Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары

Тыва дылда чаа билиг бээр кичээлдин конспект-схемазы

Кичээлдин темазы: «Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары».

Кичээлдин сорулгалары:

1. Ооредиглиг:

демдек аттарынын дугайында билиглерни ханыладыр, удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары-биле таныштырар, оларнын чугаага ужур дузазын билиндирер;

2. Сайзырадыглыг:

сос курлавырын байыдып, уругларнын дыл-домаан сайзырадыр; кичээнгейин, сактып алыр чоруун болгаш боданырын сайзырадыр;

3. Кижизидиглиг:

тыва чоннун улегер домактарынга даянып, мозу-шынары будуштуг болур чорукка кижизидер.

Планнаттынган туннелдер (ниити ооредиглиг билиглер):

1. Предметтиг:

демдек аттарынын дугайында билиин ханыладып алыры, темага хамаарыштыр улегер домактар тып ооренири, номчаан чуулун сайгарып турда, бодунун бодалын шын, тода илередип билири; кыдыраажынга болгаш самбырага чараштыр бижиирин чедип алыры;

2. Метапредметтиг:

Чаа чуулдерни билип алыр дээш херек материалдарны янзы-буру чуулдерден (словарьлар, номнар, интернеттен) дилеп, тып билири; бердинген мергежилгелерге хамаарыштыр бодунун бодалын тодарадып билири, ону ооренген билиинге даянып алгаш , шынзыдары; салдынган сорулгаларга дууштур планнаанын чедип алыры; эштежип, болуктеп ажылдаарынга ооренири;

3. Бот-тускайлан онзагайлары:

Кичээлдин сорулгазын башкынын дузазы-биле тодарадыры; оларны чедип алыр ажылды эш-оору-биле база башкы-биле планнаары; бодунун болгаш эш-оорунун ажылын шын демдеглеп, унелээринге эптиг арганы башкы-биле чогаадып кылыры база ону эталон дузазы-биле хынаары; бодунун бодалын ундур чугаалаары база эштеринин бодалын хундулээри.

Башкынын кылыр чуулдери

Оореникчилернин кылыр чуулдери

Планнаттынган туннелдер

1. Кичээлче киирилде.

Этаптын сорулгалары:

• Оореникчилерни кичээлче кичээнгейин белеткеп алыры;

- Экии, уруглар! Кичээлге кончуг эки белеткенип алганынарга ооруп тур мен. Ынчаарга кичээл эгелеп турда, чедиишкиннерни силерге кузеп тур мен.

• Класстын орээлин белеткелин хынап алыры;

• Кичээлде бар чок улусту четчелеп алыры;

• Кичээлдин ниити сорулга планы-биле таныштырары.

-Бо кичээлде демдек аттары чурттап турар Состер чуртунче аян-чорук кылыр бис.

- Аян-чорук кылыр мурнунда чараштыр бижилгеден кылыптаалынар.

Ф ц щ ь

Фцщь

Дд Аа

- Ф,ц,щ,ь деп ужуктернин дугайында чуну бодап тур силер?

- Дд Аа деп чуге бижидинер? Чуу деп бодап тур силер?

- Ынчангаш демдек аттары чурттап турар чуртче чоруптаалынар.

Оореникчилер белеткелин коргузуп, башкы-биле мендилежир.

Дежурный рапортичка дужаар: ай-хуну, агаар-бойдус дугайында, кичээлде бар-чок улусту адап четчелээр.

Улеттинген кыдырааштарга ф,ц,щ,ь деп ужуктерни болгаш фцщь деп ужуктер каттыжыышкынын чараштыр бижиирлер.

Дд Аа

- Бо ужуктер тыва состерде чок, орус дылдан улегерлеп алган состерге бижиир.

- А бо ужуктер дээрге «Демдек ады» дээн боор.

Кичээлче белеткелин, кичээнгейин оттуруп эгелээрлер.

Кыдыраашка шын, чараш бижип ооренмишаан, чуге оларны башкы бижээнинин дугайында боданып турар.

2. Актуализация.

- Ол улуг чурттун бир-ле кудумчузунда 3 каът бажын турар. Коруп корунерем. Кымнар азы чулер чурттап турар-дыр? (слайд 1)

- Кандыг состердугайында чугаа чоруп турары силерге билдине берди бе?

Башкы харыыларнын байдалын дыннап тургаш:

-Эр-хейлер! Билип кааптынар. (Билдинмес болбайн канчаар. Ол состерни боттарынын чуртунда тускай состер - «терминнер»-биле адаар. (Башкы слайдынын кнопказын базар.)

Ында:

Удурланышкак состер - антонимнер; состер-оннуктер - синонимнер; состер-ийистер - омонимнер.

