әДебиеттік оқу 'Құрманғазы ата' 2- сынып

білдіретін сан есімдерді бір,ретін білдіретін сан есімдерді екі сызықпен сыздырту.

Жарыс

Біздің сыныпта қашықтыққа жүгіруден жарыс өтті. Жарысқа бес бала қатысты. Бірінші болып мәре сызығын Асхат кесіп өтті. Самат екінші, ал Азамат үшінші болып келді. Жеңімпаздарға сыйлықтар берді.

5-жаттығу ауызша орындалады.

Мақсаты.: Мәтін ішінен сан есімдерді тауып, сол сан есімнің қай сөзбен байланысып тұрғанын сұрақ қою арқылы таптыруға үйрету.

Төрт жыл, бес күн.

6- жаттығу. Шығармашылық тапсырма.

Мақсаты: Меңзердің бағытымен оқу арқылы, кестедегі өлең жолдарын оқи білуді меңгерту.Сан есімдерді сөзбен жазып, дәптерге өлеңді көшірту.

V.Ой толғаныс.

«Кім тапқыр» ойыны.

Мақсаты: көп нүктенің орнына тиісті сан есімдерді тауып жазу арқылы оқушының есте сақтау, ойлау қабілетін дамыту.

Бір ғасырда..... жыл бар. Бір тәулікте..... сағат бар. Бір жылда... ай бар. Бір айда.... күн бар. Бір аптада... күн бар.

VI.Үйге тапсырма: 2- жаттығу, 178- бет.

VII.Бағалау.

30

«Балалармен бірге сабақ үстінде жүргізілген қызықты ойындар оларды сабаққа қызықтырады, тәртіпке шақырады, дұрыс қорытындылауға үйретеді және олардың бойында достық, ұйымшылдық қасиеттерін, ойлау қабілеттерін дарытыды»

Профессор В. М. Чистяков

Кіріспе

Жас ұрпаққа жан-жақты білім беру әрбір ұстаздың басты міндеті. Қай әдісті пайдалансақ та алға қойған мақсат біреу. Ол оқу бағдарламасының материалдық мазмұнын оқушы бойына сіңіру.

Сыныптағы оқушының ойлау қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан қазақ тілі сабағында әр сыныптағы оқушының жас ерекшелігіне қарай және білім деңгейіне сай сабақтың түрлерін тауып, сол тақырыптарды игеруді мақсат ету керек.

3Ойын дегеніміз - ұшқын, білуге құштарлық пен еліктеудің маздап жанған оты. Ойын ақылды, ойды, тапқырлықты, алғырлықты дамытады. Ойынсыз ақыл - ойдың қалыпты дамуы да жоқ. Сабақта ойын элементтерін пайдалану оқушылардың ой-өрісін, танымдық белсенділігін арттырады. Оқушының сөйлеу мәдениеті мен ойлау қабілеті артады. Сондықтан бастауыш сыныптарға сабақ беру барысында ойын түрлерін көптеп пайдалану - оқушының сапалы білім алуына зор ықпал етеді.

I. 1.Ойын - бала әрекетінің негізгі түрі

Қазақ халқында «Баланы ойын өсіреді» деген даналық сөз бар. Ойын балалар өмірінің нәрі. Ойын баламен мәңгілік өмір сүреді. Ойын арқылы баланың дүниетанымын қалыптастыруға, қиялын шыңдауға, баланың арман тілегін білуге, зейінін қалыптастыруға, ойлау қабілетінің дамуына әсер етуге болады. Ойын - бала әрекетінің негізгі түрі. Ойын арқылы балалар қоғамдық тәжірибиені меңгереді, өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық сипат болады. Мәселе, кез-келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды, қатар құрбылармен ойнайды, сол арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынас жасайды. Ойын балалар үшін айналадағыны танып білу тәсілі. Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазады: «Бала ойында қалай болса өскен соң жұмыста да көп жағынан ұқсас болады», сондықтан келешек қайраткер азаматты тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады. «Ойынсыз-ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес»,-деп айтқан В.А.Сухомлинский. Ойын - балалар бір-бірімен қарым-қатынас жасайтын өз бетінше іс-әрекеті. Оларды бір мақсат, оған жетудегі жалпы қызығушылықтар мен әсерлер біріктіреді.

4Ойын - дүниеге жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірімен ұштасып, өзін

Топқа бөліну, әр топ сөз таптарын атайды, постер қорғайды. III.Қызығушылықты ояту.

Электронды оқулықтан сан есім туралы көрсету.
1) "Көркем жазу " минуты.
Сс са си су
Сегіз қырлы, бір сырлы - сөз тіркесінің мағынасын түсіндіру.

IV.Мағынаны тану кезеңі
2) Оқулықпен жұмыс.

1-жаттығу.
Мақсаты: мәтінді түсініп оқып, дәптерге көшіріп жазу. Сан есімдерді тауып астын сызу.Сан есімдерге сұрақ қоя білу.

Мәтін бойынша қосымша сұрақ:

- Күн жүйесіндегі 9 ғаламшарды ата.

3-жаттығу.

Мақсаты: берілген сан есімдерге -ыншы, -інші,-ншы, -нші жұрнақтарын дұрыс жалғай білуді меңгерту.

