Бауыржан Момышұлы 'Ұшқан ұя'

Тарих
Бөкен жон, бөрте қыраттар астында
Шөптермен жабылған,
Ақсөңке сүйектер сөйлейді,
Не түйдік аруақтар зарынан?!
Менің тарихым - ап-ащы, күп-күрең,
Себебі ол, анамның жасымен,
Атамның қанымен жазылған.
Қария қыраттар сөйлейді күңіреніп,
Қобыздың тілімен,
Бір әуен талықсып жетеді құлаққа
Торғын жел үнімен.
Қан бөккен даламның қайғысын сеземін,
Жылқының жалы мен жусанның бүрінен.
Қайран, қабылан бабалар
Басының ішінде күн жанып,
Шуағы жүзінен байқалған.
Орхонның көк мәрмар тасына кертіліп,
Ерлігі айтылған.
Түз жүрек, тау мінез түркінің
Астында қара жер теңселіп,
Ауызында көк аспан шайқалған.
Ойхой, Орхонның жазуы,
Сен едің расы -
Бабамның жәдігер мұрасы.
Тамырымда күркіреп ағатын,
Қайда сол көк тастың көгілдір дұғасы?!
Көгілдір дұғамды
Кеудеме кісінетіп,
Боздадым зарлы үнмен,
Боздадым қазақы тағдырмен.
Сөйттім де,
Жылқының иісіндей бұрқырып,
Тұлпардың тостақтай көзінде
Тұңғиық шер болып қалдым мен.


Ұшық
I Алаш атты орда құрып шалқыған,
Бақ дәулеті туып өсіп балқыған.
Әрбір істе қазақ исі аңқығанын,
Тірлікте көзімізбен көреміз бе?..
(Ғ. Қараш)
Шіркін-ай!
Ойлай беру ойға да ауыр,
Ойлантпай ойсыздарды қойды-ау өмір,
Кеше менің ішіме торай түнеп,
Сол торай доңыз болып шықты бүгін.
Содан менің танауым тарс бітеліп,
Шырқырап шыбын жаным шықты білем,
Ұжданыма доңыздың демі тиіп,
Ұятынан ұшынған ұлттың бірі ем.
Әй, қайран, Қазақия-ай арды білген,
Аппақ ар ащы суға жанды білем,
Күлінен күлімсі иіс ұрпақ өсіп,
Ғұрпыңды буындырған қолды көрем.
Ұшындым не себептен ұшық шығып,
Ұшығым ұлтсыздықтан болды білем.
Салайын сал десеңіз ащы әніме,
Біздің де қариядан қашты әңгіме.
Құдай-ау, уәлі ауыз сақал қайда?
Қайғысы түннен қара, күннен ыстық
Бұл да өзі басты әңгіме,
Бұған жұрт «нұрсәулені» кінәлайды,
Ол өзі...
Өз алдына басқа әңгіме.
Маңайым қызыл танау тердің иісі,
Айналған асқазанға көздің іші.
Обал да оралады от боп анық,
Көз жастың дөңгеленіп ағары хақ,
Иә, әлгі... дүние кезек
Бәріне әмір етер жоғарғы Хақ.
Адамдық айуанатқа ғапылданса,
Қайырылып қара жұртты табары хақ.
Санам-ай Сақтан қалып сансыраған,
Ғұрпым-ай Ғұннан қалып қансыраған.
Құдайым, құлдық ұрдым бір өзіңе
Құтылар құдірет бер бұл «тажалдан».
Қанымды қаламсапқа сертке байлап,
Арыңды ақ қағазбен ұшықтайын.
Не істейін
бұдан өзге енді саған,
Қазақия...?

Қағаз
II
Қаптаған қағаздар
Көз соқыр, көңіл мас.
Ақшалар жолында
Ар-ұят ақсарбас.
Көк-жасыл парақтар,
Сендерге өкпем жоқ,
Аразға айналып адамдық,
Қағазға қақталған біздің бас.
Ей, шіркін,
ергежей ақылым ,
Мың болғыр өтірік сайрай бер.
«Біздің ел бай халық, арман ел...»
Ауаға шөлдеген ақиқат.
Қағазға тұншыққан қайран ел.
Орталық ой жасап ОДАҚТЫҚ,
Тарихи тамырды тонаттық.
Қайтейін, қауқарсыз қазақтық.
Қаңбаққа айналған қалың сөз,
Қағазға таңылған азаттық.
Қайран...
Қаракөк хан Кене,
Азат ой Ахмет.
Құныңды білмесек ғафу ет.
Қан менен қарғысқа
Қол шайған суық қол,
Түбі бір тартпай ма қасірет.
Қайнаған қызыл сөз,
Ыстық дем, көпірік.
Бұл бәлкім, тойғандық,
Бұл бәлкім, кекірік.
«Халқым-ау, жұртым-ау»,
Езілген емешек...
Не деген ғажайып ертегі,
Не деген ғаламат өтірік!