Оореникчилер слайдыны корупхарыылаарлар:

- 1-ги каъдында удурланышкак состер чурттап турар, 2-гизинде - состер-оннуктер, а 3-ку каътта - состер-ийистер.

Ооренкчилер билирин азы билбезин харыылаарлар.

Оореникчилер номчуурлар.

Билиглерин катаптап, сактыр.

3. Кичээлдин темазы болгаш сорулгаларын тодарадыры.

-Кичээлде чуну ооренир-дир бис?

- Кандыг сорулгалар салып алыр бис?

(2 база 3-ку слайдылар)

- Ийе, бис богун антоним болгаш синоним демдек аттары-биле ажылдап, оларнын ажык-дузазын коруп база оларны ажыглап ооренир бис. Ажылывыс унелеп оннуг саазынарны кодурер бис: шуптузун билип, шын харыылаан болзувусса - ногаан он, улаштыр чоруп болур бис; 1-2 частырыг бар болза - сарыг он; билбейн олурар болза - кызыл оннуг саазынын кодурер. Чопшээрежир силер бе?

- Демдек адын улаштыр ооренир бис: удурланышкак, чоок уткалыг демдек аттарынын дугайында.

- Кандыг состерни антонимнер, синонимнер дээрзин сактып чугаалажыр бис база оларнын бистин чугаавыска ажык-дузазынын дугайында чугаалажыр бис.

Демдек салырын башкы-биле дугуржурлар.

Башкынын дузазы-биле кичээлдин темазын тодарадып, сорулгаларны салып ооренирлер.

Ажылын туннээринин дугайында башкы-биле дугуржулга кылып ооренир.

4. Кичээлдин темазы-биле ажыл.

1. Мергежилге 287, арын112.

- 1-ги созуглелди номчунар. (4-ку слайд)

- Созуглелдин ады чул? Чуну билдинер? Мону номчаан соонарда, сагыш-сеткилинер хону канчап баар-дыр?

- Шак-ла бо карангы оннер киирип турар состер - бойдустун чаъс мурнунун мунгаранчыг байдалын чуруп коргузуп турар.

- 2-ги созуглелди номчунар. (5-ки слайд)

- Ады кандыгыл? Чуну билдинер? А силернин сагыш-сеткилинер кандыг апарды?

- Бо созуглелдер чузу-биле домейлежип турарыл?

-Ангы чуулдери чул?

- Ангыланып турар сос каттыжыышкыннарын бижип алынар. Самбыраже кузелдиг улус кээр.

(Слайд 6)

-Хынап корээлинер. Шуптузу шын болза ногаан оннуг саазынынар дээш о.о. (слайд 7)

- Удурланышкак уткалыг состерни чуу дээр ийик?

- Ону бижээн дурумну номчуулунар (слайд 8):

- Удурланышкак уткалыг состерни «антоним» дээр деп анаа-ла адаваан. Ол сос грек дылдан укталган: anti - удур, onima - ат. (Башкы мону самбырага бижип болур.)

Номчуурлар.

Харыылаарлар.

Номчуурлар.

Харыылаарлар.

- Ол-ла чаъс бар. Хат, булуттар дугайында бижип турар.

- Чангыс ол-ла чуве аттары ангы-ангы демдек аттары-биле ылгалып турар.

Кыдырааштарга болгаш сабырага бижиирлер:

Соок хат- чылыг хат;

Суггур чаъс -дымырааш чаъс;

Бургег дээр - аяс дээр;

Аар-аар булуттар - чиик-чиик булуттар.

- Антоним.

Созуглел-билеажылдап, утказын билип, кылыр ужурлуг даалганы шын кууседир.

Номчаан чуулунга даянып боданын бодалын илередир.

Билип алган билиин коргузуп, ону шынзыдар.

Эскериичел чоруун сайзырадыр.

Эталонга даянып бодунун ажылын унелээр.

Чаа билиг билип алыр.

5. Физминутка

Дежурный кылдыртыр азы «Диспееэм».

6. Быжыглаашкын.

1. - Ам «Удур-дедир»деп аттыг оюндан ойнаптаалынар. Мен демдек адын адаарымга, силер удурланышкак уткалыг демдек адын тыпкаш, кроссвордче доора дургаар киир бижиир силер: 1 - ак, 2 - чинге, 3 - эпчок, 4 -дурген, 5 - меге, 6 - кортук, 7 - арган.

- Кандыг сос унуп келди?

(слайд 9)

2. Быжыглаашкынга аас-биле мергежилгелер:

А) «Антонимнер тывынар»( 10,11,12,13-ку слайдылар);

б) «Домакты тондур» деп оюн (14,15,16-гы слайдылар);

в) - Удурланышкак уткалыг демдек аттары кирип турар улегер домактарны кайы одуруг хойну сактып чугаалаар эвес;

Г) «Улегер домакты улаштыр чугаала» деп оюн.(17,18-ки слайдылар)

- Ажылынарны унелеп корунерем.