Бірінші, екінші, үшінші,төртінші, бесінші, алтыншы,жетінші, сегізінші, тоғызыншы, оныншы.

Сергіту сәті:

Бір үйде біз нешеуміз?

Кел санайық, екеуміз.

Бас бармағым - папам,

Балаң үйрек - апам.

Ортан терек -ағам

Шылдыр шүмек мен

Титтей бөбек сен.

Бір үйде біз нешеуміз?

Бір үйде біз бесеуміз.

4- жаттығу. Топтық жұмыс.

29Мақсаты: берілген сурет бойынша сан есімдерді қатыстырып әңгіме құрастыра білуге үйрету. Заттың санын

Сабақтың тақырыбы: « Сан есімді қайталау»
Мақсаты:

281) Оқушыларға сан есім туралы алған білімдерін пысықтату, өткен сабақтан алған ұғымдарын кеңейту.
2) Оқушылардың сөздерді дұрыс қолдана білу аясын кеңейту, сөз таптарын ажырата білу қабілетін дамыту, сөйлем құрастыра білу дағдысын жетілдіру, танымдық, белсенділік қабілеттерінің дамуына ықпал ету.
3) Ұжымшылдыққа, cалауатты өмір салтын сақтауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: пысықтау сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, әңгімелеу, көрнекілік, салыстыру
Пәнаралық байланыс: математика, дүниетану, әдебиеттік оқу.
Сабақтың көрнекіліктері: интерактивті тақтаны пайдалану, суреттер, слайдтар.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру бөлімі.
Психологиялық дайындық.
Екі көзің не үшін керек?
Жақсыларды көру үшін.
Екі құлағың не үшін керек?
Ақыл кеңес тыңдау үшін.
Екі қолың не үшін керек?
Елге көмек беру үшін.
Екі аяғың не үшін керек?
Туған жерде жүру үшін!- ендеше, балалар 12 мүшелерін сау болып, туған жерде үлкен азамат болып өсулеріңе тілектеспін.
II. Өткен тақырыпты пысықтау.
Сөз таптары дегеніміз не? Мысал келтір.

қоршаған дүние туралы түсінік алады.

Ойын дегеніміз-ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Ойын-тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиял мен қанат бітіретін, ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы. Бала өз ойын дүние таным түсінігі арқылы қабылдап, ересектерге еліктей жүріп үйренеді, өзіне қабылдайды.

Ойынның мақсаты - бағдарламада алған білімдерін қалыптастыру, тиянақтау, пысықтау.

Міндеті -баланың қызығушылығын ояту,белсенділігін арттыру

5Ойын тілдің дамуына өте зор ықпал тигізеді. Ойын жағдайы оған араласқан әрбір баладан тіл қарым-қатынасы дамуының белгілі бір деңгейін талап етеді. Егер бала ойын барысына қатысты өз тілегін анық айтуға мүмкіндігі болмаса, ол бірге ойнап отырған өз достарымен сөз арқылы берілген нұсқауларын түсінуге қабілеті жетпесе, онда түсінісу қажеттігі ұйқасымды тілдің арқасында жүзеге асады. Баланың шығармашылық қиял, қабілетін, тілін, дамытуда ойынның айрықша маңызы бар екендігін қазақ халқының этнограф - ғалымы Ш. Уәлиханов, ағартушы - педагог Ы.Алтынсарин, қазақ зиялылары. А. Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М. Дулатов, М.Жұмабаев, Н.Құлжановада өз еңбектерінде атап көрсеткен. Ойын барысында балалардың тілінің дамып, әсіресе, ұлттық қимылды, дидактикалық ойындарды ойнағанда балалардың тілі, сөздік қоры дами түсетіндігін Асылбекова Г. «Ұлттық қимылды ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданып, бұндай ойындарда балалардың тілі, сөздік қоры дамып, ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады,

кеңістікте, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, шапшаңдық, ұжымшылдық сияқты қасиеттерге тәрбиелетіндігін айта келіп, тіл дамыту бойынша дидактикалық ойындарды мынадай топтарға жіктеді. Олар:

- оқушылардың тілін дамытуға бағытталған дидактикалық ойындар: жаңылтпаш ойындар. "Қуыр - қуыр қуырмаш", "Малдың төлін шақыру", "Сөйлем жарыс", "Сурет сыры", "Сөйлем қуаласпақ", т.б.

- сөйлем, сөз, олардың өзара байланысы туралы түсінікті қалыптастыруға бағытталған ойындар: "Қай сөзді жоғалттым?», "Не қажет?", "Орамал тастамақ";

- заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздерді меңгертуге бағытталған ойындар: "суретті лото", "Ғажайып қоржын", "Сиқырлы сандық", санамақ ойындар, жұмбақ ойындар, т.б.

I.2. Ойынға қойылатын талаптар

6Сабақта ойындарды пайдаланғанда ойынға қойылатын методикалық талаптарды білу қажет. Олар мыналар:
1. Ойынның мақсаты нақты және керекті көрнектілер мен материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек.
2. Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі оқушыларға әбден түсіндіріледі.

айтады: Алма - қызыл, тәтті, дөңгелек. Гүл - әдемі, хош иісті, сары. Доп - дөңгелек, жұмсақ, жасыл .....

