Рабочая программа КНРС(Я) 4 класс

«Сунтаар улууьа (оройуон)» муниципальнай оройуон

«Бордон орто уопсай уерэхтээьин оскуолата» муниципальнай бюджетнэй уопсай уерэхтээьин тэрилтэтэ

Керулуннэ: «Сепсеьебун» «Бигэргэтэбин»

МХ мунньа5ар дириэктэри уерэх чааьыгар солбуйааччы оскуола директора

___________ «___» кунэ 2015с ___________________/Спирова Л.Н./ ___________/Иванов Р.А./

_____________ «_____» кунэ 2015с. ___________ «____» кунэ 2015с.

«Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын культурата»

улэ программата

учуутал: Петрова Л.Г

кылаас: 4 кылаас

программа: «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын культурата» 2 - 4 кылааастарга сахалыы оскуола программата. Дьокуускай

2014 сыл. Уерэх министерствотын учебнай - методическай сэбиэтэ бигэргэппитэ

автордар: Е.И. Винокурова, А.В. Иванова, Е.П.Чехордуна

керуллэр чаас: 34 чаас

нэдиэлэ5э: 1 чаас

4 кылааска календарнай - тематическай барыллааьын былаан.

1 чиэппэр

Айыл5а.

Айыл5а-дойдубут баайа. (4 ч)

1

Айыл5а-субэhит.

1

03.09

Кэтээн керер. Айыл5а кэрэтин кэтээн керер.

Быьаарар. Саха сирин айыл5атын уратытын быьаарар.

Практическай улэ.Тулалыыр айыл5абытын харыстааьын.

Угэс: айыл5аны харыстааьын, ууга сылдьыы, айыл5алыын алтыьыы.

Сиэр-туом: айыл5а5а сылдьыы.

Хартыынанан улэ: Ю.В. Спиридонов. Сайдыы суола-ииhэ.

Бэйэ дьарыга. Музей. Саха сирин музейдара: Мамонт музейа, Хомус музейа, Сунтаар улууьун Б. Андреев аатынан Элгээйитээ5и айыл5а музейа, Таатта улууьун Черкеехтее5у историческай-этнографическай музейа уо. д.а.

2

Айыл5алыын алтыhыы.

1

10.09.

3

Айыл5а5а сылдьыы сиэрэ- туома.

1

17.09.

4

Айыл5а сокуона. Кэрэх мас.

1

24.09.

Тереебут дойдум.

Сахабыт сирэ-араас омук алтыьыыта. Дьулуур. Тереебут дойдуну таптыырга дьулуурдаах буолуу (2 ч.)

5

Саха сирин билиццитэ уонна былыргыта.

1

01.10.

Тэцнээьин. Саха сирин былыргытын уонна билиццитин чинчийэн тэцниир. Ереспуубулукэбитигэр

Угэс: алаьа дьиэни харыстааьын.

Олоцхо уерэ5э: Айыы бухатыыра.

6

Саха сирэ Россия5а. Араас омук дьоно олохторо- дьаьахтара, улэлэрэ-хамнастара, уерэхтэрэ. Бэйэ уонна атын норуот дьонугар-сэргэтигэр убаастабыллаах сыьыан - култуура нуормата.

1

08.10.

олорор араас омук дьонун маарыннаьар уонна утарылаьар еруттэрин тэцнээн керер.

Кэпсээьин. Беьуелэккэ, куоракка олохтоох араас омук дьонун, кинилэр олохторун- дьаьахтарын, улэлэрин-хамнастарын, уерэхтэрин туьунан кэпсиир.

Тумуктээьин. Бэйэ уонна атын норуот дьонугар-сэргэтигэр убаастабыллаах сыьыан- култуурунай нуорма диэн тумук оцоруу.

Практическай улэ. Хаартаны уонна глобуьу туттан: Россия Федерациятын уонна Саха Ереспуубулукэтин, терут омуктар туелбэлээн олохсуйбут сирдэрин кердерер.

