7


  • Учителю
  • Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класс

Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класс

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

7-ги хевирниё тускай коррекциялыг класска тыва дылга ажык кичээл

Кичээлдиё темазы: «Ч\ве ады»



( катаптаашкын кичээл)



Сорулгазы: 1. +=редиглиг: ч\ве адыныё дугайында билиглерин быжыглап, ч\ве адыныё падежтери, саны болгаш хамаарылга хевиринге =скерлирин катаптаар;

2. Сайзырадылга: ==ренген билиглерин шын ажыглап, д\р\мнерни сайгарып билирин, дыл-домаан, сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыры, с=с курлавырын байыдары;

3. Кижизидилгелиг: демниг, найыралдыг болурунга болгаш тыва чоннуё чаагай чаёчылдарын утпайн, х\нд\леп чоруурун кижизидер.



Дерилгези: карточкалар, перфокарталар, \легер домактар, кажыктар, таблицалар, ребустар, анаграмма, сюжеттиг чурук, предметтиг чуруктар, мультимедиа проектору, самбыра.



Кичээлдиё чорудуу:





I. Организастыг кезээ

-Ш\л\кт\ шупту деёге номчувушан, шимчээшкинерни кылыр бис.





Эртенги х\н экии! (2 холун к=д\рер)

Экии эжим, экии! (эжи-биле мендилежир)

Эки кызып ==ренип, (оё талакы кулаан тудар)

Эки демдек алыылы. (эктин часкаар) слайд 3

II. Кичээлдиё сорулгазын дамчыдары

-Б=г\нг\ кичээлде ==ренген темаларывысты катаптап быжыглаар бис. Ч\\ деп теманы катаптап быжыглаарывысты, чоорту билип алыр бис.

1). Сюжеттиг чурук-биле ажыл

-Шупту бо чурукче кичээнгейлиг к=р\пкеш, кым? ч\\? кымнар? ч\лер? деп айтырыгларга харыылаттынып турар с=стерден адап к=р\ёерем. Слайд 4

Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класс

( оът-сиген, кадарчылар, инектер, бызаалар, булут, дээр, арга, хову…)

-Бо-ла адаан с=стеривисти чаёгыс с=с-биле ч\\ дээр бис?

( ч\ве аттары)

- Ч\ве ады деп ч\л, уруглар? ( д\р\м)

( ч\велер к=рг\зер болгаш кым? ч\\? кымнар? ч\лер? деп айтырыгларга харыылаттынар с=стерни ч\ве аттары дээр)

Т\ёнел: - Кажан кым? деп айтырыгны салыр бис, уруглар?

- Тыва дылда инек, адыг, ыт дээнзиг с=стерге кым? деп айтырыг салбас, а ч\\? деп айтырыг салыр.

- Орус дылда кандыгыл?

- Орус дылга бодаарга, тыва дылда кым? деп айтырыгны ч\гле кижилерге хамаарыштыр салыр, а орус дылда дириг ч\ве б\р\з\нге кто? деп айтырыгны салыр бис.





III. Катаптаашкын

- Ынчангаш, б=г\нг\ кичээливисте бис ч\ве ады деп темага т\ёнел катаптаашкын кичээлин эрттирер бис, уруглар



2). Аттыг чуруктар-биле ажыл



- Настя перфоркартага даалгазын езугаар ажылдаар.







Бердинген чуве аттарын х=йн\ё санынга салгаш, кожумаан шый

+г-

Х=нек-

Хууё-

Кажык-

Идик-



Хой-

Инек-

Аяк -

Аът -

Бызаа -



- Чуруктарны к=ргузеримге аас-биле чаёгыстын санында турар ч\\лдерни х=йнун санынга салыр силер, а х=йн\ё санында ч\велерни чаёгыстыё санынга салып чугаалаар силер.

Чуруктар: 1-ги б=лук чуруктар - =г, хлеб, согуна, балды, хачы, тавак, омааш, ары, балык

2-ги б=лук чуруктар -м==гулер, кидис идиктер, уктар, уруглар, =глер.

-Эр хейлер! Ам ажылывысты туёнептээлиёер.



Т\ёнел: - Чаёгыстыё саны ч\велерни канчаар к=рг\зерил?

( чаёгыстыё саны чаёгыс ч\вени к=рг\зер)

- А х=йн\ё саны ч\велери канчаар к=рг\зерил?

( х=йнуё саны х=й ч\велерни к=рг\зер)



3). Тывызык

- Ам тывызык тыптырар мен, шупту кичээнгейлиг дыёнаар

Д=рт булуё,

Д=ёг\р аас

-Ч\л ол, уруглар? (аптара)

-Аптара деп ч\л? Ону к=рген силер бе? Слайд 5 «Аптара»

-Аптара - аастыг,=гн\ё д=р\нге турар, идик-хеп шыгжаар, ыяштан кылган эдилел.

