Үжүглелдиң ажылчын программазы 1-ги класс

1-ги класстың «Тыва дыл» эртеминге тургускан ажылчын программаны Россия Федерациязының «Россияның школазы» деп өөредилге-методиктиг бөлүкке, ТываРеспубликаның ниити өөредилгезиниң эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы-биле күрүне стандарттарынга дүүштүр, 2008 чылда Наталья Чоодуевна Дамбаның тургусканы тыва дыл программазынга болгаш 2013 чылда 1-ги класска А.А. Алдын-оол, К.Б.Март-оол, Н.Ч.Дамбаның«Үжүглел» номунга даянып тургускан. Бо ажылчын программа эге школаның Федералдыг күрүне стандарттарының сорулгаларын чедип алырынче угланган.

Өөредиглиг план дараазында методиктиг сүмелерниң дузазы-биле ажыглаттынмышаан, уругларның шиңгээдип алган билиглерин, мергежилдерин, чаңчылдарын тыва дыл программазының негелделеринге дүүштүр эге класс башкыларынга А.А Алдын-оолдуң «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы»-биле хынаарын сүмелеп турар. Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң национал девискээр кезээ 1-ги класс өөреникчилериниң ниити сайзыралынче, оларның билииниң практиктиг болурунче угланмышаан программаны тургузарда эртемнииниң, дес-дараалашкаанын, көргүзүглүүнүң болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларнын назы-харын барымдаалап тургаш тургускан.

1-ги класска А.А. Алдын-оолдун , К.Б.Март-оолдуң, Н.Ч.Дамбаның «Үжүглел» ному 2013 чылда Тыва Республиканыңөөредилге болгаш эртем яамызынын өөредилге-методиктиг чөвүлелиниң чөпшээрээни-биле парлаттынып үндүрген. Ынчалза-даа А.А. Алдын-оол, К.Б. Март-оолдуң «Бижик өөредилгезиниң кичээлдери» деп методиктиг сүмелер ному 2006 чылда улуг эдилге чок, эрги программа ёзугаар хевээр парлаттынган. Үжүглел номунга А. А. Алдын-оолдуңийи кезектен тургустунган « Үжүглелдиң бижилгезин» ажыглап турар.

Ниитизи-биле программа езугаар бижик өөредилгезинге 165шак бердинген. Неделяда 5 шак көрдүнген.

Дөрт чылдың эге школаның 1-ги клазынга «Үжүглел» 3 кезектен тургустунган: өөредириниң мурнунда белеткел үези,бижик өөредилгези, Үжүглел соонда номчулга болгаш бижилге.

Бо шактарны улдуңнар аайы-биле үлелгезин башкы боду тургузуп алыр, кичээлдерге чижеглей хувааны мындыг:

1 улдунда - 45 шак

2 улдунда - 35 шак

3 улдунда - 45 шак

4 улдунда - 40 шак

Бижик өөредилгезиниңүелеринин аайы-биле шактар хуваалдазы мындыг:

Белеткел үези-12 шак

Үжүглел үези- 122 шак

Үжүглел соондагы үе- 32 шак

Номнуң бижикке өөредиринин мурнунда белеткел үезиниң кезээнде уругларны номчуп, бижип өөредиринге белеткээр материалдар кирген. Оларга домактар, сөстер, сөстүңүн-слог схемалары база ажык болгаш ажык эвес үннерниңүжүктерин дыңнааш, оларны ылгап тыварынга мергежилдер хамааржыр. Оон ыңай 6 харлыг уругларның харылзаалыг чугаазын сайзырадырынга хереглээр сюжеттиг янзы-бүрү уткалыг чуруктар бар.

Чаа үннү болгаш оон үжүүн өөредиринге, баштай кыска ажык слогту номчуур. Оон соонда узун ажык болгаш хаалчак слогтарны номчуур. Ажык үннерниңүжүктерин кызыл будук-биле, а ажык эвес үннерниңүжүктерин көк будук-биле схемаларга демдеглээр.

Үжүглелдин арын бүрүзүнде сюжеттиг чуруктар

Класстан дашкаар номчулгага хереглээр чогаалдарның сөзүглелдерин, оларны чорударынга чамдык методиктиг сүмелерни база «Долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус -биле таныжылга» деп бөлүкке хамаарышкан беседалар, хайгааралдар даңзызын болгаш методиктиг талаларын бо номнуң сөөлүнде аңгы берген. Программаның бо бөлүктерин бижик өөредилгезиниң кичээлдери-биле катай эрттирер.

Үжүглелди өөренип дооскан түңнелинде уруглар тыва дылының онзагайын, ол улус аразында харылзажырының кол чепсээ база национал культураның кол болуушкуну дээрзин медереп билир ужурлуг. Оларның төрээн дылынга эмоционалдыг хамаарылгазын, төрээн дылын шын ажыглап билирин, өөренип турар чүүлдерни сайгарып, бөлүктеп, түңнеп билирин бүдүн өөредилгениң кол кезээ болурун билиндирер.

Үжүглелди өөренип тургаш, уруглар аас болгаш бижимел чугаага боттарының сагыш-сеткилин, угаан-медерелинде бодалдарын үндүр чугаалап турар кылдыр өөренип алыр база тыва дылынга чугула херек немелде билиглерни янзы-бүрү аргаларны ажыглап чаңчыгарынга өөредир.

Үжүглелди өөренип дооскан үезинде уругларның чаа өөредиглиг материалга сонуургалы база белеткел чадазы болбушаан, дараазында чаданы чедимчелиг өөренип алырынга улуг идигни берип турар.

1-ги класстан тура төрээн дылынга өөредири уругларны чогаадыкчы болгаш интелектуалдыг шаан, бар курлавырын, сундузун, сонуургалын улусчу культурага, төрээн дылынга, улусчу педагогикага даянып, төрээн дылынга хандыкшыырын кижизидип турар.

Тыва дыл программазының ниити характеристиказы

Тыва дыл программазыүш бөлүктен тургустунган:

1. « Бижикке өөредири болгаш чугаа сайзырадылгазы»

• белеткел уези (ужуглел мурнунун)

• ужуглел уезит (номчулга, бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы)

• ужуглел соондагы уе (номчулга, бижилге, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы)

2. « Фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы».

3. « Номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазы».