4- жаттығуда берілген сурет бойынша ана туралы мәтін құрастырып жазады.Ана бейнесін сипаттауда сын есімдерді қолданады.

Ана

Менің анам бар. Анам- ақылды, мейірімді, сыпайы жан. Мен анамды жақсы көремін. Аналар мерекесінде анама қызыл раушан гүлін сыйладым. Анам қатты қуанды.

5-жаттығу« Кім жаңылмай табады» ойыны». Берілген белгілердің қай жануарға тән екенін тауып жазу.

Түлкі: қу, қызыл.

Қоян: қорқақ, сұр.

Аю : қоңыр, маймақ.

3. Ой толғаныс кезеңі.

Сабақты қорыту. «Мен қандаймын» ойыны
Шарты: әр оқушы өз аты қандай әріптен басталса, сол әріптен басталатын сын есімді өз атының алдына қойып айтып шығады.
Мысалы:
Әдемі Әсем
Сымбатты Сандуғаш
Үлгілі Үміт
Жайдарлы Жанна
Нұрлы Нұржан
Инабатты Ислам
Ақылды Аяш
Рақымды Рүстем
Әдемі Әсет
Алғыр Аманжол.

27Үйге тапсырма: 2-жаттығу. Жаңылтпашты көшіріп жазып, заттың сынын білдіретін сөздердің астын сызу.

көтеріп тұр - деп жауап береді балалар)
Осылайша «қай?»- деген сұрақпен таныстырады
Мұғалімнің әрекеті:
Сұрақ қою:
- Қазір қандай жыл мезгілі?
Дәптердегі сызбаны толтыруды ұсынады.
Мысал келтіреді: қай үй?
- шеткі үй.

-Ендеше, балалар заттың сынын білдіретін сөздер қандай? қай?- деген сұраққа жауап береді.
2. Мағынаны тану кезеңі

Оқулықпен жұмыс
1-жаттығу.
Мәтінді оқытамын, мазмұнын сұраймын.

Мақсаты: заттың сынын білдіріп тұрған сөзді байланысып тұрған сөзбен бірге жазу.

Жұпар иіс, аласа бұта, сұр торғай, көк шымшықтар,ала қанат, тоғай көңілді.
3-жаттығу.Оқушыларға оқулықта берілген сұрақтарды оқытамын, сол сұрақтарға дәптерге толық жауап жаздыртамын.
1 Шөптің түсі қандай болады? Шөптің түсі жасыл болады.
2.Сүттің түсі қандай болады? Сүттің түсі ақ болады.
3.Көмірдің түсі қандай болады? Көмірдің түсі қара болады.

4.Қауынның түсі қандай болады? Қауынның түсі сары болады.
Сергіту сәті:
Ойын: «Кім тез?»
Мақсаты: заттың сынын білдіретін сөздерді айтқызу. Кім тез әрі көп сөз айтса сол бала жеңімпаз атанады.

26Балаларға интерактивті тақтадан суреттер көрсетіледі. Балалар суреттегі заттардың қасиеттерін

3. Ойынға сыныптағы барлық баланы қатыстыру.
4. Ойынның жүру барысында мұғалім балалардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар, оларды ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуге жетелеу керек.

- Ойынды баланың жас ерекшелігіне қарай түрлендіріп пайдалану.
- Қарапайым ойыннан қиын ойынға көшу
- Міндетті түрде ойынның қорытындысын жариялау қажет.

Бұл әдіс , талаптарды орындамаған кезде, оқушы ойынға қызықпайды. Сөйтіп, ойын өз мәнін жояды.

.

Ойын арқылы оқушы нені меңгереді ?

1.Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.

2.Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.

3.Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік береді.

4.Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.

5.Уақытты үнемдеуге үйретеді.

6.Оқушылар үшін психологиялық жағымды жағдай туғызады.

7.Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.

8.Оқушылар үшін қауіпсіз

9.Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін алады.

10.Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда күрделірек.

11.Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі

712.Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері,алған білімі, дағдысы жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге,қажетті материалдарды іріктей білуге үйренеді.

II.1. Дидактикалық ойындардың құрылымы

Педагогикада дидактикалық ойындарға былай анықтама беріледі: дидактикалық ойындар дегеніміз - балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет. Ендеше, бұл ойындар оқытуға арналған.

8Бала ерте жастан - ақ қоршаған ортамен танысады. Ол адамдармен, жануарлармен, әртүрлі заттармен қарым - қатынасқа түсіп, олардың ерекшеліктері мен қасиет - сапалары туралы мағлұматтар алады. Бірақ, бала тек өзінің тәжірибесіне сүйеніп оқыса, оның білімі нақты болмайтыны сөзсіз. Сондықтан білімді пысықтау, бекіту үшін дидактикалық ойындар пайдаланылады. Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты - баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі қасиеттерді тәрбиелеу. Дидактикалық ойындардың мазмұны - қандай да болмасын ақыл - ой міндеттерін жүзеге асыру. Ережені орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол күнделікті оқуға ұқсамайды, мұнда қиял - ғажайып та, жауапты өз бетінше іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді толықтыру мен кеңейту де, жекеленген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастықты және айырмашылықты тағайындау