-Кымныё бажыёында аптара барыл? Оон хевири кандыгыл?

( д=рбелчин хевирлаг)

-Эр хейлер!

4). Анаграмма

- Ам бо анаграмманы тып к=р\ёерем, ч\\ деп с=с чаштынганыл?

КЫКАЖ Слайд 6 « Анаграмма»



-Ч\\ деп с=с \н\п келди? ( кажык)

-Кажыкты к=рген силер бе?

-Кажыктап билир силер бе, уруглар?

- Кажык-биле кандыг оюннар ойнаар ийик?

( аът чарыштырары, д=рт берге д\ж\рери, кажык адары, кажыкты д\ж\р\п кагары, кажыкты чыттырып кагары)

-Шын-дыр!



5). Орфограмма - биле ажыл

-Кажык биле аптара деп с=стерде кандыг д\р\мнер барыл?

Слайд 7 «Орфограмма»

(с=с иштинге ийи ажык \нн\ё ортузунга ыыткыр ажык эвес \н турар;

с=с иштинге д\лей \нн\ё чанынга д\лей \н турар)

- Кажыктан =ске кандыг тыва оюннар билир бис, уруглар?

( тевектээр, х\режир, сайзанактаар, тоолдажыр, шыдыраалаар…)

Слайд 8 «Тыва оюннар»



6). Физминутка « Д=рт берге»

- Д=рт б=л\кке чарлып алгаш, д=рт бергеден д\ж\р\птээлиёерем, уруглар.

-Кым 4 бергени д\ж\р\птерил? Бир эвес д\шкен кажыктар 4 ч\з\н мал бооп д\шкен болза, ол кижиниё аас-кежии, бай, каас, тодуг чоруу ында илереттинген деп санаар. Д=рт кажыкты ынчаар д\ж\рери берге, ынчангаш оюнну д=рт берге деп адааны ол.

-Дыштанып алдывыс уруглар, оожум олургаш, кыдырааштарны ажыдар мурнунда…



IV. Кыдыраашка ажыл

- Чараш бижилге минутазында кайы с=ст\ бижиир бис?

( хой, кажаа, кыштаг, сигенни) Слайд 9

- Ч\ге?

-Ч\ге дизе чаёгыс сигенни деп сос онаарыныё падежинде турар, а артканнары адаарыныё падежинде

-Кайы \ж\кт\ чараш бижилгеге бижиир бис?

( б, д, в, г, т) Слайд 10

-Т деп \нн\ё \ж\\н.

-Ч\ге?

-Т деп \нн\ё \ж\\ д\лей, а артканнары ыыткыр.

- Т деп \нн\ё \ж\\н кым анализтептерил?

(Т- ажык эвес, д\лей, эжеш ( т-д) )

- Сигенни - ч\ге Н деп \ж\кт\ дакпырлап бижээнил? Слайд 11

- Ч\ге дизе сигенни - деп с=ст\н дазылы сиген, н -биле т=нген, онаарыныё падежиниё кожумаа Н-дан эгелээн турда дакпырлап бижиир.

-Б=г\нг\ ай, х\н\н бижиир. Шын олуруп алыр, ооргалары дорт.



7). Ч\ве аттарын падежтерге =скертири

- Эртине биле Амыр карточкаларга даалгазын номчааш, ажылдаар:Бердинген ч\ве адын падежтерге =скерткеш, кожумаан шый



Бердинген ч\ве адын падежтерге =скерткеш, кожумаан шый



Тоорук

А.п. тоорук Х.п. тоорук …

Б.п. тоорук …

О.п. тоорук …

Т.п. тоорук …

/.п. тоорук …

У.п. тоорук…

Кадарчы

А.п. кадарчы

Х.п. кадарчы …

Б.п. кадарчы …

О.п. кадарчы …

Т.п. кадарчы…

/.п. кадарчы …

У.п. кадарчы …





- Бирги одуруг аптара, ийиги одуруг кажык деп с=ст\ падежтерге =скерткеш, падеж кожумаан шыйгаш, оон чанында эжи-биле хынажыптар. Слайд 12





8) . Холдарга физминутка

- Адыжыныё иштинге ийи кажыкты туткаш, массажтаар.

-Кажыктарын кыдыынче салыр.



9) Ч\ве адыныё =ске чугаа кезектери-биле холбаазы

Аал, аалчы, аалдыг, аалдаар, аалдар Слайд 13

-Бердинген с=стерни кичээнгейлиг номчуур

-Кандыг с=с артык-дыр? (аалдар)

- Ч\ге? (х=йн\ё санында турар)

-Бо кандыг с=стерил?