Оореникчилер кроссвордту долдурар.

-Антоним.

Даалгаларны кууседирлер.

Ажылын унелээрлер.

Билип алган билиин быжыглап, ону аыдыралга ажыглапооренир.

Янзы-буру информация-биле ажылдап ооренир.

Ажылын унелээрин ооренир.

7. Физминутка.

2-ги дежурный кылдыртыр.

Эш-оорунге бодунун кылып билир чуулун коргузуп, улус-чон мкрнунга бодун алдынып ооренир.

8. Теманын уланчызы.

- Удурланышкак уткалыг состер бот-боттарын тыпкылап алганда, 2-ги каътта чурттап турар оннук состер-биле таныжаалынар. (слайд 19)

- Номнун 113-ку арнында мергежлге 294-ту корээлинер. (слайд 20)

-Созуглелди номчунар.

- Чуну эскердинер?

- Состерни чугаага хой катап чугаалаптар байдалга таварышкан слер бе?

- Ам чугаалап корунерем, чангыс ол-ла состу чугаага катап-катап ажыглап турбас дизе, чуну канчалза экил?

(Башкы 21-ги слайдыны коргузер: «Чугаага чангыс ол-ла состерни катаптавазы-биле чоок уткалыг состерни ажыглап турар. Ол состерни синоним состер дээр. Олар бистин чугаавысты байыдып, чараш, чечен болгаш аянныг кылып чоруур».

-Демдек ады болза -чоок уткалыг демдек ады, чуве ады болза - чоок уткалыг чувеады, кылыг созу болза - чоок уткалыг кылыг созу.

-Созуглеливисче эглип кээлинер. «Дидим» деп демдек адынга чоок уткалыг демдек аттарындан ты корунерем.

- Ам созуглелди тып алганынар оннук состеринер-биле эдип алгаш, бижип алынар.

- Эталон-биле хынап корунерем. (слайд 22)

- Ажылынарны унелеп корунерем.

-Кандыг состерни «синоним» дээр болдувус?

(Башкы 23-ку слайдыны коргузер.)

Мергежилгени номчуп кууседирлер.

- Чангыс ол-ла «дидим» деп сос 3 катап катапаан.

Оореникчилер харыылаарлар.

Оореникчилер тыварлар: маадырлыг, эрестиг.

Бижиирлер.

Эталон дузазы-биле хынаар, ажылын унелээр.

Харыылаарлар.

Эскериичел чоруун сайзырадыр.

Дыл-домаан сайзырадыр.

Ажылын эталон-биле хынап, унелээр.

9. Быжыглаашкын.

Оюн «Оннуун тып» (слайд 24)

- Солагай талазында одуругда состернин оннуун он талада одуругдан тыпкаш, кыдыраашка бижиир: 3-3 эжеш состерни шилип алыр.

- Кыдырааштарны кожазы-биле солчуп алгаш, эталон дузазы-биле хынап, демдээн салыр. (слайд 25)

Даалганы кууседирлер.

Кожазынын кыдыраажын хынап, унелээр.

Билиин амыдыралга ажыглап ооренир.

Эш-оорунун ажылын унелеп ооренир.

10. Рефлексия.

- Состер чуртунче аян-чорук кылгаш, чуну билип алдынар?

(Башкы солгу 26-гыслайдыны ажыдар.)

- А состер-ийистер дугайында ортумак школаже шилчий бергеш ооренир силер. Кузелдиг кижи хостуг уеде менден, ада-иезиден айтырып, номнардан боду ооренип ап болур.

- Силерде состер бижээн саазыннар бар. Силернин кичээлге кандыг хамаарылгалыг болганынарны ында бижээн. Чангызын шилээш, самбырага чыпшыраптарынарны диледим.

- Самбырада мындыг состербар-дыр:…, …, …,…, ….

- Ол кандыг состер болурул?

-А артып каан состер бо состерге хамаарыштыр кандыг состер болурул?

Оореникчилер сагыш-сеткилинин байдалын когускен демдек ады бижээн саазыннышилип алгаш, самбырага чыпшырарлар.

Билип алган чуулун туннеп,кылган ажылын анализтеп, унелээр.

11. Онаалга.

- Онаалгага чоок азы удурланышкак уткалыг дедек аттары бар тывызыктар, улегер домактар тып бижип эккээр.

Кичээнгейлиг болурун сайзырадыр.

Информация тып чанчыктырар.

12. Байырлажыышкын.

-Кичээлге эки ажылдаанынар дээш ооруп четтиргенимни илередип тур мен.