Үлгі сабақ жоспарлары

Сабақтың тақырыбы: «Сын есім»
Сабақтың мақсаты:
а) Заттың сынын білдіретін сөздерді меңгерту, сөйлем ішінен тауып,дұрыс сұрақ қоя білуге үйрету.
ә)Тапсырмаларды дұрыс орындауға, ақыл-ойын, логикалық жүйесін дамыту байқағыштыққа, адамгершілікке жазылу калиграфиясын сөздік қорын күнделікті сөйлеу түрін жетілдіру.
б) Кішіпейілдікке, адамгершілікке, ұстамдылыққа, жылдам ойлауға жинақтылыққа баулу.
Сабақтың көрнекілігі: Суреттер, тірек сызба, т.б
Сабақтың түрі: Аралас.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, топпен жұмыс , көрнекілік , ойын
І.Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды сабаққа дайындау.
Сабаққа керек құралдарын түгелдеу.
ІІ. Қайталау пысықтау:
- Үйге берген тапсырманы 2-3 балаға оқыту.
- Заттың сынын білдіретін сөздерге қандай сұрақ қойылады? Мысалдар келтір.

ІІІ.Жаңа сабақ:
1. Қызығушылықты ояту

Тақтаға суреттер ілінеді. Оқушылар сол заттардың түсін, көлемін, сапасы қандай екендігін айтады.

25Мұғалімнің әрекеті:
Жаңа тақырыппен таныстыру:
- Бұл сөздер заттың несін білдіреді?
- Бұл сөздерге қандай сұрақтар қойып тұрмыз? (қандай?)
Осылайша заттың сынын білдіретін сөздермен танысады.
- Мына бала не істеп тұр?
- Қай қолын көтеріп тұр? (- Қолын көтеріп тұр. Оң қолын

III. Қорытынды

Қорыта келгенде, оқушылардың білім, білік шеберліктерінің жан жақты дамуына, қалыптасуына, сөз іскерліктерін меңгеруіне ойындар көп көмек береді. Олар арқылы түрлі дағдыларды меңгеру барысында оқушылар белсенділікке, өз бетінше жұмыс істеуге, қорытынды жасауға дағдыланады. Сабақ үрдісінде «ойын» түрлерін пайдалану, біріншіден оқушылардың білімін берік меңгерту құралы болса, екіншіден балалардың сабаққа деген қызығушлығын, белсенділігін арттырып, білім сапасын көтеру болып табылады.

Сондай-ақ ойын элементтерінің тәсілдерін сабақта түрлендіре пайдалану.
1. Біріншіден шәкірттердің оқуға қызығуын, ынтасын арттырады.
2. Екіншіден сабақта көп жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3. Балаларды достастырып, қарым - қатынастарын ұлғайтады, бір - біріне ынтымақ, көмек көрсетуге баулиды.

Ой - өрісін кеңейтеді. Сөздік қорларын байытады, шыдамдылыққа үйретеді. Сондықтан да, ойын - оқытудың ең бір тиімді тәсілі.

24

да бар. Ал ең бастысы, оқушыларды еш қинамай, өздерінің қалауы бойынша дидактикалық ойын арқылы оқу материалын әртүрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін әртүрлі жағдайда қолдануға негіз береді. Дидактикалық ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы болуы шарт. Оның құрылмы төмендегідей:

Міндеті.

Әрекет.

Ереже.

Нәтиже

Ойынның аяқталуы.

Енді оның әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық:

1. Міндеті - әрбір дидактикалық ойынның белгілі міндеті болады, ол дидактикалық мақсаттан келіп туындайды. Ойынның міндеті, оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны балалардың қызығушылығын оятады, олардың танымдық іс - әрекетін белсендіреді және жаңа білім, іскерлік, дағдымен байытады.

92. Әрекет - ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Әрбір дидактикалық ойынның міндеті әрбір оқушының мінез - құлқын анықтап, ұйымдастырып, бір тұтас ұжымға біріктіретін әрекет арқылы іске асады. Ол балалардың қызығушылығын тудырып, олардың ойынға деген эмоцияналдық қатынасын анықтайды. Дидактикалық ойында әрекет нақты анықталған және айқын түрде белгіленген. Ол әртүрлі болуы мүмкін, бұл жағдайда төмендегідей негізгі шарттарға сәйкес келуі тиіс:

а) ойын міндетіне бағыну керек, сол арқылы ойын мақсаты жүзеге асырылуы шарт;

ә) ойынның аяғына дейін тартымды, әрі қызықты болуы шарт.

3. Ереже - дидактикалық ойынның қажетті бөлігі болып табылады және ерекше орын алады, сондықтан кейде дидактикалық ойындарды «ережеге құрылған ойындар» деп те атайды. Ереже ойын міндетіне бағынады. Олар іс - әрекетті ойынның міндетін жүзеге асыруға бағыттай ұйымдастыруды көздейді. Сондықтан дидактикалық ойында іс - әрекет ережемен тығыз байланысты. Ережелер бала ойын үстінде не істеу керек және қалай істеу керек екендігін анықтайды. Ережесіз іс - әрекет жайбарақат дамып, дидактикалық міндеттің жүзеге асуына ықпал ете алмайды, сөйтіп өзінің негізгі сипатынан айырылады. Дидактикалық ойынның ережесі іс - әрекетті ұйымдастырып қана қоймайды, сонымен бірге оның тартымдылығын арттырады.

104. Ойын нәтижесі - бұл міндетті шешу мен ережені орындау. Нәтиже мен ойынның аяқталуын екі тұрғыдан бағалау қажет: баланың көзқарасы тұрғысынан және

Дөңгелектің шетінен гүл тостағаншалары орналасатын тілік жасалады, оның гүл тостағаншалары тәрізді қағазға гүл, гүлдің, гүлге, гүлді, гүлде, гүлден, гүлмен деп жазылған сөздер жазылған қағаз жолақтар жасалады.

Ойнау шарты: атау септігінде тұрған «гүл» сөзі бар бала оны дөңгелек тіліне іледі.

«Еске сақта» бұл ойынды сөздерді меңгеру барысында қолданған тиімді. Оқушылар үнтаспадан жазылған сөздерді тыңдайды, қайталайды. Есте сақтаулары арқылы дәптерлеріне жазады. Бұл ойынның тағы бір тиімділігі оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамытуға септігін тигізеді. Көп сөз жазған оқушы жеңімпаз атанады.

«Суретті билет» ойыны. Сан есімді өткенде оқушыларға суреті бар кәртішкелер беріледі. Сөйлем құрап, сын есімді табады. Мысалы: оқушыларға гүл, торғай, қоян суреттері беріліп, солар бойынша заттың түрі мен түсі туралы сөйлем құрау тапсырылады. Сөйлемді тез, дұрыс құрап, ондағы заттың түсін білдіріп, қандай? деген сұраққа жауап беріп, сын есім болып тұрғанын айтып айтып берсе, сол бала жеңеді. Мысалы: Әдемі гүл өсіп тұр. Бір торғайға жылы ұя жасадық.

«Үндемес» ойыны. Сөйлем мен сөйлемдегі сөздердің байланысын өткенде, қайталағанда жүргізуге болады. 5 оқушыға орны ауысқан сөздері бар сөйлемдер жазылған қима қағаздар беріп, оларды дұрыстап жазу тапсырылады, немесе интерактивті тақтадан көрсетіледі. Анам, әкелді, қызыл, алма, ұшады, жылы, құстар, жаққа. Оқушылар сөйлем дұрыс құрып болған соң үндемей қол көтереді де тақтаға жазады. Дұрыс жазса оқушылар алақандарын соғып қуаттайды. Егер дұрыс жазылмаса, басқа бір бала дұрысын жазып береді.

23

«Кім тез әрі шапшаң?» ойынын жүргіземін. Интерактивті тақтада он екі сурет көрсетіледі. Әр қатардан 4 оқушы сурет бойынша сөйлем ойлап табады.. Интерактивті тақтадағы суреттерді (қой, қасқыр, қайшы, нар, алма, бұзау, көз, қыз, сүлгі, ай, кітап) қатыстырып тез сөйлем ойлады. Қой, қасқыр, қайшы, нар т.б. сөздерден дыбыс құрамын, буын санын айтты.
«Достасқан буындар». Қатар отырған оқушылар ауызша орындайды. Орындау тәртібі бойынша бірінші оқушы бірінші буынын айтса, екінші оқушы келесі буынын тауып сөз құрауы керек.

«Ұйқасын тап» ойыны

Алмастан тыным , Жағасында бұлақ,

Шабады ... ( құлын). Жайылып жүр .... (лақ).

Уылжыған албырт, Шабақ аңдып жағада,

Дәмі ғажап ... (Алмұрт.) Шарқ ұрады ...( шағала).

«Керекті сөзді тауып айт» ойыны
Ойынның мақсаты - ойлау қабілетін дамыту, қажетті сөздерді тауып айтуға жаттықтыру. Әуелі ойын тәртібі түсіндіріледі, содан кеәін басқарушы «Киім» дейді. Оқушылар киімдерді атауы керек. Ал басқарушы көкөніс, жеміс, оқу құралдары, ойыншықтар жөне тағы басқа сөздерді атаса, оқушылар сол топқа заттарды атауы тиіс.

«Артық сөзді тап» ойыны. Мұғалім оқушыларға бір қатар сөздер береді. Ойынның басты шарты - әр қатарда бір артық сөзді табу.

Мысалы: ит, мысық, түлкі, ешкі, қой.

Күз, қыс, көктем, желтоқсан, жаз.

Ата, әже, нағашы, сіңлі, Қазақстан.

22«Түймедақ» ойыны. Септік жалғауды қайталап бекіту мақсатында жүргізіледі. Таблицаның басына «Түймедақ» деп жазылады да, оның астына дөңгелек сызылады.

