деп те аталады. Еділ мен Жайық арасындағы бұл өлкенің Ішкі орда делінетіні сол кездегі Ресейдің шекаралық аумағына кіретіндіктен болса, Бөкей ордасы немесе Бөкей хандығы аталуы - Кіші жүздің бір бөлігін мұнда алғаш бастап әкеліп, қоныстандырған сұлтанның, кейінірек осы жердің ханы болған кісінің есіміне байланысты еді.

Өлеңдері: « Исатай деген ағам бар», «Мұнар күн», « Тайманның ұлы Исатай», «Мінкен ер», « Тарланым», «Исатайдың сөзі», «Қызғыш құс»

Кітаппен жұмыс: Махамбеттің өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Махамбеттің өмір сүрген кезеңдегі Қазақстанның,әсіресе Бөкей ордасындағы жағдай туралы не ойларың бар?
Махамбет жырларында жақсы азамат,жағымды образ болып кім суреттеледі?
Махамбет поэзиясындағы ұлттық өршілдік,қазақи ұлтшылдық туралы қандай пікір түйдіңдер?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: М. Өтемісұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Абыл Тілеуұлы

Сабақтың мақсаты : а) А. Тілеуұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Абыл 1777 жылы, Маңғыстау жерінде дүниеге келген. Әкесі Тілеу аса бай болмаса керек. Ақын қарақалпақ, түркімен, қазақ арасын аралап, түркі жұртының ақындарынан сусындаған, сөз жарыстырған. Сондықтан «Қарасай-Қази», «Қырымның қырық батыры» секілді жырларды жеткізуші болды. Қазақ әдебиетінде ақынның «Арғымақ атта сын болмас», «Ескерту» атты жырлары белгілі болса, 1965 жылы оның өмірі, толғаулары Сәттіғүл ақынның айтуымен хатқа түсті. Абыл жырлары 1967 жылы «Қазақ әдебиеті хрестоматиясы», 1972 жылы «Ақберен» жинағында жарық көрді. Шығармалары кейінгіге үзіліп жетсе де, Мұрат, Қашаған секілді ақындар Абылды ұстаз тұтып, рухани аға есебінде басын иген.

Басында мида ағаштың сайрар бұлбұл,

Жігіттік - өтер, кетер бір қызыл гүл.

Қусаң да қос ат алып бір шалдырмас,

Қамшылап Әбу жылан мінсең дүлдүл, -

деп ақын заман жайлы тереңнен толғайды.

Кітаппен жұмыс: Абыл Тілеуұлының айтыстарын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
Қандай айтыстарын білесіңдер?
Қандай жырларды жырлап жеткізген?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Абыл Тілеуұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Майлықожа Сұлтанқожаұлы

Сабақтың мақсаты : а) Майлықожа Сұлтанқожаұлының шығармалары тағлымдық шығарма екенін түсіндіру;

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, дамыта оқыту.

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,слайдтар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Абыл Тілеуұлының жинақтары қандай атпен жарық көрді?
Қандай айтыстарын білесіңдер?
Қандай жырларды жырлап жеткізген?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Шымкент облысы, Сарыағаш ауданында 1835 жылы дүниеге келген. Әкесінен 14 жасында жетім қалған ол жоқшылық-мұқтаждықты көп көреді. Жастайынан өлең шырқауды машық етеді. Ол қарапайым халықтың күйзелісін, махаббат бостандығын жырлап, адал еңбекке үндеген көптеген өлеңдерін жазады. "Жігіттің көркі - өнері", "Жақсылардан шыққан сөз" шығармаларында терең ойшылдың, сын көзбен қараушылық басым.

Майлықожа қазақ ақындарының дәстүрін жалғастырған. Шығыс әдебиетінің үлгілерімен жақсы таныс болғандықтан, өз шығармашылығының өрісін кеңейтуге, оларға еліктеп, мол әсер алғанын байқауға болады.

Ақын:

...Мәлім болған халыққа, Не жүйрік келіп дүниеге,

Өтірік емес анық та, Аяқтарын тіреді.

Өнер алды - тіл еді. Қарсыласқан хандарға

Сарттан өткен Науаи Үзеңгісін шіреді...

Тілдің гаусар гүлі еді. Бәрі де өтті дүниеден,

Парсыда еткен Фирдоуси, Адам бар ма оларды

Заманында дүр еді. Есіткенде күймеген, -

деп, оларға ерекше ден қойып құрметпен қарағанын, өзіне

үлгі тұтатынын мақтанышпен айтады.

Кітаппен жұмыс: Майлықожа Сұлтанқожаұлының толғауларын мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Майлықожа қай жылы дүниеге келген?
Қандай толғауларын білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Майлықожа Сұлтанқожаұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Қашаған Күржіманұлы

Сабақтың мақсаты : а) Қашаған Күржіманұлының шығармалары мен өмірі туралы түсінік беру.

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Майлықожа қай жылы дүниеге келген?
Қандай толғауларын білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қашаған Күржіманұлы 1841 жылы қазіргі Түркімен Республикасы Ташауыз қаласында дүниеге келген. 1929 жылы Маңғыстау түбегіндегі Қырықкез деген жерде қайтыс болған. Ақынның жырлары ел ішіне ауызша тараған, ол өзі жастайынан жетімдікті көп көрген. Бірқатар шығармалары алғаш "Әдебиет майданы" журналында (1935, №5) жарияланды. Қашаған пейілі тар, сараң, надан адамдарды, аяусыз әшкерелейді. "Есқали сұпыға айтқаны", "Оразалыға", "Байларға", "Берекет ақынға", "Сақыпқа айтқаны", т.б. өлеңдерінде адамгершілік, ізгілік қасиеттерді дәріптеп, басқаларға үлгі ретіне насихаттаған. Халық тарихын қозғайтын "Адай тегі", "Атамекен", "Топан" атты дастандары бар. Ел аралап жүргенде Есқали сұпының келіні "Қонаққа тіккен үйіміз жоқ", - деп Қашағанды үйге кіргізбейді. Сонда ақын келіншектің әдепсіздігін бетіне басып, айтқан өлеңі:

Пейілің мұнша неге қуырылған?

Шапқанда жүйрік едім суырылған.

Сыртымнан естіген жұрт әуес еді,

Тұлпардай шығып жүрген дабылымнан.

Жас жігіт қонам десе қон дер едің,

Көрем де сақалымның буырылынан, - деп, жас келіншектің пейілінің неге тарылғанын, өзінің жасы келіп қалғандығын сөз ете, "жас жігітке бұлай демес едің" деп келіншекті ащы тілмен ажуа етеді. Өзінің халық арасындағы даңқын жүйрік тұлпарға теңей отырып, оны естімей, білмеген келіншіекке қайран қалады. Оны жеріне жеткізе сынайды.

Кітаппен жұмыс: Қашаған Күржіманұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Қашаған Күржіманұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Мұрат Мөңкеұлы

Сабақтың мақсаты : а) Мұрат Мөңкеұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : Лекция сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : бүктемелер,кітаптар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Патшалық отарлаудың темір құрсауынан құтылуды, бейбіт тәуелсіздікті аңсаған, халық тағдырын, елінің бүтіндігін, тәуелсіздігін халқының болашағын жырының өзегі еткен ақындар қатарына Мұрат Мөңкеұлын жатқызуға болады. Елдің бірлігі кетіп, шырқы бұзылған кез - "Ресей патшасының шеңгеліне ілініп", тәуелсіздіктен айырылған кезде өз жыр-толғауымен халықтың мұң-қайғысына ортақтаса үн қосқан ақынның бірі болды. Ол: "Үш қиян" өлеңінде:

Еділді тартып алғаны - Үргеніш пен Бұхарға

Етекке қолды салғаны. Арбасын сүйреп барғаны,

Жайықты тартып алғаны - Қоныстың бар ма қалғаны?

Жағаға қолды салғаны. Мал мен басты есептеп,

Ойылды тартып алғаны - Баланың санын алғаны -

Ойдағысы болғаны. Аңғарсаңыз, жігіттер,

Маңқыстаудың үш түбек - Замананы тағы да

Оны-дағы алғаны. Бір қырсықтың шалғаны, -

деп, отаршылдық өктемділікке кіріптар болған халқының қайғылы, мұңды халін өз жырында суреттеген.

Мұрат өлеңдеріндегі халқының қамын ойлағаны, елім, жерім деп толғанғаны бірден байқалады. Ол жаңалықты сынай отырып, тығырықтан шығудың жолын іздестірді. Малы бар ақылсыздардың ел билігіне келгеніне налиды. Бәрібір олардан еш жақсылық күтуге болмайтынын ашық айтады. "Халық тағдырын жаны ашитын нағыз ер-азаматқа тапсыруымыз керек" дей келе, бір өзі мыңға татитын асылды армандайды.

Ең бастысы, қоғамдағы әділдікті, халықтың бақытты болашақ өмірін аңсады.

Кітаппен жұмыс: Мұрат Мөңкеұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Мұрат Мөңкеұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Шортанбай Қанайұлы

Сабақтың мақсаты : а) Шортанбай Қанайұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ресейдің ел билеу жүйесін кезінде қатты сынаған ақынның бірі - Шортанбай Қанайұлы.

Ол 1818 жылы осы күнгі Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданындағы Қаратау-Қарназ деген жерде дүниеге келген. XIX ғ. орта шенінде Шортанбай Сарыарқаға келіп, Қарқаралы дуанына қарасты Арғын руынан тараған Қаракесек Кеней ішінде өмірінің соңғы жылдарын өткізді. Бастапқы кезде ол Жамантай төренің, кейін Жанғұтты бидің қолында болып, сол жерде қайтыс болды. 19 ғ. екінші жартысында феодализм іргесі ыдырай бастады. 1861 жылғы Ресейде болған крепостнойлық құқықты жою туралы заңның лебі Сарыарқаға да жеткен болатын. Міне, осы кезеңді жіті байқап, ой-түйгендерін ақын өзінің өлеңдері арқылы керсетті. 1868 жылы "Жаңа низам" заңы шықты. Енді қазақ елін билеу жүйесінде өзгерістер болды. Бұрынғы хан, төрелердің үстемдігі әлсіреп, қазақтың өз ішінен шыққан саудагер, байлар қатарға қосылып өз өктемдіктерін жүргізе бастады. Бұл кезде Сарыарқаны сауда-саттық жайлады, мал-мүлік базарға түсті, жәрмеңкелер жандана түсті, базар нарқын ақша биледі. Демек, капитализмнің элементі қазақ жеріне де ене бастағанын көреміз. Осы кезде байи бастаған саудагер, байлар ел билеу ісіне белсене араласуға тырысты. Кешегі феодалдық дәуірдің дәмін татқан Шортанбайлар күні өтіп бара жатқан хандық дәуірді аңсап, жаңа ене бастаған капиталистік қарым-қатынасты жатсынады. Ол өзінің "Бір насихат айтайын" деген өлеңінде:

Әуелі қорлар зор болды,

Сондағы зорлар қор болды.

Қайыры жоқ бай шықты,

Сауып ішер сүті жоқ,

Мініп көрер күші жоқ,

Ақша деген мал шықты - деп қазақ аулының тұрмысына жаңа ене бастаған сауда-саттық қатынасына шошына, үрке қарады. Бүкіл жұрттың саудаға араласып жанталасқа түскенін көріп қамығады.

Кітаппен жұмыс: Шортанбай Қанайұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Үйге тапсырма: Шортанбай Қанайұлының өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Зар заман

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Орыстан тепкі көрер Ахмет, Міржақып, Сәкендердің халін ХІХ ғасырда Шортанбай соншалық сұңғыла талантпен сезіп, түйсінді. Сондықтан да «Зар заман» атты жырында ақын қазақ халхының басынан бағы тайып бара жатқан шақты қалың қайғымен,мол мұңмен жырлайды.

Зар,зар,заман,зар заман,

Зарлап өткен бір заман,-

Деп, шұбыртпалап әкеліп,түйдектетіп,түйіліп айтады:

Жақс жаманнан түңілген,

Жаман малдан түңілген,

Мұның өзі зар заман.

Зарлығының белгісі-

Бір-бірлерін күндеген.

Кітаппен жұмыс: Шортанбай Қанайұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға Шортанбай өлеңдерін құрылысына қарай талдайды.

Құдай деген //мұһминнің 1 шумақ

Аузынан кетпес// тобасы 4 тармақ

Иманы бардың// белгісі 8 бунақ

Тілінен табар //шырасы

Зар заман ақындарының өмірі,шығармашылығы жайында не білесіңдер?
«Зар заман» топтамасы туралы қандай ойларың бар?
Тәуелсіздік, егемендік алғаннан бері зар заман ақындарына деген көзқарас қандай өзгеріске ұшырайды?
Ақын қазіргі кезеңде өмір сүрсе не айтар едің?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Шортанбайдың өлеңдерін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Сал- серілер поэзиясы

Сабақтың мақсаты : а) Сал- серілер поэзиясы туралы айта отырып, сал мен серінің айырмашылығын түсіндіру;

ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар ,суреттер

Пәнаралық байланыс : ән-күй ,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Зар заман ақындарының өмірі,шығармашылығы жайында не білесіңдер?
«Зар заман» топтамасы туралы қандай ойларың бар?
Тәуелсіздік, егемендік алғаннан бері зар заман ақындарына деген көзқарас қандай өзгеріске ұшырайды?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қазақ әдебиетінің ерекше, өзгеше, ешбір халық мұрасына ұқсамайтын шетін өнер иелері-сал-серілер.

Бодандыққа бет алған ел ішіндегі осы бағыт өкілдері өз қылықтарымен қарсылықтарын білдіріп тұрғандай.

Олар еш заңға бағынбайды,ешкімнің құлы емес, еркін, өр. Тіпті киімдері де ешкімге ұқсамайды. Жүріс-тұрысы бөлек жандар қазақ өнері алдында ғана бас иеді. Әнді әспеттеп, сөзді сүйіп, жүйрік ат, алғыр қыран ,алымды тазыны ертіп, өткен күннің ертек кездің кейіпкеріндей сұлу тағдыр кешеді.

Сал-серілердің бойындағы қасиеттер

Сал-серілер әнші де өнерлі адамдар

Сал-серілер-сазгер әрі ақындар

Сал-серілер ешкімге бас ұрмайтын ер көңіл, жүректі жандар

Сал-серілер сәнді киім,жүйрік ат, қыран құс,алғыр иттің иелері

Кітаппен жұмыс: Сал-серілердің өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Сал-сері деп кімдерді айтамыз?
Сал мен серінің қандай айырмашылығы бар?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Сал-серілердің өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Сегіз сері

Сабақтың мақсаты : а) Сал- серілер поэзиясы туралы айта отырып, сал мен серінің айырмашылығын түсіндіру;

ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Сал-сері деп кімдерді айтамыз?
Сал мен серінің қандай айырмашылығы бар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Өз кезінде ерекше мұрасымен қалған, қазақ әдебиетіне аңындығымен, айтыскерлігімен, жыршылығымен, білімділігімен атағы жеткен әйгілі Сегіз (шын аты Мұхамет-Қанапия Баһрамұлы Шақшақов) сері екендігі белгілі. Академик Әлкей Марғұлан Сегіз серінің туған уақыты 1808 жыл дейді. «Ол XIX ғасырдың бірінші жартысында жасаған атақты сері. Туған жері Обаған төңірегінен, Ашамайлы Керейлерінен, қыстаулары Маманай Орманның іші. Он екі жасына дейін ауылдағы мектепте оқып, содан кейін Омбыдағы Азия (Азиатская школа) мектебін бітіреді». (Әлкей Марғұлан 1985.А., Ежелгі жыр, аңыздар).

Тоғызға толмай Сегіз ата-анасынан айырылып жетім қалады. Әкесінен айырылған ұл сол өңірге белгілі Шақшақ шешеннің, ұлы атасының тәрбиесінде болады. Сегіздің әкесі Баһрамның арғы аталары қазақ халқы бас ұрып құрметтеген Толыбай сыншы болады. Демек, Сегіз серінің арғы ата-бабалары даңққа бөленген.

Батырлықпенен балуандықтың шыңына жеткен ұлы бабалардың ұрпағы болады.

Жастайынан шалт қимылымен, ерекше ісіменен танылған Сегіз кейіндері қазақша оқуды тастап, Қызылжардағы «Приходьская школада» білім алады. Орыс тілін оңай меңгерген талантты ұл Омбы қаласындағы офицерлер даярлайтын училищені бітіріп шығады. Бірақ, сері елін қанап отырған, жерін талап отырған орыс өкіметіне құлдық қызмет етуден бас тартып, досы Нияз Бағланұлымен патша құрығынан қашып, Сыр бойына кетеді. Сырдың бойында Телікөл, Айнакөл деген жерлерде жаз бойы жүріп, серілік дәурен кешіп, сол маңайдағы қазақты өнерімен тамсандырып, хас жігіт екендігін танытады. Өзі ақын, өзі жыршы, өзі палуан Сегіз күйшілігімен де ерекше көзге түсіп, сол елдегі Рысбике деген сұлуға үйленді, осындай серіге тамсанған Біржан сал өз өлеңінде былай дейді:

Жалғанда мүратына кімдер жеткен,

Көп жақсы менен бүрын өтіп кеткен

Кітаппен жұмыс: Сегіз серінің өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Сегіз серінің өмір сүрген кезеңіндегі жалпы қазақ жағдайы қандай?
Сегіз сері бейнесі әлем әдебиетіндегі кімдерге ұқсайды?
Сегіз серінің махаббат тақырыбына жазылған қандай өлеңдерін білесіңдер?

Үйге тапсырма: Сегіз серінің өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Біржан сал Қорамсаұлы

Сабақтың мақсаты : а) Біржан сал Қорамсаұлының шығармаларын оқытып, мағынасан ашу, талдату;

ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту;

б) өлең арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, деңгейлеп оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Сегіз серінің өмір сүрген кезеңіндегі жалпы қазақ жағдайы қандай?
Сегіз сері бейнесі әлем әдебиетіндегі кімдерге ұқсайды?
Сегіз серінің махаббат тақырыбына жазылған қандай өлеңдерін білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

"Үш жүзді сайран қылған Біржан едім" Біржан қазіргі Көкшетау облысы Еңбекші ауданы Ермол деген жерде туған. Ол жер бұрын Біржанды тәрбиелеген атасының атымен "Қожағұл ауылы" деп аталған: өз әкесі Тұрлыбайдың дәулеті шағын болған. Ол өнерді, Біржанның жан-дүниесін түсініп ұға алмаған, ел аралап ән салған серінің тапқан сый-сиятын азсынып, оған "мал табушы ұл" деп қарайды. Малдан басқаны түсінбейтін әкесін бір өлеңінде:

"Ұсынсам қолым жетпес туған айға,

Айтсам да арыз жетпес бір құдайға.

Жылына без жүз теңге тапсам-дағы

Жақпадым өзім әкем Тұрлыбайға.

деп шындықты ашып айтады. Біржанның әкесінің кедейлілігін айтыс кезінде Сара қыз бетіне басады.

... Жылқының арығындай Арғын керей,

Тойғансып мәз боласың ішпей-жемей.

Құр айқай салғаныңнан кім шошиды,

Жеңермін иттей қылып, адам демей,-

дейді. Біржан аз уақыт ішінде халқына белгілі әнші, ақын, сал болып аты шығады. Ол өзін сүйген халқына өнерін жаюдың жолы ел аралау, жаңа ән үйрену, орындаушылық шеберлігін ұстарту деп түсіне білген.

