Вне классное мероприятие: 'Зул - хальмг улсин байр'.

ЗУЛ - ХАЛЬМГ УЛСИН БАЙР.

Күцл: Хальмг улсин байр өдр Зул сар яһҗ темдглдгинь, ямаран авъяста болдгинь медүлх , чееҗдән хадһлҗ йовдг сурһмҗ цааранднь өөдлүлх.

.

«Зул» - хальмг улсин сән байрта өдр. Жил болhн «Зул» болдг өдр әдл болхш. Зәрмдән «Зул» укр сарин сууләр болна, зәрмдән бар сард болна. Иириндән хальмг литәр хәләж «Зул» болх өдриг тоолад hарhна. «Зул» болдг сариг Зул cap гиж нерәднә. Зул сарин хөрн тавнд «Зул» болдг учрта. «Зул» шин жил ирсиг медулнә.

Кезәнә медәтә улс иигж келдг бәәсмн: Богд Зунква бурхн торәд, деерәс бууж ирсн өдриг Зул өдр гиhәд, сән байрта өдрт тохрасн болдг. Бурхн нас авсн өдрт цуг хальмг әмтн ик-бичкн уга дегц нег өдр нас авдг болж. Цуг хальмг улсин hарсн өдрнь Зул өдр болж тоолгддг. Насн деерән нежәд нас эн өдр немж авцхана. Улгурнь: урднь хертә кун хөрн негтә болна, тәвтә кун тәвн негтә болна. Тер учрар «Зул» гидг сән өдрән хальмг улс икәр куләж, байртаhар темдглж, сергмжтәhәр давулна.

«Зулын» өмн белдвр сәәнәр кенә: хуучн жилин кириг шин жилд орулдго болжана, тиигэд кир-хуран yhax кергтә, гер дотркан уhаж арчх кергтә, шин хувц уйж авх кергтә, яhад гихлә «Зул» өдр хальмг улс кеердмн. Боорцг өмн асхнднь кеж авх кергтә, кецшун унр hарhдмн. Боорцгар дееж бәрдмн, эрк биш йөрәдмн.

Эн байрта өдртән нерәдәд тос, шикр-балта хулдж авдмн.

Шикр-балтаhар дееж бас бәрх кергтә. Шутәнә өмн тәвсн hурвн целвг деер цөөкн шикр-балта тәвдмн.

Кезәнә болхла нас авх өдртән нерәдәд, малын әм hарhдг бәәж.

Эрк биш хө алдг бәәж. Олн ход дундас тарhн, чинәтә хе шууж авад, алад, махинь серу авхулад царцадг бәәж. Тер цагт махна амтн ясрад оддг. «Зул» өдр махан чанад, салаhарн тос hоожулад, идәд, амр-тавар бәәж, насан авч, байрта өдрән давулдг бәәсмн.

«Зул» орун герин эзн куукд кун эрт босад, hал шатаhад, хәәсән нерәд, хальмг цәәhән зандрулж чанад, зул өргәд, дееж бәрх йoста.

Дэкэд шутэнэ oмн зул тавлна, мергнэ. Цуhар өрк-буләрн ширә әргж сууhад, байрин цәәhән уух йоста. «Зул» өдр ширә деер хот- невчк эләдәр тәвдмн: әмтәхн, зандрсн, канкнсн хальмг цә, юсн, махн, шикр-балта, боорцг болн нань чигн әмтәхн хот бәәх зөвтә. Эн цәәhән уучкад, дәкәд цә чандмн. «Зул» өдр элгн-садан, ур-онгән, медәтә улсан дуудж, цә өгәд гиичлдмн. hалд эркин - турун дусал цацдмн. Эн өдр элвг-делвгәр әмтән гиичлхлә, далд йовсн эмтн идсн-уусн болдг. Иржәх жил байрта-бахта болдг.

Зул» өдр эврән бас цәәд йөвдмн. Одсн гертән белг авч оддмн: медәтә улст зать белглдмн, бичкдудт шикр-балта, боорцг өгдмн. Эн өдр куунәс юм хармндмн биш.

Зул асхн насна зул бәрдмн. Ода би таднд яhж hуйрар насна цөгц кедгинь yзулж огнәв. Хатуhар элдсн hуйрар насна цөгц, йисн hолын цөгц кеж авх кергтә. Зулын hолынь йөркгәр кедмн. Йөркгиг аржани өвсәр кедмн. Иим өвсиг ик урдаснь кеер, теегт hарад, тууж авад, хагсаж белдх кергтә. Хагсасн өвснәсн насна hол (йөркг) белдж авх кергтэ. Аржанк өвснә му-сәәhинь хаяд, йилhәд, хальсинь мөлтләд, дөрвн хурhарн кемжәләд белддмн. Йөркгд уй орулдмн биш. Кун болhна насна тооhар йөркг тоолж авад, деернь хойр-hурвн йөркг немәд, хамднь бәрәд, деерк узуринь көвнгәр hурв дәкж орах кергтә. Йөркг оралhиг медәтә улсин насна hолас эклж белддмн. Дарунь наадкcиннь насна hoл (йөркг) орана. Зулын hол hурвн давхр хувцта болдг. Хувцн гиcн эн көвнг. Көвнгиг урх кергтә, тер цагт нимгрдг.