Бөлук бурузу тус-тус кезектерге чардынар. Ук бөлуктер аразында харылзаалыг . Бижик өөредилгези үннүг анализ-синтезтиг методтуң аргалары-биле чоруттунар болгаш чугаа сайзырадылгазының кол денелдеринге (сөс, домак, харылзаалыг чугаа) быжыглаттынар.

Анализтиң аргалары:

1. Чугаадан домактарны аңгылаары.

2. Домактарны сөстерге чарары.

3. Домактан сөсту аңгылаары.

4. Сөсту слогтарга чарары, слогтарнын санын тодарадыры.

5. Слогтан тодаргай үннү ылгап үндүрери, үннүң характеристиказын бээри.

6. Υннүң туружун тодарадыры.

7. Υннү үжүк-биле демдеглээри дээш оон-даа өске.

Синтезтиң аргалары:

1. Υннерден слогтар тургузары.

2. Кескинди үжүктерден, үжүктер «кассазындан» слогтар тургузары.

3. Слогтардан сөстер тургузары.

4. Сөстерден домак чогаадыры.

5. Домактардан харылзаалыг чугаа тургузары.

6. Сөзуглелдер номчулгазы.

Программада кирген материалдарны улдуңнар аайы-биле планнап, бөлүктер, темаларны кичээлдерге хувааган. Методиктиг аргаларны, сумелерни башкылар чогаадыкчы ёзу-биле шилип ажыглаар, боттары хөй-хөй чаа аргаларны хереглээр база методиктиг уг-шиглерни башкы боду немеп, улам сайзырадыр апаар. Башкының кол сорулгазы - программа негелделерин өөредилгениң чаа тургузуунга дүүштүр долузу-биле боттандырары болгаш өөреникчилерге быжыг билиглерни бээри, практиктиг мергежилдерин болгаш чаңчылдарны шиңгээтгирери болур.

Өөреникчилерниң билиинин шынарын бедидеринге бот ажылдарже болгаш өөреникчилер-биле хууда ажылдарже кол кичээнгейни салыр. Хуузунда бердинген онаалгаларны хынаарынга тускай уени башкы кичээл санында баш бурунгаар планнап алыр. Бижимел азы хыналда ажылдар кылган санында оон түңнелин өөреникчилерге чугаалап берип, ниити-даа, хуузунда-даа частырыгларны олар-биле сайгарар.

Өөреникчилернин ханы билиглиг болурунга системниг катаптаашкын улуг рольдуг. Ынчангаш башкы катаптаашкынны программаның бөлүктериниң болгаш темаларынын аайы-биле системалыг чорудуп, хереглээр материалдарны баш бурунгаар планнап алыр.

Ынчангаш эге школага башкылаашкылаашкынның шинчилел болгаш дилеп тыварының методтарын оларның янзы-бүрү аргаларын тыва дыл кичээлдеринге ажыглаар апаар. Ооң уламындан өөреникчилер чүгле башкының чугаалаан чүүлүн, тайылбырын, онаалгаларын күүседир эвес, а боттары база хуузунда хайгааралдар, шинчилелдер кылырынга чанчыл алыр: чүвелерни деңнеп, дөмейлешкек болгаш ылгалдыг чуулдерни тып, чогуур туннел ундуруп, шингээдип алган билиин медерелдии-биле херек кырында ажыглап билиринге өөредир.

Өөредилге планнаашкынында тыва дыл эртеминиң туружу.

Өөренир хуусаазы: 4 чыл ( 1-4 класстар)Класстар

Неделяда класстар аайы-биле шактар хуваалдазы

биле шактар хуваалдазы.

Чылдың шактар

хуваалдазы

.

тыва дыл

төрээн чугаа

тыва дыл

төрээн чугаа

1

5

-

165

-

2

3

2

102

68

3

3

2

102

68

4

3

2

102

68

Программаның үнелиг кол угланыышкыннары

Тыва Республиканын ниити өөредилгезинин национал девискээр кезээ эге школанын өөреникчилериниң ниити сайзыраылынче, оларнын билиинин практиктиг болурунче угланган.

Ооң кол сорулгалары:

1).Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш

чугаалаарынга өөредир;

2).Оларга төрээн дыл болгаш литература талазы-биле эге

билиглерни бээр;

3).Уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын

дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чуткулун

хайныктырар;

4).Номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел

амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, өөреникчилерни

материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр;

5) Уругларны мораль болгаш эстетика талазы- биле кижизидер;

6) Өөренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп

билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып,

тайылбырлаарынга өөреникчилерни чанчыктырар;

Тыва дыл эртемин бот тускайлан болгаш өске эртемнер-биле

холбап өөреткениниң туңнелдери

1. Дыңнап тургаш, адаар:

• башкының берген үлегерин өттүнүп үннү шын адаар;

• сөске үннүң туружун шын илередип, тода адаар;

• эжеш ажык эвес үннерниң ылгалын тода адаар;

• узун, кыска, өк-биле адаар ажык үннерни онзагайлап адаар;

• алфавитти чурум-чыскаал аайы-биле адаар;

• үлегерлээн болгаш словарь сөстерин дыңнап адаар.

2. Бөлүктел ажылы:

• эге болгаш сөөлгү үннериниң аайы-биле сөстерни бөлүктээр; бердинген үнге сөстерни шилип тывар;

• дөмей уткалыг сөстерни бөлүктээр;

• узадыр адаар ажык үннерлиг сөстерни бөлүктээр;

• өк-биле адаар ажык үннерлиг сөстерни бөлүктээр;

• үнү биле үжүү дең сөстерни бөлүктээр;

• үжүү хөй, үнү эвээш сөстерни; үнү хөй, үжүү эвээш сөстерни бөлүктээр;

• бижиири чаңгыс дүрүмге чагыртыр сөстерни бөлүктээр;

• эжеш ажык эвес үннерлиг сөстерни бөлүктээр;

• тема аайы-биле бөлүктээри: ногаа аймаа, ыяш аймаа, хеп аймаа, сава, аъш-чем дээш оон-даа өске.

3. Хайгаарал ажылы:

• башкының номчаан шүлүүнден бердинген үн кирген сөстерни тывар, ол сөсте үннүң туружун (эгезинде, ортузунда, сөөлүнде) тодарадыр;

• бердинген үннерден херек үннү тывар, оон характеристиказын чугаалаар. Чижээ: Б...р (е,ээ) келем, акый!