-Т=рел с=стер. Слайд 14 «Т=рел с=стер»

-Т=рел с=стер деп ч\л? ( д\р\м)

( Чаёгыс дазылдан укталган аёгы-аёгы уткалыг с=стерни т=рел с=стер деп адаар).

-Бо т=рел с=стерниё аразында ч\ве аттарын адаптар?

-Аал, аалчы.

-+ске ийи с=с кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл?

-Ч\ве аттары кандыг чугаа кезектери-биле холбажып чоруурул?

( кылыг с=з\, демдек ады, сан ады)

-Бо схемага с=с каттыжыышкыннарындан чогаадыптар. Чижээ: ак чечек, уруг ==ренир,10 ном.



Д.А. + Ч.А.

Ч.А. + К.С.

С.А. + Ч.А. Слайд 15 « Чугаа кезээ» ( схема)

-Эр хейлер!



10 ). С=з\глел-биле ажыл

- Бажыёга кирип келген аалчыны канчаар х\нд\лээрил?

(+гнуё д=р\нче эрттиргеш, шайын кудуп сунар) Слайд 16

- Ам бо с=з\глелди кичээнгейлиг номчуптаалыёар.



Аяк шай

+гге кирген кижини тывалар албан шайладыр чораан. Чорумал кижини, танывазы кижини, таныыры кижини тывалар бир д=мей х\нд\лээр чаёчылдыг. Шеёнеден, кызыл дыттыё ч=в\рээзинден, хадыныё картындан шайны бистиё =гбелеривис ижип чораан.

Слайд17 «Аяк шай»



- С=з\глелде ч\н\ё дугайында чугаалап турарыл?

- Шайны ч\ден хайындырып болурул?

- Ч\ве аттарын тыпкаш, падеж, санын айтыр



11) . Каракка физминутка

-Эр хейлер! Карактарывысты дыштандырып алыылыёар. Самбырада таблицаже к==р. Ч\гле карактарын шимчедир.

-Ам караан дыёзыг шийип алыр, ажыдар. (3 катап)



12. Ч\ве адыныё хамаарылга хевири

- Дараазында Дадар-оол Донгактыё «Тыва кыс мен» деп ш\л\\н\ё \з\нд\з\н кижи б\р\з\ номчуптар.



Дадар-оол Донгак

Тыва кыс мен Слайд 18



Авам к\ж\р анай кежин

Актап тургаш, даарап берген

Дыёзыг соокта кедип алыр

Тыва тонум таан чараш

Чиёгир кызыл курум-биле

Чиёге белим куржаныр мен.

Чаным-биле эрткен кижи

Чандыр к=рбейн кайгап эртер…

13. Словарь ажылы

- «Актап тургаш, даарап берген» дээрге, тонну даараарда ч\гле ак алгы-биле даарап берген деп турары ол (алгыны к=рг\зер)

- Алдынай биле Настя карточкаларга шай болгаш эш деп с=стерни хамаарылга хевиринге =скертир.



Бердинген ч\ве адын хамаарылга хевиринге =скертип бижээш, кожумаан шый



Бердинген ч\ве адын хамаарылга хевиринге =скертип бижээш, кожумаан шый

Шай

Мээё…

Сээё …

Ооё …

Бистиё …

Силерниё…

Оларныё …

Эш

Мээё…

Сээё …

Ооё …

Бистиё …

Силерниё …

Оларныё …



-Хынаптаалыёар, кым номчуптарыл?

-Ам бо чуруктарны к=р\птер.

Слайд 19,20,21 « Хем, аржаан, х=л»

( аржаан, хем, х=л)

- Ч\н\ к=рд\ёер?

- Кызыл хоорай кандыг ийи хемниё белдиринде турарыл?

( Бии-Хем, Каа-Хем)

-Кандыг х=лдер билир силер? ( Дус-Х=л, Чедер, Хадыё, Чагытай, С\т-Х=л, Хиндиктиг - Х=л, Азас ,…)

-Хоорай, суурлар, хемнер, х=лдер аттарын кандыг \ж\к-биле бижиир бис?

( улуг \ж\к -биле бижиир)

-Аржааннап чораан силер бе?

-Кандыг аржааннар билир силер, уруглар? ( Шивилиг, Ажыг-Суг, /ш-Белдир, Улаатай, Маёнайлыг… )

- Аржаанны ижип, оларныё суунга эштип, чунуп, шаптанып, эмненип, дагып, камгалап чоруур.

- Суг бистиё амыдыралывыста кандыг рольду ойнап турарыл?

-Шын-дыр уруглар. Кижи бир хонукта 3 литр хире сугну ажыглап турар. Кижиниё боду, =ске дыка х=й дириг амытаннар дег, 60 хуузу сугдан б\ткен. А \н\штерниё х=й кезии сугдан бодараан.