11мұғалімнің немесе тәрбиешінің көзқарасы тұрғысынан. Егер ойын нәтижесін баланың көзқарасы тұрғысынан бағаласа, онда мұғалім ойынның балаға моральдық және рухани ләззат беру жағын есепке алады. Дидактикалық ойынның міндетін шешу баладан белгілі бір күш - жігерді талап етіп, олардың ойлау іс - әрекетіне талаптар қояды. Балалар ойын барысында ұшқырлық, алғырлық, тапқырлық танытады. Мұның барлығы балаларды моральдық тұрғыдан қанағаттандырып, олардың өз күштеріне сенімін арттырады, оларды қуаныш сезімге бөлейді. Мұғалім мен тәрбиешіге дидактикалық ойындарды талдау кезінде міндеттің орындалғанын, әрекеттің жүзеге асырылғандығын, ойынның белгілі бір нәтижеге әкелгендігін қадағалаудың маңызы зор. Адам өскен сайын ойын өзінің мәнін, жетекші ролін жоғалта бастайды. Бірақ ол кейбір адамдарда өмірлік іске айналады (шығармашылық, техникалық және басқа да мамандықтар). Ойын тарихы, оның еңбектен пайда болғанын көрсетеді, ендеше ол адамдар үшін еңбектің түрі болып қала береді. Сондықтан дидактикалық ойын - бастауыш сынып оқушыларын оқытудың ақыл - ой белсенділігін тәрбиелеудің маңызды құралы болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндіктерін толық пайдалану, оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып отыру және сабақ барысында алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін дидактикалық ойындарды пайдаланудың орны ерекше. Тиімді пайдаланған дидактикалық ойындар мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың зор ынтамен тыңдап, оны берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені ойын мектепке келген оқушылардың әрекетін белсендіріп, оларды тәрбиелеп, дамытудың аса маңызды құралы болады. Ойынды педагогикалық процеске енгізе отырып, тәрбиеші балаларды ойнауға, яғни А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда, «Жақсы ойын» жасауға үйретеді. Мұндай ойынның өзіне тән сапасы бар, ол - мазмұнының тәрбиелік - танымдық құрылымы, бейнелейтін түсініктерінің толықтығы мен дұрыстығы, белсенділігі мен ұйымшылдығы, ойынның ережелерге бағынуы.

12Дидактикалық ойындардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бір жағынан - ойында ойындық әрекет негізге алынған, оның көмегімен жеке тұлғаның белгілі бір сапалары: зейін, байқағыштық, ес, ойлау, ізденімпаздық, белсенділік қалыптасады. Екінші жағынан - ойын сабақта белгілі бір дидактикалық міндетті, жаңа материалды оқып - үйрену, өткенді қайталау, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, білімді іс жүзінде пайдалану міндеттерін шешуді көздейді. Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс - әрекеті процесінде аса дайындықты қажетсінбейтін дидактикалық ойындарды пайдалану керек және олар оқытатын, үйрететін сипатқа ие болуы тиіс. Дидактикалық ойындарды ұйымдастырғанда, оның сабақтың мақсатына жетуге көмектесетін жағын ескеру маңызды. Оларды сабақтың әрбір кезеңіне сәйкес дұрыс пайдалану да өте тиімді. Сабақтың басында ойын баланың қызығушылығын оятады, оны ұйымдастырады, сабақтың ортасында ойын тақырыпты меңгертуге бағытталады, сабақтың аяғында ойын ізденіс сипатына ие

синонимдік қатар түзу тапсырылады.
Ойын соңында синонимдік қатардан сөйлемдер құралады.

Сөз құрамы тақырыбын жүргізгенде «Орамал тастамақ» қазақтың ұлттық ойынын ойнатуға болады.
Бұл ойынның шарты: Сыныптағы қатар бойынша 2 топқа бөлдім. 2 топ арасы он адымдай белгіленген. Екі сызықтың бойына қарама-қарсы қатарға тұрады. Ойын жүргізуші қолындағы орамалын 1-ші топтың өз жағындағы шеткі ойыншыға береді. Ол өзінің қарсыласының біреуіне тастайды да «Бал» - деп дауыстайды, ол қағып алып «шық» - дейді немесе «ды», «ға», «дың» - дейді. Сонда «балшық», «балды», «балға», «балдың» тағы басқа сөздер шығады. Айтылған сөзге қосымша жалғау керек, мысалы: «ойын» - деп дауыстаса - «ойыншық», «ойынды», «ойындар» т.б. Орамалды қағып алған ойыншы түбір сөзге қосымша жалғап немесе уақытында тауып айтылмай қалса, онда ортаға шығып өнер көрсетеді.
«Мұғалім қай жерде қателесті?» ойыны.

Бұл ойынның шарты: Мұғалім тақтаға бірнеше жұрнақ жазады, ал сендер жұрнақ болмай тұрған сөздерді табасыңдар.
Мысалы: Жұмысшы, жазғы, т.б.
Мұғалім енді тақтаға бірнеше жалғау жазады, ал сендер жалғау болмай тұрған сөзді табасыңдар.
Қазақ тілі сабағында бір буынды, екі буынды сөздерді оқу, буындарға бөлу тақырыбын ашу үшін «Сақина салу» қазақтың ұлттық ойынын жүргіземін.

21Шарты: Мен бір оқушының алдына сақина қоямын да «қой» - деп дауыстаймын. Сақинаны алған оқушы «шы», «ма» - деп дауыстайды. Сонымен қойшы, қойма сөздері шығады. Айтылған бір буынға, екінші буын жалғау керек, мысалы: мы-сық, ма-са, ал-ма, жү-зім.

1. Дастарханның сәні не?

2. Құрғақ тасты қайдан таба алмаймыз?

3. Пілдің баласы неге ұқсас?

4. 16 желтоқсан қандай мереке?

5. Тұрлаулы мүшелерді ата?

6. Күләш Байсейітова кім?

7. Анамның анасы кім болады маған?