• Сөзүглелге дөмей уткалыг сөстерни ажыглаар;

• Сөзүглелден медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын тывар;

• Сөзүглелден чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны тывар;

• Сөзүглелден хуу аттарны көргүскен сөстерни тывар;

4. Хевирлеп - дүрзүлээр ажыл:

• сөстүң үн тургузуун дүрзүлел чуруун шыяр;

• демир дузак, пластилин болгаш өске-даа материалдарның дузазы-биле үжүктерни дүрзүлеп кылыр;

• домактарның тургузуун дүрзүлеп чуруун шыяр;

• сөс тургузуун дүрзүлеп шыяр;

• дорт чугаалыг домакты дүрзүлеп чуруун шыяр;

• кескен үжүктер-биле кассага сөстер тургузар;

5. Деңнээри:

• бердинген дүрзүге тааржыр сөстерни тывары;

• номчаан сөзүнге дүүштүр чурукту дөмейлээр;

• үн болгаш оон үжүүн деңнээр;

• улуг болгаш бичии үжүктерниң бижээнин деңнээр;

• үлегерлиг бижилге биле өөреникчиниң бижээнин деңнээр;

• домак биле сөстү деңнээр;

6.Хынаары:

• бөлүк аайы-биле бодунуң ажылын хынаар болгаш үнелээри;

• частырыгларны тыпкаш, ону эдер, слог бүрүзүнде ажык үннерниң барын хынаар;

• чурукта чүгле бердинген үжүк бар кезээн будуур;

• бөлүк сөстерден артык сөстү тывар.

7. Тайылбырлаары:

• узун, кыска болгаш өк-биле адаар ажык үннерни шын адаарын, оларның туружун, дүрзүге көргүзүп тайылбырлаар;

• чымчак болгаш кадыг демдектерниң ужур-дузазын тайылбырлаар;

• улуг үжүк-биле бижиир сөстерниң дүрүмү;

• сөстү слогтарга чарарының дүрүмү;

• сөстүң дорт болгаш доора утказын тайылбырлаар;

• чаңгыс аймак кежигүннерлиг домакты шын бижиириниң дүрүмү.

8.Шинчилээри:

• сөстерни слогтарга чарары, сөсте каш слог барын тодарадыры, бердинген слогтарга тааржыр сөстерни тывары (-- мал-чын-нар);

• чурукка ат тыпсыр;

• домактың эгезин, төнчүзүн утка-аайы-биле эде тургузар;

• номчаан сөзүглелинде кандыг болуушкуннар болуп турарынга хамаарышкан салдынган айтырыгларга харыылаар;

• сөзүглелдиң кол утказын чугаалаар;

• сөстерниң утказының аайы-биле (чүвелерни көргүзүп турар сөстер, чүвелерниң ылгавыр демдээн көргүзер сөстер, чүвелерниң кылдыныын көргүзер сөстер) шинчилээр.

9. Номчулга:

• слогтап номчуур;

• бодунуң иштинде номчуур;

• химиренип номчуур;

• рольдап номчуур;

• бижик демдектерин сагып, домактарны аянныг номчуур

• шиижидип ойнаары;

• хевирин өскерткен домакты азы сөзүглелди эдип номчуур.

10. Дүжүрүп бижилге:

• башкының бижээн үлегеринден дүжүрүп бижиир;

• парламал болгаш бижимел сөзүглелди дүжүрүп бижиир;

• бердинген даалга-биле сөстерни болгаш домактарны дүжүрүп бижиири;

• хевирин өскерткен сөзүглелди эде тургуспушаан бижиир.

Өөреникчилерниң номчулга талазы-биле алган билиглеринге, мергежилдеринге, чаңчылдарынга кол негелделер

1-ги классты доозуп турар уруглар төрээн дылының бүгү үннерин болгаш үжүктерин, оларның кол ылгалын билген турар.

Өөреникчилерниң кол мергежилдери болгаш чаңчылдары: сөстерде үннерни ылгап, оларның туружун тодарадып билир; ажык, ажык эвес үннерни болгаш үжүктерни, кыска, узун ажык үннерни болгаш үжүктерни бот-боттарындан ылгап билири; домактарның болгаш сөстерниң анализ-синтезтиг сайгарылгазын кылып, домактардан сөстерни ылгап тывар; улуг болгаш биче үжүктерни шын, чараш, тода бижип билир; бижимел болгаш парламал шрифт-биле бижиттинген сөстерни, домактарны иштинде слогтап адап ора, шын дүжүрүп бижип; адаары болгаш бижиири дүүшкек 3-4 берге эвес сөстен тургустунган домактарны адап бээрге, үжүктер кагбайн шын бижиир; домак эгезинге улуг үжүктү бижиири; сөөлүнге улуг секти салыры.

Нарын эвес сөстерни слогтавайн чүгүртү номчуп, оларның шын, медерелдиг, аянныг болурун сагыыры; сөстерни тода адавышаан, домак сөөлүге интонацияны, домактар аразынга паузаны кылыр; башкының номчаан азы чугаалаан чүүлүн кичээнгейлиг дыңнаар болгаш утказын сактып алыр; номчаан чүүлүнге хамаарышкан айтырыгларны харыылаары болгаш башкының дузазы-биле оон, кол утказын илередири; ону кезектерге чарары; сөзүглелди иштинде номчааш, утказын билип алган шаа-биле чугаалап шыдаар; номчаан номнарының адын, авторун шын адап билир; доктаадып алган шүлүктерин аянныг чугаалап билир; номчулганың негелделерин болгаш шынарларын шын сагывышаан, номчуурунуң, темпизин дүргедедип шыдаары; чыл төнчүзүнде номчуурунуң, дүргени 1 минутада 25-35 хире сөс; сюжеттиг чуруктар-биле харылзаалыг чугаа тургузары.

Номчаан номнарының авторун, адын шын сактып ап, 5-8 хире биче хемчээлдиг шүлүктерни шээжи-биле аянныг чугаалап билир.

Бижик демдектерин (. ! ?) барымдаалап домактарны шын номчууру; оларның аразынга үн доктаашкынын кылып билир.

Сюжеттиг болгаш темалыг чуруктарны көрүп тургаш, 3-4 домактан тургустунган харылзаалыг аас-даа, бижимел- даа чугааны тургузуп билир.

Долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус-биле таныжылганың түңнелинде өөреникчилер дараазында кол-кол билиглер болгаш чаңчылдарны чедип алыр: чурттап турар республиказының болгаш найысылалының адын билир; кудумчу кежериниң, транспорту оюп эртериниң, кудумчуга чадаг кижилерниң оруктарга чоруур чурумнарын, өрт болдурбазының чамдык дүрүмнерин сагып билир; чылдың янзы-бүрү үелеринде агаар-бойдустуң, онзагай демдектерин эскерип билир; чурттап турар черинде чанар болгаш кыштаар элээн каш куштарның аттарын билир; оларны ылгап шыдаар.

Чараштыр бижилге

Улуг болгаш бичии үжүктерниң кезектериниң аттарын болгаш бижиириниң дөмейлешкээн барымдаалап дараазында чурум ёзугаар бөлүктерге чарар.

Бичии үжүктер

1. Дорт шугумдан база үстүнде ээтпектиг, адаанда ээтпектиг шугумнардан тургустунган үжүктер: и, ш, г, п, р, ү, Ү - 7

2.Үстүнде айыткан шугумнарга точкалар болгаш дүүшкүннер немешкенинден тургустунган үжүктер: й, л, м, ц, щ, н, ң, ь, ы - 9

3. Төгериктерден тургустунган үжүктер: о, ө, а, ю, ф, б, д, я - 8

4. Солагай талакы чартык төгериктерден тургустунган үжүктер: с, е, ё, ч, ъ, ъ, в - 7

5. Бир талакы чартык төгериктерниң каттышканындан тургустунган үжүктер: э, х, ж, з, к - 5

Улуг үжүктер

1. Кол элементизи үстүкү азы адаккы кезектеринде ээтпек шыйыглыг үжүктер:

И, Ш, Ч, Ц, Щ, Л, М, А - 8

2. Кол кезээ чартык болгаш бүдүн төгерик үжүктер:

О, Ө, С, Э, X, 3, Я, Е, Ё, Ж - 10

3. Кол элементизи чалбыыш хевирлиг шугумдан тургустунган үжүктер:

У, Y, Н, К, Ы, Ю, Р, В, Ф - 9

4. Кол элементизи чалбыыш хевирлиг шугумнуң чалгыгланчак шугум-биле каттышканындан тургустунган үжүктер: Г, П, Т, Б, Д - 5

Эртемниң кол ниити өөредилгезиниң утказы

БЕЛЕТКЕЛ ҮЕЗИ (12 ш)

Кол сорулгалары:

1) уругларны школаның чурум-сагылгазы-биле таныштырып, оларны аңаа чаңчыктырары;

2) уруглар коллективин тургузуп организастаары;

3) бижикке өөредиринге белеткел;

Ол ажылдарнын кол утказы-биле уругларның сөс курлавырын байыдып, чугаазын сайзырадыры. Уругларны доктаамал кичээнгейлиг, хайгаараачал, сонуургаачал, өөредилгээ сундулуг болурунга белеткээр. Билип алган чүүлдерин деңнеп, сайгарып, түңнеп билиринге чаңчыктырар.

Уругларның школага келген баштайгы хүннеринден эгелээш-ле улусчу педагогиканың кижизидилгеге салдарлыг аргаларынга даянып алгаш, чараш аажы-чаңга, найыралдыг болурунга, хүндүлээчел биче-сеткилдиг, ажылгыр болурунга, бойдуска болгаш ниитиниң өнчү-хөренгизинге камныг болурун кижизидип чаңчыктырар.

Парта азы стол артынга шын олурары. Бижилге, номчулга үезинде бодун шын алдынары, демир-үжүктү шын тудары, кыдыраашты салыры, кичээл үезинде башкыны эки дыңнаары. Бо негелделерни хүннүң-не кичээл санында чорудуп тургаш, уругларны чаңчыктырар. Белеткел үезиниң бир кол сорулгазы уругларны үннер болгаш үжүктер-биле таныштырып, номчуп өөрениринге белеткээр.

Ынчангаш:

а) ном-биле таныжар;

б) оон чуруктары, схемаларын ажыглап тургаш ажыл чорудар;

в) үннүң анализ-синтезтиг методун ажыглавышаан, бижикке өөредиринге белеткел ажылдары; «домак», «сөс», «слог», «үн» деп терминнер-биле таныжылга, сөстү дыңнап, адап тургаш, ында кирген ажык болгаш ажык эвес үннерни ылгап билиринге чаңчыктырар

ҮЖҮГЛЕЛ ҮЕЗИ (127 ш)

Ужуглел уезинде өөредир уннер болгаш ужуктерни дорт чадага хуваар.

Бирги чада

Сорулгазы: Уннуң ужуун, ужуктернин унун чазыг чок тыварынга чанчыктырар; кыска, узун ажык уннерни болгаш оларнын ужуктерин ылгап билирин чедип алыр; слогтар болгаш уннер коргускен схема-модельдер-биле состер тургустурар; шын, медерелдиг болгаш узуктелиишкин чок слогтар номчуурунче чоорту кирер; таваржып келген бижик демдектери-биле таныштырар, оларны барымдаалап аянныг номчуурунга чанчыктырар.

1. А, а- 1шак

2. Л, л- 2шак

3. О, о, О,е - 2 шак

4. М, м - 2 шак

5. С, с - 2 шак

6. Н, н - 2шак

7. Билиг хыналдазы - 1шак

8. Ч, ч - 2 шак

9. Ы, ы - 2 шак

10. У, у, - 3 шак

11. Р, р - 2шак

12. Билиг хыналдазы - 1шак

13. И, и - 2 шак

14. Э, э - 2 шак

15. е - 2 шак

16. Ш, ш - 2 шак

17. Хыналда ажыл - 1шак

Ийиги чада

Сорулгазы: Бугу ургуларнынт бир дески слогтап номчуурун чедип алыр; номда кирген домактарны ун аянын сагып, аянныг номчуурунга чанчыктырар.

18. Д, д-2шак

19. Б, б-2шак

20. Г, г - 2 шак

21. В, в-2шак

22. . Билиг хыналдазы - 1шак

23. Т, т-3 шак

24. КД - 2шак

25. П, п-2шак

26. ц -1шак

27. Билиг хыналдазы - 1шак

28. Х, х-2шак

29. 3, з - 2шак

30. Ж,ж - 2шак

31. й - 2шак

32. Хыналда ажыл- 1шак

Үшкү чада

Сорулгазы: Ок-биле адаарын кадыг (ъ) демдек-биле коргускен состерни, холушкак ажык ужуктерлиг состерни шын номчуурун чедип алыр; 3-4 слогтарлыг состерни номчударын колдадыр.