Ч: хадыёда 70 литр чедир суг бар. Амгы \еде чер кырында арыг суг эвээжеп турар. Ижер сугнуё айтырыы бистиё \евисте кончуг нарын. Ооё чылдагааннары х=й. Кижилерниё саны база к=дээ ажыл-агый б\д\р\лгелериниё к=в\дээнинден сугнуё ажыы улгадып турар. Делегейде суг курлавыры ч\гле 3 хуузу ижер сугга хамааржыр. Ынчангаш сугну канчаар ужурлуг бис?

(камнаар)



14) . Бот ажыл

- Кижи б\р\з\нде карточка бар. Ооё адын, даалгазын номчуур.

-Ч\н\ кылыр ужурлуг-дур бис?

-Карточкаларда « суг» деп ч\ве адынга падеж кожумактарын немеп тургаш, бижиир. Падежин аас-биле хынаар .



Суг Слайд 22 «Суг»

… - бистиё чемгерикчивис. Ол чокта чер-даа, кижилер-даа кадып-суксай берген турар ийик. … ажык-дузазыныё дугайында т=нч\ чок чугаалап болур. Ону кижи б\р\з\ билир.

… тывалар шаандан тура \нелеп, ыдыкшыдып келген. Хем-сугнуё шуут чанынга аал тургуспас, мал-маган девээлетпес. … хензиг-даа бок октавас. Аржаан болгаш кара суг баштарынче кылаштавас, ону ажа халывас.

- Хынапкаш, т\ёнептээлиёер уруглар.



Туннел: Ынчангаш, падежтерниё кожумактары домакта с=стерниё харылзаазын илередир.



15) .Оюн « Читкен кожумактар»

- Ам «Читкен кожумактар» деп оюн ойнаар бис. Одуруг б\р\з\ б=л\\-биле ажылдаар.Бо \легер домактарныё кожумактары читкен. Силер бо \легер домактарныё утказын номчуп тургаш, кожумактарын тывар силер.

1-ги одуруг Сагыш… бичези эки,

Сава… улуу херек Слайд 23





2-ги одуруг Далашкан кус… сутке дужер Слайд 24





- Шын-дыр, уруглар. Кайы падежтиё кожумактары читкенил?

(хамаарыштырарыныё болгаш бээриниё падежиниё кожумактары)

- /легер домактарныё утказын канчаар билип тур силер?

Слайд 25,26 «/легер домактар»





-Ам бо \легер домакты схема езугаар номчуп к=р\ёерем?

2. (Ч.А. Ч.С. О.П.) (Ч.А. Ч.С. /.П.) казар,

(Ч.А. Х.С.О.П.) (Ч.А. Х.С. О.П.) тывар. Слайд 27

-/легер домактыё утказын кым чугаалаптарыл?

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар. Слайд 28



V. Онаалга

-Бажыёга шак-ла ындыг хевирлиг, ч\гле ч\ве аттарыныё падежтери чаштынган 3 тывызык бижип эккээр.

Слайд 29 « Онаалга»



16). Ребустар-биле ажыл. Слайд 30, 31 « Ребустар»

- Ребустарда домак чаштынган. Ол домакта ч\ве аттарын тывар силер.





Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класс



6н-оол ч ын кырган- авазыныё





аалынче чоруур.





-1-ги одуруг бо домакты кыдыраашче домак кылдыр бижиир.





50дей биле Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класс - оол аалга Тыва дыл. Чуве ады. Катаптаашкын. 3 класстпак ижер.





-2-ги одуруг ребусту домак кылдыр бижиир.





17). Домак-биле ажыл

-Бирги домакта кымныё азы ч\н\ё дугайында чугаалап турарыл?

-Алдын-оолдуё дугайында ч\\ деп турарыл?

-Ол кайнаар чоруурул?

-Кажан аал чоруур?





- Ребустарда ч\велар аттарын тыпкаш, адаар

-Домакта кол с=с биле с=глекчини шыяр.

VI . Рефлексия. Кичээлдиё т\ёнели

-Бо таблицаже к=рупкеш, ажылывысты т\ёнептээлиёер, уруглар?



Ч\ве ады



Кым? Ч\\? Кымнар? Ч\лер?



Саннарга =скерлир



Падежтерге



Хамаарылга хевиринге



Кылыг с=з\ Демдек ады Сан ады





-Ч\ве ады ч\лерге =скерлип чоруурул?

( ч\ве ады саннарга, падежтерге, хамаарылга хевиринге =скерлип чоруур)

-Ч\н\ билип алдывыс?

-Ч\н\ сонуургадыёар?

(демдектерни салыр)







































 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал