КТП Саха тыла

№

Уруок тиэмата

Уруок көрүнэ

Тиэманы үөрэтии сүрүн ис хоһооно

Билии таһымын ирдэбиллэрэ

Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ

кунэ

билэр-көрөр сатабыл

салайар сатабыл

бодору-һар сатабыл

тус туһаайыылаах сатабыл

б.

ф.

1.

Айымньы түһүлгэти-гэр айан

Ийэ Дойду хантан саҕаланар.

Кымыс ырыата

сана тиэманы быһаа-рыы

Кэпсииргэ бэлэмнэнии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

учуутал,үөрэ-нээччи, уус-уран тыл маастарын ааҕыыларын, үөрэх тиэкиһин истэр

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыьаллар

бэйэ улэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

2-3

-4

Аһаҕас дорҕооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

аһаҕас дорҕооннор тылга оруолларын өйдөөһүн

Кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннору сатаан истэн суруйуу

буочарын тупсарарга эрчиллэр

аһаҕас дорҕоон арааһын тэҥҥээн, уратыларын быһаарар

истэр, дьон саҥатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

5

Туундарам буобура уорҕатынан

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Айымньыны ааҕыы. Ситимнээхтик кэпсээһин

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы ис хһьоонун ыйытыыга кылгатан, сиһилии эппиэттиир

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

6-7

Дифтонг

саҥа тиэманы быһаа-рыы

дифтонг тылга оруолларын өйдөөһүн

дорҕооннору сатаан истэн суруйуу

ааҕыыга , суруйууга эрчиллии

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

8-9

Хатылааһын

уруккуттан үөрэп-пити хатылааһын

барбыт билиилэрин чиҥэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

буочарын тупсарарга эрчиллэр

аһаҕас , бүтэй дорҕоон арааһын тэҥнээн, уратыларын быһаарар

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

10

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ-лиибит. Айымньы дойдутун кистэлэҥнэ-рэ

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Таба ааҕыыны сайыннарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы ис хоһоонун, тылын-өһүн, саҥа интонациятын болҕойон истэр

тиэкис аатынан ис хоһоонун сабаҕалыыр

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

11-12-13

Бүтэй дорҕооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

дифтонг тылга оруолларын өйдөөһүн

Дорҕооннору сатаан истэн таба суруйуу

ааҕыыга , суруйууга эрчиллии

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

14-15

Сэргэстэс-пит бүтэй дорҕооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор тылга оруолларын өйдөөһүн

Дорҕооннору сатаан истэн таба суруйуу

ааҕыыга , суруйууга эрчиллии

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

16-17

Хоһуласпыт бүтэй дорҕооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Тылы таба суруйууга, саҥаны сайыннарыыга дьарык. Тыл ханан сүһүөхтээҕин быһаарыы.

Тылы сөпкө сүһүөххэ араарыы, көһөрүү

тылы сүһүөхтэри-нэн тута холбуу көрөн быһааран, тэтимнээхтик ааҕарга эрчиллэр

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа уллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

18

Кинигэ мин доҕорум.

Кинигэ

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, буочары тупсарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тиэкис ааҕыллар уратытын болҕойон истэр

айымньы биһирэмнээх эбэтэр омсолоох дьоруойун быһаарар тыллары өйдөөн истэр

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, улэлииргэ эрчиллии

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

19

Хатылааһын

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

барбыт

билиилэрин чиҥэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

дорҕоону таба истэн, буукубатын сөпкө быһаара эрчиллэр

тылы буукубаларын тута холбуу көрөн быһааран, тэтимнээхтик ааҕарга, суруйарга эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

20

Бөрө куйуурдаа-быта. С.Омоллоон

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Таба ааҕыыны сайыннарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы ис хоһоонунан ыйытыыга кылгатан, сиһилии эппиэттиир

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах, тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

21-22-23-24

Тыл сүһүөхтэрэ уонна кинилэр араастара. Тылы көһөрүү.

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Тылы таба суруйууга, саҥаны сайыннарыыга дьарык. Тыл ханан сүһүөхтээҕин быһаарыы.

Тылы сөпкө сүһүөххэ араарыы, көһөрүү

тылы сүһүөхтэри-нэн тута холбуу көрөн быһааран, тэтимнээхтик ааҕарга эрчиллэр

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа уллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

25-

Киирии дорҕооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Нууччалыыттан киирбит дор5ооннору таба суруйарга дьарык

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

Киирии тыллары ааҕа, суруйа үөрэнии

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

истэр. дьон саҥатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

26

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ-лиибит. Айымньы дойдутун кистэлэҥнэ-рэ

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Тылы таба суруйууга, саҥаны сайыннарыыга дьарык. Тыл ханан сүһүөхтээҕин быһаарыы.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы ис хоһоонунан ыйытыыга кылгатан, сиһилии эппиэттиир

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах, тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

27

Киһи аатыгар уонна араспаанньа-тыгар улахан буква

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Киһи аатыгар уонна араспаанньатыгар улахан буква сурулларын өйдөтүү

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тылы улахан буукубаттан саҕалыыры болҕойуу

үөрэх дьарыгын, сорудаҕы толоруу хаамыытын истэн тэринэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

28

Остуоруйа-лаһыаҕыҥ эрэ.

Буукубалар мунньахтара. Петр Тобуруокап

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ааҕыы бары көрүнүнэн ааҕары сайыннарыы. Ааҕан баран ис хоһоонун бэйэ тылынан кэпсиири ситиһии. Ыйытыыга сөптөөх эппиэти булан эппиэттиири ситиһии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы биһирэмнээх эбэтэр омсолоох дьоруойун быһаарар тыллары өйдөөн истэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

улэни хонтуруоллааһын. Биир санааҕа кэлии

кинигэ тутулун быһаарыы

29

Киирии аһаҕас дор5ооннор

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, буочары тупсарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

билбэт тылын быһаарыы-лаах тылдьыттан булар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

30

Сүөһүлэр уонна дьиэ кыылларын ааттарыгар улахан буква

(дьиэ кыыллара)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Сүөһүлэр уонна дьиэ кыылларын ааттарыгар улахан буква сурулларын өйдөтүү

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

Сүөһлэр уонна дьиэ кыылларын ааттарыгар улахан буукубаттан суруллалла-рын быһаарыы

үөрэх дьарыгын, сорудаҕы толоруу хаамыытын истэн тэринэр

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

31

Куоҕас суор икки. Чыычаах уонна күтэр. Саха остуоруйата

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ааҕыыга интириэһи тардыы, билиини кэҥэтии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

үөрэх сыалын, истибит уус-уран айымньы уратытын, айымньы көрүҥүн, сюжет сайдыытын быһааран истэр

үөрэх дьарыгын, сорудаҕы толоруу хаамыытын истэн тэринэр

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

32

Куораттар, дэриэбинэ-лэр,өрүстэр уонна күөллэр ааттарыгар улахан буква

(нэһилиэк күөлэ, хомото)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Куораттар,дэриэби-нэлэр,өрүстэр уонна күөллэр ааттарыгар улахан буква сурулларын өйдөтүү

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

Куораттар, дэриэбинэлэр,өрүстэр уонна күөллэр ааттарыгар улахан буукубаттан суруллалла-рын быһаарыы

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

33

Куттал хараҕа улахан. (нууча остуоруйата)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Остуоруйа туһунан өйдөбүлү киллэрии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

сүһүөҕү, тылы, этиини таба ааҕар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

34-35-36

Киирии бүтэй дорҕоон в-ф, ш-ж.