33.ъ (кадыг демдек)- 2 шак

34. Е,е - 2шак

35.Ё,ё- 2шак

36.Я, я - 2шак

37.Ю, ю - 2шак

38.Билиг хыналдазы - 1шак

Дөрткү чада

Сорулгазы: Улегерлеп алган уннерни шын дыннаарын, адаарын, номчуурун болгаш бижиирин чедип алыр.

39. ь (чымчак демдек) - 2шак

40. Ф, ф - 2шак

41. Ц, ц-2шак

42. Щ, щ - 2шак

43. Алфавит- 1шак

43. Билиг хыналдазы - 1шак

Уругларны шын номчуурунга өөредири - башкының эң харыысалгалыг ажылы.

Үжүглел үезинден эгелеп-ле, үннүг анализ-синтезтиг методту ажыглап тургаш, номчуурунга өөредир үннүң анализин кылырда чугаадан домакты, домактан сөстү, сөстен слогтарны, слогтардан үннерни, үннерден чаңгыс херек үннү адап, дыңнап тургаш, ылгадып үндүрер.

Үннүң синтезин кылырда, чаңгыс үннү өске үннерге кожар, үннерден слог, слогтардан сөс, сөстерден домак тургузуп өөредир.

Үннүң анализ-синтезин чорудуп тургаш, кол-ла чүве - уругларны шын дыңнап бижииринге чаңчыктырары. Оларның чугаалап, бижип, номчууру оон дыка хамаарылгалыг. Номчулга үезинде сөстерни шын адап, номчаан чүүлүнүң утказын медереп билиринче угланган ажылды чорудар.

Үжүктер бижий берген үеде уруглар-биле бижилгениң белеткелин шын чорудары чугула. Баштай үжүктернин кол-кол элементилерлерин бижип өөредир:

/ J Ј ― ~ O ...

Үжүктерни тода болгаш номчуттунгур кылдыр бижидип чаңчыктырар. Сөстү бижиириниң мурнунда ооң утказын тодарадып, ында каш үн, үжүк барын сайгарып, орфографияның дүрүмнери-биле харылзаштырар. Парламал болгаш бижимел сөстерни домактарны дүжүрүп бижиири. Бижиириниң темпизин чоорту дүргедедип, кыдыраажын арыг-силиг эдилеп, кызыл шыйыг-биле аңгылаан шөлдү сагыыры.

1-4 класстарга класстан дашкаар номчулга

Класстан дашкаар номчулга - уругларны чечен чогаалга хандыкшыдарының бир аргазы, литературлуг номчулганың чарылбас кезээ. Класстан дашкаар номчулганың кол сорулгалары өөреникчилерни уруглар чогаалы-биле таныштырбышаан, номга ынак болурунга кижизидер; уран чогаал дамчыштыр угаан-билииниң ниити деңнелин бедидер; эстетиктиг мөзү-бүдүжүн хевирлеп, ниити сайзыралын чедип алыры; сагыш-сеткил культуразын бүгү талалыг байыдары болур.

Класстан дашкаар номчулга өөреникчиниң назы-харын, амыдыралчы дуржулгазын шыңгыы барымдаалаар болганда, номчуурунга сүмелеп турар номнар шын шилиттинген турар ужурлуг. Уругларның номчулгазын шын, системалыг, ажыктыг кылдыр чорударынга башкының медерелдиг шилилгези албан негеттинер. Кол черни улустуң аас чогаалы, тыва чечен чогаал, орус болгаш өске-даа хөй национал улустуң чогаалдары, даштыкы классика ээлээн турарын чугула деп сүмелеп турар.

Тыва улустуң аас чогаалының эң-не дээре үлегерин эге класстарга өөредип тура, ук чогаалдарда улусчу чаңчыл-сагылгаларны уругларга билиндирип база уруглар боттары ону эскерип билиринге чаңчыктырар аргаларны ажыглаар. Программада айыткан кол-кол темалар, чогаалдың хевирлери, авторлар, чогаалдардан аңгыда, класстан дашкаар номчулгага кайы авторларны, кандыг номнарны, чогаалдарны сүмелээри башкыдан улуг хамааржыр. Ооң-биле чергелештир башкы уругларның кандыг чогаалдарга сонуургалдыын, ук чогаалчының амгы үе-чадада, ниити литературада ээлеп турар туружун, ролюн барымдаалап көөрү база чугула.

Класстан дашкаар номчулга программазының база бир кол хевири, кол өзээ - ооң хөй янзылыг (вариантылыг) болуп турары. Ол чорук башкыга уругларның номчулгага хереглел-сонуургалын болгаш бот-тускайлаң номчуп база сайгарып билиринге дузалаар.

ҮЖҮГЛЕЛ СООНДАГЫ ҮЕ (26 ш)

Бижилге, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы

Үжүглел соондагы үеде бижилгеге чорудар сорулгалары:

1. Үжүглел үезинде билип алган билиглерин быжыглап, системажыдары.

2.Үннер болшаг үжүктерниң ылгалы. Ажык болгаш ажык эвес үннер.

3.Үн илеретпес үжүктер. Алфавит-биле практиктиг таныжылга.

4.Сөс, домак, чугааның чүден тургустунары.

5.Сөстү слог аайы-биле көжүрери.

6.Бижиириниң темпизин чоорту дүргедедип, бижимел, парламал сөстерни, домактарны, улуг болгаш биче үжүктерниң кезектерин барымдаалап шын бижиири.

7.Адаары болгаш бижиири карышкак эвес сөстерни, домактарны башкы адап бээрге бижиири. Домак эгезинге, улуг үжүк бижиири, сөөлүнге улуг сек салырынга чаңчыктырары. Кижиниң ат, фамилиязын, адазының адын шын бижииринге мергежилгелер чорудар.

Номчулганың чаңчылдарын ханылыдыр болгаш быжыглап, слогтап-даа, слогтаашкын чокка-даа шын адап номчуп өөредир. Сөзүглелде абзацтарны эскерип билири болгаш абзац бүрүзүнүң утказын чугаалап билиринге чаңчыктырар. Номчаан чүүлүнүң утказын дүүштүр айтырыгларга харыылаары, сөзүглел иштинден тып номчууру. Диалогтарны, сөзүглелдерни аянныг кылдыр рольдап номчууру.