Табиғи талант иесі Біржан ел аралап, ән салып айтысқа түсіп, жиын-тойдың көркі атанып, әнші, ақын, сал Біржан деген атаққа ие болады.

Кітаппен жұмыс: Біржан салдың өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Біржан сал өмір сүрген кез туралы не айтасыңдар?
Біржан салдың қай әнін білесіңдер?
«Біржан сал және ән өнері» деген тақырыпта өз ойларыңды айтыңдар?
Біржан салдың шәрірттері деп кімдерді айтасыңдар?
Бүгінгі күн биігінен Біржанға қандай баға беруге болады?

Үйге тапсырма: Біржан салдың өмірі мен шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Біржан мен Сара айтысы

Сабақтың мақсаты : а) Біржан мен Сара айтысын оқытып, мағынасан ашу,талдату;

ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту;

б) поэзия арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,

еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, деңгейлеп оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Біржан сал өмір сүрген кез туралы не айтасыңдар?
Біржан салдың қай әнін білесіңдер?
«Біржан сал және ән өнері» деген тақырыпта өз ойларыңды айтыңдар?
Біржан салдың шәрірттері деп кімдерді айтасыңдар?
Бүгінгі күн биігінен Біржанға қандай баға беруге болады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Біржанның Жетісудың ақын қызы Сарамен айтысы қазақ поэзиясының асыл қазыналарының бірінен саналады.

Халық Біржанның әнін қатты сүйіп, өнерпаз жас ақын, әншілер оның әнін пір тұтып ұстаз деп таниды.

Арқаның ардагер әнші-композиторлары Жарлығапберді, Ақан, Жаяу Мұса, Балуан-Шолақ, Естай сияқты өнерпаздар Біржанның әншілік мектебінен шыққан.

Е.Брусиловский өзінің операларында Біржан әндерін кеңінен пайдаланды. М.Төлебаев "Біржан-Сара" операсында әншінің шығармаларын толығымен пайдаланды. Біржан- қазақ халқының музыка мәдениетінің алыбы.

Екеуара жұмыс: Біржан мен Сараның айтысын рөлге бөліп оқиды

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Біржан мен Сараның айтысын оқи отырып , мінездеме жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Ақан Қорамсаұлы

Сабақтың мақсаты : а) А. Қорамсаұлының өмірбаянын шығармасына негіздей отырып талдау арқылы оның қайталанбас тұлға екенін таныту;

ә) өнерді сүю,өнерге құштарлық тәрізді өнер адамдарына деген көзқарасты қалыптастыру;

б) Ақанның сері ретіндегі мүмкіншілігін таныту,идеялық-эстетикалық мәнін ашу,логикалық ойларын дамыту;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, деңгейлеп оқыту

Сабақтың көрнекілігі : тірек сызбалар ,суреттер

Пәнаралық байланыс : ән-күй ,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ақанның өмірі мен шығармашылығы. Ақан 1843 жылы Көкшетау облысы Айыртау ауданында Қоскөл деген жерде туған. Ол он үш жасқа келгенше Кұнту деген молдадан мұсылманша оқыған. Бірақ сезімтал, сергек ойлы, ұғымтал балаға молданың оқуы ұанамайды. Кейін Қызылжарда Уәли медресесінде 2-3 жылдай дәріс алады. Жасынан өлең айтып, домбыра тартып, ән шығарумен шұғылданған Ақанның серілік өмірі басталады. Ел мұңын жоқтап, жүрген жерлері думанға айналған. Ақан сері Балуан ІПолақ, Жаяу Мұса, Естай, Иман Жүсіп, Құлтума сынды атақты сал серілермен жақын қарым-қатынаста болған. Ит жүгіртіп, құс салып аңшылық құрған. Алғыр қыран құс, жүйрік тазы ұстаған. Кейін Құлагер сияқты жүйрік атқа ие болған.Ақан сері өмір шындығын терең жырлаған. Асқақ ақын ғана емес, сыршыл лирикалық сезіммен, әншілік орындаушылық композиторлық өнерімен бүкіл қазақ даласына танылған ерекше дарын иесі, арқаның ардагер ақын әншісі болды. "Ойқалқа", "Біздің көңіл қайда жатыр".

Жастық, бозбалалық көңілде Ақан серінің көп жырлаған тақырыбы достық, махаббат болды. Өзі ақын, өзі әнші, өзі аңшы сұлу жігіт Ақанның халық арасына атағы тез жайылады. Оның айналасына қыз- бозбала топтала береді. Эстетикалық сезімі, талғамы күшті ол Көкшенің көркем табиғатында туған небір әсем әндерін бабына келтіріп орындайтын болған.

Өлеңдері: «Балқадиша», «мақпал қыз», Қыз сипаты», « Сүмбіл шаш», « Көңіл жыры», «Нұрила», «Ақшабақ» , «жайықтың ақ түлкісі аралдағы» т.б

Кітаппен жұмыс: Ақан Қорамсаұлының өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқиды.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға Ақан серінің өлеңдерін құрылысына қарай талдайды.

Айтайын //замандасқа// біраз кеңес, 1 шумақ

Жігіттік //талап еткен// жаман да емес. 4 тармақ

Өнермен //талпынам деп //орға түссе, 12 бунақ

Өкініп// өз ісіне //қайғы жемес

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Ақан Қорамсаұлының өлеңдерін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Шоқан Уәлиханов

Сабақтың мақсаты : білімділік - Шоқан жайлы білетін мәліметтерді тыңдай отырып жаңа мағлұматтар алуына жағдай туғызу, шығармаларының тақырыбы мен идеясын ашу;

дамытушылық - оқушылардың мәнерлеп оқу,өлең мазмұнын меңгере отырып автор шеберлігін тануына көмектесу,өлеңді теориялық жағынан талдай білуге үйрету;

тәрбиелік - а) шығармашылық жұмыстар арқылы ойлау қабілетінің дамуына,тіл байлығының артуына ықпал жасау;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : бүктемелер ,суреттер,электронды оқулық

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Талантты ғалым, публицист, әдебиет зерттеушісі, саяхатшы-географ Шоқан (шын аты Мұхаммедханафия) Шыңғысұлы Уәлиханов XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық. мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі. Оның қысқа да жарқын өмірі, жан-жақты зерттеушілік қызметі, философия, этнография, тарих, экономика, құқық география, ауыз әдебиеті, әдебиет теориясы, т.б. жайындағы ғылыми зерттеулері, пікірлері қай кезде болмасын өзінің құндылығымен жарқырай берері сөзсіз. Қазақ халқының рухани ізденістерінің жарқын көрінісі бола отырып, қоғамдық ой-сана, пікір-тұжырымдардың биіктей өркендеуіне ерекше ықпал етті

Ш. Уалиханов өмірінің елеулі кезеңдері мен еңбектері

жылдар

оқиғалар

еңбектері

1835

Қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде туған

1847-1853

Омбыдағы кадет корпусында оқиды

1852

Шығысты зерттеуші И.Н. Березинмен танысады

1853

Әскери қызметте қалдырылады

1855

Орталық Қазақстанды,Жетісу, тарбағатай өлкелерін аралайды

«Тәңірі», « Қазақстандағы шамандықтың қалдығы»

1863-1864

Омбы қаласы

«Сот реформасы туралы жазбалар»

Кітаппен жұмыс: Шоқанның шығармаларын оқып,талдау жасайды.

Шоқан Уалиханов туралы не білесің?
Ш.Уалиханов өмір сүрген шақтағы қоғам туралы,қазақ елі туралы не айтасың?
Ш.Уалихановты не себепті аққан жұлдыз деді?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Жалындап өткен жас ғұмыр» тақырыбына шығарма жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин

Сабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсарин жайлы қысқаша мәлімет беру ,өлеңнің мазмұнын меңгерту арқылы табиғаттағы,адам өміріндегі атқарар жүгін таныту,өлеңді түсініп,мәнерлеп,көркем оқи білуге баулу;

ә) оқушының ауызша және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру,жеке тұлғаны қалыптастыру,ақын тіліне деген көзқарасн білу;

б) адам өміріне жарап жатқан өзеннің пайдасын білуге,оны қорғауға баулу,қоршаған ортаға құрметпен қарауға баулу,ойынеркін айта алатын қолайлы орта туғызу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ (танымдық сабақ)

Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)

Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих,ән-күй

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ыбырай 1841 жылы қазан айының 20-сында қазіргі Қостанай облысы, Қостанай ауданында дүниеге келеді. Үш-төрт жасында әкесі Алтынсары қайтыс болып, атасы Балғожаның қолында өсіп, тәрбиеленеді.

Атасы Балғожа би өз аймағының атақты кісілерінің бірі болған. Ел ішіндегі көп билікті қолында ұстаған би, Орынбор әкімшілігінің алдында да беделді, белгілі кісі болған.

1859 жылы Ыбырай Алтынсарин атасының жақсы танысы, сыйлас кісісі - Орынбордағы Шекаралық комиссияның төрағасы, шығыстанушы белгілі ғалым, профессор В. В. Григорьевпен жақын танысады. Ол Ыбырайға қамқорлықпен қарап, оған өзінің бай кітапханасын еркін пайдалануына жағдай жасайды. Ыбырай Григорьевтің кітапханасынан орыс жазушыларының шығармаларын, орыс және дүние жүзі ағартушы-педагогтерінің еңбектерін, ұлы адамдардың өмірі жайындағы кітаптарды алып, бас алмай оқыған. Мерзімдік басылымдарды оқып тұрған.

Торғай мектебі 1864 жылы ғана ашылады. "Осы жылы қаңтардың 8-і күні көптен күткен ісім орнына келіп, мектеп ашылды. Оған 14 қазақ баласы кірді. Бәрі де жақсы, есті балалар. Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай қызу кірістім", - деп жазады ол белгілі шығыстанушы, профессор Н. И. Ильминскийге жолдаған хатында. Ыбырай мектептегі сабақ пен тәрбие жұмысын сол кездегі орыс мектептері үлгісінде құрады. Сабақты қазақ тілінде жүргізе отырып, ол балаларға орыс тілін үйретуге, пән негіздерінен білім беруге тырысады. Тәрбие жұмысын адамгершілігі мол, жаңа ұрпақ тәрбиелеп шығаруға бейімдейді.

Топтастыру:

өлеңдері әңгімелері

Аудармалары мақалалары

Кітаппен жұмыс: Ыбырай шығармаларын оқып,талдау жасайды.

Үйге тапсырма: Ыбырай Алтынсариннің өмір жолын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин

«Қазақ хрестоматиясы»

Сабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсариннің өмірі мен еңбектеріне тоқтала отырып,әңгіменің идеялық мазмұнынына талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау;

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ (танымдық сабақ)

Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)

Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих , еңбек

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ыбырай Алтынсарин қазақ балаларына білім мен тәрбиенің негізгі көзі -оқулық деп қарап, мазмұны бала табиғатына жақын ,тақырыбы таныс әрі қызқты кітап шығару керек деп түсінді. 1876 жылдан «Қазақ хрестоматиясын» жазуға кіріседі. Хрестоматия 1879 жылы , Орынборда басылады.Ыбырай Алтынсарин 1846 жылы И.Н Ильминскийге жазған хатында: «Татар тілінде жазылған кітаптардан құтылу үшін,қазақ тілінде оқуға арналған бастауыш кітабымды кеше ғана бастадым»,-деп жазады.

Ыбырай Алтынсарин адамдық қасиеттер жөнінен әңгімелер кіргізді. Көбін өзі жазды,бірқатарын сол кездегі орыс оқулықтарынан ел тұрмысына лайықтап аударды. «Қазақ хрестоматиясы» орыс әліпбиі негізінде жазылды.

Кітаппен жұмыс: «Қазақ хрестоматиясындағы» шығармаларын оқып,талдау жасайды.

«Қазақ хрестоматиясы» қазақ білімі үшін не берді?
Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласында ағартушы ғалым болып қалыптасуына не себеп болды деп ойлайсың?
Ы.Алтынсарин шығармаларында табиғат лирикасының ерекшелігі қандай?
Ы.Алтынсарин еңбегінің мәні,қазақ әдебиетіндегі алар орны,бағасы қандай деп ойлайсыңдар?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Ыбырай-аудармашы» атты тақырыпта реферат жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Ыбырай Алтынсарин

әңгімелері

Сабақтың мақсаты : а) Ы.Алтынсариннің әңгімелеріне тоқтала отырып,әңгіменің идеялық мазмұнынына талдау,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау,қорытынды жасау;

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау (ой қозғау,топтастыру)

Сабақтың көрнекілігі:, бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих , еңбек

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ыбырай Алтынсарин әңгімелерінің мазмұны адамгершілікке, кісілікке,талаптылыққа, өнерге,еңбекке оқу-білімге,достыққа т.б жақсы қасиеттерге шақырады. Жақсылыққа жақын болып,жамандықтан ада болуға үйретеді. «Қазақ хрестоматиясына» кірген шағын әңгімі-новеллаларының тақырыбын еңбек, тәрбие, өнер деп шартты түрде бөлуге болады

Әңгімелері: «Қыпшақ сейітқұл», «Атымтай Жомарт», «Әділдік», «Әке мен бала», «Ақымақ дос», « Жамандос,» « Таза бұлақ», «Әдеп», « Алтын айдар» т.б

Кітаппен жұмыс: «Қазақ хрестоматиясындағы» шығармаларын оқып,талдау жасайды.

Іnsert : Таблицаны толтырады.

Не білетін едім

Не үйрендім

Нені білгім келеді

«Қазақ хрестоматиясы» қазақ білімі үшін не берді?
Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласында ағартушы ғалым болып қалыптасуына не себеп болды деп ойлайсың?
Ы.Алтынсарин шығармаларында табиғат лирикасының ерекшелігі қандай?
Ы.Алтынсарин еңбегінің мәні,қазақ әдебиетіндегі алар орны,бағасы қандай деп ойлайсыңдар?

Үйге тапсырма: әңгімелерін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Cабақтың тақырыбы : «Жарқ етпес қара көңілім не қылса да»

(Х сынып,Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясындағы әйел-ана тақырыбы)

Сабақтың мақсаты: білім беру - романдағы әйелдер бейнесін ашу;танымдық - Абайдың әйел-ана,қыз-тағдыр,махаббаттағы ізгілік идеясын үлгі ету; тәрбиелік - оқушыға Абайдың адамгершілік,имандылық қағидаларын өмірлік ұстаным етуге бағыт беру.

Сабақтың әдісі: аралас сабақ,СТО технологиясы.

Көрнекілік:Абайдың портреті,иллюстративті түрлі түсті таблицалар,техникалық деректі суреттемелер.

Пайдаланылатын оқулық,көмекші құрал: М.Әуезов «Абай жолы» эпопеясы; «Жарқ етпес қара көңілім ...»

(Абайдың өлеңдер жинағы); Светқали Нұржанов «Таң қауызын жарғанда» өлеңдер жинағы. «Қазақтың би-шешендері» жинағы.

Сабақтың өту кезеңдері.

І.Ұйымдастыру. Сынып оқушыларымен амандасамын.Көңіл күйлеріне,кабинеттің бүгінгі сабаққа дайындығына көңіл аударамын.Оқушыларды түгендеймін.

Светқали ақынның жаңа жыр жинағындағы Абай ұлылығын паш ететін тұстарын атап көрсетемін.

ІІ.Өткен сабақ тапсырмаларын тексеру үшін бірнеше оқушыға кеспе карточкалар таратып,сабақ барысында жауап алатынымды ескертемін.Ал бүгінгі талдау сабағы күрделі болатындықтан бірден жаңа сабақ материалына кіріспе жасаймын.

ІІІ.Бүгінгі сабақ тақырыбын тақтаға жазып көрсетемін.

Бұл тақырып ұлтымыздың әр заман талқысынан өтіп,қазір әйел-аналарымыз қоғамдық дамуда өз биік орын алып отырғанын естеріне сала кетемін.Ауыз әдебиетінің де небір үлгілері бұған соқпай өтпейді.

Бірде Орта жүздегі аржас Шорман төренің баласы Мұса бір топ кісімен атақты Саққұлақ бимен амандасқалы келе жатып,жанындағыларды сынау үшін мынадай бір сұрақ қойыпты:

Ағат деген немене?

Сағат деген немене?

Қанат деген немене?

Жанат деген немене?

Ханым деген немене?

Қасындағылар ананы айтып,мынаны айтып,бидің көңілін таба алмапты.Олардың жауаптарына көңілі толмай келе жатқан Мұса осының мәнісін өздері амандаса келген атақты би Саққұлақтан сұрапты Сонда «Арғынның ағасы» атанған қарт би былай деген екен:

Екі кісі ұрысса -

Ағат емей немене?! Тоқтышақтың терісі

Екі жақсы сөйлессе - Тоңдырмаса суыққа -

Сағат емей немене?! Жанат емей немене?!

Мінген атың болдырмай, Адал болса алған жар -

Мәре жерге жеткізсе - Ханым емей немене?!

Қанат емей немене?! Жайлы болса мінезі -

Жаның емей немене?!

Жесір дауында Ақтайлақ би қорлық көрген қыз баланың тағдырына ара түсіп,оның бас бостандығын былай қорғаған екен:

Жақсы туған қыз бала

Батыр туған ұлмен тең ...

Сатылса малға қарындас -

Есікте жүрген күңмен тең.

Жабырқап көңілі ашылмай,

Қараңғы болар түнмен тең.

Көз жасын көрер пенде жоқ,

Қайғының дерті умен тең.

Еркі өзінде болса,

Мына отырған қарындас

Болар енді кіммен тең?!

Осылайша шындыққа жұрттың бәрінің еріксіз басын игізіп мойындатқан бидің айтқыштығынан қыз бала басына азаттық алған екен.

Қазақ халқы қыз сұлулығын әуелден-ақ жырға қосқан.

Бет ажарын қарасаң -

Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң -

Терісінен айырған

Арпа- бидай ақ ұндай ...

«Қалқатай отыр ма екен,жатыр ма екен

Аққудай көл шайқаған аппақ болып!..»

«Жақсы қыз - жағадағы құндыз,

Жақсы жігіт - аспандағы жұлдыз».

Осылайша өткенге оралып,ұлтымыздың Әйел-Ана тақырыбына әуелден-ақ бей-жай қарамағанын дәлел етемін.

IV. Хрестоматиядағы Абайдың Тоғжанмен ең алғаш Сүйіндікті мекені - Түйеөркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын тұстарын тапқызып,оқытамын(245249-беттер).Тоғжан портретін өзім мәнерлеп оқып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ұғымдары бойынша сұрақтарға жауап алып,теориялық білімдерін пысықтаймын.

V. Оқушыларға берілген кеспе карточкаларға жауаптар алынады.

- Абайдың Абай болуына әсер еткен өмірлік үш «көзі» қандай еді?

- Абайдың өз әкесі құнанбайға деген көзқарасы қандай болды?

- Абай үлкендер алдында әдепті болуды кімнен үйренді?

(Әжесі мен анасы Ұлжан тағлымы.)

- Абай өз өлеңдерінде көп сынаған қазақтың бойына сіңген мінездері.

«Абай жолы» романы бойынша өткен сабақтарды еске ала отырып,тақтаға Венн диаграммасы бойнша талдау жасатамын. (Ескерту.Төмендегі жауаптарды оқушылар жетекші сұрқтарға жауап бере отырып,өздері тауып талдайды.)