Дьиэ кэргэн (4 чаас.)

7

Терут удьуор. Удьуордуур майгы, талаан, дьарык. Кырдьа5астары ытыктааьын. Дьиэ кэргэн утуе холобурдара. Утуе угэстэри утумнааьын. А5а -ийэ ууьунан удьуордарбыт.

1

15.10.

Ырытыы. Дьиэ кэргэн удьуорун ырытар. Араспаанньатын, аатын суолтатын быьаарар.

Белехтееьун. Дьиэ кэргэн утуе угэстэрин суолталарынан белехуур.

Сыаналааьын. Дьиэ кэргэн утуе холобурдарын сыаналыыр.

Быьаарыы. Кырдьа5астары ытыктааьын, дьиэ кэргэн утуе холобурдарын быьааран кэпсиир.

Уерэх оонньуутугар кыттыы. «Мин чугас ыалым» диэн оонньууга кыттар.

Практическай улэ. «Хантан хааннаах, кимтэн кииннээх» буолары билээри теруччуну оцорор. Тылдьыт оцостор.

Билиьиннэрии. Бэйэ олорор сирин театрын кытта билиьиннэрэр. Театрга сылдьар.

Эбии матырыйаалы булуу. Бибилэтиэкэттэн, интернет-ресурсалартан Ереспуубулукэ тыйаатырдарын туьунан эбии булан аа5ар.

Угэс: ыал утуе угэьэ: терду -ууьу уерэтии, ыалдьытымсах буолуу, кыраны, кыамматы керуу-харайыы.

Сиэр-туом: сайылыкка кеьуу, сири-уоту аьатыы.

Олоцхо уерэ5э: Дьыл5а Хаан.

Хартыынанан улэ: Н.Н. Рязанскай. Туйах хатарааччы.

Бэйэ дьарыга. Театр. Саха сирин улуустарын, куораттарын, беьуелэктэрин театрдара.

Таатта народнай театра, ньурбатаа5ы драмтеатр.

8

Биьиги араспаанньабыт, ааппыт. Норуот терут аата. Дьиэ кэргэн утуе угэстэрэ: теруччу, удьуор. Бэйэ-бэйэни керуу-харайыы, ейеьуу-кемелесуьуу. Дьиэ5э бэйэ-бэйэйни ейдеьуу, сылаас сыьыан. Дьиэ улэтэ. Мин дьиэтээ5и эбээьинэстэрим. Дьиэ кэргэн сынньалаца, бырааьынньыга.

1

22.10.

.

Норуотум дьиэтэ-уота (1 чаас)

9

Дьиэ тутуута. Уьаайба, акылаат, еьуе туьунан ейдебуллэр. Дьиэни тутууга оло5ун, сирин талыы угэстэрэ.

1

05.11

Билэр. Дьиэ тутуутугар туьаныллар тыллары билэр.

Ырытыы. Дьиэ-уот оло5ун, сирин талыы угэстэрин ырытар.

Тэцниир. Терут омуктар дьиэлэрин тутуутун тэцниир

Кэпсээьин. Дьиэ ис тэрилин, малын-салын, оьох, уот иччитин ейдебулун туьунан эбии матырыйаалы туьанан иьитиннэрии оцорон кэпсиир.

Угэс: Дьиэ-уот туттуута, кыстыкка киирии.

Олоцхо уерэ5э: куруе иччитэ.

2 чиэппэр

Норуот терут дьарыга (1 чаас)

10

Саха сирин норуоттарын сурун дьарыктара: бултааьын, балыктааьын. Булт угэьэ: чалбарац.

1

12.11.

Тэцнээьин. Саха сирин сурун дьарыктарын маарыннаьар уонна уратылаьар еруттэрин тэцнээн керер.

Белехтееьун. Сурун дьарыктара: туулээх, балык булда диэн белехтуур.

Ырытыы уо кэпсээьин. Бэйэтин норуотун угэс буолбут дьарыгын туьунан ырытан кэпсиир.

