классный час на тему: Дятел-лесной врач, 2 класс

Хондергей тускай (коррекциялыг) VIII - ки хевирнин школа-интернады

Класс шагы:

Торга - арганын эмчизи.

2 класс.

I - ги категориянын эге класс башкызы

Монгуш Долаана Сагаановна.

2015 чыл

Шокар торга Кара торга

Тема: Торга-арганын эмчизи.

Сорулгазы:

1.Торганын дугайын уругларга билиндирер.

2.Уругларнын сонуургалын, куштарны ылгап билирин, аас чугаазын слайдыда чуруктар, улегер домактар, тывызыктар, оюннар дузазы-биле сайзырадыр.

3.Куштарга ынак, оларга хумагалыг болурунга кижизидер.

Дерилгези: чуруктар, слайд, ном «Кара Торга»,улегер домактар,тывызыктар.

Класс шагынын чорудуу.

I.Организастыг кезээ.

II.Теманын тайылбыры.

а)Тывызык.

Элевес орумнуг

Эрикпес ооренчиктиг. (торга).

Слайд.

-Богун чуу деп куш-биле таныжар-дыр бис? (торга). Тывызыктын дузазы-биле ооренир темавыстын адын тып алдывыс.

-Бо куштарнын аразында торганы тып корунерем?. Слайд.

б)Чуруктар-биле ажыл. Куштарны таныдып ададыр.

(торга. каарган, ала-сааскан, бора-хокпеш, угу, хек, сайлык…)

в) Башкынын беседазы.

- Аргага кылаштап чоруурга куштарнын уннери ангы-ангы дынналыр. Чалгынныг чурттакчылар кара эртенден кара дунге чедир чемиш дилеп . иженип кээрлер. Куш бурузунун дугайында ангы-ангы солун чуулдерни чугаалап болур. Торганын дугайында элээн сонуургап корээлинерем, уруглар.

Аргада янзы-буру торгалар бар. Олар 15 янзы хевирлерлиг. Бисте шокар болгаш кара торгалар бар. (Слайд). Шокар улуг торга чайын, кыжын ыяштын унун соктап каап, дыннаалап олургулаар.

Ыяш курттарынын човурээ адаанда кайда чыдарын ол эндевес. Ыяшка кулаан чыпшыр салып алгаш кайда курт барын билип аар азы хаайы-биле аарыг ыяштын човурээзин белени-биле чара шааптар.Ол куштун дылы узун, чидиг, чыпшынчак болгаш огунде кадыг хылдыг. Човурээни оттур соктапкаш, торга олче дылын супкаш кандыг-даа чарыктан курттарны уштуп эккээр. Ылангыя конгулда оолдары коступ келгенде, ол эндерик курттар тывар. хоралакчы курттардан ыяштарнын хосталырынга торга ынчаар дузалаар. Ынчангаш торганы «Арганын эмчизи» деп турар бис.

Слайд. Торганын курт уштур дээш уттеп каан уттеринге куштар уялар тудуп ап турар.

Улуг шокар торга хемчээлинин талазы-биле кара-баарзыктан элээн улуг100 гр. узун 23-26см. Оон чуу кара, ак-ак дилиндек черлерлиг, кудуруунун адаа чидиг кызыл, а эр торганын чушкуузунда доора чоруткан кызыл дилиндек бар. Торганын бажы улуг, ужу сувур, шуучеленчек быжыг хаайлыг, мойну чинге, буттары чолдак болгаш чидиг ээтпек дорт дыргак салаалыг.

Слайд. Торга ыяш будуунга олурда азы черге халып чорда, оон ийи салаалары бурунгаар, а оске ийизи аткаар угланган чоруур. Ыяш унунче дорт туттунуп унерде, сонгу салаазынын туружу хенертен оскерли бээр: торга сонгу салаазын хажыызынче мурнуку салааларынче дорт булуннай эргилдирип алыр. Оон аннгыда, куштун мага-боду кудуруунга база даянып чоруур: кудуруунун кадыг чаныычал чуглери ыяштын човурээзинче куштуу-биле тептигип турар.Салааларынын болгаш кудуруунун ындыг туружу торга хаайы-биле ыяш човурээзи соктап ажылдап олурда, кончуг быжыг чоленгиишти анаа берип турар.