Осыдан барып Абайдың мәңгілік махаббат тақырыбы өзінің қолы жетпей кеткен ғашығы - Тоғжанға арналу себебі ашылмақ.Ғашығы мен әке таңдауымен алған жарына деген қарым-қатынас сыры Абай көзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Бүгінгі сабақ тақырыбына айналып отырған Абайдың осы аттас өлеңін өзім әнмен орындап беремін.)

Романдағы басқа да әйелдер бейнесін ашу үшін әр тұстан түрлі іс-әрекеттерінен үзінділер оқылады.Содан барып дәптерге әр оқушы кейіпкер әйел-аналарға қысқаша сипаттама жазу тапсырмасы беріледі.Мысалға оқушылар тапсырманы мынадай үлгіде жазып шығады.

Зере - байсалды ақыл иесі,сабырлы ел анасы,ұрпағына мейірбан,аздап аңқаулау мінезі бар,Абайдың сүйікті әжесі.

Ұлжан - асқан сабыр иесі,ұстамды,Құнанбайдың адал ақылдас өмірсерігі,Абай даналығының бастау бұлағы.

Күңке - Құнанбайдың бөлек ауыл отырған бәйбішесі,мінезінің шайпаулығынан жұртқа жұғымсыз,тілді жан.

Айғыз - құнанбайдың тоқалы,төркіні кедей болғандықтан қазақ-ошақ маңында қалған.

Нұрғаным - жасы Абапйдан кіші Құнанбайдың ерке тоқалы.Мінезі батымды,ірі істерге лайық.Құнанбайды билеп алған.Өз теңіне қосылмаған Нұрғаным тағдырға деген өшін,Құнанбайға деген қыжылын ешқашан жасырмай,әр ісіне батыл қарсы шығып отырған.Сол үшін де Базаралымен жақын болған.Қазақтың көп бақытсыз қызының бірі,қалңмал құрбаны.

Қаражан - Тәңірбергенннің бәйбішесі,Абайдың жеңгесі.Мінезі қытымыр,қатал,сараң,тек қара басын ойлайтын Тәкежанның өзіне сай әйел.

Мәніке - Ысқақтың әйелі.Ақылды,тәсілқой,айтқыш болғанымен өрескел сезімсіздігі бар,күйеуіне айтқанын істететін,өз бағасын білетін,паң,еркетотай әйел.

Еркежан,Зейнеп,Торымбала - Оспанның әйелдері.Бәрі де - малға сатылған,тағдырына еріксіз көнген,қазақтың ибалы да көнбіс мінез әйелдері.

Сарыапаң - Құнанбай маңайында Құнанбайдың абыройын сақтаған,ұлжанның күтушісі,егде әйел.

Керімбала,Үмітей - бақыты үшін күресуге дайын,бірақ арманына жете алмай кеткен қазақтың мұңлық қыздары.

Салтанат - Абайды сүйген,сол үшін де ол қамалғанда абақтыға жүз сом беріп құтқарып,азаматық,достық пейіл көрсеткен,Абай құрмет тұтқан ер мінез қыз.

Мәкен - Абайдың досы Дәрменнің сүйген жары,Абайдың ара түсуімен бақытын тапқан қыз.

VI. Білім бекіту кезінде «Хат» тапсырмасы беріліп,оқушыға ой салған Абай мен әйел-аналарға деген толғаныстарына уақыт табамын.

VII. Үйден «Абай жолы» роман-эпопеясын тиянақтап оқуды,оның адам болу жолындағы ұлағаты мен тәрбиесін естен шығармауды тапсырамын.

VIII. Сабақты қорытындылау кезінде көпке танымал,Абайдың Әйгерімге арналған «Көзімнің қарасы» әнін оқушылармен бірге айтып шығамын.Оқушылардан алынған жауаптарды бағалап,бүгінгі сабақты қорытындылаймын.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Cабақтың тақырыбы: Абайды оқы,таңырқа!

Сабақтың мақсаты: а) Абай шығармаларын талдай отырып,білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығарамашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту; ә) студенттерді адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу және туған жердің тарихы мен тілінің қадір-қасиетін ұғындыру; б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру,ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: буклет,шрифтограммалар,кітаптар,ойындар және өлең жазылған плакаттар.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ

Сабақтың типі: білімді жүйелеу,жинақтау сабағы.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,проблемалық,сайыс т.б.

Сабақтың барысы.1.Ұйымдастыру кезеңі:оқушыларды сайыс сабағына әзірлеу 2.Өтілген материалдарды жинақтау:оқытушының кіріспе сөзі.

Абай қазақ поэзиясының өсіп,гүлденіп,жаңа сапаға жетуіне орасан зор еңбек етті.Ақын жас ұрпаққа терең ойға толы,алуан өлеңдер үлгісін қалдырды.Абай мұралары - адамгершіліктің,имандылықтың,биік парасаттылықтың асыл қазынасы.Осыған орай Абай шығармашылығын жинақтау,жүйелеу мақсатындағы сайыс сабағын бастайық.

Топ мүшелері Ибраһим,Абай,Телғара деген атпен үш топқа бөлініп,өздері шығарған өлеңдермен қорғайды.

Алған білімдерін жинақтау мақсатында сұрақтар «әр командаға 7 сұрақтан қойылады,сұраққа ойланбастан жауап беру керек).

Ибраһим тобына

1.Абайдың мұражайы қай жерде? (Жидебайда)

2.Абайдың алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы,қай жерде басылып шықты? (1909ж. Петербург)

3.Абайдың қоңыраулы балуан атанған атасы. (Ырғызбай)

4.Абай ең алғаш дәріс алған татар молдасы.(Ғабитхан)

5.Абайдың жеті атасын атаңыз. (құнанбай - Өскенбай - Ырғызбай - Айдос - Томан - Тобықты - Арғын)

6.Абайдың үш поэмасы. «Масғұт», «Ескендір», «Әзім әңгімесі».

7.Абайдың атақты ертекшісі. (Баймағанбет)

Абай тобына.

Абайдың ең момын,жуас атасы (Айдос)
Абайдың руы. (Тобықты)
Абайдың неше күйі бар? ( «Май түні», «Желдірме», «Торжорға»)
Абайдың атақты әншісі.(Әлмағанбет)
«Медғат-Қасым» поэмасын Абайдың қай баласы жазған? (мағауия)
Табиғат лмрмкасының ішіндегі ең алғашқы жазылған өлеңі.(«Жаз», 1886 ж.)
Құнанбай қайда мешіт салдырды? (Қарқаралы)

Телғара тобына

1.Абайдың талантты скрипкашысы кім болған? (Мұқа)

2.Абайдың «қараша,желтоқсан мен сол бір-екі ай» атты өлеңі кімге арналған? (Тәкежанның әйелі қаражанға)

3.Абайдфң алғашқы өлеңдері кімнің атынан шықты? (Көкбай)

4.Абайдың «Ей сорлы заман,менен аяған қай қастығың қалды... Мен ішпеген у бар ма! ...» деген тарихи сөзі қандай оқиғаға байланысты айтылған? (мағауияның өлімі)

5.Абай ел билеу ісіне неше жасынан бастап араласты? (13 жасынан)

6.Абайдфң баласы Әбдірахманның қайтыс болған жылы. (1895 ж.)

7.Абайдың орыс досы. (Михаэлис)

Шрифтограммаларымен жұмыс.

1. «Шахмат атының жүрісімен»

1қ

қ.

4с

ң.

6қ

2ж

м.

а.

ЗД

а.

5м

Берілген тор көздерді шахмат атының жүрісі бойынша асып өту керек.Бір басқан тор көзді қайталауға болмайды.Дұрыс шешкенде Абай өлеңдерінің атын оқуға болады. («Қансонарда», «Жазғытұрым», «Дүтбайға», «Сегіз аяқ», «мәз болады болысың», «Қыс»).

2. «Белгілі бір жүйемен»

Ромбик ішіндегі шеңберлердегі әріптерді белгілі бір жүйемен құрастырғанда, «Абай афоризмінің» авторының аты-жөні шығады. (Құлмат Өміралиев).

Асыл сөздердің жалғасын тап.

Жұмысы жоқтық

Тамағы тоқтық

---------------------- (Аздырар адам баласын)

Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті

------------------------------------- (Ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек)

Ғылымды іздеп,

Дүниені көздеп

--------------------- (Екі жаққа үңілдім)

Қайратсыз ашу - тұл

Тұрлаусыз ғашық - тұл

------------------------------- (Шәкіртсіз ғалым - тұл)

Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек

------------------------------------------- (Жылатқан тұла бойды ыстық жүрек)

Досы жоқпен сырлас

-------------------------- (Досы көппен сыйлас)

Өмірдің алды - ыстық,арты - суық,

--------------------------------------- (Алда - ойын,артқы жағы мұңға жуық)

Ақылмен ойлап білген сөз

Бойыңа жұқпай сырғанар. (Ынталы жүрек сезген сөз------------------------ Бір тамырды қуалар)

Шығармашылық жұмыс

1.Абайдың атын басқаша өзгерт.

а) «Жасымда ғылым бар деп ескермедім»

ә) «Ғылым таппай мақтанба»

б) «Өлең - сөздің патшасы,сөз сарасы».

2.Абай өлеңдерінің жалғасын тап. (Ойдан өзі шығару керек)

-------------------------- Пайда ойлама,ар ойла,

-------------------------- Талап қыл артық білуге.

Ұстаздық еткен жалықпас, --------------------------

Үйретуден балаға. --------------------------

Сабақты қорыту.

Білімдерін бағалау.

Үй тапсырмасын беру. Шығарма ( «Жас ұрпақ үшін Абай мұрасының өнегелік тәрбиесі»).

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: А.Құнанбаевтың өлеңдері

Сабақтың мақсаты:

а) Абайдың шығармашылығы туралы түсінік беру, өлеңдерінің мазмұнын игерту,мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру;

ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал жасау,ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін жетілдіру;

б) оқушылардың көркемөнер дүниесіне сүйіспеншілігін арттыру,әдемілікті түйсінуге,туған жердің табиғатына қамқорлық жасау.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,баяндау, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі:, ақын портреті,суреттер т.б.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,бейнелеу,сөз өнері

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

А. Құнанбайұлының алдына қойған мақсаты қараңғы қазақтың көзін ашу,көңілін ояту оларды мәдениетті елдердің қатарына қосу еді. Осы мақсатпен ол оқушыларды оқу-білімге шақырған «Ғылым таппай мақтанба» өлеңі еді.

Хронологиялық таблицамен жұмыс:

өлеңдері

Қара сөзі

поэмалары

күйі

176 өлеңі бар

45 қара сөзі бар

«Ескендір»

«Масғұт»

«Әзімнің әңгімесі»

«Май түні»

«Тор жорға»

«Абай желдірмесі»

Топпен жұмыс:

Талап еңбек өсек өтірік

Терең ой мақтан

қанағат

рақым еріншек бекер мал шашпақ

Кітаппен жұмыс: Оқушыларға өлеңдерін мәнерлеп, нақышына келтіре оқыту.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Абайдың табиғат лирикасының ерекшелігі неде?
Абай жырларындағы ғылым мен білім туралы ойларына байланысты не айта аласыңдар?
«Жігіттер ,ойын -арзан, күлкі-қымбат» -дегенде,нені мегзейді?

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Абайдың өлеңін жаттау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Абайдың қара сөздері

Сабақтың мақсаты: білімділік - Абайдың жас ұрпаққа өмір сүруді үйрету туралы нақыл сөздерін өлеңдерімен салыстыра отырып оқытып оқушы бойына дарыту,өлең мен қарасөздерінің мазмұн бірлігін,сабақтастығын түсіндіру;

дамытушылық - әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным-түсініктерін дамыту;

тәрбиелік - ақынның өлеңдері мен қарасөздерін салыстыра отырып оқушыларды адами қасиеттерге баулу,ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі-өнеге алып,оқушының азаматтық бейнесін қалыптастыру.

Көрнекілігі: тақтада «Даналықты іздесең,Абайды оқы,ерінбе» деген эпиграф және Абайдың портреті,қанатты сөздер жазылған плакаттар,үлестірмелі карточкалар, буклет,журналдар.

Сабақтың өту әдісі: баяндау,сұрақ-жауап,талдау,шығармашылық жұмыс.

Сабақтың барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі. Бірінші тақтадағы эпиграфты оқып,бүгінгі сабақтың ерекшелігі туралы,яғни Абай өлеңдері мен қарасөздерінен даналықты тере отырып талдау жүргізілетіні айтылады.Ол үшін өтілген материалды қайталай отырып еске түсіру керектігі айтылады.

ІІ.Өтілген материалды қайталау. Балалар,біз бүгінгі сабағымызды халқымыздың дана да дара ұлдарының бірі Абай Құнанбайұлына арнамақпыз.Жыр алыбы Жамбыл Абай суретін көргенде:

Мына тұрған Абайдың суреті ме,

Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.

Ақыл,қайрат,білімді тең ұстаған

Өр Абайдың төтеген кім бетіне, - деп айтқан екен.Абай туралы білетінімізді ортаға сап,өлеңдерін жатқа оқып,терең ой салар қарасөздеріне үңілейік.

Абай кім? Ол қай жерде туған? Қай жерде оқыған?Абайдың әкесі кім,ол қандай адам болған?Абай ертегі,жырларды кімдерден тыңдап өсті?Абай өлең жазумен ғана шұғылданды ма? т.б.
Абайдң қандай өлеңдерін білеміз?Сол өлеңдерді мәнерлеп жатқа айтып көрейік.

ІІІ. Жаңа сабақ ғылым,білімге шақырған өлеңін талдаудан басталады. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде неге асық болу,неден қашық болу керек екендігін санамалап көрсетелік» дей отырып,қарасөздерімен салыстыра отырып талдау.

1. Талап - 44-қарасөзі 2. Еңбек - 2-қарасөзі 3. Терең ой - 9-қарасөзі 4. Қанағат - 10-қарасөзі 5. Рахым - 17-қарасөзі.

- Міне,бұл бесеуі адамның асық болатын,үйренетін бес асыл іс екенін Абай ата өлеңінде көрсетсе,өзінің қарасөздерінде ой түйіндеп осылар туралы тағы да айтып өтеді.Ал кәнеки осыларға көз жүгіртелік.

44,2,9,10,17-қарасөздерін оқушылар кезектесе оқып,түйінін ашып,өз ойларын айтады.

Дәл осылайша адам баласының аулақ жүретін бес дұшпанын санамалап,оны қарасөздердегі айтылатын ой-түйіндермен жалғастырып талдайды.

Өсек пен өтірік - 2-қарасөзі,мақтаншақ - 38-қарасөзі,еріншек - 38-қарасөзі.

Қарасөздері мен өлеңдегі өмір сүруді үйрететін нақыл сөздердің тәрбиелік мәнін оқушылар өз ойларын айта отырып ашқаннан кейін шығармашылық жұмысқа жұмылдырылады. «Атадан ұл туса игі» тақырыбында ой-толғаныс (эссе) жазғызу.Абайға еліктеп қарасөз жазуларына да болады.

IV. Қорытынды. - Балалар,Абай атамыздың асыл сөздерін,өлеңдерін оқи отырып бүгінгі сабақта не үйрендік?Абайды біз кім дейміз?

Осы сұрақ бойынша оқушылар дәптерлеріне топтастыру жүргізіп жазады.

Абай:ұлы ақын,ғалым,философ,көркем әдебиеттің темірқазығы т.б.

V.Білімдерін бағалау.

VI. Үй тапсырмасы: 17-қарасөзін оқу,үзіндіні жаттау,9,10-қарасөздерін қосымша оқу.

«Адамның бекер мал шашпағы» жайында Абай атаға еліктеп қарасөз жазып келу.

Күні: 24.03 Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9^а

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының халық даналығын тануы

Сабақтың мақсаты:

а) А.Құнанбайұлының шығармашылығынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: қайталау сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ақынның өмірі

І деңгей /міндетті деңгей/

1. Абайдың әкесі кім?

А) Өскенбай В) Ырғызбай С) Кененбай Д) Құнанбай

2. Абай қай жылдары өмір сүрді?

А) 1845-1904 В) 1845-1905 С) 1846-1905 Д) 1946-1906

3. Семейдегі алғашқы сабақ берген молдасы кім?

А) Әбдіжаппар В) Ғабулжаппар С) Ахмет-Риза Д) Әбдірахман

4. Абай болыс блды ма?

А) Жоқ В) Иә С) мүлдем Д) ешқашан

5. Абайдың рухани ізбасары,әлем әдебиетінің классигі, «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы кім?

А) М.Жұмабаев В) С.Сейфуллин С) М.Әуезов Д) І.Жансүгіров

6. Сөзжұмбақты шешіңдер.

1) Құнанбайдың Абайға еркелетіп қойған аты? /қарашұнақ/

2) Абайдың үлкен әкесі,атақты би /Өскенбай/

3) Абай қай айда туды? /тамыз/

4) Абайдың әйелі. /Әйгерім/

ІІ деңгей /алгаритімдік деңгей/

1.Абайдың шын аты кім?

А) Абай В) Телғара С) Ибраһим Д) Ибрағали

2. Әкесі Абайды неше жасында оқуға берді?

А) 9 В) 10 С) 11 Д)12

3. «Кәрі әже» ауылдың кімге қойған аты?

А) Ділдаға В) Зереге С) анасы Д) немересі

4. Ұлжан Абайға кім болып келеді?

А) әжесі В) қызы С) анасы Д) немересі

5. Абай қай рудан шықты?

А) Арғын В) Тобықты С) Шекті Д) Найман

6.Абай кім?

ІІІ деңгей /эврестикалық деңгей/

Абайдың Ұлжаннан туған ағасы кім?

А) Құдайберді В) Тәңірберді С) Оспан Д) Ысқақ

2. Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?

А) 1907 В) 1908 С) 1909 Д) 1910

3. Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына игі әсер еткен революционер-деомакрат кім?

А) Крылов В) Лермантов С) Пушкин Д) Михаэлис

4. Абайдың сүйген жары Әйгерімнің азан шақырып қойған есімі кім?

А) шырын В) Шынар С) Шүкіман Д) Шырайлы

5. Құнанбайдың замандас құрдасы Тана мырзаның мешіт салдырған жерін анықтаңыз.

А) Үржар В) Семей С) Көкпекті Д) Алматы

6.Абайдың қандай ақын шәкірттерін білесіңдер?

IV деңгей /шығармашылық деңгей/

Кестені толтырыңдар.

Абай шығармаларын Мұхтар Әуезов

5 түрге жіктейді

Абай шығармаларын сен неше түрге бөлер едің?

Абайдың жас шағындағы өлеңдері
Абайдың лирикасы
Абайдың поэмалары.
Абайдың аудармалары
Абайдың қара сөздері

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Сүйемін мен Абайдың өлеңдерін» тақырыбында өлең шығару немесе ой толғау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі.

Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі.