8. Екі дыбыстан тұратын әріптерді ата?

9. Абай Құнанбаевтің туған жерін ата?

10. Ұшпайтын құстарды ата?

«Сандар әлемі» ойыны.

Мақсаты: сөз құрамында сан есімдері бар сөздерді жазу арқылы еске түсіру қабілеттерін жетілдіру. Сөзді қорларын кеңейту.

Ойын шарты: ойынды жұптық жұмыс ретінде өткізуге болады. Қай жұп құрамында сан есімдері бар сөздерді көп жазса, сол жұп жеңімпаз атанады. Мысалы: 2+бастұз, к+3+ік, 7+ су , 3+төбе тағы басқа

«Синонимін табайық» ойыны Ойынды "Син оним" тақырыбын бекіту сабағында немесе сабақтың мақсатына қарай өткенді еске түсіре отырып өткізуге болады.
Ойынның мақсаты. Оқушылардың "Синоним" тақырыбынан меңгерген білімдерін тексеру, жылдам ой қорытуға баулу, сөздік қорын байыту. Ойынға синонимдік қатар түзуге болатын мақсаттағы сөздерді интерактивті тақтаға енгіземін.

20Ойынның шарты. Оқушыларға бір уақыт аралығында

болады. Бірақ ойын сабақтың қандай кезеңінде ұйымдастырылса да, қызықты, түсінікті болуы, оқушыларды іс - әрекеттің әр түріне баули алуы тиіс. Ойын түрі сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Баланың әдепті, көрегенді, қайырымды болып өсуіне көмектеседі..

II.2. Бастауыш сыныптарда қазақ тілі пәнінде қолданылытын дидактикалық ойын түрлері

Қазақ тілін оқытуда ойын түрлерін мынадай мақсаттарда қолдану тиімді:
1. Әліпбиді дұрыс меңгерту;
2. Оқу дағдысын қалыптастыру;
3. Орфографияны дұрыс игеру;
4.Лексиканы меңгерту;
5.Грамматикалық құрылымды меңгерту;
6.Оқушының ойын дамыту, дұрыс жазу, дұрыс айту, дұрыс оқи білу дағдыларын қалыптастыру

«Адасқан әріптер» ойыны.

Мақсаты: Логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру.

Ойын шарты: Берілген әріптердің орнын ауыстыра отырып, сөз құрау.

Қ, у, о, ы, ш-оқушы

Т, п, і, к, а- кітап

І, і, б, л, м-........................

М, м, ғ, ұ, а, л, і-.................

13

«Шашылған дыбыстар» ойыны.

Мақсаты: Шашылған дыбыстардан сөз құрастырып, баланың сөздік қорын молайту, шапшаң ойлауға тәрбиелеу.

Ойын шарты: Сыныпты бірнеше топтарға бөліп ойынды жарыс түрінде өткізуге болады.

Шашылған дыбыстардан бірнеше сөздер құрау, мысалы: а, л, к, л, й, ү, н дыбыстарынан мынандай сөздер құрауға болады:ай,күн,үй,т.б.

«Жалғасын тап» ойыны

Мақсаты: Мақал-мәтелдерді есте сақтау қабілеттерін арттыру.

Ойын шарты: Мақал екі қатарға жазылады. Бірінші қатарда басы, екінші қатарда соңы жазылады.Мақал басы мен соңының орындары ауыстырылып жазылады. Оқушының міндеті тілдік сызықшамен қосу арқылы әр мақалдың толық мағынасын шығару.

А) Ердің сыншысы бітеді

Ә) Жақсы болсаң, жүректе

Б) Ерлік білекте емес, ашу-дұшпан

В) Жері байдың ел

Г) Ақыл дос, ардақты ат,

Ғ) Кім еңбек етсе жақын көп

Д) Мал баққанға сол тоқ

Е) Адам деген- елі бай

«Дыбыстар жұмбағы» ойынын барлық сыныптарда ойнатуға болады.Бұл ойын сөздік қорларын дамытады, дыбыстарды дұрыс табуға,айтуға үйретеді.

14

«Күрделі сөздер» ойыны.

Мақсаты: Күрделі сөз жасау, сөз мағынасын түсіндіру .

Ойын шарты: Екі бөліктегі сөздерді қосу арқылы, күрделі сөз жасау.

Бел құлақ

Қырық аяқ

Саңырау қазық

Кемпір қазық

Темір қосақ

Тас бақа

«Қызық сөздер» ойыны.

Мақсаты: логикалық ойлау деңгейін жетілдіру, сөз мағынасын түсіндіру .

Ойын шарты: Мына сөздердің ішінен солдан оңға қарай оқығанда жаңа сөз шығатын сөздердің теріп жазу. Сөз мағынасын тусіндіру.

Қолқанат Ішік Есек

Тымақ Қыран Балта

Нағашы Шұлық Қысым

Түс Балта Ұршық

мысалы: Ішік - кіші

«Бақытты сәт» ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін тексеру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

Ойын шарты: викторина түрінде өткізу, болады. Жарыса отырып, сауалдарға дұрыс, әрі шапшаң жауап беру қажет. Дұрыс жауап берген балаға фишка беріледі. Фишканы көп жинаған бала ойын жеңімпазы аталады.

1. Сөйлеудің түрлерін ата?