Сюжеттиг чуруктарга сөзүглелди тургузары.

Номчулганың темпизин дүргедедириниң аргаларын башкы ажыглаар, чыл төнчүзүнде 1 минутада 60-65 хире сөс номчуурун чедип алыр.

Үжүглел программазын шингээткениниң планаттынган түңнелдери:

Личностуг (бот хамаарылгалыг)

Өөреникчилерге хевирлеттинген турар билиглер:

• Төрээн дылывыс харылзажырының база мээ-медереливистиң шынарын көргүзериниң кол чепсээ;

• Төрээн дыл национал культуравыстың кол болуушкуну;

• Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен аргаларын чөптүг ажыглап билири.;

• Төрээн дылын улаштыр өөрениринге сонуургалын оттурары;

• Аас болгаш бижимел чугаага дылдың уран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.

Өөреникчилерге хевирлеттинип болурунуң билиглери:

• Төрээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга өөреникчиниң бот киржилгези;

• Аас чугаага дылдың уран-чечен аргаларын эстетиктиг талазынче угландырары.

Предметтиг (эртемге хамаарыштыр)

Өөреникчилерниң билип алган турар ужурлуг билиглери:

• Чаа материалды ханы билип алырынче угланган белеткел ажылдарны; номчулга, бижилге, уругларны янзы - бүрү бот- ажылдары, чугаа сайзырадылгазы.

• Чаа үннү ылгап тывары.

• Ол үннүң артикуляциязын хайгаараары.

• Чаа үннүң дыннаарынга болгаш адаарынга мергежилге.

• Үннүңулуг, бичии үжүктерни -биле таныжылга .

• Синтезтиг номчулга ажылдары:

• Слогтар номчууру.

• Домактар номчулгазы.

• Сюжеттиг чуруктар-биле чугаа сайзырадырынын ажылдарын чорудары.

• Үжүктер кожаазы-биле ажыл.

Өөреникчилерниңөөренип ап болур аргалары:

• Төрээн дылының бүгүүннерин болгаш үжүктерин, оларнын кол ылгалын билген ужурлуг;

• Сөстерде үннерни ылгап, оларның туружун тодарадып билир;

• Ажык, ажык эвес үннерни болгаш үжүктерни, кыска, узун ажык үннерни болгаш үжүктерни бот-боттарындан ылгап шыдаар;

• Домактарның болгаш сөстерниң анализ-синтезтиг сайгарылгазын кылып, домактардан сөстерни ылгап тывар

• Улуг болгаш бичии үжүктерни шын, чараш тода бижип билир;

• Бижимел болгаш парламал шрифт-биле бижиттинген сөстерни, домактарны иштинде слогтап адап тура, шын дүжүрүп бижиири;

• Адаары болгаш бижиири дүүшкек 3-4 хире берге эвес сөстен тургустунган домактарны адап бээрге, үжүктерин кагбайн шын бижиири;

• Домак эгезинге улуг үжүктү бижиири;

• Домак сөөлүнге улуг секти салыры.

Метапредметтиг

Регулятивтиг (углаар-баштаар)

Өөреникчилерниң чогуур деңнелге билип алыр ужурлуг:

• Өөренип турар эртеминиң тема, бөлүк аайы-биле кол сорулгаларын, утказын угаап билири;

• Башкының удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны күүседип өөренири;

• бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар;

Өөреникчилерниңөөренип ап болур аргалары:

• Өөренген темазынга алган билиглерин түңнеп болгаш үнелеп билирин боттандырары;

• аас болгаш бижимел чугааны дылдын негелдери-биле чогуур үезинде практика кырынга өскертип болгаш ажыглап билири

Билиин ханыладырынга түңнелдер (познавательные)

Өөреникчилерниңөөренип алыр ужурлуг билиглери:

• Өөредилге даалгаларын күүседип турар үеде херек ужурлуг медээлерни немелде номнар, статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;

• бодунун назы-харынга дүүштур янзы-бүрү словарьларга, справочниктерга даянып билири;

• дылдың негелдерин күүседирде янзы-бүрү схемаларны, модельдерни, символ- демдектерни ажыглап билири;

• белен таблицаларны, схемаларны, сөзүглелдерни немээри;

• дылдың адырлары: үн.үжүк, сөс тургузуу, чугаа кезээ, домак кежигүнү, бөдүүн домак дугайында алган билиглерин деннеп, бөлүктеп, тып, ажыглап билири;

• алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле системажыдып, бөлүктеп, түңнеп билири;

• сөсте орфограммаларны янзы-бүрү аргалар-биле хынап билири;

• номчаан сөзүглелдериниң кол утказын ылгап үндүрери;

• бодунун чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыннакчыга дамчыдып билири;

Өөреникчилерниңөөренип ап болур аргалары:

• Библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;

• аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;

• болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып, дамчыдып билири;

• алган медээлерни сайгарып, критикалап билири;

Коммуникативтиг

Өөреникчилерниңөөренип алыр билиглери:

• аас чугаага диалогту ажыглап билири;

• аңгы-аңгы бодалдарны өөренип, сайгарып билири болгаш чаңгыс аай түңнелге келиринге өөредири;

• бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;

• коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдың аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Өөреникчилерниң өөренип ап болур аргалары:

• коммуникативтиг сорулгаларны дыннакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле медээни, билигни чедирери;

• удур-дедир хыналда үезинде бот-боттарынга дузаны үезинде чедирип, билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Өөредилге чылынын төнчүзүнде уругларның билип алган турар ужурлуг билиглери

• Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен аргаларын чөптүг ажыглап билири.;

• Аас болгаш бижимел чугаага дылдың уран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.

• Сюжеттиг чуруктар-биле чугаа сайзырадырынын ажылдарын чорудары.

• бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар

Өөреникчилерниң өөренип алыр аргалары:

• болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып, дамчыдып билири;

• аңгы-аңгы бодалдарны өөренип, сайгарып билири болгаш чаңгыс аай түңнелге келиринге өөредири;

Эртемнин материал-техниктиг хандырылгазы

Башкыга:

1) Ооредилге программазы ТР-нын ооредилге, эртем болгаш аныяктар политиказынгын яамызы. Национал школа хогжудер институт. Тыва дыл 1-4 класстар Куруне стандарты Кызыл-2008.

2) «Ужуглел» нити ооредилге черлеринге ооредилге ному.

Кызыл - 2013. Авторлары: А.А. Алдын-оол, К. Б. Март-оол, Н. Ч. Дамба.

3) Диктантылар чыындызы 4 чылдыг школанын 1-4 класстарынга Автору:

А.А. Алдын-оол. Тыванын Ю. Кюнзегеш аттыг ном ундурер чери. Кызыл - 2010.

4) Тыва дылга тестилер ному.

6) Карточкалар, перфокартылар.

8) Компьютер, проектор, экран, ДВД, принтер.

Оореникчилерге:

1) «Ужуглел» нити ооредилге черлеринге ооредилге ному.

Кызыл - 2013. Авторлары: А.А. Алдын-оол, К. Б. Март-оол, Н. Ч. Дамба.

Ажыглаан литература:

1) ТР-нын ооредилге болгаш эртем яамызы. Национал школа хогжулдезинин

институду. Чижек ооредилге программазы Кызыл, 2011ч.

2) Дарбаа Ю.Н. Тыва дугайында 99 айтырыгларга харыылар.

Абакан «Журналист», 2010г.

3) Тыва дыл 1-4 класстар Куруне стандарты Ооредилге программазы Кызыл-2008.

Кол өөредир номнары: «Υжүглел», «Бодуң номчу», немелде болгаш хуузунда номчулгага «Экии, школа!», «Улусчу ужурлар» үжүглелдиң бижилгези А, Б кезээ.

Немелде литература: «Матпаадыр», тыва тоолдар номнары.

Үжүглел. Календарь-тематиктиг план . 1 классБилиг кичээли.-

Киирилде кичээл

1

2

Чугаа. Бижилге кыдыраажы-биле таныжылга

Школа-биле таныжылга.

Чаа тема

1

3

Чугаа хүн чуруму .

Чаа тема.

1

Домак. Өөредилге херекселдери.

Быжыглаашкын кичээли.

1

5

Домак. Ойнаарактар.

Чаа тема

1

6

Сөс. Күш- ажыл херекселдери.

Быжыглаашкын кичээли

1

7

Сөс . Ногаа аймаа.

Чаа тема

1

8

Сөс. Слог. Азырал дириг амытаннар.

Быжыглаашкын кичээли.

1

9

Слог. Бажың херексели.

Чаа тема

1

10

Үн дугайында билиг.

Чаа тема

1

11

Ажык болгаш ажык эвес уннер.

Чаа тема

1

12

Хыналда ажыл.

1

13

Частырыглар-биле ажыл

1

Ужуглел уези - 105 шак

14

А деп ун болгаш А, а деп үжуктер. Бичии а-ны бижиири

бижиири

1

15

А деп үннүң узадыр адаттынары. Улуг А-ны бижиири.

1

16

Л деп ун болгаш ужуктер.

Чаа тема

1

17

Л деп ун болгаш ужуктер. Дедир слогтарны номчууру. Бичии л деп үжүктү бижиири Быжыглаашкын

1

18

Катаптаашкын. Улуг Л деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли.

1

19

Чугаа сайзырадылгазы. Тоол «Кушкак биле дилги» ( Тыва тоол)

Чугаа сайзырадылгазы

1

20

О деп ун болгаш О, О ужуктер .

Чаа тема

1

21

Бичии о-ну бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

22

О. О деп үжүктерни бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

23

М деп ун М, м болгаш ужуктер.

Чаа тема

1

24

М деп ун М, м болгаш ужуктер. Бичии м-ны бижиири.

Быжыглаашкын кичээли.

1

25

Улуг М деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли.

1

26

С деп ун болгаш С, с ужуктер.

Чаа тема.

1

27

С деп үн болгаш С, с ужуктерни бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

28

Н деп ун болгаш Н , н ужуктер.

Чаа тема

1

29

Бичии н деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын

1

30

Улуг н деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

31

Дүжүрүп бижилге

1

32

Ч деп ун болгаш Ч, ч ужуктер.

Чаа тема

1

33

Бичии ч деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

34

Улуг Ч деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

35

Хыналда ажыл.

Билиг хыналдазының кичээли

1

36

Ы деп ун болгаш Ы , ы деп ужуктер.

Чаа тема

1

37

Бичии ы деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

38

Улуг Ы деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

39

У деп ун болгаш У, у деп үжүктер.

Чаа тема

1

40

Бичии у деп ужукту бижиири Быжыглаашкын кичээли

1

41

Улуг У деп ужукту бижиири. Быжыглаашкын кичээли

1

42

Р деп ун болгаш Р, р ужуктер.

Чаа тема

1

43

Бичии р деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

44

Улуг Р деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

45

Хыналда ажыл.

1

Ийиги улдуӊ - 35 шак

46

Y,ү деп ун болгаш Y,ү ужуктер.

Чаа тема

1

47

Бичии ү деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

Улуг Y деп ужукту бижиири.

1

48

Улуг Ү деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

49

И деп ун болгаш И, и ужуктер.

Чаа тема

1

50

Бичии и деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

51

Улуг И деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

52

Хыналда ажыл.

Билиг хыналдазы

1

53

Э деп ун болгаш Э , э ужуктер.

Чаа тема

1

54

Бичии э деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

55

Улуг деп ужукту бижиири. Быжыглаашкын кичээли

1

56

Кыска е деп үн ооңүжүү.

Чаа тема

1

57

Э, е, ээ кирген сөстерни катаптаары.

Быжыглаашкын кичээли

1

58

Кыска е деп үжүктү бижиири.

Катаптаашкын кичээли

1

59

Э,ээ,е деп үннер, оларның үжүктери.

Катаптаашкын кичээли

1

60

Хыналда ажыл.

Билиг хыналдазының кичээли

1

61

Тоол "Анай биле Кымыскаяк"

1

62

Ш деп ун болгаш Ш, ш ужуктер.

Чаа тема

1

63

Бичии ш деп үжуктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

64

Улуг Ш деп ужукту бижиири

Быжыглаашкын кичээли.

1

65

Өдеп ун болгаш Ө,ө деп ужуктер.

Чаа тема.

1

66

Бичии ө деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

67

Улуг Ө деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

68

Хыналда дүжүрүп бижилге

Билиг хыналдызының кичээли

1

Ийиги чада

69

Д деп ун болгаш Д, д ужуктер.

Чаа тема

1

70

Бичии д деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

71

Улуг Д деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

72

Б деп ун болгаш Б, б ужуктер.