Қорытынды бөлім -оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шәкәрім Құдайбердіұлы

Сабақтың мақсаты:

а) Шәкәрімнің өмірінен өзінің «Мұтылғанның өмірі атты» ғұмырнамалық дастанынан үзінділер оқыту арқылы таныту;

ә) әдебиеттің әр жанрында жазған шығармаларынан үзінділер оқытып,оны баяндай білу қабілеттерін дамыту;

б) Ұлтымыздың ұлыларының еліне еткен еңбегін бағалай білуге тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа материалды меңгерту сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау ,баяндау т.б

Сабақтың көрнекілігі:, Шәкәрімнің суреті ,үнтаспа, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге өлең шумақтарын құрылысына қарай талдап келуге берілген соны тексеріп, «Абай кім?» танымдық сызбаны толтырады.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Абай дәстүрін алғастырушы қазақ халқының аса қөрнекті ақыны, ойшыл ғалымы Шәкәрім Құдайбердиев 1858 жылы 24 июльде бұрынғы Семей уезіне қарасты Шыңғыстау болысының Кеңбұлақ деген жерінде дүниеге қелді. Әкесі Құдайберді Құнанбай баласы, ұлы ақын Абайдың ағасы, шешесі-Қаракесек руынан шыққан Алдаберген есімді қісінің қызы. Аты-Төлебике. Ол өзінің қолының ашықтығымен, қөпшілдігімен, қайырымдылығымен, дастарқанының молдығымен елдің ықылас ілтипатына бөленіп, кейін келе Дәметкен атанып қеткен мейірімді жан болатын. Шәкәрімнің ерекше ақылдылығы басқа балалардан өзгешелігі 4-5 жасынан-ақ байқалады. Әқесі оны бес жасында өз ауылындағы молдаға арабша оқуға береді

Абай, Сұлтанмахмұт, Сәкен,Ілиястар сияқты Шәкәрім де қазақ поэзиясының өркендеуіне үлес қосты.XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы прозаның дамуына Шәкәрімнің прозалық туындылары «Түрік,қазақ,қырғыз һәм хандар шежіресі», «Мұсылмандық шартты трактаттары», «Бәйшешек бақшасы» әңгімелер топтамасы бар.

Шәкәрім өлең-жырларын ұшқырлай түсу үшін олардың көбіне ән жазған.

Дәптермен жұмыс: .Дәптерлеріне Шәкәрімнің өлеңдерін аудармаларын,поэмаларын жазады.

Білімді бекіту: Жоғарыда оқылған үзінділерден ой қорыту. Оқушы Шәкәрімнің шығармашылығының қандай түрлерін біліп шықты.

Мысалшы ақын нақыл сөзші

аудармашысазгер

дастан жазған

Үйге тапсырма: Ш. Құдайбердіұлының өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Шәкәрім поэмалары

Сабақтың мақсаты:

а) Шәкәрім поэмалары туралы түсінік бере отырып,ерлікке,адамгершілікке баулу;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау , т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар,үнтаспа, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген Шәкәрімнің өмірбаянын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Шәкәрімнің қандай поэмаларын білесіңдер?

2. Кімдердің шығармаларын аударған?

3. Қандай әндерін білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шәкәрім мұрасының қомақты саласы -поэмалары. Ақынның «Еңлік -Кебек» (1891), «Қалқаман-Мамыр» (1888) дастандары қазақ елінің тұрмыс , тарихынан жазылған. «Ләйлі-Мәжнүн» дастаны нәзира дәстүрі негізінде,шығыс аңызы желісімен шығарылған. «Еңлік -Кебек» , «Қалқаман-Мамыр» дастандары -сүйіспеншілікті, адал махаббатты,таза сезімді жыр еткен шығармалар. Ел аузындағы махаббат аңыздарын ақын суреткерлік шеберлікпен жырлап, жеке бас трагедиясынан халық трагедиясын көтереді.

Кітаппен жұмыс: Шәкәрім поэмаларын мәнерлеп оқып, түсініктерін айтады.

Топпен жұмыс: . хронологиялық таблицаны толтырады.

1858 жылы дүниеге келеді

1905-1906 жылдары Меккеге қажылыққа барады.

1908 жылы елден жырақта тастақта тұрады

1931 жылы қайтыс болады

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1 Шәкәрімнің қоғам қайраткері жөнінде не білесің?

2. Шәкәрім өзіне кімді үлгі тұтқан?

3. «Еңлік -Кебек» поэмасында қандай тарихи жағдайға тоқталады?

Үйге тапсырма: Шәкәрімнің поэмаларын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Мағауия Абайұлы

Сабақтың мақсаты : а) Мағауияның шығармашылығы туралы түсінік беру, өлеңдерінің мазмұнын игерту,мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру;

ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал жасау,ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін жетілдіру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : тірек сызбалар ,суреттер

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген Шәкәрімнің поэмаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Мағауия - Абайдың Ділдадан туған кенже ұлы. Үлкені - Ақылбай Абайдың әкесі Құнанбайдың бауырында өседі, Әбдірахман орысша білім алып, кадет корпусын бітіріп, қызмет етіп жүргенде, не бары 27 жасында дүние салған. Мағауия ауылда мұсылманша хат таныған соң, Семейдегі училищеде орысша оқиды. Екі-үш жылдан кейін ауырып елге қайтады, өмірінің соңына дейін әкесінің қасында болады.

Абай ортасы, Абайдың ақындық мектебі шыңдаған, әке үлгісін бойына сіңіріп өсірген Мағауия орыс кітаптарын да өз бетімен көп оқыған. Әкесінің ақындық үлгісін ғана емес, адамгершілік қасиеттерін де бойына жиған Мағауия өз ауылында елге сыйлы, ббауырмал жан болған. Мағауияның ағасы Әбдірахман ауырғанда, дүниеден өткенде жазған өлеңдері бар.

«Мағауия - әкесінен үлгі-өнеге, мол тағлым алған, ұлы ақынның жолын қуған, білімді, мәдениетті, саналы шәкірті, талантты ақын. Ол 16-17 жасында қолына қалам алып, өлең жаза бастаған. Жас кезінде жазғандарынан біраз өлеңдері сақталған. Оның алғашқы ақындық қадамынан-ақ Абай өнегесі айқын танылады. Айтпақ ойын, сезім-сырын ақын тілімен суреттеп жеткізу, тақырыптан ауа жайылмау, «Бөтен сөзбен сөз арасын былғамау» деген Абайдың ақынға қоятын шартын, Мағауия әуелден берік ұстаған ақын», (Қ. Мұхамеджанұлы «Абайдың ақын шәкірттері», А., 1993, 89 -бет).

Әке ақылымен жазған поэмалары - «Еңлік-Кебек», «Медғат-Қасым». Мағауия Абайұлы әкесінен 40 күн бұрын, 1904 жылы қайтыс болған.

Кітаппен жұмыс: Мағауия өлеңдерін, поэмаларын мәнерлеп оқып, түсініктерін айтады.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Мағауия Абайұлының шыққан ортасы,өскен жері несімен ерекшеленеді?
Мағауия шығармаларындағы романтикалық сарын қайдан пайда болды деп ойлайсыңдар?
Абай маңындағы ақындардан Мағауияның жолы несімен бөлек.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Мағауияның өлеңдерін , поэмаларын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Шәңгерей Бөкеев

(1847-1920)

Сабақтың мақсаты : а) Ақынның өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды ерлікке адамгершілікке баулу;

ә) Адам баласында кездесетін жаман мінез құлықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Лекция сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, дидактикалық материалдар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Шәңгерей Бөкеев Батыс Қазақстан облысындағы Жасқұс құмында, хан әулетінде дүниеге келген. Қазақ тарихында саяси, қоғамдық-әлеуметтік, мәдени қызметі, еңбектерімен есте қалған Бөкей, Жәңгір ханның ұрпағы.

Мәдениетке, оқу-білімге ерте араласқан Жәңгір неме-ресі Шәңгерей бала кезінен білім алады. Өнерге, ән-жыр, өлеңге ертеден бет бұрады. Хан ордасындағы медресені аяқтап, Астрахань қаласындағы реальды училищеде оқиды. Орынбордағы кадет корпусында оқып, орыс, еуропа тілін үйреніп, мәдениеті, өнері, әдебиетімен тереңірек танысады. Самар губерниясында сот болып қызмет етеді. Қоғамдағы биліктің мәнін, оның зорлық-зомбылығын, қиянатын көріп, бұндай жамандықтың куәсі болғысы келмей, еліне қайтады. Жеріне, еліне келіп, ағаштан үйлер тұрғызып, мектеп, медресе, мешіт салғызып, балаларды оқытады. Жаңаша тұрмыс құруды мақсат еткен Шәңгерей бақша өсіріп, жеміс ағаштарын баптап, асыл мал тұқымдарын да өсірген. Шәңгерей Бөкеев мектебінде Қазақ тарихын-да көркем кестелі өлеңдерімен бірге қоғамдық-әлеуметттік мәселелерді көтерген көптеген мақала жазған Ғұмар Қарашев мұғалім болып қызмет еткен. Ш. Бөкеев әдебиет пен өнерді, білімді қадір тұтып, саятшы аңшы да болған. 1911-1913 жылдары Орал қаласында шыққан «Қазақстан» газетін қаржыландырған. 1920 жылы қайтыс болған.

Шығармалары. Ш. Бөкеевтің «Қара мұрт» романы, «Сұрақ-жауап» аталатын көлемді әңгімесі болған деген деректер бар, бірақ бұл дүниелер бүгінгі күнге дейін жетпеген. Бұған таптық қайшылықты, бай мен кедей теңсіздігін жоямыз деген кеңес саясаты себепкер болғаны белгілі. Ақынның «Көкселдір» атты өлеңдер жинағы 1912 жылы, «Шайыр» өлеңдер жинағы 1910 жылы басылыпты.

Шәңгерей Бөкеев М.Ю. Лермонтовтың «Қашқын» поэмасын аударған.

Кітаппен жұмыс: Шәңгерей өлеңдерін мәнерлеп оқиды,құрылысына қарай талдайды

Топтастыру стратегиясы:

Тіршілік мәні ғылым-білім оқудың пайдасы

Достық саятшылық табиғат

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

Үйге тапсырма: Шәңгерей Бөкеевтің шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Нарманбет Орманбетұлы

(1859-1918)

Сабақтың мақсаты : а) Нарманбет Орманбетұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Нарманбет Орманбетұлы Қарағанды облысында, қазіргі Ақтоғай ауданында, 1859 жылы дүниеге келген. Ақын Нарманбеттің әкесі Орманбет және шешесі Балбырауын сөз қасиетін білетін тілге шешен адамдар болыпты. Нарманбет балалық шағынан бастап тілге, әсіресе шешендік сөздерге жақын жүретінін көрсетіп, өз үйірлігін танытқан. 8 жасынан бастап мұсылманша сауат алған Нарманбет тек қана жадитше білім алып қоймай, Шығыстың ұлы ақындарының асыл сөздерінен сусындап өседі. Оңай өлең шумақтарын төгіп салып, естіген сөздерін тез есінде сақтайды. Өз жанынан жырларды он үш жасынан бастап шығара береді. Ең бірінші өлеңі апасы Қалиманға арналады. Бала ақынның талабын байқаған, ғылым-білімге ұмтылысын сезген әкесі Нарманбетті он төрт жасында Қарқаралыдағы екі сыныптық орыс мектебіне апарады. Бұнда бір жылдай оқыған ақын қалған уақыттарда өз қабілетіменен, ізденуімен білімін толтырады. Жасынан-ақ елге білімді азамат есебінде танылып, тілмәш атанып, орыс, қазақ тілдерін бірдей меңгерген кісі болып көрінеді. Әкесі ауқатты жан 29-30 жасында болыс болып, ел ісіне араласып, қай кезде болса да, жұрт ісінен қолын үзбейді. Бұл оның өлең жазуына, ел ішіндегі қатпар тұстарды түсінуге көп көмектеседі. Ақын өмірінің соңғы кездерінде Қарқаралыда болып, 1917-1918 жылдары уездік соттың төрағасы болып сайланады. 17-ші жылғы Ақпан төңкерісінен кейін, Қарқаралыда құрылған Уездік советтің төралқасында болды. 1918 жылы елге қайтып, кенеттен дүние салған.

Кітаппен жұмыс: Нарманбет өлеңдерін мәнерлеп оқиды,құрылысына қарай талдайды

3 5 4

Қалмады, //ей, Сарыарқа,// сенде қызық, 1 шумақ

Сандалтау, //сары өлкені// алды мұжық. 4 тармақ

Қолыңнан// келер де жоқ, //өнер де жоқ, 12 бунақ

Баласы,// байғұс қазақ,// қалдың мыжып, - 12 буынды

Үйге тапсырма: Нарманбет Орманбетұлының шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Спандияр Көбеев

(1878-1956)

Сабақтың мақсаты : а) Спандияр Көбеевтің шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау, талдау

Сабақтың көрнекілігі : электронды оқулық, кітаптар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Спандияр Көбеев 1878 жылы, қазіргі Қостанай облысы-ның Меңдіқара ауданында туған. Әкесі мұсылманша сауатты, еңбекқор, анасы ауыл елге сыйлы жандар болыпты.

1887 жылы Ы. Алтынсарин ашқан мектепке түсіп, оны 1892 жылы бітіріп шығады. Бұдан соң 1892-1895 жылдары Қарағайлыкөлде төрт жылдық оқуда оқиды. 1895-1897 жылдары Қостанай қаласындағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебінен білім алды.

Ұстаз болуды армандап, Орынбордағы оқытушылар семинариясынан білім алуға талпынады, бірақ сәті келмей, 1898 жылы Қостанайдағы екі жылдық бастауыш мектеп мұғалімін даярлайтын курсты аяқтайды.

Оқу бітірген соң Ырғыз уезінің Толағай болысындағы Кішіқұм деген жерде С. Көбеев өзі білім алып, хат таныт-қан ұстазы Ыбырай жолымен, ғылым негіздерін үйретуге ынта қояды. А.С. Пушкин, Н.В. Гоголь, А.П. Чехов, И.А. Крылов шығармаларын алыс ауылдағы ел Спандияр Көбеев, мұғалімнің әңгімелеп айтуынан естиді.

Ауылдағы түрлі өрескелдіктер мен адам мінезіндегі жағымсыздықты, ұнамсыздықты сынау үшін И.А. Крылов мысалдарын аударды.

1903-1905 жылдар аралығында Петропавл уезінде мұғалім, 1905 жылы Омбыдағы бір айлық ауыл шаруашылық курсында білім алады, 1908-1910 жылдары Петропавл қаласындағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебінде қызмет етеді.

1910-1919 жылдары Қостанайдың Федоровка ауылында мұғалім болады.

С. Көбеев - өмірінің соңына дейін ұрпақ тәрбиелеп, бі-лім берумен айналысқан ұстаз.

1956 жылы дүние салды.

Кітаппен жұмыс: Спандияр Көбеевтің өлеңдерін мәнерлеп оқиды,құрылысына қарай талдайды

Үйге тапсырма: Спандияр Көбеевтің өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Спандияр Көбеев

«Үлгілі тәржімә»

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау, талдау ,топтастыру

Сабақтың көрнекілігі : электронды оқулық, кітаптар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Шығармалары. С. Көбеев ауылда мұғалім болып жүрген кезінен бастап ел тұрмысына жақын, оқиғасы шағын, есте жақсы сақталып, көңілге бірден жететін мысал өлеңдер аударуды қолға алады. Ел ішінде түрлі оқиға, іс-әрекет пен И.А. Крыловтың мысалдары арасынан үндестік та-бады. Алғаш 1908 жылдан бастап аударған мысалдарын 1910 жылы Қазан қаласында бастырып шығады. Оны «Үлгілі тәржімә» деп атайды.

Спандияр Көбеев қиянат, әділетсіздік, надандық, мақтан сүйгіш, бос кеуделілік, ақымақтықты сынайды. «Маймыл мен көзілдірік», «Аққу, шортан һәм шаян», «Көлбақа мен Юпитер», «Арыстан мен маса», «Жапырақтар мен тамырлар» сияқты мысалдарға әр заттың қадір-қасиетін ұғынуды, бірлік пен ынтымақты сақтауды, шамасына қарап шарқын бағамдауды, көпшіліктің жұмылса жеңбейтін, алынбайтын қамалы болмайтынын айтады.

Ұлы Абайдан басталып, А. Байтұрсынов жалғастырған мысал аударудағы С. Көбеев еңбегі өз заманына қажетті тақырып пен ойды дәл кезінде қозғауымен де маңызды әрі И.А. Крылов мысалға алған арыстан, аю, қасқыр, түлкі, қой-қозы, өгіз т.б. бейнелері қазақ әдебиетіндегі осындай аллегориялық (пернеленген) бейнелермен мінез-құлқы жағынан да үйлесе кетті.

1912 жылы Қазанда «Үлгілі бала» атты кітабы басылады. Кітап бастауыш мектеп балалары үшін оқу құ-ралы ретінде дайындалған. Крылов мысалдары мен ақын-жазушыларының шығармаларының аудармаларынан, қазақ ауыз әдебиеті үлгілерінен құрастырылған. К.Д. Ушинскийдің «Родное словосын» басшылыққа ала әзірленген кітапта Л. Толстойдың «Құмырсқа мен көгершін», «Ат пен есек», «Атасы мен немересі», «Екі жолдас» т.б., К. Ушинскийдің «Екі соқа», «Түлкі мен теке», «Сауысқан мен қарға» т.б. әңгімелері, сонымен бірге өзінің «Жетімнің өлеңі», «Жарлы мен бай», «Қайыршы» сияқты шығармалары кірген.

Кітаппен жұмыс: Спандияр Көбеевтің әңгімелерін оқып ,талдау жүргізу арқылы адам бойындағы қандай қасиеттерді сынағанын айтады.

Үйге тапсырма: Спандияр Көбеевтің шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Спандияр Көбеев

« Қалың мал » романы

Сабақтың мақсаты : а) оқушының роман туралы түсінігін молайту,ой жинақтау;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау, талдау ,топтастыру

Сабақтың көрнекілігі : таблицалар, суреттер, кубик

Пәнаралық байланыс : тарих

І Ұйымдастыру

ІІ Кіріспе сөз:

Мұғалім сөзі
Шығарманың құрылымын талдау:

А) Шығарманың басталуы;

Ә) Оқиғаның дамуы;

Б) Оқиғаның шиеленісуі;

В) Оқиғаның шарықтау шегі;

Г) Оқиғаның шешімі.

Оқушылар баяндайды, талдайды.

ІІІ Оқушыларға арнайы дәптерлер үлестіріледі. Әр оқушы тапсырмалармен жұмыс жүргізіп баяндайды.

Тапсырма. Қызығушылықты ояту

«Топтастыру стратегиясы»

Тапсырма

Тапсырма жауабын толтыр

әдіс-тәсіл

1) «Қалың мал» романына ұқсас қандай жыр, романдарды білесің?

Өткен материалдарды еске түсіріп,қорытынды айту.

Семантикалық картаны толтыр.

Оқиға шешімі

Сүйген жар төркіндетіп келе жатып батырдан мерт болады.

Сүйген жарды қара күш иесі қанжар салып өлтірді.

Екі жас ат құйрығына байланып өлтірілді.

Боранды күні қыз өліп,қалтасынан хат табылды.

Сүйгенімен бақытты ғұмыр кешті.

шығармалар

Еңлік-Кебек

Қозы Көрпеш-Баян сұлу

Қалың мал

Қалқаман-Мамыр

Бақытсыз Жамал

Мағынаны ажырату. «Кубизм стратегиясы»

тапсырма

Әдіс-тәсіл

Тапсырма жауабын толтыр

А) Суреттеңіз

Образ жүйесін талда, басты кейіпкерді суреттеп беріңіз.