Кэпсэтии. Бэйэ улууьун, нэьилиэгин, оскуолатын музейын туьунан кэпсэтэр. Музейга сылдьыы.

Истии. Саха худуьунньуктарын улэлэрин тиэмэдэрин туьунан учуутал кэпсиирин бол5ойон керер, истэр.

Алгыс: Байанай, балыксыт алгыьа.

Угэс: чалбарац, балыктааьын.

Олох уерэ5э: байанай, уу иччитэ.

Хартыынанан улэ: А. Н. Осипов. Муцха бырааьынньыга.

Бэйэ дьарыга. Музей. Улуустарга тэриллибит музейдар. Саха биллиилээх худ-рынхартыыналара.

Уус-уран оцоьук.

Араас омук тацаьын оьуора-дьар5ата, киэргэлэ-симэ5э.

11

Кемус уонна тимир оцоhуктар. Араас омук тацаhын-сабын, оhуорун, киэргэлин-симэ5ин, ецун-дьуунун киэргэллэрэ, уратылара. Олоцхо5о уус уерэ5э.

1

19.11.

Тэцнээhин. Кемус уонна тимир оцоьук арааьын тэцнээн керер.

Ырытар. Аналынан ырытар.

Быhаарыы. Толкуйдааhын. Бэйэ норуотун айымньылаах улэлээх маастардарын уратытын быhааран, толкуйдаан кэпсиир

Сиэр-туом: тимир ууhун улэтэ.

Хартыынана улэ: И.И. Попов. Былыргы симэ5и кэрэхсиир кыыс.

Бэйэ дьарыга. Театр. Д.ходулов аатынан Майа театра, улуустар норуодунай театрдара.

Ебугэм аhа - уелэ

12

Куhуццу киьи кулбутунэн, сааскы киhи салбаммытынан. Дьыл кэминэн ас арааьа. Сир аьа, тэллэй,от-мас, сибэкки арааьа.Норуот угэс буолбут аьа - кымыс. Мин аан мацнай астаабыт аьым.

1

26.11.

Ырытыы. Сир аьа, тэллэй,от-мас, сибэкки арааьн интеренет-ресурсалартан, литератураттан ылбыт матырыйаалларын туhанан ырытан кэпсиир.

Белехтееьун. Дьыл кэминэн ас арааьын арааран белехтееьун.

Иьитиннэрии. Мин аан мацнай астаабыт аьым диэн иьитиннэрии оцорор.

Угэс: сир аьын хомуйуу.

Сиэр-туом: кымыс урдун охторуу, остуолга олоруу сиэрэ.

Хартыынанан улэ: В.С. Карамзин. Кымыс иьиитэ.

Ооньуурдар, оонньуулар.

13

Айыл5а матырыйаалыттан оонньуурдар. Уол уонна кыыс оонньуурдара. Ебугэ оонньуулара: ей уонна таайсыылаах, кургуемнээх уонна тэрээьиннээх оонньуулар. Сайылык оонньуулара.

1

3.12.

Тэцнээhин. Уол уонна кыыс оонньуурдарын маарыннаьар уонна уратылаьар еруттэрин тэцнээн керер. Толкуйдааьын. Айыл5а матырыйаалыттан оонньуурдары толкуйдан оцорор.

Белехтееьун. Бэйэ норуотун оонньуурдарын матырыйаалын керен белехтуур.

Угэс: терут хамсаныылар (тилэххэ уонна кэтэххэ тирэнэн чиккэйии, илиигэ тацнары хаамыы, куерчэх).

Хартыынанан улэ: Андрей Чикачев. Ньээм оттор.

Норуот ырыата-тойуга.

14

Саха о5уска олордо5уна ырыаьыт. Норуот ырыатын арааьа: дэгэрэц, хабар5а, дьиэрэтии уо.д.а. Норуотум биллиилээх ырыаьыттара, артыыстара, ырыа айааччылара.