Киирии бүтэй дорҕооннор з,ц,щ

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

барбыт

билиилэрин чиҥэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

дорҕоону таба истэн, буукубатын сөпкө быһаара эрчиллэр

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

37-38

Предмет аата

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Предметтэр ааттарыгар сөпкө ыйытыы туруора үөрэнии

Предмет аатын көрдөрөр тыллары билии

предмет аата диэн өйдөбүлү быһаарыы

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

истэр, дьон санаатын сэҥээрэргэ, сэргииргэ, учуоттуурга, ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

39

Кутуйах тоҕо кыраный. (дьүкээгир остуоруйата)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Таба ааҕыыны сайыннарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

ааҕыы тэтимин тус кыаҕар олоҕуран сыыйа тургэтэтэр

тиэкис аатынан ис хоһоонун сабаҕалыыр

кэпсэтии сахалыы үгэстэрин куннээҕи олороҕор дьону кытта бодоруһууга туһанарга дьулуһар

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

40-41

Предмет тугу гынара

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Арааран буларга , ыйытыыны сатаан туруорарга үөрэнии

Предмет тугу гынарын көрдөрөр тыллары билии

Предмет тугу гынарын быһаарар тыллары өйдөтүү

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

42

Тыл

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Тылы таба суруйууга, саҥаны сайыннарыыга дьарык. Тыл ханан сүһүөхтээҕин быһаарыы.

Тылы сөпкө сүһүөххэ араарыы, көһөрүү

тылы сүһүөхтэри-нэн тута холбуу көрөн быһааран, тэтимнээхтик ааҕарга эрчиллэр

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа уллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

43

Киит уонна таба. (чукча остуоруйата)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Саха сиригэр олорор норуоттар айымньыларын кытта билсии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

сурук бэлиэтин тутуһан тиэкиһи интонация-лаахтык ааҕар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

44-45-46

Предмет бэлиэтэ

(сибэкки)

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Предмет бэлиэтин көрдөрөр тыллары арааран билии.

Предмет бэлиэтин көрдөрөр тыллары билии

Предмет бэлиэтин көрдөрөр тыллары быһаарыы

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

47

Саһыл уонна кутуйах. Лев Толстой

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Нуучча норуотун улуу суруйааччы айымньытын кытта билсии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

уус-уран айымньы тиэкиһин интонацияны, тохтобулу, тиэмпэни тутуһан ааҕар

тиэкис аатынан ис хоһоонун сабаҕалыыр

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

48

Сахалыы алфавит

саҥа тиэманы быһаа-рыы

барбыт буукубалары хатылааьын, түмүктээһин

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

сахалыы алфаавыт бэрээдэгин билэр

сахалыы алфавит буукубаларын

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

сахалыы алфавыт бэрээдэгин билэргэ эрчиллэр

49

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ-лиибит. Айымньы дойдутун кистэлэҥнэ-рэ

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, буочары тупсарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

саҥа тиэмпэтин, куолаһы онорон, тохтобулу тутуһан хоһоонноох-тук ааҕар

бэйэ уонна атын о5о эппиэтин тэннээн истэр

дьон санатын бол5ойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

улэни хонтуруоллааьын. Биир санаа5а кэлии

50-51

Хатылааьын

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

барбыт

билиилэрин чиҥэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

барбыт билиилэрин чиҥэтии,хатылааһын

бутэй, аһаҕас дорҕооннору таба суруйуу, ааҕыы

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ, сэргииргэ, учуоттуурга, ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

52

Мин дойдум- олонхо дойдута. Бухтыыр ата

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ааҕыыга интириэһи тардыы, билиини кэҥэтии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

үөрэх кинигэтэ, уус-уран, ыйынньык диэн араарар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

53

Суругунан үлэ

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

оҕо тыллары сөпкө истэн суруйарын сайыннарыы. Тылы кэһэрэру салгыы сайыннарыы

Таба истэн суруйуу

таба суруйарга эрчиллэр

бутэй, аьаҕас дорҕооннору таба суруйуу

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

54

Бодоруһуу уруога.

Бодоруһуу

Саҥа тиэмэни арыйыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киьи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

кэпсэтии сахалыы үгэстэрин күннээҕи олороҕор дьону кытта бодоруһууга туһанарга дьулуһар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

55

Модун Эр Соҕотох. В.Каратаев

Саҥа тиэмэни арыйыы, быһаа-рыы

Доргуччу ааҕыны ситиһии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

бибилэтиэкэ-ҕэ каталогунан сирдэтэн талар

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

56

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ-лиибит. Олонхо дойдутун кистэлэҥнэ-рэ

Түмүк-түүр, санаа үллэс-тиитэ

Ааҕыы таһымын үрдэтиигэ үлэ.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

аахпыт кинигэ туһунан кылгас сыанабылы суруйарга кыһаллар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

истэр дьон саҥатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

57

Бодоруһуу уруога

Киһи кэпсэтэн, ынах маҥыраһан билсэр

Саҥа тиэмэни арыйыы, быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киһи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, улэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

58

Айылҕа - барыбыт дьиэбит. Сааскы саҥалар. К. Туйаарыскай, Чыычаах. С.Василье-вич

Саҥа тиэмэни арыйыы, быһаа-рыы

Доргуччу ааҕыыны ситиһии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

хоһоону өйтөн доргуччу ааҕар

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

59

Күн курдук өлбөөрбүт. С.Василье-вич

Саҥа тиэмэни арыйыы, быһаа-рыы

Ааҕыы бары көрүнүнэн ааҕары сайыннарыы. Ааҕан баран ис хоьоонун бэйэ тылынан кэпсиири ситиһии. Ыйытыыга сөптөөх эппиэти булан эппиэттиири ситиһии.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

ааҕыы тэтимин тус кыаҕар олоҕуран сыыйа тургэтэтэр

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

60

Бодоруһуу уруога

Тон уонна интонация

Саҥа тиэмэни арыйыы, быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киьи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, улэлииргэ эрчиллии

бэйэ санаатын толору уонна сөпкө этии

61

Куоска. Өксөкүүлээх Өлөксөй

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, буочары тупсарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы араас көрүнүн өйдөөн, сүрүн часка арааран ааҕар

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

62

Ийэ биэ. Егор Макаров

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, буочары тупсарыы

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

билбэт тылын быһаарыы-лаах тылдьыттан булар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

истэр дьон саҥатын сҥнээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

63

Бодоруһуу уруога.

Сэһэргэһэ үөрэн.

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Сэһэргэһии быраабылатын билиһиннэрии, үөрэтии. Ааҕан баран өйтөн кэпсиири сайыннарыы, ис хоһоонун ырытыы.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

бодоруһуу култуурата киһи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

биир санааҕа кэлии

64

Ким ытай. Валентина Осеева

саҥа тиэманы быһаа-рыы

дьиэ кыылларыгар үтүө сыһыаны үөскэтии, иитии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

ааҕыы көрүннэрин тутуһан хоһоонноох-тук ааҕарга эрчиллэр

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

65

Мунрукан. Платон Ламутский

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Кыылларга, харамайдарга аламаҕай сыһыаны иитии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тиэкис тутулун, ис хоһоонун өйдөөн быһаарар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

истэр дьон санаатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

66

Суругунан үлэ.

үөрэппити хатылааһын

оҕо тыллары сөпкө истэн суруйарын сайыннарыы. Тылы көһөрөрү салгыы сайыннарыы

Таба истэн

суруйуу

таба суруйарга эрчиллэр

сахалыы төрүт дорҕооннору чуолкайдык, таба саҥарар, суруйар

кэпсэтии сахалыы үгэстэрин күннээҕи олороҕор дьону кытта бодоруһууга туһанарга дьулуһар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

67

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ-лиибит. Айымньы дойдутун кистэлэҥ-нэрэ

үөрэппити хатылааһын

Кыылларга, харамайдарга аламаҕай сыһыаны иитии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тиэкис аатынан, тиэмэтинэн, ойууларынан ис хоһоонун быһаарар

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

биир санааҕа кэлии

68

Үчүгэй майгыҥ- көтөр кынатын.

Бастакы тоҕо? Амма Аччыгыйа

саҥа тиэманы быһаа-рыы

тулалыыр эйгэҕэ үтүө сыһыаны үөскэтии, иитии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

айымньы сүрүн санаатын, тиэмэтин, көрүнүн өйдүүр

тиэкис аатынан ис хоһоонун сабаҕалыыр

истэр дьон саҥатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

биир санааҕа кэлии

69

Бодоруһуу уруога. Эйэҕэс тыл эгэлгэтэ. Көрсүөххэ диэри.