Насна цөгцд туруләд аав-ээжин насна hол тәвдг, дарунь эцк - экин насна hол тәвгддг. Дарунь урн-садна, ачнр-жичнрин насна hол зерглулж тәвдг, нег-негнднь шахад, заг угаhар тәвх кергтә. Өрк-булд олн кун бәәхлә, насна цөгц утулн болх зөвтә, бәәдләрн бичкн онhцла әдл болна. Насна hолмудын деерк yзyрмудинь хәәлсн тосар норhaд, чимкәд өркдмн, эс гиж герл өгч болшго.

Бурулин гегән тасрад, зөвәр харнhу болхла, тенгрт одд hархла, тер насна цөгцән шутәнә өмн ширә деер тәвәд, герл огдмн ( хустг шатаhад, насна hолын узурмудт кургдмн). Тер саамла цуhар тавлсн насна зулдан гекж моргәд, насан авдг. Гекж моргсн саамлаhан зальврдмн. Тер цагт иим угмуд келдмн: «Авчах насн өлзәтә, цаhан хаалhта болтха!»

Насна зулан бәрсн цагт, кемр ковун гертән уга болхла, эцкнь терунә ормд мөргәд, насинь авдмн, куукн гертән уга болхла, экнь мергдмн. Герл өгснә хөөн насна зулыг бөктлнь көндәдмн биш. Бийнь бекхлә, тиигәд хураж авдмн. Кун болhнд нерәдж тәвсн hолнь цуhар дегц бекдмн биш. Тернь тер уга болдг, зовхмн биш. Улдсн hолмудынь арhул, умc унhалго авч хаяд, hуйринь элдәд, таавад шарад идчкдмн. Өрк-бул дотран хуваж иддмн. Куунә куунд өгдмн биш.

Невчк дарунь бәәжәhәд, йөсндан hаза харнhурхла, уудәр йиснә hол hарhдмн. Элдсн hуйрар бас бичкн цөгц кеhәд, дорнь шовhр модар бәрдг иш кеhәд, цөгц дотрнь узурнь көвнгәр оралhата йисн hол батрулад, көвнгтә узуринь шар тосар норhад чимкчкәд, герл өгдмн. Дарунь уудән арhул секәд, уудәр герл өгcн цөгцән барун hарарн hарhдмн. Эн тоотыг эк, эс гиж ээж куцэх йоста. Толhа деерэн бээсн махлаhан, эс гиж альчуран авдмн. Барун өвдгән hазрт кургэд, сегдж суудмн. Йиснэ hолыг бектлнь бэрх кергтэ. Бектлнь зальврад бээдмн. Бөкснэ хөөн йиснэ hолас шатад улдсинь арhул авад хайдмн. hуйринь насна цөгцлэ хамднь элдәд, шарад, идчкдг йоста.

Иигж хальмг улс Зулан кеж, жилд нег дәкж, нег одр хамдан дегц насан авна. Яhад гихлә эн өдр Зунква бурхн нас авсмн. Тиигәд эн өдриг хальмг улс ончтаhар темдгләд, эн өдр цуhар нас авдг болcмн. Насан авcн өдр цуhар нег-негән йөрәх кергтә:

Йөрәл келжәхнь Надвида Темир:

Жил болhн «Зулан» кеж,

Насан авч, сән-сәәхн бәәж,

Авсн насн өлзәтә цаhан хаалhта болж,

Насан авcн бидн цуhар Гем-зовлц уга бәәж,

Бат кишгтә болж, амрч-жирhж бәәцхәй!

«Зул» асхн цуг кергән куцәчкәд, хальмг улс байрин нәәрән кедг болжана. Хотна захин герт хурад, домбр цокад, дууhан дуулад, бийән сергэдг бээж - Байрин өдриг байртаhар давулдг учрта. Эн нас авчах өдр болжана. Нас авна гидг - ончта йөвдл. Хальмг улст жилд нег дәкж тиим йөвдл болдг. «Зул» өдр юмн элвг-делвг болхла, жилин туршарт, ирх «Зул» куртл йөрнь сән болдг.

Турх-зөвх юмн узгддго болжана. Цуhараннь седкл таварн бәәдг.

Бас иим нег йөрэл Бадмин Надя умшх:

Хуучн насн бат болж,

Шин насн өлзәтә болж,

Эн наснд му юмнь цааран хәләж,

Сәнь нааран әргж,

Кезэ чигн мадна тиньгр бәәж,

Менд-амулд бәәх болый!

Йөрәл келжәхнь Сисейкина Анжелика:

Хамг эмтн цуhар өсж-өргжж,

ут нас наслж,

Оньдин дөрвн цагт

Орчлнгин жирhлд

Багтж йөвтха!

Ода болхла куукд таднд «Зул ирвә» гидг ду дуулх.

Цуhар жил болhн «Зулан» кеж, насан авч, амрч-жирhж, нег - негән байрлулж, эн сээхн орчлнгд амулд менд бээцхәй!