Учителю
Жыл иесі - Жылан ғылыми жоба

Жыл иесі - Жылан ғылыми жоба

Автор публикации: Алтынбекова С.А.

Дата публикации: 28.04.2016

Краткое описание:

предварительный просмотр материала

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ .........................................................................................................3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1 Жыл иесі - жыланның өзіндік ерекшеліктері ......................................4

2. 2 Жер бетінде мекен ететін жыланның түрлері .....................................5

2. 3 Жыланның таңғажайып әлемі ...............................................................7

2. 4 Жылан жайлы аңыз-әпсаналар ...........................................................11

2. 5 Жылан еті мен уының емдік қасиеттері .............................................13

ҚОРЫТЫНДЫ ...........................................................................................16

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ....................................................17

Аңдатпа

Жылан - шөптесін жерлерде бауырымен жылжып қозғалуға, көлемді заттарды тұтасымен жұтуға бейімделген жәндік.

Жыландардың қазір 2300-2500-ге жуық түрі белгілі. Олар жер бөліктерінің барлығына тараған, әсіресе, ыстық жерлерде көптеп кездеседі.

№46 А.С.Пушкин атындағы мектеп-

лицейдің 3 «В» сынып оқушысы Ортаева

Ақбаянның «Жыл иесі - жылан»

атты ғылыми жобасына

Пікір

Оқушы Ортаева Ақбаянның «Жыл иесі - жылан» атты ғылыми жұмысы әлемнің жер-жерінде тіршілік жасайтын жыландардың көптүрлілігін айқындауға, оның адамзат үшін пайдалы жақтарын көрсетуше арналған.

Ғылыми жұмыста жорғалаушылардың ішіндегі жыландардың суда да, құрлықта да тіршілік ете алатынын көпшілікке танытуға тырысқан.

Ізденуші жыландардың жер бетінде кеңінен таралған түрлеріне тоқтала отырып, олардың өздеріне тән қасиеттерін ашып көрсетеді. Олардың түрлерін жан-жақты сипаттай отырып, адам өміріндегі алатын орнын бейнелейді.

Тылсым табиғаттың бір бөлшегі ретінде жыландардың таңғажайып қасиеттерін сөз етеді, ол жайлы қызықты аңыз-әпсаналарды мысал етеді.

Жыланның етін, уын медицинада ем түрінде пайдалану жолдарын сипаттайды.

Жалпы алғанда ғылыми жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

№46 А.С.Пушкин атындағы мектеп-

лицейінің бастауыш сынып мұғалімі: Әлжанова Ұлбосын

Кіріспе

«Естілер де ісіне қуанбай жүр,

Ел азды деп надандар мұңаймай жүр.

Ала жылан, аш бақа күпілдектер,

Кісі екен деп үлкеннен ұялмай жүр»

Абай Құнанбаев

Жылан - шөптесін жерлерде бауырымен жылжып қозғалуға, көлемді заттарды тұтасымен жұтуға бейімделген жәндік. Сыртқы пішініне қарағанда жыландар аяқсыз кесірткелерге ұқсайды. Қозғалу ерекшеліктеріне байланысты жыландардың омыртқа жотасы біркелкі, көптеген (200-450) омыртқадан тұрады.

Жыландардың қазір 2300-2500-ге жуық түрі белгілі. Олар жер бөліктерінің барлығына тараған, әсіресе, ыстық жерлерде көптеп кездеседі. Солтүстікте полярлық шеңберге дейін еніп жатады. Оңтүстікте Оңтүстік Америкаға дейін тараған. Отты жерде, Жаңа Зеландияда және Полинезияның көптеген аралында жыландар болмайды. Жыландар ағашты, далалы, таулы жерлерде, кейбір түрлері суда, жер астында тіршілік етеді.