Чаа тема

1

73

Бичии б деп ужукту. Бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

74

Улуг, Б деп ужукту бижи Быжыглаашкын кичээли ири.

1

75

Г деп ун болгаш Г, г ужуктер.

Чаа тема

1

76

Бичии Г, г деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

77

Улуг Г деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

78

В деп ун болгаш В, в ужуктер.

Чаа тема

1

79

Бичии в деп ужукту бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

80

Улуг В деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

81

Хыналда ажыл

1

Үшкү улдуӊ - 45 шак

82

Т деп ун болгаш Т ,т ужуктер. ( сөстүң эгезинге чорда )

Чаа тема

1

83

Т деп үн болгаш Тт деп үжүктер ( бижилге болгаш сөстүң сөөлүнге турда)

Быжыглаашкын кичээл

1

84

Т деп үн болгаш Тт деп үжүктер ( бижилге болгаш сөстүң ортузунга турда)

Быжыглаашкын кичээл

1

85

Т-Д деп үннер болгаш Т.т-Д.д деп үжүктер.

Катаптаашкын кичээл

1

86

Т-Д деп үннер түңнел катаптаашкын.

1

87

Хыналда ажыл.

1

88

Частырыглар- биле ажыл.

1

89

К деп ун болгаш К , к ужуктер.

Чаа тема

1

90

.Бичии к деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

91

Улуг К деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

92

П деп ун болгаш Пп деп үжүктер.

Чаа тема

1

93

Бичии п деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

94

Улуг П деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

95

Ⱨ деп ун болгаш ооӊ ужуу.

Чаа тема

1

96

Ң деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

97

Дүжүрүп бижилге

Холушкак хевирниң кичээли

1

98

X деп ун болгаш Х, х деп ужуктер.

Чаа тема

1

99

Бичии Х деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

Улуг Х деп ужукту бижиири.

1

100

Улуг Х деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

101

3 деп ун болгаш З, з ужуктер. Бичии деп ужукту бижиири

Чаа тема

1

102

Улуг З деп ужукту бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

103

Ж деп ун болгаш Ж, ж ужуктер. Бичии ж деп ужукту бижиири.

Чаа тема

1

104

УлугЖ деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

105

Й деп ун болгаш й оон ужуу.

Чаа тема

1

106

Й деп ун болгаш й оон ужуу.

Быжыглаашкын кичээли

1

107

Хыналда ажыл .

Диктант

1

108

Частырыглар-биле ажыл.

1

Үшкү чада

109

Кадыг демдек.(ъ)-

Чаа тема

1

110

Ъ Кадыг демдекти бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

111

Е деп ун болгаш Е, е деп ужуктер. Бичии е деп үжктү бижиири

Чаа тема

1

112

Улуг Е деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

113

Ё деп ун болгаш Ё , ё деп ужуктер.

Чаа тема

1

114

Бичии ё деп үжүктү бижиири

Катаптаашкын кичээл

1

115

Улуг Ё деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээл

1

116

Ю деп болгаш Ю, ю деп ужуктер.

Чаа тема

1

117

Бичии ю деп үжүктү бижиири

Катаптаашкын кичээл

1

118

Улуг Ю деп үжүктү бижиири

Катаптаашкын кичэлэли

1

119

Хыналда ажыл

Билиг хыналдазы

1

120

Частырыглар-биле ажыл

1

121

Я деп ун болгаш Я, я деп ужуктер .

Чаа тема

1

122

Бичии я деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээли

1

123

Улуг Я деп үжүктү бижиири

Быжыглаашкын кичээл

1

Дөрткү чада

124

Ь (чымчак демдек)-

Чаа тема

1

125

Ь (чымчак демдек)-

Катаптаашкын кичээл

1

126

Өөренген үжүктерин катаптаары

1

Дөрткү улдуӊ - 40 шак

127

Ф деп ун болгаш Ф, ф деп ужуктер.

Чаа тема

1

128

Бичии ф деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээл

1

129

Улуг Ф деп үжүктү бижиири.

Быжыглаашкын кичээли

1

130

Ц деп ун болгаш Ц, ц деп ужуктер.

1

131

Бичии ц деп ужукту бижиири.

1

132

Улуг Ц деп ужукту бижиири.

1

133

Щ деп ун болгаш Щ, щ

деп ужуктер.

1

134

Бичии щ деп ужукту бижиири.

1

135

Улуг Щ деп ужукту бижиири.

1

136

Хыналда ажыл

1

137

Частырыглар-биле ажыл катаптаашкын.

1

138

Алфавит - 1 шак

1

Ужуглел соондагы номчулга болгаш бижилге - 31 шак

139

А. Шоюн «Март»

1

140

Домак. Байлак Тыва (1-ги, 2-ги кезээ).

1

141

С.Сарыг-оол. Алышкы бис, угбашкы бис. Домак, сөс.

1

142

Л.Чадамба. Час. Сөс,

Слог.

Онза кижи.

1

143

М.Кенин-Лопсан «Суг бажын дагыыр»

1

144

Домак .Өөредиглиг дүжүрүп бижилге.

«Баштайгы космонавт» -

1

145

Л.Чадамба. «Куштар бистин өӊнуктеривис»

1

146

Мустай Карим «Хат»

1

147

Л.Чадамба «Майнын бири - частын болгаш куш-ажылдын байырлалы»

1

148

В.Сагаан-оол «Майнын тос»

1

149

Домак, сөс, слог. С. Сурун-оол «Адырак»

1

150

А.Шоюн. Кадарчы ыттар. Хойларым аттарлыг болур.

1

151

Л. Толстой «Бистин суурувус», «Шын чуден унерил?»

1

152

Е. Чарушин «Адыг оолдары- биле»

1

153

Ун. Ужук. Кан-оол Ондар «Кырган- авам»

1

154

Л.Чадамба «Номну канчаар эдилээрил?». Ажык үннүң үжүктери

1

155

Узадыр адаар ажык үннүң үжүктери. «Үжүглелим, байырлыг!»

1

156

Кадыг ( Ъ) болгаш (ь) демдектиг состер.

1

157

Ажык эвес уннерни дакпарлап бижиири.

1

158

Чугаа сайзырадылгазы. Эдертиг.

1

159

Тест.

1

160

Чогаадыкчы диктант.

1

161-162

Билиг хыналдазы.

2

163-165

Катаптаашкын

3