Проектная работа В нашем доме черепаха

Эзләнү проекты.

Безнең өйдә ташбака

Эшләде: Билалова Энҗе

Яңа Чишмә районы,

Акбүре урта мәктәбенең

2 нче сыйныф укучысы.

Җитәкчесе: Вәлиуллина Г.Т.

Башлангыч сыйныфлар укытучысы.

Акбүре-2014 ел

Эчтәлек:

Кереш…………………………………………………………………………

I Бүлек. Эзләнүне теоретик яктан анализлау.……………………..

1. Дөньда ташбакалар кайчан барлыкка килгән?……………………………..

   1. Халык иҗатында ташбакаларның барлыкка килүе.

   2. Ташбакаларның барлыкка килү тарихы................................................

2. Эзләнүнең төп төшенчәләре ………………………………………......

II Бүлек. Эзләнүнең практик өлеше. …………………………………...

2.1. Минем ташбакам нинди төргә керә һәм ул кайда яши ?……………..

2.2. "Малаймы", "Кызмы"? …………………………………………………

2.3. Ташбаканың яшен билгеләү.………………………………………….

2.4. Ташбака нәрсә белән туклана.................................................................

2.5. Әлеге төр ташбакага су кирәкме? ………………………………….....

2.6.Ташбака асрау өчен температура нинди булырга тиеш?......................

2.7. Ташбаканың сизү органнары……………………………………………

2.8.Ташбаканың гадәтләре……………………………………………….......

2.9. Нинди авырулар белән авырарга мөмкин? …………………………....

Йомгаклау………………………………………………………………………..

Кулланылган әдәбият ……………………..........................................................

И таш капка, таш капка,

Аслы-өсле куш капка.

Аны беркем ачалмый,

Хуҗасы да чыгалмый,

Муенын сузып караса да,

Капкасыннан узалмый Кереш.

Минем инде күптән өйдә ниндидер үзенчәлекле хайван асырыйсым килә иде. Әти - әни белән озак уйладык. Нәрсә алыйк икән? Безнең этебез бар инде, песиебез бар. Куян алыргамы, әллә ташбакамы? Уйлый торгач, ташбака алырга булдык. Аны каравы әллә ни авыр булмас әле дип исәпләдек. Мин инде түземсезлек белән Чистай шәһәренә баруыбызны көтә башладым. Ниһаять , кечкенә ташбака салынган тартма минем кулымда!

Әлеге көтелгән "кунагыбыз"ны өйгә алып кайткач миндә бик күп төрле сораулар барлыкка килде. Аларны чишү юлларын эзли башладым.

1. Җир йөзендә ташбакалар кайчаннан бирле яши икән? Таш кабырчыгы ничек барлыкка килгән?

2. Минем ташбакам нинди төргә керә?

3. Бу малаймы, кызмы? Нинди исем бирергә?

4. Ничә яшь?

5. Нәрсә ашый?

6. Су эчәме икән?

7. Аңа яшәү өчен нинди температура кирәк? Аны саф һавада йөртергәме?

8. Ташбаканың сизү органнары.

9. Ташбаканың нинди гадәтләре бар?

10. Ташбака нинди авырулар белән авырый?

Төрле кеше тере табигать белән төрлечә кызыксына. Аның көтелмәгән ачышлары, гаҗәеп матурлыклары белән соклана. Бу хисләр беренче тапкыр бала чакта ук барлыкка килә. Соклану, гаҗәпләнү сәләте булмаган кеше, бик күп нәрсә югалта. Гаҗәпләнү кызыксынучанлыкка китерә, ә кызыксыну аркасында кеше галиҗәнәп табигатьтә адым саен очрап торган табышмакларга һәм сорауларга җаваплар эзли. Бу эзләнү очрагында - тере табигатьнең бер өлеше булып дала ташбакасы тора. Күзәтүләр вакытында ул күңелгә рәхәтлек бирә, шатлык өсти һәм гаҗәпләндерә.

Максат: ташбакаларның табигатьтә һәм өй шартларында яшәү шартларын,үз-үзләрен тотышларын күзәтү, өйрәнү,чагыштыру. Аны тиешенчә, дөрес тәрбияләгән очракта өй шартларында яшәтергә дә мөмкин булуы турында нәтиҗә ясау.

Эзләнү объекты : дала ташбакасының өй шартларында үз-үзен тотышы.

Эзләнү предметы : дала ташбакасы.

Эзләнү гипотезасы: ташбаканың өй шартларында яшәве һәм гомер озынлыгы, аны тиешенчә тәрбияләүгә карый. Өй шартларында да дала ташбакасын асрап була.

Мәсьәләләр: 1. Ташбакалар турында өстәмә әдәбият өйрәнү.

2. Ташбаканың төрле хәләтен күзәтү. (Ашату, коендыру һ.б)

3. Күзәтүләрне йомгаклау.

4. Өй шартларында дала ташбакасын тәрбияләүнең иң кулай

ысулларын сайлап алу.

Куелган максатларга ирешү һәм гипотезаны тикшерү өчен әлеге эштә , өстәмә әдәбият өйрәнү, күзәтү, эзләнү, тәҗрибә үткәрү, чагыштырмача анализ ясау һәм йомгаклау алымнары кулланылды.

I Бүлек. Эзләнүне теоретик яктан анализлау.

1.1. Дөньда ташбакалар кайчан барлыкка килгән?

1.1.1. Халык иҗатында ташбакаларның барлыкка килүе.

Элеккеге мифик әсәрләрдә ташбакалар зур урын алып торган.