Олар жұмыртқа немесе тірі жұмыртқа салып көбейеді. Жыландар ұсақ насекомдар мен кемірушілерден бастап, бұғының бұзауына дейінгі әртүрлі организмдермен қоректенеді. Жануарларды сескендіріп барып, тез шабуыл жасап, ұстайды. Жылан өзі келіп шақпайды, тек өзіне қауіп төнгенде ғана шағады. Бір қызығы, жыландар қоректенбей үш жыл ұйықтай алады.

Мақсаты: бауырымен жорғалаушылардың ішінде жыланның жыл иесі ретінде алатын орнын, оның адамзат өміріндегі маңызын, емдік қасиеттерін жан-жақты ашып көрсету.

Негізгі бөлім

2. 1 Жыл иесі - жыланның өзіндік ерекшеліктері

Денесі жұмыр, ұзын (ұзындығы 8 см-ден 12 м-ге дейін жетеді). Денесін мүйізді қалқаншалар мен қабыршақтар, арқасы мен бүйірлерін ұзына бойы қатарласа орналасқан, ромбы тәрізді қабыршақтар жапқан. Бауыры көлденең жатқан ірі қалқаншалармен жабылған, олар бір-бірімен жұмсақ тері қатпарлармен жалғасқан. Ірі денелі жемтіктерді жұтқанда тері қатпарлары жазылып, құрсақ қалқаншаларының ұзына бойы созылуына мүмкіндік береді. Көздерінде қозғалмалы қабақтары болмайды, олар мөлдір қабықпен жабылған. Күндіз белсенді тіршілік ететін жыландардың көз қарашығы дөңгелек болса, ымыртта, түнде белсенді тіршілік ететіндерінде - тік бағытта орналасқан саңылау тәрізді.

Сыртқы құлақ (есту) тесігі және дабыл жарғағы болмайды. Сондықтан жыландар ауадағы дыбысты естімейді. Тілі ұзын, ұшы - айыр. Сезу қызметін тілі мен бір жұп Якобсон мүшесі атқарады. Якобсон мүшесі - кеңсіріктің ішкі жағындағы ауыз қуысына ашылатын, екінші ұшы тұйықталып біткен екі қуыс; бауырымен жорғалаушылар мен сүтқоректілерде болатын иіс сезу мүшесі (тек қолтырауын мен құстарда болмайды). Бұны дат анатомы Людвиг Якобсон ашқан. Тістері жіңішке, өткір, артқа қарай иілген, усыз жыландарда тістері жемтігін ұстау қызметін атқарады. Улы жыландардың үстіңгі жақтарында у ағатын өзекшесі бар улы тістері орналасқан, олар қозғалмалы (алға - артқа қарай) болып келеді. Жақ сүйектері бір-бірімен серпімді сіңір арқылы байланысқан. Мұндай байланыс аузын кең ашуға мүмкіндік беріп, ірі жемтіктерді тұтастай жұтуға жәрдемдеседі.

Аяқтары жоқ, тек айдаhарда, ұршық тәрізді жыландарда, соқыр жыландарда, бүрме ауызды жыландардың кейбір түрлерінде ғана жамбас белдеуінің қалдығы мен артқы аяқтарының тырнақ тәрізді жұрнағы сақталған. Иық және жамбас белдеулерінің болмауына байланысты омыртқа жотасы бөлімдерге анық жіктелмеген: қысқа әрі жуан жыландарда омыртқасының саны - 141, ал ұзын әрі жіңішкелерінде - 435-ке жетеді. Жыландар жылына 2 - 4 мәрте түлейді. Сыдырық (жыланның түлеген эпидермис қабығы) тұтастай түседі. Тіршілік ететін ортасына сәйкес реңі алуан түрлі келеді.

Күндіз белсенді тіршілік ететін жыландардың көз қарашығы дөңгелек болса, күндіз, түнде белсенді тіршілік ететіндерінде - тік бағытта орналасқан саңылау тәрізді формада. Сонымен қоса көздері мөлдір қабықпен көмкерілген. Ал есту қабілеті де жоғары жыландардың. Алайда сыртықы есту тесігінде дабыл қағу жарғағы жоқ. Сондықтан жорғалаушылар көбіне ауадағы дыбысты ести бермейді. Сезу қызметін тілі атқаратындықтан, Тілі ұзын, ұшы айыр. Тістері жіңішке, өткір, артқа қарай иілген, усыз жыландарда тістері жемтігін ұстау қызметін атқарады. Ал Улы жыландардың үстіңгі жақтарында у ағатын өзекшесі бар улы тістері болады, олар қозғалмалы кейіпте. Бұл әдіс оларға ірі жемтіктерді тұтастай жұтуға көмектеседі екен. Арнайы Аяқтары болмайды. Тек айдаhарда, ұршық тәрізді жыландарда, соқыр және бүрме ауызды жыландардың кейбір түрлерінде ғана жамбас белдеуінің қалдығы мен артқы аяқтарының тырнақ тәрізді мүшесі бар.

Усыз жыландар жемтігін тістерімен аулап, қоректенеді.

Жыртқыш жыландар тышқантәрізділермен, бақалармен, омыртқасыздармен қоректенеді. Жылына бір рет көбейеді. Ал бәрінен бұрын жыландардың емдік қасиеті мол. Жылан уының емдік қасиеті ХVII ғасырда белгілі болған. Тарихи дректерге жүгінсек, Франческо Реди деген адам мұны алғаш ашқан деген мәлімет бар. Ал мысырлақтаржылан уынан түрлі дәрі-дәрмек жасап, адам денсаулығын нығайтуды ерте бастан қолға алған көрінеді

2. 2 Жер бетінде мекен ететін жыланның түрлері

Жыландар Жер шарына кең тараған (тек Антарктидада ғана кездеспейді), 3 мыңға жуық түрі белгілі. Олар 12 тұқымдасқа бірігеді. Ең көбі - сарыбас жыландар, олардың 1500-дей түрі бар. Қазақстанда 5 тұқымдасқа жататын: соқыр жыландар (1 түрі), айдаhарлар (2 түрі), сарыбас жыландар (12 түрі), сұржыландар (2 түрі), бозша жыландардың (1 түрі) 18 түрі белгілі. Жыландардың көпшілігі құрлықта, әдетте, қалың шөп өскен жерлерде, ағаш басында, шөлді аймақтарда, кейбір түрлері тұщы сулар мен теңіз-мұхиттарда тіршілік етеді.

Жыртқыш түрлері тышқантәрізділермен, бақалармен, омыртқасыздармен қоректенеді. Жылына бір рет көбейеді. Көпшілік жыландар жұмыртқа (қарашұбар жыландар, гюрзалар, т.б) салады, ал кейбіреулері (сұржыландар, бозша жыландар</</font>, т.б.) тірі туып көбейеді. Жеке дара немесе топтанып (мысалы, сұржыландар) қыстайды. Топтанып қыстайтын түрлерін халық «ордалы жыландар» деп атайды. Жылан зиянды кеміргіштер, моллюскілер және жәндіктермен қоректеніп пайда да келтіреді. Кейбір түрлерінің терісі әсемдік бұйымдар, еті тамақ жасау үшін, ал уы медицинада қолданылады.

Денесі ұзыншақ, 8 см ден 10 м, (айдахар), мүйізді қалқанша және қабыршақтарымен қапталған. Омыртқа саны әртүрлі, 141 ден 435 дейін, (opmauta 200). Кеуде сүйегі жоқ, дене омыртқалары жылжымалы қабырғаларымен қосылған. Көздері бірігіп кеткен мөлдір қабықпен қапталған Сыртқы құрақ тесігімен дауылпаз жарғағы жоқ. Ұзын тілінің ұшы айыр. Бас сүйектері бір-бірімен жұмсақ жалғамаларымен қосылған. Соның нәтижесінде жылан ірі жануарларды аузын кең керіп жұта алады. Тістері өткір, жіңішке, артқа қарай майысқан. Улы жыландардың жоғарғы улы тістері бар. Олардың қуыс у келетін өзегі болады. Өкпесі біреу. Қуығы жоқ. Аталықтарының копулятивтік мүшесі құйрығының түбінде тері астына орналасқан. Жылына бірнеше рет түлейді.

Жыландардың 13 тұқымдасы бар: сарбас жыландар, улы жыландар, теңіз жыландары, сұр жыландар, шұңқырбастылар, соқыржыландар, тарауыздар, айдахарлар, аномалипидилер, біліктәрізділер, қалқан құйрықтылар, сәулелілер; 3000 түр. ТМД-да, 60 түрі белгілі. Көпшілік түрі құрлықта тіршілік етеді. Орманды жерде, шөл далада, өзендермен теңіздерде көптеген түрлері бар. Жыртқыштар. Қорегін тұтасымен жұтады. Жұмыртқа салып немесе жұмыртқада тірі туатын жануарлар. Кемірушілер, ұлулар және жәндіктердің санын реттеу зор маңызы бар. Кейбір түрлерінің терісі бағалы. Уы медицинада дәрі ретінде пайдаланылады. 16 түрі КСРО Қызыл кітабына енгізілген.

2. 3 Жыланның таңғажайып әлемі

Жылан - жұмбаққа толы тіршілік иесі. Қадым замандарда Желмаясына мініп "Жерұйық" іздеген Асан Қайғы атамыз бұл туралы «Аяғы жоқ, қолы жоқ, Жылан қайтіп күн көрер...» деп бекер айтпаған. Оның бойында әлі де ашылмаған талай құпиялар бар секілді....

Осы орайда, біз өздеріңізге патша жылан туралы сіз білмейтін деректерді назарларыңызға ұсынғанды жөн көріп отырмыз.

Әлемдегі ең алып жылан - анаконда. Оның ұзындығы 5 метрге дейін жетеді.
Әлемдегі ең ұзын жылан - тор көзді питон, ол 10 метрге дейін өседі.
Әлемдегі ең улы алып жылан - корольдық кобра. Оның мөлшері 6 метрге жуық. Кобра өзінен кішілерін ғана емес, өзімен мөлшерлес жылан түрлерін жеп қоя алады. Патша кобра үшін жемтігінің ұзындығы, көлемі маңызды емес, өзіне керегін алған соң, сыймағанын түкіріп тастай салады екен.
Ғылымға жыланның 2600-ге жуық түрі белгілі. Олар 12 тұқымдасқа бірігеді. Ең көбі - сарыбас жыландар, олардың 1500-дей түрі бар. Қазақстанда 5 тұқымдасқа жататын: соқыр жыландар (1 түрі), айдаһарлар (2 түрі), сарыбас жыландар (12 түрі), сұржыландар (2 түрі), бозша жыландардың (1 түрі) 18 түрі белгілі. Жыландар тек қана Антрактидада ғана мекендемейді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан жануарлар әлемі. -Алматы, Жазушы. 1997 ж. 36-б.

2. Жануартану кітабы. -Алматы, Мектеп баспасы. 1998 ж. 215-б.

3. Лекарственное сырье растительного и животного происхождения. Фармакогнозия / Под. ред. Г.П. Яковлева. - СПб.: СпецЛит, 2006. - 845 с.: ил.

4. Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П. Фармакогнозия. Учебник. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. - 656 с.: ил.

5. Самылина И.А., Ермакова В.А., Бобкова Н.В., Потанина О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. - Т.3. - М., 2009. - 488 с.

Ғылыми жоба жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасын құрайды.

Ғылыми жобаның толық нұсқасын talshin.ukoz.net сайты

арқылы ала аласыз!

⇧

⇩

скачать материал