Ғайша, Қожаш, Итбай

Тұрлығұл

Ә) Салыстырыңыз. Венн диограммасын толтыр

Ортақ қасиеттері

Б) Зерттеңіз.

Тест жұмысын белгілеңіз.

«Қалың мал» шығармасы қандай үлгіде жазылған?

1. драма 2. проза 3. поэзия

2. «Е, Құдай! Менің де тілегімді беріп, байға қолымды жеткізетін күнің бар екен!»

1. Тұрлығұл 2. Итбай 3. Байғазы

3. «Қалың мал» романы қай жылы басылды?

1. 1910 ж. 2. 1909 ж. 3. 1973 ж.

В) Қолданыңыз. Мәтіннен алынған үзіндіні рөлде ойнап бер.

Г) табыңыз

Романда қолданылған мақал-мәтелді тап.

Мақал-мәтелді жазыңыз

Ғ)Талқылаңыз

Пікір айтыңыз

Пікір жазыңыз

Ғайшаны Тұрлығұлға берген Итбай қылығына не дер едің,қандай баға бересің?
Сен Итбай орнында болсаң, қандай шешім қабылдар едің?
Ғайша тағдырына кім кінәлі.

Ойтолғаныс сатысы.

Шығармадан алған әсерім (эссе жазу)
Өнерге әркімнің-ақ бар таласы
Өлең шығару.

Сабақты қорыту. Мұғалім сөзі. Шығарманы бүгінгі күнмен байланыстыра отырып сөзжұмбақ шешкізу.

Үйге тапсырма беру.

Оқушыларды бағалау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Сәбит Дөнентаев

(1894-1933)

Сабақтың мақсаты : а) Сәбит Дөнентаевтің шығармаларынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : лекция сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар, хронологиялық таблица

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қазақ елі қайта бір елдік, мемлекетшілдікке бет бұрған шақта әдебиетке араласқан көрнекті, белгілі өкілдердің бірі Сәбит Дөнентаев. С. Дөнентаев өз кезеңіндегі халық үнін, қазақ мұңын айта білген кеңес төңкерісіне дейін және кейін де қазақпен бірге болған қаламгер.

С. Дөнентаев 1894 жылы, бұрынғы Семей губерниясы, Кереку уезі, Ақсу болысының 4-ауылында, яғни Құркөл (қазіргі Павлодар облысы, Ақсу ауданы, Құркөл ауылы) атты елді мекенде, шаруа үйінде дүниеге келген. Алғашқы білімді 1907-1908 жылдары Маралдыдағы Нұрғали атты молдадан төте оқиды, яғни жадидше білім алады, кейін 1911-1912 жылдары Павлодарда медреседе оқиды.

Осы кездерде С. Дөнентаев білімін өзі жетілдіріп, Абай, Ахмет, Міржақып еңбектерін оқып, татар әдебиетімен танысады. «Айқап» журналын үзбей оқып, орыс әдебиеті-нің де шығармаларын тірнектеп оқиды. Әсіресе А. Бай-тұрсынов, И.А. Крыловтың мысал жанрындағы еңбектері қызықтырады. Жанына сатираны жақын тартады.

1919-1920 жылдары ақын Семей, Павлодар арасында жүріп әр қызметті байқап көріп, 1924 жылы Семейге оралып, «Қазақ тілі» газеті редакциясында жұмысқа ор-наласады.

Семей XX ғасыр басында бүкіл қазақ зиялыларының басын қосқан рухани Мекке тәрізді болды. Бір Сәбит емес, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, С. Торайғыров, Ә. Мар-ғұлан, ағайынды Сәтбаевтардың бәрін бауырына басқан.

Кітаппен жұмыс: Сәбит Дөнентаевтің өлеңдерін оқып , құрылысына қарай талдау жүргізеді.

С. Дөнентаев қазақ әдебиетіндегі ұлт мұңын қандай жолмен ,қандай сөздермен жеткізді?
С.Дөнентаев «Уақ-түйек» кітабында нені басты мәселе деп алды?
С.Дөнентаев және Алаш Орда арасындағы қатынастар туралы не айтасыңдар?

Үйге тапсырма: Сәбит туралы «Еленбей қалған елеулі бейне» деген тақырыпта шығарма жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Сәбит Дөнентаев

«Уақ-түйек» атты жыр жинағы

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар, хронологиялық таблица

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

С. Дөнентаевтың алғашқы жарық көрген тырнақалды туындысы 1913 жылы «Айқап» журналының 22-нөміріндегі «Қиялым» атты өлеңі. Осы алғашқы шығармасында С. Дөнентаев өзінің арманын, қиялын, тілегін көрсетті. Патшалы Ресейдің қарауындағы, езгідегі қазақтың жыршысы болсам деген ақынның ақ тілегі анық көрінеді.

Ақын «зарын, мұңын» жұртқа айтсам дейді. Бірақ айта алмайды. Өйткені қаршығадан қорқады. Сандуғаштың жолын тосар тұзақшыдан қорқады. С. Дөнентаев күреске бастап, аттандаған, аруақ шақырған, атойлаған ақын болған жоқ. Ол нені болса да еппен, баппен айтқанды, астармен жеткізгенді жөн көрді. Өнер тілін, өлең тілін сатираға, аллегорияға (пернелен айтуға), метонимияға (алмастыруға) ұластырып, алыстан орағытып әкелгенді дұрыс санады. Бұл, С. Дөнентаев лирикасының басты кредосы болды.

1915 жылы, Уфа қаласында 19 жастағы С. Дөнентаевтың «Уақ-түйек» атты алғашқы жыр жинағы жарық көрді.

Өлеңдері:

«Қиялым», «Қазақтарға қарап», «Биік тау», « Соңғы сөз», «қайтып қарғыс алмайсың», «балалық» т.б

Мысал өлеңдері:

«Екі теке» , «Ауырған арыстан» , « Көзі тоймаған ит»

Кітаппен жұмыс: Сәбит Дөнентаевтің өлеңдерін оқып , құрылысына қарай талдау жүргізеді.

С. Дөнентаев қазақ әдебиетіндегі ұлт мұңын қандай жолмен ,қандай сөздермен жеткізді?
С.Дөнентаев «Уақ-түйек» кітабында нені басты мәселе деп алды?
С.Дөнентаев және Алаш Орда арасындағы қатынастар туралы не айтасыңдар?

Үйге тапсырма: Сәбит Дөнентаевтің өлеңдерін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Сәбит Дөнентаевтің мысал өлеңдері

Сабақтың мақсаты : а) Сәбит Дөнентаевтің мысал өлеңдерінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы ақынды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, талдау, топтастыру.

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, тірек сызбалар, хронологиялық таблица

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

«Уақ-түйекке» ақынның көптеген мысал өлеңдері кірген. Бұнда Крыловтан,Тоқайдан аударма есебінде келген мысалдар да бар. Өмірдің көп қалтарысын С. Дөнентаев қазақ ұғымына лайықтап,қарапайым жұрт ұғар дәрежеде түсінікті тілмен айтып баяндайды. «Екі теке» мысалында бір-біріне жол бермеген текелерді мысалға келтіріп, ең дұрысы кішіпейілділік екенін, адамдар сондықтан сыйласқаны жөн деп ескертеді.

Екі теке Ауырған арыстан

Көзі тоймаған ит У жеген қасқырға

Кітаппен жұмыс: Сәбит Дөнентаевтің мысал өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Үйге тапсырма: Сәбит Дөнентаевтің мысал өлеңдерін оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

(1893-1920)

Сабақтың мақсаты:

а) С.Торайғыровтың өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Cұлтанмахмұт 1893 жылы 28 қазан күні Көкшетау облысының Қызылту ауданында дүниеге келеді. Балалық,жастық шағы Баянауылда өтеді. Арғы атасы Торайғыр би болған, шешендігімен әділдігімен ел арасында аты аңызға айналған. Өз заманының ірі тұлғасы болған. Мұқан,Тортай деген молдалардын сауатын ашады.

Ақын 27 жасында 1920 жылы 21 мамырда ауыр науқастан қаза табады.

Тірек сызбамен жұмыс:

өлеңдері

поэмалары

прозасы

«Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы»

«Анау-мынау», «Жарлау», «Бір адамға», «Бұлар кім?» т.б

«Адасқан өмір»,

«Кедей»,

«Айтыс»,

«Қайғы»,

«Қамар сұлу»,

«Кім жазықты?»

«Ауырмай есімнен жаңылғаным»

С.Торайғыровтың шығармаларына назар салып зерттеген жазушы Ж.Аймауытов, ғалымдар Б.Кенжебаев,Ғ.Ахмедов А.Еспенбетов т.б

1.С.Торайғыровтың қандай поэмаларын білесіңдер?

2. Ақынның қандай өлеңдерімен таныс едік?

3. Сұлтанмахмұттың ұстаздары кімдер?

Үйге тапсырма: С.Торайғыровтың өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

«Шәкірт ойы»

Сабақтың мақсаты:

а) «Шәкірт ойы» өлеңін оқытып, мағынасан ашу,талдату;

ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту;

б) өлең арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: шығармашылық сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу,топтастыру т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, электронды оқулық т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,астрономия

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген Сұлтанмахмұттың шығармаларын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сергіту сәті. Оқушылар орындарынан тұрады. Мұғалім айтқан қимылдарын оқушылар бейнелейді.

Тегіс жолда келеміз деп елестетіңіздер.
Енді сазды,балшықты жерде келесіздер.
Өзенде жүзіп келесіздер.
Енді қолдарыңызға дүрбілеріңізді алып қараңыздар.(Осы сәтте экранға Қазақстан бейнелеген карта шығады).
Не көрдіңіздер?

-Қазақ елін.

-Баянауыл аймағын.

-Сұлтанмахмұт Торайғыровты.

Тапсырма. Ақынға арнау

Өлең тармақтарының соңғы сөздері берілген. Сол сөздерді байланыстырып өлең жазу.

арнаған

бар адам.

.................

тараған.

Бүгінгі танысатынымыз С.Торайғыровтың келесі шығармасы -«Шәкірт ойы»

Өлеңді мәнерлеп оқу.
«Миға шабуыл» әдісі арқылы талдау.

Шәкірт нені армандайды?

Елдің жүрегі неге мұздаған?

Ол неге жұлдыз емес Күн болғысы келеді?

Астрономиялық тұрғыдан жұлдыз бен Күн туралы ғылыми түрде түсінік береді. (электронды оқулық)
Топтастыру.

Ілім-білімге құштар

Қараңғылықтан құтқаратын

Күн болуды армандайды

ШӘКІРТ

Еліне адал қызмет еткісі келеді.

Надандықпен күреседі

«Менің ойым», ой түйін жасау.

6.Венн диаграммасы арқылы ортақ қасиетін табу

Шәкірт ойы

Өз халқын сүйеді.

Еліне адал қызмет еткісі келеді.

Менің ойым

7.Өлең құрылысына талдау

Қараңғы қазақ //көгіне// а

Өрмелеп шығып //күн болам!// б

Қараңғылықтың// кегіне// а

Күн болмағанда,//кім болам?// б

Мұздаған //елдің жүрегін // в

Жылытуға //мен кірермін!// в

3 шумақ, 6 тармақ , 2 бунақ , 8 буынды кезектес,шалыс ұйқас.

Бекіту

«Менің арманым», пікірлесу.

Үйге тапсырма: 1. Сұлтанмахмұттың «Шәкірт ойы» өлеңін жаттау

2.Өлең құрылысына талдау

3. «Орны отайып көгерді,Ақын арманын ел көрді» тақырыбында шығарма жазу.

Қорытынды.

Жүсіп Баласағұнның «Біле бер, қанша білсең тағы тіле, Жетерсің мұратыңа біле-біле» деген сөзін әрқашан естеріңізге сақтап,білмекке құмар болыңыздар. Бүгінгі сабақтан түйген ойларыңыз болашақ өмірлеріңізден көрініс тауып,Күн нұрындай баршаға шуақ сеуіп жарқырап жүріңіздер.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

«Бір адамға»

Сабақтың мақсаты:

а) С.Торайғыровтың өмірі мен шығармашылығы туралы айта отырып,өлеңнің мән-мазмұнын түсіндіру;

ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, газет-жұрнал т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ой шақыру. Тақтаға тақырыпты жазу.

С.Торайғыров кім? Қандай өлеңдерін білеміз?

Ой өрбіту. Сыныпты үш топқа бөлеміз: баяндаушылар,зерттеушілер, сарапшылар.

«Баяндаушылар» ақынның өмірбаяны жөнінде қысқаша мағлұмат береді.

Ой қозғау. «Бір адамға» өлеңін оқып беру. Осы өлеңнің шығу тарихы және ақынның басқа да өлеңдері жөнінде зерттеу тобы не дайындап келгенін тыңдау.

Сұрақ. Шорманның Садуақасы шен-шекпенді кімнен не үшін алды? Қалай жинады? Әлеуметтік теңсіздікті ашу.

Ой дамыту.

Мәтін бойынша жұмыс.

Осы өлеңде оқиға бар ма, әлде ақынның көңіл-күйі сезімі бар ма?
Неше адам қатысып отыр? Мұнда шал сөзі бар, ол қын атынан баяндалады. Сосын ақынның ішкі ойы,монологы берілген.
Ирония дегенді түсіндіру. Бір қарағанда мақтау сияқты көрінгенмен ,астарында зілді кекесін,мысқыл,әжуа жататын астарлы ойды ирония дейміз.

Мәтіннен иронияны тауып оқыту. Екі-үш шумақ.

Ащы мысқылмен,зілді кекесінмен ашық түрде күлкі ете суреттеуді сатира дейміз. Соңғы үш шумағы. Сатиралық ойды табу.

Оқушылардың баяндағанын қорытындылау үшін синхрондық таблица қолдануға болады.

1893 жыл Көкшетау облысы әкесі Шоқпыт (Әбубәкір)

1908 жыл Баянауыл Әбдрахман медресесі.

1911 жыл Баянауыл Нұрғали мұғалім.

Ой шарықтату. Өлең ұйқасын,тармақтарын талдау (5 шумақты)

а әр тармақта үш шумақ

а қара өлең 11 буын

б ұйқас 11 буын

а 11 буын

11 буын

Білімді бекіту: Сөздік жұмысы. Ой қозғау

Оқа-әшекейлі зат.

Бұлды түйме-бағалы ілгек

Шекпен-түйенің жүнінен жасалған сырт киім

Нақақ-адал,бейкүнә

1. 1 шумақты үш қайталап жаттау.

2. Өлеңді бөліп мәнерлеп оқытып шығу.

3. Деңгейлік тапсырма.

І деңгей. 4-шумақты қара сөзге айналдырып жазу.

ІІ деңгей. Осындай ирониялық сарында жазылған А.Байтұрсынұлының қандай шығармасы бар? Мазмұнын естеріне түсіруі.

І деңгей. Өлең мазмұнын айт.

ІІ деңгей. Осы өлең арқылы Шорманның Садуақасына мін,ездеме бер.

ІІ деңгей. Осы өлең идеясымен мәндес мақал-мәтел айт.

ІІ деңгей. Өзің біреуді әжуалап өлең шығарып көр.

Ой қорыту.

Insert стратегиясы бойынша жұмыс.

Білемін

Білдім(мен үшін жаңа ақпарат)

Білгім келеді

Панасы жоқ таудан без.

Пайдасы жоқ байдан без.

Итті күшігім-күшігім десең,аузыңды жалайды.

Өзін-өзі мақтаған өліммен тең.

Жеп тоймаған жалағанмен тоймайды.

Басы ауырмағанның құдайда несі бар.

Басы ауырғанның қасында балтырың сыздамасын.

Алма ағашынан алысқа түспейді.

Қарны ашып көрмеген ас қадірін білмейді.

Аш бала тоқ баламен ойнамайды.

Тоқ бала аш болам деп ойламайды.

Үйге тапсырма: С.Торайғыровтың «Бір адамға» өлеңін жаттап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы. Өгіз бен Бақа

( 1873-1938 )

Сабақтың мақсаты:

а) Ахмет мұрасын тереңдей оқып үйрету.Өлеңнің мазмұнын меңгерту,көркемдік ерекшелегін ашу.Көркем поэзияның,сөз өнерінің құдіретін таныту;

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) мәнерлеп оқу,көркем мәтінмен жұмыс ітеу дағдыларын дамыту;

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар.

Пәнаралық байланыс: тарих,сурет.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ахмет И.А. Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне аударады,бұл дүниесі 1909 жылы «Қырық мысал» деген атпен Петербургте басылып шығады. А. Байтұрсынов аудармалары пішін жағынан ғана емес,түпкі идеясымен, қазақ еліне таныс бейне,суреттермен көрсету арқылы ерекшеленеді.

 «Өгіз бен бақа» өлеңін мәнерлеп оқып беріп,мазмұнын түсіндіремін.

Кітаппен жұмыс : Кітаптан мысал өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Шығармашылық тапсырма: Осы өлеңге байланысты көреалмаушылық, іші тарлық туралы қандай мақал-мәтелдер білетінін сұраймын.

Білімді бекіту : мысалдың тұспалдап айту,астаарлап білдіру арқылы адам мінездеріне меңзейтінін түсіндіру.

Көрсеқызарлық,мақтаншақтық,әлі келмейтін істерге ұрыну сияқты жағымсыз мінездерді шенеудің мәніне көңіл аударту.

А. Байтұрсынов қазақ әдебиеттануының негізін салушы деп не себептен айтылады?
А. Байтұрсынов не себепті араб қарпімен қалайық деді?
Ахмет еңбегіндегі оқу-білім жөніндегі айтатын насихаты қандай?
Ахмет қазақ халқын кімдермен салыстырады?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ахмет Байтұрсынұлының «Өгіз бен бақа» өлеңін жаттап келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы

( 1873-1938 )

Сабақтың мақсаты:

а) Ахмет мұрасын тереңдей оқып үйрету.Өлеңдерінің мазмұнын меңгерту,көркемдік ерекшелегін ашу.Көркем поэзияның,сөз өнерінің құдіретін таныту;

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) мәнерлеп оқу,көркем мәтінмен жұмыс ітеу дағдыларын дамыту;

Сабақтың түрі: лекция сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Хронологиялық таблицамен жұмыс

1873 ж.

Қостанай облысы,Торғай алабындағы Сарытүбек жерінде туған

1882-18884 ж.

өз ауылында хат танып, сауат ашады

1886-1891 ж.

Торғай қаласындағы екі кластық орысша-қазақша учелищеде оқиды

1891-1895 ж.

Орынбордағы мұғалімдік мектепті бітіреді.

1909 ж.

өкіметке қарсы деген жаламен Семей абақтысына жабылады.

1910 ж.

Қоғамдық-саяси,ағартушылық жұмыстары басталады

1913-1918 ж.

«Қазақ» газетінің редакторы қызметін атқарады.

1918-1919 ж.

Қазақ елінің болашағы,тәуелсіздігі үшін қызмет етеді.

1937 ж.

Сталиндік жаппай жазалау науқанына ұшырайды.

1938 ж.