Бөтен нәрсәне ашап бетерергә теләге булган ташбакага борынгы кытайлар хөрмәт белән караганнар. Аны акыллылык, озын гомерлелек символы буларак кабул иткәннәр. Бу аларның күп кенә гыйбарәләрендә һәм әкиятләрендә сурәтләнә. Мин династиясенә караган каберлектә таштан зур ташбака төзегәннәр һәм аның борын өлешен ышкып бетергәннәр,чөнки кытайлар әлеге озын гомер символы булып торган хайванга тотынуны уңыш китерә дип ышанганнар.

Әлеге таш өе эченә яшерелгән хайванның акыллылыгы турында "Куян белән Ташбака" әкиятен укыгач та белергә була. Хәйләкәр куян һәр көн король бассейнындагы суны болгатып,пычрата,аңа зыян сала. Әлеге кыңгыр эшне кем эшләвен беркем дә белә алмый. Ә менә акыллы ташбака хәйләкәрне җиңә - ул үзенең аркасына дегет сөртә, ә куян шушы тозакка эләгүен сизми дә кала.

Ә икенче мәсьәл безне эшкә җитди карарга, игътибарлы булырга өйрәтә.Ул куянны йөгерү буенча ярышка чакыра. Үзенең акрын хәрәкәтләнүчән түгеллеген исбатлыйсы килә аның. Ташбака үзе куйган максатыннан, юлыннан тайпылмыйча акрын гына хәрәкәт иткән арада, куян игътибарын читкә юнәлтеп, я бакчадан кишер ашап килә, яисә дуслары белән сөйләшеп тора. Һәм шул арада ташбака билгеләнгән урынга беренче килеп җитә. Бу гыйбарә безгә, эшне җиренә җиткереп, ашыкмыйча эшләүнең уңыш китерүе турында сөйли.

1.1.2. Ташбакаларның барлыкка килү тарихы

Хәзерге ташбакалар элекке котилозаврлардан барлыкка килгәннәр.

Ул - динозаврларның замандашы. Дөньядагы барлык үзгәрешләрне дә күрә ул. Табигатьнең, климатның үзе белән бер планетада яшәүче затларның үзгәрүен, алышынуларын күзәткән. Ә үзе һаман да палеозой эрасында булган вакыттагы кыяфәтен саклап кала алган. Моңа ул табигать бүләге булган кабырчык(панцир) ярдәмендә ирешә.

1.2. Эзләнүнең төп төшенчәләре.

Кытай палеонтологлары ташбакаларның иң борынгы калдыкларын тапканнар. Табылдыкның яше якынча 220 миллион ел.Галимнәр элекке диңгез катламнарыннан 3 ташбака скелеты табалар. Бу табылдык -ташбакаларның тән төзелеше һәм аларның кабырчыкларының ничек барлыкка килүе турында сөйли. Әлеге табылдык - ерткыч,ит ашаучы була. Аларның алга очлаеп формалашкан авызларында үткен тешләр була. Кабырчыгы әле җитлегеп бетмәгән, йомшак. Умырткадан һәм кабыргалардан тора. Ә эчке органнары өстендә каты тышчасы була.

Шулай итеп,эволюция нәтиҗәсендә ташбакалар саклаучы, каты кабырчыкка ия булалар. Ташбакаларның күп өлеше, элекке гадәтләрен саклап калып, куркыныч булганда башларын, койрык һәм аякларын әлеге кабырчык эченә яшерәләр.

Әлеге гаҗәеп хайваннар галәм киңлекләрен өйрәнгәндә дә катнашып, үз өлешләрен кертәләр. 1968нче елда ике ташбака утырган "Зонд- 15" космик аппараты дөньяда беренче булып Ай тирәли очып үтә. Шулай итеп, алар Айны урап Җиргә кайтучы беренче җан ияләре була.

II Бүлек. Эзләнүнең практик өлеше.

2.1. Минем ташбакам нинди төргә керә һәм ул кайда яши?

Минем ташбакам көрәнсу - саргылт төстә. Кабырчыгы түгәрәк формада. Башы яшькелт төстә, авызының өске томшыгы ыргак рәвешендә. Койрыгы очлаеп тора. Алгы аякларында 4 тырнагы бар - бу дала ташбакасының аерымлыгы, чөнки башка төрләрдә ул 5 була. Димәк, минем ташбакам Дала ташбакасы төренә керә. Ул Урта Азиядә яши.

Дала ташбакасы, өй шартларында яшәүче иң популяр төр булып санала. Аны әле Британия эзләнүчесе хөрмәтенә - Хорсфилда ташбакасы дип тә атыйлар.

2.2. "Малаймы", "Кызмы"?

Ташбакны ничек атарга? Бу хәлдән чыгу өчен аның малаймы, кызмы икәнен белергә кирәк. Моны ничек ачыкларга соң? Аның өчен берничә ташбаканы чагыштырып карарга кирәк. Ләкин, минем андый мөмкинлегем юк.Мин мәктәп укучылары расында анкета уздырдым. Аның нәтиҗәләре буенча, безнең мәктәптә укучыларының берсендә дә

ташбака юк. Димәк миңа беркем дә киңәш бирә алмаячак.Мәктәп,авыл китапханәләрендә дә мин яхшы әдәбият таба алмадым. Мин эзләнү эшен интернет-ресурслар ярдәмендә дәвам итәргә булдым. Андагы ташбакалар белән үземнекен чагыштырдым да, нәтиҗә ясадым: үлчәме буенча ташбака

зуррак, кыска койрыклы булса , бу - ана. Әгәр үлчәме кечерәк, ә койрыгы озын икән - бу ата. Димәк , минем ташбакам - кыз.