Улуг шокар торга чем дилээрде, ыяштарнын чоон будуктарынче болгаш уннарынче куштуг иттинип чорааш дамчыыр. Торга улуг ымыраа-сээк, курттар аймаа-биле, доос-каралар-биле болгаш оларнын човурээ адаанда база ыяштарнын картында турар чуургалары-биле чемненип турар; торга хаайы-биле курт-кымыскаяктарнын уреп каан унун чара соктап тургаш, оон семис-семис личинканы тып чиир.

Слайд. Оон ангыда, торга кузун база кыжын ине бурулуг яштарнын чочагайларындан дыка хой урезиннерни тып чип турар. Ону тып чиирде, ол чочагайны човурээзинин чарыынче азы сыйлы берген будук аразынче сукаш ону, чара соктаптар.

- Торга ыяш соктап турда тррр-тррр - кылдыр дынналыр.

Эрте чазын, арыгда хар ам-даа эривээнде, ынчалза-даа хун чылыдып эгелей бергенде болганчок-ла даашкыр дызыраашкын дынналыр. Ол дээрге торга бодунун часкы оюнун ойнап эгелей бергени ол-дур. Торга кургаг , хос ыяш унунга азы будукка олуруп алгаш, хаайы-биле човурээни кайгамчык дурген соктап олурар. Кургаг ыяшты соктаарга, даашкыры холчок болур. Соктаашкыннар долу дег куттулбушаан, ыыткыр дааш кылдыр каттышкаш, кыс торганы кыйгырып ап турар. Ол уеде торганын бажынын ангы-ангы шимчээшкиннерин топтап коор арга чок болур. Оон орай ыяштын дазылындан частып орар буурекчигештеринче чулуктарынын шимчээшкини эгелей бергенде, торга ол чигирзиг суук чуулду амданнанып чиир. Торга хадыннын, талдын, шивинин болгаш оске-даа ыяштарнын унун долгандыр элээн хой уттерни соктап аар. Кажан чулуу коступ кээрге, ону дылы-биле кашпагай чылгап аар.

Сула шимчээшкин.

Бичии чараш кушкаштар,

Бистин черге ужуп кээр

Борбанайндыр маннашкаш,

Борбак хырнын тоттурар.

III. Быжыглаашкын.

А) Оюн «Ужар ушпас»

Ужар чуулдер адаарга холдарны чаяр, ушпас чуулдерге анаа турар. (каарган, хараган, хараачыгай, дээлдиген, дилги, угу….)

-Ынчангаш уруглар, куштар бистин оннуктеривис, оларны камгалаар, чемгерер бис. Олар арга-арыгларны курттардан камгалап турарлар.

Б) Тывызыктар.

1. Ырлаары кончуг, ыянгылыг

Ынчалза-даа толун билбес, ырма сынчыг. (хек)

2. Ыяшта бажынныг

Ыраажы торелдиг. (шиижек, бора-хокпеш)

3. Элевес орумнуг

Эрикпес ооренчиктиг. (торга)

В) Улегер домак.

Торга дег каас бол,

Торлаа дег оорлуг бол.

IV. Туннел.

1.Слайд. Эмчи, арга-арыг, торга чуруктары.

Уруглар боттары чуруктар дузазы-биле «Торга - арганын эмчизи» деп туннеп ундуруп кээр.

2.Торга чуруун оннээр.

- Чуу деп куштун дугайында билип алдынар?

- Оон ажык-дузазы чул?

-Куштарга кандыг хамаарылгалыг болур ужурлуг-дур бис?.