өлім жазасына кесілген

Топтастыру стратегиясы:

Мысал өлеңдері өлеңдері

Мақалалары еңбектері

Кітаппен жұмыс : Кітаптан өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

А. Байтұрсынов қазақ әдебиеттануының негізін салушы деп не себептен айтылады?
А. Байтұрсынов не себепті араб қарпімен қалайық деді?
Ахмет еңбегіндегі оқу-білім жөніндегі айтатын насихаты қандай?
Ахмет қазақ халқын кімдермен салыстырады?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : «Ахмет және қазақ әдебиеті» тақырыбында реферат жазып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс туралы жырлар

Сабақтың мақсаты : а) 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс туралы жырлар туралы түсінігін молайту,ой жинақтау;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

1916 жылы, маусым айында, патшаның қазақ халқының 19 бен 31 жас аралығындағы азаматтарын майданның қара жұмысына алу туралы жарлығы шығады. Онсыз да патшаның жақсы жерін тартып алып, сырттан келген-дерге беріп, салық санын көбейткен қысастығын майданға алу жөніндегі жарлығы күшейтіп, ел наразылығы өр-шіп, төзімінің шарт сынуына әкеп соқтырды. Патша үкіметі жергілікті билікті шектеп, басқаруды өз қолына алған шақта еркіндік пен бостандықты, азаттықты, ер-лікті мұрат тұтқан халық көтеріліске шықты. Патша салығымен қоса жергілікті билеушілердің тізесі батқан халық азаттықты күреспен алғысы келді. Бұған ел би-леуші болыс, старшындардың майданға жіберетін тізімін жасауда да түрткі болды.

Көтеріліс қазақ даласын түгелге жуық қамтыды. Се-мей жеріндегі, Торғайдағы (А. Иманов бастаған), Жетісу бойындағы (Б. Әшекеев бастаған), Батыс Қазақстандағы көтерілістерге халықтың көптеген әлеуметтік топтары қатысты. Көтерілісшілер жергілікті билеушілерді болыс, би, старшындарды өлтіріп, пошта қатынастарын үзіп, байлардың малын тартып алып, тіпті бірсыпыра жерлерде патша үкіметі әскерлерімен де шайқасты. Бірақ әр жер-дегі көтерілістердің басы бір жерге бірікпей, ауыл, болыс, аймақ, облыс деңгейінен аса алмады. Әскери даярлығы аз халық көтерілісшілері патша үкіметінің қаруы да, ай-ласы мен арамдығы да мол әскеріне төтеп бере алма-ды. Бірақ бұл көтеріліс халықтың оянуына жол ашып, өз бостандығы, еркіндігі жолында күресе алатындығына сенім ұялатты. Биліктің халықпен санасуы керектігін естеріне салды.

Семантикалық картамен жұмыс:

№

Авторы

Шығарма аты

жанры

Күдері Жолдыбаев

«Амангелдінің Торғайды алуы»

дастан

Сәт Есенбаев

«Июнь жарлығы»

өлең

Жамбыл Жабаев

«Зілді бұйрық»

өлең

Жамбыл Жабаев

« Патша әмірі тарылды»

өлең

Төлеу Көбдіков

«Сарыарқаның сарыны»

Жыр

Бұзаубақ ақын

«Құты қашты патшаның»

жыр

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс туралы жырларды оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Амангелді және Бекболат бейнелері

Сабақтың мақсаты : а) Батырлар өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

1916 жылғы көтеріліске байланысты туған шығармаларда басты кейіпкерлер ел жүгін көтерген, халық қамын же-ген батырлар болды. Ауыз әдебиетінен Қобыланды, Ер Қосай, Ер Көкше, бертінгі Қабанбай, Жәнібек, Бөгенбай, Баян батырлардың ерлігін жыр етіп өскен ұрпақ осындай ерлердің жалғасы етіп Амангелді, Бекболат бейнелерін жасады. Халық қиялындағы адамдық жақсы қасиеттерді бойына жиған, елдің ой-арманы, мақсат-мүддесі жолында құрбан болар ерлер бейнесі Омар Шипиннің «Амангел-ді батыр» дастанында, Күдері ақынның «Амангелдінің Торғайды алуы» дастанында, Иса Дәукебаевтың «Бекболат» поэмасында ашылды.

Халың арасында Амангелді батырдың атағы кең жайыл-ды. Батыр жөнінде өлең, жыр, дастан, толғау, аңыздар шықты. А. Имановтың сарбаздарының «Амангелді мар-шы» атты жыры да болған.

О. Шипин, С. Есенбаев, Қ. Жолдыбаевтың шығар-маларында Амангелді бейнесі ержүрек батыр, халықты бастаушы, ұйымдастырушы тұлғасында суреттелді. Шы-ғармалардың мазмұны, оқиғасы ұқсас, әрі бірін-бірі то-лықтыра түседі. Жыр, дастандарда батыр өмірбаянын суреттеп бере отырып, нағыз берік түлғасын соғыс, ұрыс үстінде ашады.

жарлығына қарсы көтерілісте халық патша қолынан жеңіліп, Бекболаттың қолға түсу оқиғалары айтылады. Осы оқиғалардың барлығы басты кейіпкер Бекболат арқылы таратылып отырады.

Бекболат батырдың қолға түсуінен бастап оқиға ширыға түседі. Ел көрген қысастың, қиянат, билеуші топтың жа-уыздығы мен опасыздығы, пасықтығы қыл бұғау алдында таразыға тартылады.

Бекболат жақсылықты келешектен күтіп, бақытты күннің алда екеніне сенген адам.

Топпен жұмыс: Пікірталас өткізу

16-жылғы көтеріліс қандай көтеріліс деп ойлайсыңдар:

А) Өз басын қорғаған,отанынада өлуге бел қойған қарсылық;

Ә) қазақ халқын кемсітуге қарсы шығу;

Б) соғыстың не екенін ұғынбау, түсінбеу.

1916 жылғы «Маусым жарлығы» неге шықты?
Қазақ жігіттерінің қара жұмысқа алынуына не себеп болды?
1916 жылғы көтеріліс туралы Ж.Жабаевтың қай шығармасын білесіңдер?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Амангелді мен Бекболат батырлар туралы оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыт

Сабақтың мақсаты : а) Мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыттағы әдебиеттен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

ХХ ғасыр басы қазақ секілді бодан елдің бостандыққа қол созуына мүмкіндік береді.

Тарихи жайлардың себеп болуы

«Столыпин реформасынан» кейінгі шаруалар ХХ ғасыр басында қазақ даласын дендеп жайлай бастады. Бұған орыс мемлекеті баса мән беріп,жоспарлы түрде қазақ жерін жаулап ала бастады.

Қазақ оқығандары бас қосып,бірігуге пейіл берді

1905 жылы Қоянды жәрмеңкесінде «Қарқаралы петициясы» жазылып Ресей өкіметіне мынадай талап қойды: жергілікті халық еркіне шектеу қоймау, қазақ тілінде мектептер ашу, ел мұңын айтар газет шығару.

Орал қаласында «Қазақ консититуциялық-деомократиялық партиясы» құрылды.

Ресейдің бірінші мемлекеттік Думасына қазақтар да қатыса бастады.

1909 жылы Абай өлеңдері «Оян қазақ», «Қырық мысал» кітап болып шықты.

Кітаппен жұмыс : Кітаппен жұмыс жүргізіледі.

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Мемлекетшілдік-ұлтшылдық бағыттағы әдебиетті оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев

« Мен кім?»

Сабақтың мақсаты:

а) Мағжан Жұмабаевтың «Мен кім?» өлеңінің негізгі идеясын таныту;

ә) оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып тақырып бойынша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру;

б) өршіл де өжет,жігерлі болуды талап ету,үйрету;

Сабақтың түрі: жаңа оқу материалын меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау , салыстыру т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, деңгейлік тапсырмалар жазылған жайма қағаз т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Қазақ әдебиетінің 20 ғасыр басындағы жарқын жұлдыздарының бірі-Мағжан Жұмабаев.

Мағжан Жұмабаев кім,қандай ақын? Осы сұрақтың жауабын,яғни ақынның кім екенін,ақындық қуаты қандай екенін «Мен кім?» деген өлеңінен іздеп көрейік.

Өлеңді мәнерлеп оқып, ауызша талдау.

Топпен жұмыс: . «Баяндаушы топ» Ақын өзін нелерге теңейді?

Жалын жолбарыс бұлт

арыстан

Тұлпар

теңіз

күн жел

« Суреттеуші топ» Ақын өзін неге осы нәрселерге теңеді? Ол сөздер қандай қасиеттерді бейнелейтіндігін айтыңдар.

Арыстан: азулы аң,аң патшасы.Жолбарыс: бұл да мықты.Бұлт: түйіліп тұрады,жаңбыр әкеледі. Күн: жер бетіне шуақ әкеледі. Теңіз: буырқанады,толқиды,тасады. Жалын: от,өртеп жібереді.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Венн диаграммасы бойынша «Мен кім?» өлеңін Сұлтанмахмұттың «Шығамын тірі болсам,адам болып» өлеңімен салыстырады.

Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: «Ер жігітке тән қасиеттер..» деген сөйлемді жалғастырып,толықтырып,өлеңді жаттап келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: М.Жұмабаев

«Сүйемін»

Сабақтың мақсаты:

а) М.Жұмабаевтың ақындық ерекшелігіне тоқталу;

ә) Мағжан өмірі мен «Сүйемін» өлеңінің байланысын ашу;

б) Мағжан туралы деректерді кеңірек түсініп,ұғынуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дамыта оқыту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсыпманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Мағжанның қандай шығармаларын білесіңдер?

Мағжанға айып тағылғанда қандай айып тағылған еді?

Мағжан Жұмабаев (1893-1938)

1.Ақын 2. Зерттеуші 3. Аудармашы

өлеңдері

поэмасы

«Өмір», «Анама», «Сырым»

«Батыр Баян»

«Тоқсанның тобы»

«Педагогика»

«Бернияз Күлеев»

«Ақбозат»

«Большевик баласы»

А)

Қарт анасын

Жарын

Алаш елін

Сарыарқа жерін

Ә) Өлең құрылысына талдау.

Күлдей күңгірт шашы бар, а

Тоқсан бесте жасы бар, а

Көз дегенің сұп-сұр көр, ә

Тасбиқ санап бүгіліп, б

Жерге қарап үңіліп, б

Көрсе ауыр күрсінер, а

Менің бір қарт анам бар, а

Неге екенін білмеймін, в

Сол анамды сүйемін. в

(1 шумақ , 9 тармақ, , 7 буын аралас ұйқас)

Б) Өлең мазмұны

І қатар. Ана,өмірдің алтын кіліті сенде ғана

ІІ қатар. Жар-ердің тірегі.

ІІІ қатар. Туған елін сүйе алмаған,

Сүйе ала ма туған жерін.

Деңгейлік тапсырмалар

Сөздер

Мақал-мәтел

Ата-ана

Жанұя- шағын мемлекет. Әке көрген оқ жонар. Ата-ананың ақылы-қакзулы қара жолмен тең.

Жар

Ерге жаққан әйел елге де жағады. Әйел-үйдің көркі. Жақсы әйел-ырыс. Алған жарың жақсы болса,айтың-тойың не керек.Жақсы әйел жолдасың,Жоқтан құрап тойғызар.

Туған ел

Туған жер

ІІ

теңеу

Эпитет

Күлдей

Жыландай

Құрандай

Күңгірт

Сұп-сұр көр

Жабайы жар

Ұйқы басқан қабағы

ІІІ.Шығармашылық (әңгіме,өлең, сурет салу)

Топтастыру жүйесі:

Жанұя құрметтеу ата-ананы жақсы көру достарды сыйлау

Махаббат

Ұстазға деген сүйіспеншілік жерін елін

«Махаббат» деген ұлы ұғымды ауызға алғанда біздің бойымызда қандай адамдық қасиеттер қалыптасады деп ойлайсыңдар?
Біз осындай адамгершілік ұлы қасиеттерімізді кімге және нелерге арнауымыз керек?.

Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев «Қысқы жолда»

Сабақтың мақсаты: а) Мағжан Жұмабаевтың жыр әлемімен танысу,поэзияның тереңіне бойлау;

ә) өлеңнің,сөздің астарына,қыр-сырына мән беруге,идеясын түсініп,бағалай білуге баулу;

б) оқулық және қосымша материалдар деректерін тиімді пайдалануға,ойын еркін айтуға,өз пікірін қорғап,айқын да айшықты тілмен сөйлеуге машықтыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жинақтау,мәнерлеп оқу, баяндау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар,тірек сызба,сурет т.б.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

МағжанЖұмабаевтың өміріне шолу жасау.

«Қысқы жолда» өлеңін мәнерлеп оқып шығу.
Түсінік беру
Мәтінмен жұмыс

(өлеңді сатылай кешенді талдау)

«Қысқы жолда»
Өлең.
5 шумақ
21 тармақ
8 бунақ
7-8 буын
аралас ұйқас (а-а-б-б-в-б-г-в)
а)Эпитет «Құлағын қайшыландырып».

ә) Кейіптеу «Екі иімінен дем алып», «Сақ-сақ күледі,долданып», «кебін жамылып», «Екі санын шапақтап»

б) Теңеу. «Аңдай ұлып»

9. Қаракөк-аттың аты

10. Өлең табиғаттың қаталдығы адамға, малға қауіпті екенін білдіреді.

4. Сонымен «Қысқы жолда» өлеңінде қай мезгіл туралы айтылған?

Қазір жылдың қай мезгілі?

Қыс туралы тағы қандай ақынның өлеңін білесіңдер? (Абай)

Вен диаграммасы: қыс пен жаз мезгілдерін салыстыру

Білімді бекіту: 1 «Тез тап» психологиялық тренингі

2. Шыққан сөйлем арқылы сабақты қорытындылау

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Өлеңді жаттау. Қыс туралы әңгіме жазу,сурет салу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : М1РЖАҚЫП ДУЛАТОВ

Сабақтың мақсаты : а) Міржақып Дулатовтың жыр әлемімен танысу,поэзияның тереңіне бойлау;

ә) өлеңнің,сөздің астарына,қыр-сырына мән беруге,идеясын түсініп,бағалай білуге баулу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жинақтау,мәнерлеп оқу, баяндау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар,тірек сызба,сурет т.б.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Міржақып Дулатов 1885 жылы 25 қарашада қaзipri Қостанай облысының Жанкелдин ауданына қарасты "Қызбел" ауылында дүниеге келеді. Әкесі Дулат өзіне жетерлік дәулеті, ескіше сауаты бар адам болады. Балаларын жастайынан оқуға береді. Алғашқыда бала Міржақып ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Молдадан екі жыл оқығаннан кейін, 1897-1902 жылдары, ауыл мектебінде орысша оқытатын Мұқан мұғалімнен дәріс алады. Бұл мектеп Міржақьштыц білімін толықтырумен қатар, азамат ретінде қалыптасуына да аса зор ықпал жасайды, Мұқан мұғалім ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин іргетасын қалаған оқу орнының, дәлірек айтқанда, Торғай қаласындағы уездік орыс-қазақ мектебінің тулегі болатын. Өз шәкірттеріне де ол осы рухта тәлім-тәрбие, терең білім береді.

Хронологиялық таблицамен жұмыс:

1904 жылы Міржақып Омбы қаласына келеді

1905 жылы Міржақып А. Байтұрсыновпен бipre Қарқаралыдағы саяси-бұқаралық жұмыстарға қатысады.

1905 жылы патша өкіметіне қазақ халкының атынан петиция жазушылардың қатарында болады.

1906 жылы Петербургке барып қайтады. Бұл сапарынан ол саяси күрескер ғана емес, шабытты ақын больш оралады.

1907 жылы Петербургте шыққан "Серке" газетіне "Жастарға" деген өлеңін, бүркенпік атпен "Біздің мақсатымыз" деген мақала жариялайды.

1909 жылы Петербургте М. Дулатовтың "Оян, қазақ!" атты өлеңдер жинағы жарық көреді.

1913 жылы ол Ахмет Байтұрсыновпен бipre "Қазақ" газетін шығарып, басылымның бұдан кейінгі жұмысына белсене араласады.

Кітаппен жұмыс: Ақын өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

М.Дулатовтың қандай шығармаларын білесіңдер?
«Оян қазақ» шығармасы не себепті қоғамда ерекше әсер қалдырып,неліктен елді дүр сілкіндірді?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Міржақып Дулатовтың өмірбаянын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Міржақып Дулатов

«Оян қазақ»

Сабақтың мақсаты : а) Міржақып Дулатовтың жыр әлемімен танысу,поэзияның тереңіне бойлау;

ә) өлеңнің,сөздің астарына,қыр-сырына мән беруге,идеясын түсініп,бағалай білуге баулу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жинақтау,мәнерлеп оқу, баяндау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар,тірек сызба,сурет т.б.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

1909 жылы Петербургте М. Дулатовтың "Оян, қазақ!" атты өлеңдер жинағы жарық көреді.

Өзінің алғашқы өлеңдерінен бастап туған халқының тағдырындағы қиындықтар мен ауыртпалықтардың сырына үңіліп, оның әлеуметтік тамырын әшкерелеуді мақсат еткен ақын Міржақьш "Оян, қазақ!" атты тұңғыш өлеңдер жинағьн мынандай өлең жолдарымен бастайды:

Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,

Өткізбей қараңғыда бекер жасты.

Жер кeттi, дін нашарлап, хал һарам боп,

Қазағым, енді жату жарамас- ты.

Ресей патшасының отарлау саясаты, қазақ жұртының хал-жағдайы, өнер-білімнің аздығы, басқа да түрлі қacipeттep осы төрт жолға сыйып тұрған секілді. Онын үстіне бұл жолдарды Міржақып шығармашылығының өне бойына тартылған темірқазық, идеяның басты бағдардың көрінісі деуге де болады. Ақын үшін халқының өмірін жырлаудан асқан мәртебелі тақырып жоқ. Көп өлеңдерінде ол қазақ елінің ауыртпалықтағы, отарлық езгідегі жағдайын баяндай келіп, елдің мүддесіне қызмет ету-әpбip азаматтың парызы деген тұжырым жасайды.

Кітаппен жұмыс: Ақын өлеңдерін мәнерлеп оқып, құрылысына қарай талдау жасайды.

3 4 5

Қазағым,// көрмегенің //әлі алдыңда 1 шумақ

Боларсың// көне берсең// мұнан жаман. 4 тармақ

Босында //аяқ-қолың// қимылдап қал, 12 бунақ

Бір күнде// тыпырлауға// келмес шамаң,. 12 буынды

М.Дулатовтың қандай шығармаларын білесіңдер?
«Оян қазақ» шығармасы не себепті қоғамда ерекше әсер қалдырып,неліктен елді дүр сілкіндірді?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Міржақып Дулатовтың шығармаларын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаев

Сабақтың мақсаты:

а) Мағжан Жұмабаевтың өмір жолын, өлеңінің негізгі идеясын таныту;

ә) оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып тақырып бойынша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру;

б) өршіл де өжет,жігерлі болуды талап ету,үйрету;

Сабақтың түрі: жаңа оқу материалын меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,топтау , салыстыру т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, деңгейлік тапсырмалар жазылған жайма қағаз т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысының бүгінде өз есімімен аталатын ауылында орташа ғана дәулеті бар отбасында дүниеге келеді. Әуелі ауыл молдасынан, содан соң ауылдағы мұғалімнен оқып, сауатын ашады. 1905-1910 жылдары Қызылжар (Петропавл) қаласындағы медреседе оқиды. Медреседе бірқатар шығыс тілдерінен дәріс алады, шығыс ақындарының. жырларымен танысады. Өзі де әдебиетпен шұғылданады. 1910 жылдың күзінде Уфаға келіп, осындағы Ғалия медресесіне түсіп білімін молайтады. 1913-1917 жылдары Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқиды.