Жусан
III
Қобыздың қылына қайғымды тұндырып,
Тағы да мұң шалдым.
Асандай азалы, Қорқыттай қазалы
Сарқыты ем бір шалдың.
Қазақы болмысым,
Қайдасың, ұжданым?
Құс тілін саз етіп,
су тілін сөз етіп,
Исімен сөйлеген жусанның.
Бұл дала -
Боздақтар денесі,
Топырақ иленген қанына.
Даламның әр тасы -
Анамның көз жасы
шері бар зарында.
Боз дала, боз дала -
денемнің бөлшегі,
Мен сенен жаралдым басында
Мен саған сіңемін соңында.
Бір уыс топырақ,
Омырауын оқ тескен
оғылан бір ұлың.
Сол үшін...
Тастың да тәу етем әр түйір сынығын.
Қайдасың тектілік,
қайдасың өр рух!
Боз жусан аңсаған
Бейбарыс ғұмырым.
Жусан жоқ...
киемнің ырысы,
Құрттаған ұрандар,
Ұртталған тілектер тоғысы,
Халықты ту еткен қарынның дыбысы,
Алапат асқазан соғысы...
Санамның сырқаты,
Құлдықты шындық деп сорлайды,
Көзі жоқ көп надан
Қоңызша боқ қуып, доңызша ойлайды.
«Біздің ел осындай»,
Айнала аппақ нұр, жер үсті гүлстан
Өзгеше,
өзгеше...
ойлауға болмайды.
Өзгеше ойлатпас осы дерт,
Жанымның жартысын кетті үгіп.
Аһ, қайран, дүние-ай!
Түбіме сен жеттің тексіздік...
Маздасын Махамбет мінезім,
Оянсын рухым от бүркіп,
Сен жаса, боз жусан болмысым,
Сен жаса, бекзада тектілік
Қоңыр
II
Қоңыр-қоңыр таулардың
Қолтығынан қой өріп,
Қоңыр үйдің ішінде
Қоңыр салқын қой өріп,
Маңырауық маңдайым
Ой дүретіп неше мың
Жасыл маңдай қыраттан
Жасыл сөз боп есемін.
Жасыл ойым саз еді
Жазиралы жаны ізгі,
Қоңыр сазға гүл атқан
Қара тастың қауызы.
Қайтқан құстың қаңқылын
Өзегіне толтырып,
Тырна жілік, төрт ойық
Сұңқылдайды сыбызғым
Аспан аңқып ауызы.
Мен осылай аңқыдым
Қос ішекке қондырып,
Қоңыр қаздың қаңқылын.
Солқылдатып күй шалған
Әй, шалдар-ай, шалдар-ай
Сезім кешіп неше мың
Керегенің астынан
Күй тұнады күмбірлеп
Ернеуіне кесемнің.
Кім түсінер күй ұқпай,
Бұл пәнидің баянын,
Күймен бірге жөңкідім,
Жерге тимей аяғым.
Жан еріген сол сәтте
Маңдайымнан күн шығып,
Таңдайымда ай туып,
Күй кілкіген кесемді
Ұрттап-ұрттап қоямын.
Қайда кетті сол шағым
Қоңыраулы қоңыр үн?
Қоңырымды жоғалтып,
Тас көшені торыдым.
Жаңбырына жанардың
Омырауым боялып.
Қайнай-қайнай қаңсыды
Алпыс екі тамырым.
Тоғыз перне бетінен
Толқып соққан самалмын,
Толқын-толқын самал боп,
Сағасынан ағамын.
Қос ішектің үстіне
Құс дауысын жусатқан,
Сен аман бол, қоңыр үн
Сен аман бол, шанағым.
Ықылас Ожайұлы