2. Қай ай үйдегі тұрмыстық заты білдіреді?

3. Волганның ортасында не бар?

19Дауысты және дауыссыз дыбысқа жататын әріп ата?

«Кім тапқыр» ойыны.

Мақсаты: Сөз таптары туралы алған білімдерін тексеру.

Ойын шарты: Әр топқа берілген кестеден әр сөз таптарына қажетті сөздерді теріп жазу.

Қ

Ы

Б

Е

С

О

Қ

Ы

А

Й

Д

Ы

І

Ш

К

Д

Л

С

Ы

Н

Д

Ы

Ө

Ы

А

А

Р

Ы

П

П

К

С

Ж

А

З

Б

И

І

К

Н

Қ

Т

А

Й

С

Е

Г

І

О

Қ

Р

Ә

П

К

Е

З

Н

А

А

Т

Ы

Р

Н

А

Зат есім : қонақ, ...

Етістік: оқыды, ...

Сан есім: он,...

Сын есім: көк,....

«Қ» ойыны.

Мақсаты: Оқушылардың сөздік қорын анықтау, ізденімпаздылыққа бағыттау.

Ойын шарты: Оңнан солға қарай оқылса да, солдан оңға қарай оқылса да өзгермейтін «Қ» әріпінен басталып, «Қ» әріпінен аяқталатын бес әріптен тұратын жеті сөз ойлап жазу.

Қ

а

з

а

Қ

Қ

а

л

а

Қ

Қ

ұ

л

а

Қ

Қ

ұ

р

а

Қ

Қ

а

з

ы

Қ

Қ

а

й

ы

Қ

Қ

у

18л

ы

Қ

Мысалы,кез келген тақырыпты қайталаған кезде ойнатуға болады. Оқушылар жиі қолданылатын сөздік қордан сөздер табуы тиіс.Сөздік жұмбақты өздері құрау керек.
«Мектеп» тақырыбын қайталаған кезде

Қаламда бар,өшіргіште жоқ,

қарындашта бар,сызғышта жоқ.

Бұл қай әріп? ( Бұл әріп -Қ)

«Бәйге» ойыны

Мақсаты: Шапшаң ойлауға, жинақылыққа үйрету, тез, әрі дұрыс жауап бере білуге дағдыландыру.

Ойын шарты: Бұл ойынның әр қатардан бір-бірден шабандоз шығады.Ойын белгілі бір тақырыпты өткеннен кейін бекіту мақсатында жургізуге болады. Мұғалім тақырыпқа сай сұрақтарды айтады, шабандозшылар тез әрі дұрыс жауап беру қажет. Әрбір дұрыс жауап- бір қадам алға жылжу.

Мысалы: «Сөз құрамы» тақырыбынан кейін мынандай сауалдар қоюға болады.

1. Сөз дегеніміз не?

2. Сөз құрамына не жатады?

3. Түбір дегеніміз не?

4. Қосымша дегеніміз не?

5. Жұрнақ дегеніміз не?

6. Жалғау дегеніміз не?

7. Түбірлес сөз дегеніміз не?

8. Туынды сөз дегеніміз не?

159. Көптік жалғаулары?

«Қалалар» ойыны

Мақсаты: Қазақстан Республикасының қала атауларын қаншалықты есте сақтағандарын тексеру. Қала атауларын дұрыс жазуға дағдыландыру.

Ойын шарты: Тор көздің ішіндегі шашыраңқы әріптердің басын қоса отырып, тор көздердің ішінен қала атауларын тапқызу.

А

Т

Ы

Е

Б

О

Н

Қ

А

Р

А

Қ

Т

А

Т

У

А

З

О

С

Н

А

А

Ғ

С

Е

Е

А

У

Н

А

Л

М

Е

Й

Ы

Д

Т

С

А

Т

Ы

«Сандарды сөйлет» ойыны

Мақсаты: оқушылардың сөйлеу дағдылары дамыту. Оқушылар қызыға ойнайды.Бұл ойынды «Жыл мезгілдері», «Қазақстан Республикасының мерекелері» тақырыптарын өткенде ойнатуға болады. Сандарды кеспе қағаздарға жазып, бір- бір оқушыдан тақтаға шығып сөйлем құрастырады.

Мысалы: 365, 12-Бір жылда12 ай бар ,бір жылда 365 күн бар, 8-наурыз -Халықаралық әйелдер күні.

«Сын есімдер ұясы» ойыны.

Мақсаты: Сын есімдерді білдіретін мағынасына қарай топтап жазуға дағдыландыру.

Ойын шарты: Оқушыларды топқа бөліп орындарында отырып жұмыс істетуге болады.

Тақтаға сын есімдер тізбегі жазылады. Әр топқа кесте таратылады.

16

Тақтаға мынадай сын есімдер тізбегін жазуға болады: ақ , қысқа, таза, дәмді, тәтті, шұбар, өткір, үшкір, жуан, дөңгелек, жалпақ, тұщы, қалың, жұқа, т.б.

Оқушының міндеті сын есімнің тізбегін кестеге сәйкес орналастыру.

«Кім көп біледі?» ойыны.

Мақсаты: Сөздердің мағынасын ажырату.

Ойын шарты: Берілген сөздердің мағынасын ажырату.

Мысалы:

17