Урок на теме 'Үркер'

Әбіш Кекілбаев 1939 жылы 6 желтоқсанда Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Онды ауылында дүниеге келген.

Ол - көрнекті қазақ жазушысы, қоғам және мемлекет қайраткері ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты;

«Құрмет белгісі» орденімен марапатталған.

Алғашқы өлеңдер жинағы «Алтын шуақ» 1962 жылы жарық көрді. Содан бері проза, әдеби сын саласында көптеген жинақтар шығарды. Шығармаларының негізгі арқауы- белгілі бір тарихи жағдай, халық ахуалы, тағдыры, олардың бір-біріне ықпалы, бүгінгі күн тұрғысының берер бағасы.

Негізгі шығармаларының қатарында «Бір шөкім бұлт», «Дала балладалары», «Тырау-тырау тырналар», «Бір уыс топырақ » т.б. бар.

Әйтеке жарып айтады. Қазыбек қазып айтады. Төле тауып айтады. Үш арыс қазақ оларды сөйлетіп қойып, қақаған қаңтарда арқар сорпасын ішкендей бусанып, тал бойы түгел еріп, балбырап отырар еді-ау! Тіпті қаралар дау қаралып, шешілер түйін шешіліп біткесін де, тарағылары келмей үш бидің аузына қарап тамсанып бағар-ды.

Осы жолы да әз Тәукені күллі қазаққа ортақ хан сайлап, сұпы Әжіні күллі қазаққа пір сайлап, жеті жарғының жосығын қабылдаған ұлы жиын аяқталғасын да жиылған жұрт.

• Жұрт: «Ертең елге барғанда айта баралық. Үш би бізге не дейді екен? Соны естіп кеткіміз келеді».

• Тәуке хан: Сонда үш биден не сұрайсыздар?

• Жұрт:

• Үш би бізге ең әуелі заман құлқынан үш ауыз сөз айтсын!

Сонда төбенің басына қамшысын ұстап Төле би:

• О, әлеумет, қалай осы, жылқы біткен көп кісінесіп кеткен жоқ па, әйел біткен көп кісімсініп кеткен жоқ па?

Одан кейін төбеге Қазыбек би көтеріліп, сонау мұнарытқан көкжиекке қарап тұрып:

• Жылқы біткен көп кісінесе, ел шетіне бір дүбір жетейін деп жүргені болмасын, әйелдер көп кісімсінсе, қадірлерінің өтейін деп жүргені болмасын! - дейді.

Әйтеке би қамшысын көкке көтеріп:

• Ел шетіне дүбір жетсе, атыңның жалы панаң болар, көк сауытың - қатын, көк найзаң балаң болар !

Қарақұрым халық үн-түнсіз бастарын шұлғыған-ды.

• Тәуке хан:

• Енді не сұрайсыңдар?

• Жұрт:

• Енді үш биге бізге кәрілік пен жастық қақында не мәслихат қосады екен? - деген жиылған көп.

• Төле би:

• Үй сыртында төбең болса - ерттеулі тұрған атың ғой, ел ішінде қарияң болса - жазулы тұрған хатың ғой.

• Қазыбек би:

• Жалтылдайды екен деп жастықты сөкпе - бәріңнің шыққан тегің сол; қалтылдайды екен деп қарттықты сөкпе - ертеңгі жетер шегің сол!

• Әйтеке би:

• Ар сатып алған атақтан тер сатып алған мал артық, сақалын тосқан кәріден еңбегін тосқан бала артық!

• Тәуке хан:

• Тағы не білгілерің келеді?

• Жұрт:

• Енді бізге үш би: жомарттықтың қандайы жаман, сараңдықтың қандайы жақсы- соны айтсын.

• Төле би:

• Жомарттықта суайттың куәге жомарттығы , молданың дуаға жомарттығы жаман.

• Қазыбек би :

• Жомарттықтың және бір жаман түрі: еркектің жетекке көңілшектігі.

Әйтеке би:

• Дуаға жомарт молда малынан қағылар, куәге жомарт суайт абырой-арынан қағылар, жігіттің көңілшектігі - атының соры, ең жаман жомарттық - уәдеге жомарттық.

• Төле би қамшысын қолына қайта алып.

• Ең жақсы сараңдық: қасын сұрағанда «барға» сараңдық, досың сұрағанда «жоққа сараңдық»

• Қазыбек көп алдына қайта шығып :

• Көрсе қызардың алдында - жарына сараңдық, айналдырған аурудың алдында жаныңа сараңдық лазым.

• Әйтеке би :

• Тамыр мен тамырдың арасында боқшаға сараңдық, дос пен достың арасында бопсаға сараңдық.

Жұрт бұл жолы бір-біріне бас изесіп желпінісіп қалысты.

- Тәуке хан:

- Тағы қояр сұрақтарың бар ма?

• Жұрт:

• Енді үш би бізге ұл мен қыз қақында не айтар екен?

• Төле би :

• Ұл өссе - ұрпақ, қыз өссе - өріс.

• Қазыбек би:

• Ұл бала аптыққаннан өлсін, қыз бала тұншыққаннан өлсін.

• Әйтеке би:

• Дәулетіңнің қадірін ұлың өскенде білерсің, абыройыңның қадірін қызың өскенде білерсің.

• Жұрт:

• Енді үш жорға ерлі-зайыпты екеу туралы бірдеңе айтсын.

• Төле би:

• Жарақтыдан құтқарса - атың мұра, жалғыздықтан құтқарса - қатын мұра.

• Әйтеке би:

• Азынаған айғырды үйірінде көр, аңқылдаған жігітті үйінде көр .

Қарақұрым халық тағы да гу-гулей жөнелді.

• Тәуке хан:

• Енді де сұрақтарың бар ма? .

• Жұрт:

• Үш би бізге енді бізге адам құлқынан үш ауыз сөз айтсын!

Қамшысын алып Төле би қайта ортаға шығып:

• Биікке шықсаң - көңілің ашылар, жақсымен тілдессең - зейінің ашылар.

Қазыбек қамшысын ұстап тұрып:

• Аты жаманның арманы кетер, баласы жаманның дәрмені кетер.

Әйтеке жұртқа қарап:

• Ниеті жаманның иманы кетер, әйелі жаманның мейманы кетер, алланың сүйгені - азан, халықтың сүйгені - қазан. Күлтөбеге жақын ауыл біздікі екен. Жиналған көп әлеумет, жүріп дәм татыңдар!

Бұл жолы жұрт гуілдесіп ала жөнелді.

Жұрт:

• Оу, жамағат, не байқадыңдар? Қазақтың игі жақсысын жиып, батасын алып, исі Алаштың ырыс-несібесін Жанарысқа қалдырп кетсін деп тұр ғой бұл сығыр!

• Қазыбек би:

• Төке, жол үлкеннен, қызмет кішіден деген ғой. Жолымыздан қалмайық! - деп төбе басынан түсе берді.

Өтес орта мектебі ММ

«Үркер»

Әбіш Кекілбайұлы - 75 жыл!

«Тығырық» әңгімесінен үзінді

2014-2015 оқу жылы

Көріністі қойғандар:

1. Тәуке хан - Бердімұрат Сұлтан

2. Төле би - Төреғалиұлы Расул

3. Қазыбек би - Нұрланұлы Жандос

4. Әйтеке би - Жанайс Ербұлан

5. Ауыл адамдары: 1.Бердібек Мадияр

2.Қыстаубайқызы Аяжан

3. Біржанұлы Жангелді