1

10.12.

Кэпсээьин. Норуот ырыатын, тылынан уус-уран айымньытын керуцнэрин туьунан быьааран кэпсиир.

Истии. Норуот биллиилээх ырыаьыттарын, артыыстарын, ырыа айааччыларын толрууларын истэ уерэнэр.

Толоруу. Норуот ырыатын толоро уерэнэр.

Сыаналааьын. Бэйэ-бэйэлэрин толорууларын сыаналана уерэнэллэр.

Белехтееьун уонна араарыы. Худуоьунньуктар хартыыналарын тиэмэлэринэн белехтеен араарар.

Практическай улэ. Музейга сыьыаннаах альбом оцорор.

Хартыынанан улэ: В. С. Карамзин. Куерэгэй ырыата.

Бэйэ дьарыга: Музей

Олоцхо-улуу айымньы.

Эпос-киьи аймах уьулуччулаах айымньыта.

15

Норуот дириц ейун, куустээх санаатын, уус дьэрэкээн тылын-еьун, киэц билиитин чыпчаала-эпос. Олоцхо уонна Саха сирин норуоттарын эпостара. Олоцхо ытык ейдебуллэрэ: олох, дьулуур, бэриниилээх буолуу, сомо5олоьуу.

1

17.12.

Тэцнээьин. Олоцхону атын омуктар эпостарын кытта тэцнээн кер.

Практическай улэ. Бухатыыр уонна кыыс уратылаьар, маарыннаьар еруттэрин ойуулуур.

Сыаналааьын. Талан ылбыт спектаклыгар тэттик сыанабыл суруйар.

Практическай улэ. Хаьыат, сурунаал, кинигэ, интернет матырыйаалын хомуйар. Реферат суруйар.

Олоцхо уерэ5э: айыы бухатыырын атаарыы уонна керсуу.

Хартыынаннан улэ: Петр Петрович Романов. Бухатыыр кийиит кыыстыын.

Бэйэ дьарыга. Театр. Олоцхо театра. Бэйэ олорор сирин, оскуолатын театра.

Угэс буолбут бырааьынньыктар.

16

Саха сирин норуоттарын угэс буолбут бырааьынньыктара: ыьыах, эвинэк, бакалдын, шахидьибэ уо.д.а. Тацара бырааьынньыктара (Ороьуоспа, Пасха уо.д.а.).

Араас омуктарга о5о терееьунэ, аат биэрии, саца дьиэ малааьын уо.д.а.

Суолтата, сиэрэ-туома.

1

</<font face="Times New Roman, serif">24.12.

Эбии матырыйаалы туьаныы. Интернет-ресурсаларыттан, эбии литератураттан Саха сирин норуоттарын угэс буолбут бырааьынньыктарын туьунан матырыйаал хомуйар уонна уруокка туттар.

Талыы. Тацара бырааьынньыктарын (Ороьуоспа, Пасха уо.д.а.) норуот угэс буолбут бырааьынньыктарыттан арааран талар.

Тылы сайыннарыы. Булбут матырыйааллары туьанан талбыт бырааьынньыгын туьунан билиьиннэрии оцорор.

Толкуйдааьын. Араас омуктарга о5о терееьунэ, аат юиэрии, саца дьиэ малааьына уо.д.а. суолтатын, сиэрин-туомун маарыннаьар уонна уратылаьар еруттэрин тэцнээн керен, толкуйдуур.

Алгыс: ыьа5ы ыьыы алгыьа.

Угэс: улуу тунах - ыьыах.

Сиэр-туом: кулу биьии, алгым туьэрии сиэрэ-туома.

Олцхо уерэ5э: Уруц Аар Тойон, Улуу Тунах.

Хартыынаннан улэ: Николай Николаевич Курилов. Уцкуу.

Владимир Семенович Карамзин. Ыьыахха айан («Ыьыах» серияттан).

Петр Петрович Романов. Ыьыах.