Омбыдан елге қайтып келіп, айналасында болып жатқан қоғамдық жұмыстарға араласады. 1917 жылдың көктемінде Ақмола облыстық халық ағарту бөліміне қызметке кіреді. Алаш партиясының жұмысына араласады. Ақмола губерниялық "Бостандық туы" газетінде жұмыс істейді. 1922 жылы Ташкентке келіп, сондағы "Ақ жол" газетінің редакциясына кіреді.

1923-1926 жылдары Мәскеудегі әдебиет-көркемөнер институтында оқиды. 1927 жылы елге оралып, оқытушылықпен айналысады. Бірақ көп ұзамай Мәскеуде оқып жүргенде "Алқа" ұйымын ұйымдастырғаны үшін тұтқындалып, он жылға сотталады. 1936 жылы тұтқыннан босап, еңбек жолына қайта оралысымен, 1937 жылдың аяғында ұсталып, 1938 жылы "халық жауы" деген жаламен ату жазасына кесіледі.

Топтастыру стратегиясы:

өлеңдері поэмалары

аудармалары ғылыми жұмыстары

мақаласы әңгімесі

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

Білімді бағалау:Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың өмірбаянын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Жүсіпбектің «Ақбілек» романы.

(ХІ сынып.Көркем шығарманы талдау сабағы)

Сабақтың мақсаты:Ақбілек образының қайшылықты тағдырының психологиялық образ дәрежесіне көтерілуін,сондай-ақ бейнеттен,қорлықтан құтылған,»күнәдән» тазарған Ақбілектің психологиялық жан сезімін ұғындыру;адам мен табиғат,өмір мен өлім арасындағы табиғи заңдылықты басты кейіпкер басына түскен ауыртпалықпен байланыстыра түсіндіру (психологиялық параллелизм(.

Әдістмелік мақсаты: көркем шығарманы талдауды үйрету,сол арқылы талдауды үйрету,сол арқылы өмірді таныту;өмірге көзқарасын қалыптастыру,мінез-құлқына ықпал ету.

Сабақ көрнекілігі: Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы,романнан үзіндіні магнитофоннан тыңдату,тірек схемасы.

Сабақ барысы.

І. «Ақбілек» романын бастамас бұрын өткен тақырыптар бойынша шегініс жасап көрейік.Бұл романды талдау барысында қажет болады.

Сұрақ:Жүсіпбек Аймауытов кім?Мағжан,Ахмет,Сәкен,Міржақыптар кім? Олардың қызметінің қай жағы басым?

Біз бұл тұлғаларды әдебиет саласына қатысы болғандықтан шығармашылықтары тұрғысынан қарастырамыз,олар ақын,жазушы ретінде танылумен қатар,көрнекті қоғам қайраткерлері,саясаткерлер,өз уақыттарындағы үкімет басында қызмет еткендер.

Сұрақ: 1. Ж.Аймауытовтың саяси көзқарасы қалай қалыптасты? Репрессияға ұшыраған Жүсіпбекке қандай айып тағылған еді?

ІІ.Жаңа сабақты түсіндіру.

«Ақбілек» - қазақ әдебиетіндегі ең алғашқы реалистік проза талаптарына,жанрдың еуропалық шарттарына жауап беретін толыққанды көркем,бастан-аяқ салиқалы,сабырлы,ұстамды проза үлгісі ретінде жазылған реалистік роман.Қазақ әдебиетінде реалистік роман ұстанымдарын алғаш меңгерген қаламгерлердің бірі - Жүсіпбек.

«Ақбілек» романы Аймауытов шығармашылығының шыққан биігі деуге болады.жазылғанына 60 жылдан асқан осы роман бүгін ғана жазылып,әлі сиясы да кеуіп үлгермегендей әсер қалдыратындығына қайран қаласың.Сыңғырлаған күмістей тап-таза шебер тіл бірден үйіріп әкетіп,еріксіз тәнті етеді.Ол стиль,композиция тәрізді көркемдік құралдарға ерекше көңіл бөлді.Еуропа,орыс әдебиетіндегі бейне жасау,мінездерді даралау дәстүрлерін еркін пайдаланды.Жазушының бар таланты биік қырынан көрінеді.

Жазушы бұрын сыры жұртқа айтылған тақырып емес,соны,мүлде тың,тіпті сирек оқиғаларады романға арқау еткен.Тақырыбы - әлеуметтік тартыстар,тап күресі,ел мойнына түскен салмақ және адамдардың тағдыры.Бұл - психологиялық роман,мұнда түрлі адамдардың психологиялық ерекшеліктерін көрсететін мінез-құлық,болмыс-бітім кеңістігі бар.

Сұрақ:Натурализм дегеніміз не?

Натурализм XVIII ғасырдың ІІ жартысында Францияда пайда болған.Натурализм - талдау,анализ жасау деген сөз,мұнда адамның өмірін сынақтан,эксперименттен өткізу арқылы оның мінез-құлқындағы,ой-санасындағы қайшылықтарды шешу,қалтарыстарын таныту ниеті байқалады.Бұл бағыттың негізін салған - белгілі жазушы Эмиль Золя Натурализмнің ерекшеліктері

Кейіпкердің ғұмыры түрлі сынақтан өтеді.Сол сынақтан өту кезіндегі кейіпкердің бойында болатын психологиялық өзгерістерді бақылау идеясы.
Өмір мен өлімнің күресі немесе тіршілік үшін күрес.
Табиғат аңдылықтары мен қоғам заңдылықтарын қатар суреттеу.

«Ақбілек» романын ашқан кезде тамаша табиғатымен Алтай туы ққарсы алады (кітаптан үзінді ...)

Біз осылай табиғатты тамашалап,мамыражай отырғанымызда ойламаған жерден оқыс оқиға,Ақбілектің әкесі Мамырбайдың аулына кіріа кеттік.

а) Ақбілектің көзінің тартуы нені аңғартады?

ә) Шұбап келе жатқан 4 атты кімдер болып шықты?

б) Келген салт аттылар бірден Мамырбайдың үйіне келуінен нені аңғардыңдар?

2.Ақбілек шұңқырда жатыр.Ақтар іздеп жүр.Анасының өлімі.Романда кездескен бірнеше қайғылы оқиғалар Ақбілектің көз алдынан өтті.

а) Ананың балаға деген махаббаты қандай оқиғамен байланысты көрінеді?

ә) Ақбілектің шұңқырда екенін кім білді?

б) «Қызын бүркітше бүріп жатқан 2 орысты анасы екпінмен келіп итеріп тастап,балапанын басқан ана құстай аласын бас салды» деген көріністің аяғы немен тынды?

в) Қазақтың бас араздығынан кек туатыны қай көрініс арқылы сипатталған?

3.Ақбілек ақтардың қолында.Ақбілекке таласып,жас жігіт мерт болады.Ақбілектің денесі түршігіп кетті.Романда бірінші өлімнің денесі суымай жатып,екінші өлімге кездестік.

4.Қарамұрт офицер 14 жасар Ақбілектің өміріне дақ түсірді.

а) Ақбілектің көрген зәбірін,арының аяқ асты болуын қай көріністер арқылы байқаймыз?

ә) Ақбілекке екі офицердің таласуы,Қарамұрттың жирен офицерді дуэльде атып өлтіруінің себебі неде?

5.Қарамұрт қоштасарда Ақбілекті атқалы тұр.Ақбілекке өлім қаупі төніп тұр.

Сұрақ : а) Өлім - суық сөз. Шығармада ол қандай образбен шендестіріледі?

ә) Ақбілектің өлімге қарсы әрекеті.

б) Оқиға барысында Қарамұрт офицер қай қырынан байқалады?

Ақбілектің азаппен өткізген түні.Табиғат көрінісі мен адам әрекетінің,көңіл-күйінің қатар суреттелуі,хикаяның психологиялық саралаумен берілуі.(Магнитофоннан үзінді)

«Ақбілектің жанын жынның ойнағындай ойрандап кеткен озбыр омырау,өксікті күндер орыс мінген аттардың аяғымен бірге алыстап бара жатты.

6. Ақбілек тауда жалғыз.Елестетіп көріңіздерші.қою қараңғылық.Түн.Су арқырап ағып жатыр.Жел гуілдеп тұр.Жапырақтар тынымсыз сыбдырлауда.Кенет ұлыған қасқырлар даусы естілді.Олар бірте-бірте жақындап,Ақбілекті қоршап алды.

Қасқыр ненің елгісі?

Ақбілекті озбырлардың,қатыгездердің тобы қоршап алды.Сол топпен Ақбілек жалғыз күресуі керек.Ақбілекті олар талап жеп қоюы мүмкін еді.Егер де Ақбілек кенет аяқ астынан жылт еткен шоқты көрмесе.

Жылт еткен шоқ оқиғаны қалай өзгертті?

Шоқ ненің рәмізі деп ойлайсыз?

Ақбілек жолға шығады.оған диуана Ескендір кездеседі.Диуана Ескендір Ақбілекке қандай көмек берді?
Ақбілекті ағасы ауылға алып бара жатыр.Ақбілек неге мұңаяды? Қуану керек емес пе? ОЛ неге өз-өзіне ажал тілеп,өлім шақырып келе жатыр?Ақбілектің басындағы «бұлт» енді қоюлана түсті.

«. . . . бұрынғы кіршіксіз аппақ кеудесіне енді қара құзғын ұя салып кеткен тәрізді.Осы арам денеммен,арам аузыммен әкемнің иманды жүзіне қалай жақындаймын?Ойбай-ау! Менің күйеім ше?» деген жолдардағы қазақ қыздарының ар-ұжданы туралы не айтасыз?

Ақбілектің басына түскен қайғының мәні неде?

10. Ақбілек ауылға барды.Әкесі арасындағы қарым-қатынас.Медеуі - Бенкболат,Ұрқия.

Әкесінің өзгерісі мен салқындығы арқылы нені аңғартпақ?

Автор Ұрқия мен Ақбілектің жасырын сырын қандай мақсатта пайдаланған?

11.Өгей шеше.

Өгей шешенің тепкісін қандай суреттер арқылы сипаттаған?

12.Түс көру.

13.Азапты күндер.Жүкті екенін сезу.

14.Әкесінің қуып шығуы.

15.Босану сәті.

16.Қалаға келу.

17.Семей,Омбы,Ақмоладағы оқу.

18.Ақбала - Ақбілек - Балташ.

Ақбілектің Ақбаламен махаббаты.Оның сәтсіздікке ұшырау себебі неде?

Ақбілек ауылда.

Ақбілектің елге оралуы,ағасы мен жеңгесінің қарсы алуы қалай суреттеледі?

Ақбілектің Бекболат ауылына соғуы,Бекболатты пішіні Ақбілек арқылы сипатталуы неліктен?

Ақбілектің жеңісі, «тазару,жаңару» кезеңі.

Автор әке аузына «Ақбілек жат,өнерлі! Ол енді ақсақалдың ғана баласы емес,көптіңбаласы.Енді ақсақал именеді» деген сөз салу арқылы нені айтқысы келіп тұр?

« Ақбілек» натурализм үлгісінде жазылған роман

Өмір мен өлім

СынақЖазушы көздеген мақсатты дәл табу үшін осындай алгоритмдеу амалын қолдану,ойландыру әрекетін дұрыс ұйымдастыру,өз пайымдау-түсінігін қалыптастырып,оны айтқызу көп нәтиже берері сөзсіз.Оқушы мәтінді тек жай ғана оқып қоюмен шектелмей,оған өз дүниетанымы,көзқарасы тұрғысынан баға беру арқылы материалды игеруді жетілдіре түседі,әрі өзін-өзі зияткерлік жағынан дамыту,белгілі бір құбылысқа деген субьективті қарым-қатынасын қалыптастыруды жүзеге асырады.Осындай жазушы стилін меңгергеннен соң оқушылардың танымдарын дамыту үшін пікір жарыстырып,ой-түйіндерін ұйымдатырып,жауаптарын жинақтау орынды.

Табиғат пен адам



Ақбілек трагедиясы Ақбілек көңілінің тазаруы

 

Анасынан айрылуы Ақбілек ауылда

 

Ақтар қолында Балташқа қосылу

 

Қасқырлар қамауында Ақмолада

 

Әке ызғары Омбыда

 

Өгей шеше Семейде

 

Жүкті болуы Қалаға кетуі



Бекболаттан күдер үзуі



Босануы

Міне,балалар,романды оқып аяқтадық.Шығрманың шарықтау шегі қай жерде биігіне жетеді деп ойлайсыз? Қай тұстры сіздерді әр түрлі күйге салды: қуантты,ренжітті,күлдірді,жылатты,толғандырды,ойландырды.

Роман несімен ұнады немесе неге ұнамады? Бұл - қиын сауал.Алдымен осы сауалға жауап берер оқырманның әдеби сауаты қандай дәрежеде,сұлулық сезімі қандай,эстетикалық талғамы қандай,эстетикалық талғамы қандай? Әлгі оқиғаның байыбына бара ала ма? Ол үшін мына 5 түрлі сұраққа жауап іздеп табу керек.

1.Қандай оқиға болды? (Тақырыбы,идеясы)

2.Қалай өрбіді? (Сюжеті мен композициясы)

3.Кімдердің басындағы хикая? (Шығармадағы тип,характер)

4.Оқиғаның баяндалуы қалай? (Жазушы тілі,стилі)

5.Оқиға автордың жеке көзқарасы? (Суреткердің дүниетанымы).

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: Мағжан лирикасындағы ақынның өз бейнесі

Сабақтың мақсаты: білімділік - Мағжан Жұмабаев шығармаларын оқыта отырып,өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу,ақынның өз бейнесін таныту жолын меңгерту;дамытушылық - оқушылардың өз ойын айта білуге,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;тәрбиелік - ақынның бейнесі арқылы ұлтжандылыққа,елін,жерін,туған отбасын сүюге тәрбиелеу.

Көрнекілік: Мағжан Жұмабаевтың портреті,ақын туралы жинақталған материал бүктемесі,үлестірмелі кестелер.

Сабақтың түрі: ізденіс сабағы.

Сабақтың әдісі:Қанипа Бітібаева технологиясы (топтық жұмыс,зерттеу(.

Пәнаралық байланыс: тарих.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу,түгендеу.Сабаққа әзірлік жұмысын ұйымдастыру,мақсатын түсіндіру,оқушыларды топқа бөлу.

ІІ.Өткен тақырыппен байланыстыра отырып үй жұмысын тексеру. «Кубизм» әдісімен мынадай сұрақтарға жауап алынды.

Мағжанның өмірі қандай жерлерде,қай жылдары өтті?
Мағжанның ата-анасы мен бауырларының аты-жөні кімдер?
Мағжанның лирикасының тақырыптары қалай бөлінеді?
Мағжан қандай тілдерді жетік меңгерген?
Европалық және орыс әдебиетінің қандай ірі тұлғаларын Мағжан арқылы білесің?

ІІІ.Жаңа сабақ.

Суреткер шығармашылығы-оның автопортреті.Ақынның өлеңінен айна-қатесіз оның өзі танылады.Мағжан поэзиясындағы лирикалық кейіпкер - ақынның өзі.

«Ізденіс тенденциясы» сәті.

Ақынның үш өлеңі негізінде 3 топ болып бөлінеді: 1-топ «Сүйемін» өлеңі;2-топ «сағындым» өлеңі; 3-топ «сен сұлу» өлеңі.

Үш топтан шыққан оқушылар ақынның өлеңдерін жатқа айтып,тақтаға тірек-сызба арқылы ой-толғам жасайды.

айдын көлімді анамды жер гүл май бу

елді түн ай

сайран жерімді Сарыарқаны күн жел су сен

Осы үш топтан шыққан оқушылар ақынның өз ойларын ортаға салады.

Мағжан - өлеңдерінде барлық тақырыптарды қамтыған ақын.оның лирикалық кейіпкерлері елі,жері,ата-анасы,сүйген жары,тау-тасы,орман-даласы,қазақ азаматы,ұлты, т.б. болып кете береді.

Мағжан үшін бай-кедей деген ұғым жоқ.Оның жүрегінде тек ұлт қана бар.Ол ұлты - қазақ елі.Ақынның қай өлеңін алсаң да,ақынның өз бейнесі «менмұндалап» көрініп тұрады. «Көбелек» деген өлеңін мысалға алайық.

Отқа ұшар көбелек

Қарамай сорлы алды-артын.

Ойына кіріп шықпайды

Күйдірер деп от-жалын, - деген жолдардан ақынның анық сөзі,сол кезеңдегі өмір сүріп отырған қазақ елі көрінеді.

«жазғы жолда» өлеңінде ақын:

Төрт жағы дала,жер де көк,

Дала өлік,жоқ бір от ...

Жер де жатыр тұншығып ... деп көзіне жас келеді Ақынның айтып отырғаны белгілі - қазағы.Сардалада мәдениет сәулесінен аулақ,табиғаттың тілсіз апатына құрбан болған,тұншығып жатқан қазағы.

IV. «Талдау - табыс кілті».Жаңа сабақты меңгеру.

ҚАЗАҚ - ҰЛТ - МАҒЖАН. Осы үш таған арқылы біз ақынның лирикалық кейіпкерін танимыз.

1-топ оқушысы «Қазақ» туралы мәлімет береді. 2-топ оқушысы «Ұлт» жайлы түсінік-пайымын байланыстыра айтып береді.

3-топ оқушысы Мағжанның өлеңдерінен үзінділер оқи отырып суреттеулер жасайды.

V. «Өзіндік ізденіс - білім негізі». Бекіту.

Үш топты оқушыларынан бір-бірден шығып,үлестірмелі кестеде берілген тапсырманы орындайды.

Тапсырмалар

1.Мағжанның өзің қалаған бір өлеңінің құрылысын талдап көрсет.

2.Мағжан өлеңдерінде қандай троптар пайдаланылады? Мысал келтір.

3.Мағжанның үлгісімен өлең жазу.

VI.Үйге тапсырма.

Мағжанның қай өлеңдерінің шумақтары екенін анықтау.

1.Күш кеміді,Айбынды ту құлады.

2.Күнбатысты шаң басқан.

3.Күннен туған баламын,

Жарқыраймын, жанамын.

VII. Сабақты қорытындылау. Мағжанның лирикасы жайлы қысқаша пікір жазу.

VIII.Бағалау. Топтық бағалау парағымен бағаланады.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Cабақтың тақырыбы: «Қамар Сұлу» романындағы Қамар бейнесі

Сабақтың мақсаты: білімділік - Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстары,деңгейлік тапсырмалар арқылы пікірталас ұйымдастыру,ой түйінін кейіпкерлер арқылы дәлелдеу; тәрбиелік - оқушыларды адами қасиеттерге баулу,автор көтерген әлеуметтік проблемалар арқылы азаматтық түсініктерін тереңдету,әйел адамды құрметтеу сезімін жетілдіруге тәрбиелеу; дамытушылық - әр оқушының өзіндік қиялына ерік бере отырып өзінше ой түюге баулу,тақырыптас шығармаларды салыстыра отырып оқуды дамыту шығармашылық жұмыс арқылы таным түсініктерін дамыту,сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыру,өз бетімен ізденуге баулу.

Әдісі: конструкциялау технолгиясы «Қ.Бітібаева),әр түрлі тапсырмалар,Б.Блум жүйесі бойынша анализсинтез,Венн диаграммасы арқылы образдарды талдау,логикалық модель арқылы шығарманың қорытындысын жасау,сұрақ-жауап.

Көрнекілік: шығармалар жинағы,хрестоматия,тірек кестесі,оқулық,сабақтың тақырыбы,эпиграфы жазылған плакат,тақта.

Сабақтың барысы.Ұйымдастыру кезеңі.

Жаңа сабақ.

Сұлтанмахмұт Торайғыров - ХХ ғасыр басында қазақ әдебиетінде өзіндік із қалдырған көрнекті демократ ағартушылардың бірі.Біз өздеріңізбен бүгінгі сабақта Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстарын жүргіземіз.Қай дәуірде,қай қоғамда өмір сүрсе де әйел өмір тірегі,қоғамның қозғаушы күші,ұрпақ тәрбиелеуші екендігін жоққа шығара алмаймыз.Феодалдық қоғамда өмір сүріп қалың мал құрбанына шалдыққан жүздеген қыздар мен әйелдердің көз жасы өздерің оқыған романдардың негізгі өзегі болды.Сондықтан біз бүгінгі сабақта сіздермен әйел тағдыры,оның сипаты,жан және тән жарасы жөнінде ой толғаймыз.

І топ. Сарапшылар тобы. 1. «Қамар сұлу» романының тақырыбы.

2. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

3. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы).

4.Б.Блум жүйесі бойынша анализ-синтез жасау.

Анализ.1.Ғашықтар әні: Қамар мен Ахметтің бір-біріне ғашық болуы. 2.Теңсіздіктің зардабы.

а) Ахметтің кетуі ә) Қамарды Жорға Нұрымға атастыру б) Омар мен Қасеннің қарсылығы в) Қалтан қажы мен Оспан бидің әрекеттері г) Қамардың сырқаты ғ) Надан молданың кесірі д) соңғы кездесу е) Ахметтің кегі ж) жастардың ажалы.

Синтез. Кейіпкерлердің іс-әрекетіне байланысты топтастыру.

Қамар Ахмет

Ғашықтар әні

Заман заңынан «Қамар сұлу» Үстем Жорға Нұрым

Аса алмағандар романы тап Қалтан қажы,

өкілдері Оспан би

Әкесі Омар Бақсы-балгерлікті,

Ағасы Қасен. надандықты әшкерелеу

ІІ топ.Зерттеушілер тобы.

Өткен тақырыптас шығармалардың басты кейіпкерлерін «М.Дулатов «Бақытсыз Жамал», С.Көбеев «Қалың мал», С.Торайғыров «Қамар сұлу» Венн диаграммасы арқылы салыстыру.

Венн диаграммасы бойынша салыстырмалы мінездеме:

Ұқсастықтары: 1) үшеуі де 15-16-дағы жас қыздар; 2) үшеуі де малға сатылған; 3) үшеуі де көрікті; 4)үшеуі де өз бақыты үшін күресе білетін қыздар.

Сабақтың қорытындысы. «Ой шабуылы».

Бақыт дегеніміз не? Қалай күресуге болады?

қоғам көрікті,ақылды,

қайраткері ұстамды,төзімді

ержүрек,батыр Қазақ әйелі оқыған,көзі ашық,білімді

ер азаматтың ақылшысы отбасының тірегі,бала тәрбиесіне жауапты

Бүгінгі сабағымыздың «Адамдық негізі - әйел» деген эпиграфын көз жеткізіп талдай алдық па? Эпиграф жайлы пікірлеріңіз.

Үйге тапсырма: «Адамдық негізі - әйел» тақырыбында шығарма жазу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ

Сабақтың мақсаты : Ж.Аймауытов шығармаларын оқыта отырып,өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу,ақынның өз бейнесін таныту жолын меңгерту;

дамытушылық - оқушылардың өз ойын айта білуге,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;

тәрбиелік - ақынның бейнесі арқылы ұлтжандылыққа,елін,жерін,туған отбасын сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : ізденіс сабағы

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Он бес жасына дейін туған ауылында болған ол әуелі ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Бұдан кейін де әр түрлі молдалардың алдын көріп, ескіше едәуір білім жинайды. Соның нәтижесінде ауыл арасында өзі де азды-көпті молдалық құрады. 1907 жылы молдалықты тастап, Баянауылға барып орыс-қазақ мектебіне түседі. 1911 жылы Павлодардағы екі сыныпты орыс-қазақ мектебіне түсіп, оқуын жалғастырады. 1914-1919 жылдары Семейдегі мұғалімдер семинариясында оқиды. Семейде жүріп алаш қозғалысына қатысады," Абай" журналын шығаруға ат салысады.

1919 жылдан бастап Жүсіпбек Семейде, Павлодарда кеңес өкіметінің жұмыстарына араласады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, "Қазақ тілі" газетінің редакторы болады. 1922-1924 жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалімі болады. 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын "Ақ жол" газетінің редакциясында істейді. 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық техникумға директор болады. Ара-арасында әр түрлі саяси жұмыстарға араласады. 1929 жылы жазықсыз тұтқынға алынып, "халық жауы" деген жаламен 1931 жылы өлім жазасына кесіледі.

Кітаппен жұмыс: Ж.Аймауытовтың шығармаларын оқып талдайды.

1.Ж.Аймауытов жайлы не білесіңдер?

2.Ж.Аймауытов шығармалары кеңестік дәуірде жарыққа шықпады. Бұған не себеп болды деп ойлайсыңдар?

3. Ж.Аймауытов М.Әуезовпен бірлесіп семей қаласында қандай журнал шығарды?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ж.Аймауытов өмірбаянын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Ж.Аймауытовтың шығармашылық мұрасы

дамытушылық - оқушылардың өз ойын айта білуге,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;

тәрбиелік - ақынның бейнесі арқылы ұлтжандылыққа,елін,жерін,туған отбасын сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : ізденіс сабағы

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,тірек сызбалар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сан қырлы талант иесі Жүсіпбек Аймауытовтың артында қалған шығармашылық мұрасы аса бай. Оның ішінде көптеген өлеңдер, "Қартқожа", "Ақбілек" романдары, "Күнікейдің жазығы" хикаяты мен "Әнші" секілді бірқатар көркем әңгімелері, "Рәбиға", "Мансапқорлар", "Қанапия мен Шәрбану", "Ел қорғаны", "Шернияз" пьесалары, "Нұр күйі" поэмасы, сондай-ақ бірсыпыра сын мақалалар мен аудармалары бар. Газет беттерінде жарияланған публицистикалық мақалаларының өзі бір төбе.

Жүсіпбек шығармашылығы әуел баста өлең жазудан басталады. Өзінің деректері бойынша ол тұңғыш өлеңін 13 жасында жазған. Оның ақындық жүрегінен туған "Жазушыларға", "Неғып отыр?", "Ах-ха-ха-хау", "Ұран", "Еңбекшілер ұраны" секілді өлеңдері мен "Нұр күйі" поэмасында ақын бұрынғы өмірдің келеңсіз жақтары мен өз дәуірінің көріністерін ақындық сезімталдықпен жырлайды. Ол құбылыстарды жанды да нанымды суреттер арқылы көрсетуге ұмтылады. Мәселен, "Көшу" өлеңінде қазақ ауылындағы көш суреттері, көштің сән-салтанаты көрінсе, "Ұршық" өлеңіндегі ұршық иірген кемпірдің монологы арқылы қарапайым өмір көрінісі бейнеленеді.

"Нұр күйі" поэмасы 1929 жылы Қызылордада жеке кітап болып басылады. Онда адамның көңіл күйі, қуанышы мен мұңы жырланады. Поэма жастарды өмірді сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.

Жүсіпбек Аймауытовтың әдеби мұрасының ең салмақты саласы - прозалық шығармалар. Кішігірім әңгімелерден бастап жазушы қаламынан "Қартқожа", "Ақбілек" романдары туды.

Кітаппен жұмыс: Ж.Аймауытовтың шығармаларын оқып талдайды.

Семантикалық картаны толтырады.

романдары

әңгімелері

повесі

пьесалары

1. «Ж үсіпбек Аймауытов -аудармашы» деген тақырыпта не ойларың бар?

2.Ж.Аймауытов шығармалары кеңестік дәуірде жарыққа шықпады. Бұған не себеп болды деп ойлайсыңдар?

3. Егемен ел әдебиеті үшін Жүсіпбектің қалдырған мұрасының құндылығы қандай?

Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ж.Аймауытов шығармаларын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы: «Қалың мал» романы

Сабақтың мақсаты: оқушының роман туралы түсінігін кеңейту,ой жинақтау,тәрбиелік мәнін ашу,оқушыны өз ойын айтуға,еркін сөйлеуге баулу.

Көрнекілігі: таблицалар,суреттер,кубик.

І.Ұйымдастыру.(Сабақ компьютермен өткізіледі.)

ІІ. Кіріспе сөзі: 1.Мұғалімнің сөзі. 2. Шығарманың құрылымын талдау:

А) Шығарманың басталуы Ә) Оқиғаның дамуы Б) Оқиғаның шиеленісуі

В) Оқиғаның шарықтау шегі Г) Оқиғаның шешімі.

Оқушылар баяндайды,талдайды.

ІІІ. Оқушыларға арнайы дәптерлер үлестіріледі.Әр оқушы тапсырмалармен жұмыс жүргізіп баяндайды.

Тапсырма.Қызығушылықты ояту.

«Топтастыру стратегиясы»

Тапсырма

Тапсырма жауабын толтыр

Әдіс-тәсіл

1) «Қалың мал» романына ұқсас қандай жыр, романдарды білесің?

Өткен материалдарды еске түсіріп,қорытындысын айту.

Семантикалық картаны толтыр.

Оқиға шешімі

Сүйген жар төркіндетіп келе жатып батырдан мерт болады.

Сүйген жарды қара күш иесі қанжар салып өлтірді

Екі жас ат құйрығына байланып өлтірілді.

Боранды күні қыз өліп, қалтасынан хат табылды.

Сүйгенімен бақытты ғұмыр кешті.

Шығармалар

Еңлік-Кебек

Қозы Көрпеш-Баян сұлу

Қалың мал

Қалқаман- Мамыр

Бақытсыз Жамал

Мағынаны ажырату. «Кубизм стратегиясы»

Тапсырма

Әдіс-тәсіл

Тапсырма жауабын толтыр

А) Суреттеп беріңіз

Образ жүйесін талда,басты кейіпкерлерді суреттеп беріңіз.

Ғайша

Қожаш

Итбай

Тұрлығұл

Ә) Салыстырыңыз. Венн диаграммасын толтыр.

Б)Зерттеңіз

Тест жұмысын белгілеңіз

І. «Қалың мал» шығармасы қандай үлгіде жазылған?

1. Драма. 2. Проза 3.Поэзия.

ІІ. «Е,Құдай! Менің де тілегімді беріп,байға қолымды жеткізетін күнің бар екен!». Шығармадағы кімнің сөзі? 1. Тұрлығұл. 2. Итбай 3. Байғазы.

ІІІ. «Қалың мал» романы қай жылы басылды? 1.1910ж. 2.1909ж. 3. 1973ж.

IV. Тұрлығұлға Ғайшаны ұсынған кім? 1. Итбай-Айсұлу 2. Байғазы-Құреке 3. Әбіш-Қожаш

V.Ғайшаның анасы кім? 1. Жібек 2. Шолпан 3.Ақсұлу

В) Қолданыңыз.Мәтіннен алған үзіндіні рөлде ойнап бер.

Г) Табыңыз

Романда қолданылған мақал-мәтелді тап

Мақал-мәтелді жазыңыз

Ғ) Талқылаңыз

Пікір айтыңыз

Пікір жазыңыз

Ғайшаны Тұрлығұлға берген Итбай қылығына не дер едің?
Сен Итбай орнында болсаң,қандай шешім қабылдар едің?
Ғайша тағдырына кім кінәлі?

Ойтолғаныс сатысы.

Шығармадан алған әсерім (эссе жазу)
Өнерге әркімнің-ақ бар таласы
Өлең шығару.

IV. Сабақты қорыту. Мұғалім сөзі.Шығарманы бүгінгі күнмен байланыстыра отырып сөзжұмбақ шешкізу.

V. Үйге тапсырма беру.

VI. Оқушыларды бағалау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 10

Cабақтың тақырыбы: Қазақтың бас ақыны

Сабақтың мақсаты: 1) Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылық жолын,Абай шығармаларының өзіндік ерекшелігі,пікірлерінің құндылығы,ондағы дәстүр мен жаңашылдық жайлы білімдерін қалыптастыру; 2) шығармашылықпен жұмыс істеуге,оқып-білуге ынталандыру,ойлау қабілетін,сөйлеу мәдениетін жетілдіру; 3) ұлтжанды болуға,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке,табиғатты сүюге, адамгершілікке,өз Отанының патриоты болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың типі: білімді тиянақтау.

Әдіс-тәсілдері: іздену,баяндау,сұрақ-жауап.

Көрнекіліктер: Абайдың суреті,әдеби кітаптар,қосымша материалдар,электронды оқулық,Абай туралы зерттеу еңбектер,Абайдың бабалары мен балаларына арналған кесте,әдістемелік оқулықтар.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, география, музыка, тарих.

Сабақ барысы.

Ұйымдастыру кезеңі;
Үй тапсырмасын сұрау;
Үй тапсырмасын қорыту;
Жаңа сабақ.

Қазақтың бас ақыны

Абай Құнанбаев 1845-ші жылы Семей облыы,Абай ауданында дүниеге келген. Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты,Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос,Қайдос,Жігітек есімді үш ұрпақ тарайды.Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір ру болып кеткен.Айдостың Айпара деген әйелінен: Ырғызбай,Көтібақ,Топай,Торғай деген төрт ұл туады.Ырғызбайдан: Үркер,Мырзатай,Жортар,Өскенбай тарайды.Өскенбайдың әйелі Зереден: Құнанбай туады.Құнанбай төрт әйелі болған адам.Оның бәйбішесі Күңкеден: Құдайберді,інісі Құттымұхамбетке айттырылып,қалыңдық кезінде жесір қалған соң,өзі алған екінші әйелі Ұлжаннан - Тәңірберген (Тәкежан),Ибрахим (Абай),Ысқақ,Оспан,үшінші әйелі Айғыздан - Халиулла,Ысмағұл туады.

Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғанымнан ұрпақ жоқ.Абайдың «Атадан алтау,анадан төртеу едім» дейтіні осыдан.Болашақ ақын сабырлы мінезімен,кеңпейілімен ел анасы атанған кәрі әжесі - зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп өсті.Абай әуелі Ғабитхан деген молдадан сауатын ашады.Он жасқа толған соң үш жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды.Ол медреседе араб,парсы тілдеріне негізінен дін сабағы жүргізілетін еді.Ол енді дін оқуын місе тұтпай,білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады.Сөйтіп,көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен,араб,иран,шағатай тілінде жазылған ертегі,дастан,қиссалармен танысады.шығыстың Низами,Науаи,Сағди,Хафис,Сафи сияқты ұлы ғұлама ақындарына бауыр басады.

«Абай лебі,Абай үні,Абай тынысы - заман тынысы,халық үні.Бүгін ол үн - біздің де үнге қосылып,жаңғырып,жаңа өріс алып тұр». Мұхтар Әуезов.

«Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев.Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ даласында біз білетін ақын болған жоқ». Ахмет Байтұрсынұлы.

Сәбит Мұқанов Абайды «Ақыл-ақын» деп биікке көтерді.

Абайдың бабалары мен балалары

Ырғызбай

Өскенбай

Зере

Құттымұхамбет Құнанбай Тайбала

Күңке Ұлжан Айғыз Нұрғаным

Құдайберді Тәңірберді Қалиулла

Абай Смағұл

Оспан

Ысқақ

Дәметкен Ділдә Еркежан Әйгерім

Омар Ақылбай Тұрагүл

Шәке Күлбадан Мекаил

Мұртаза Әкімбай Зекаил

Шәкәрім Әбдірахман Кенже

Гафур Мағауия Рахила

Бердеш Райхан

Зият Баязит Уәсила Әлімқұл Қалиман

Ахат Махфура Сағадат Зұбаир

Гүлнар Құтайба Рухия Ақыш

Жағыпар Пәкизат Жабрахил

Кәмилә Әубәкір Мекен

Исраил

Ғазел Бағыпұр Нәзипа

Ишан Айдар Кәсира

Данияр Күлзипа

Ал, А.Байтұрсынов болса,Абайды қазақтың бас ақыны етті.

Орыстың сыншысы Белинский: «Орыстың әдебиеті Пушкиннен басталады,орыстың қан тамыры соның поэзиясында ғана соғады», - деген.Ал біздің поэзиямыздың қан тамыры Абайдан бастау алады.

«Өткірдің жүзі,

Кестенің бізі

Өрнегін сендей сала алмас» - деп, өзге өнерден сөз өнерін жоғары қояды.Ұлттың тілі - сол ұлттың айнасы,құралы.Абай ұлттық тілдің сол ұлтқа жат, түсініксіз сөздерден таза болуын талап етіп былай дейді:

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,

Ол - ақынның білімсіз,бейшарасы.

Абайдың музыкалық мұрасын зерттеуде інісі Ысқақтың баласы Архамның үлесі зор.1935-ші жылы латиф Хамиди екеуі реттеп шығарады.1938-ші жылы Уәли Бекенов «Тор жорға», «Май түні» күйлерін нотаға түсіреді.1957-жылы «Желдірмені» Хамза демесіновтың орындауымен қағазға түсіреді.

Ақын саяси қызметі үшін 1870 жылдары Петербургтен Семейге айдалып келген Михаэлиспен,80-жылдары орыс демократтары Н.И.Долгополовпен,А.А.Леонтьевпен танысады.Бұл озық ойлы азаматтардың Абайдың саяси-әлеуметтік көзқарасына игі ықпалы тигені сөзсіз.Бірақ А.Құнанбаев орыс мәдениетімен,демократтық көзқарастарымен осы кісілер арқылы танылды деу ағат айтқандық болар еді.Бұл тұста,М.Әуезов: «Орыстың тілін біліп,орыстың ұлы мәдениетін мол,терең тани бастаған Абай озық ойды бұлардан үйренбейді.Пушкиннің өзінен,Белинский,герцен,Чернышевский,Салтыков-Щедрин,Некрасовтардың өз мұраларын оқып,кең,терең,тәрбие алды», - деп тұжырымдайды.

Абай осылайша Еуропаның гете,Байрон сияқты ақындарын,Спенсер,Спиноза,Льюис,дарвин,Дрепер сынды ғұламаларының туындыларын оқыды.Сөйтіп,М.Әуезовтің сөзімен айтқанда, «1884-жылдары өзінің қырыққа таянғанында ол дүниеден көп мағлұматы бар кісі болды».

5.сабақты бекіту.

1. Ақынның қарасөздері,аудармалары (Ақын поэзиясынан үзінді оқу,мазмұнын ашу)

2. «Ғалым өлмес - қағазда аты қалар».Ақынның мақал-мәтелге,нақылға айналып кеткен сөздерін жатқа айту.

3. «Абай жолы» роман-эпопеясынан үзінді оқу және морфологиялық,синтаксистік,фонетикалық және сөздердің байланысу түрлеріне талдау.

Аудармашы

Ақын

Ағартушы

Суреткер

Азамат-қайраткер

күйші

сазгер

Қарасөздің шебері