саҥа тиэманы быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодорһьа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киһи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

араас ньыманы туһанан биир сыаллаах- соруктаах тапсан бииргэ үөрэнэргэ, үлэлииргэ эрчиллии

үлэни хонтуруол-лааһын. Биир санааҕа кэлии

70

Аҕа уонна ийэ. Н.Якутскай

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Доргуччу аҕ5ыы, дорҕоонноохтук ааҕыы таһымын үрдэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тиэкистэн көннөрү этиилэр хомуурдарын араарар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

туттуу-хаптыы бэлиэтин сөпкө, тоҕоостоох-тук туттарга үөрэнэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

71

Барыларыт-тан ордук. Лев Толстой

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Доргуччу ааҕыы, дорҕоонноохтук ааҕыы таһымын үрдэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

тиэкис уратытын, тутулун, көруҥнэрин араарар, сөпкө туһанар

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин ҥ истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

72

Мэник оҕо. Иван Горнай

саҥа тиэманы быһаа-рыы

Ааҕыы таһымын үрдэтиигэ үлэ.

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

ойуулуур-дьүһүннүүр тыллар суолталарын быһаарыы-лаах тылдьыттан булан туһанар

тиэкис аатынан ис хоһоонун сабаҕалыыр

истэр дьон саҥатын сэнээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

тиэкиһи кэпсииргэ тирэх тыллары булар

73

Бодоруһуу уруога

Эйэҕэс тыл эгэлгэтэ. Эҕэрдэлээ-һин

саҥа тиэманы быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киһи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

бодоруһууга истии култууратын тутуһар

дьону кытта өйдөһөргө, уопсай тылы буларга дьулуһар

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

74

Эбээ. Петр Одорусов

саҥа тиэманы быһаа-рыы

ааҕыыга эрчиллии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

учуутал уонна үөрэнээччи-лэр эппиэттэрит-тэн кинигэҕэ, айымньыга аат булар

тиэкиһи хартыынанан кэпсииргэ былаан онорор

саҥарар кэмигэр куолаһын дэгэтин (интонация-тын) сөпкө биэрэргэ кыһаллар, бэйэтин хонтуруол-ланар.

ойуулары көрөн, тиэкис сюжетыгар сөп тубэһиннэрэн ааттыыр

75

Ситиһииби-тин бэрэбиэркэ- лиибит. Айымньы дойдутун кистэлэҥ-нэрэ

хатылааһын

Оруолларынан ааҕыга эрчиллии.

Ырытыһыы

кэпсээнтэн тирэх тыллары булан туһанар

истибитин кэпсииргэ эрчиллии

саҥарар кэмигэр истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

76

Бодоруһуу уруога.

Тулуйан истэ үөрэн

саҥа тиэманы быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии. Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

истибитин кэпсииргэ эрчиллэр

дьон тугу этэрин болҕойон, тулуйан истэргэ, дьон саҥарар кэмигэр быһа түспэт буоларга кыһаллар.

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуургэ эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

77

Бодоруһуу уруога.

Минньигэс тылы мэҥиэ тутун. Көрдөһүү.

саҥа тиэманы быһаа-рыы

бииргэ үөрэнии, былааннааһын;

боппуруоһу туруоруу;

тус санааны этии;

Бодоруһа үөрэнии

бодоруһуу култуурата киһи олороҕор суолтатын араас холобурдары туһанан быһааран кэпсиир

сэҥээрии, сэргиирин туттуу-хаптыы бэлиэтинэн таба көрдөрөргө үөрэнэр

истэр дьон саҥатын сэҥээрэргэ сэргииргэ учуоттуурга ыйытыыларга чопчу хоруйдуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии

78

Суругунан үлэ. Диктант

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

о5о тыллары сөпкө истэн суруйарын сайыннарыы. Тылы көһөрөрү салгыы сайыннарыы

Таба истэн суруйуу

тылы сөпкө суруйарга эрчиллии

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

79

Маҥнайгы кинигэ. Петр Григорьев

Хоһоону ааҕыы, үөрэтии

дорҕоонноохтук ааҕары ситиһии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

хоһоону өйтөн доргуччу ааҕар

ыйытыыны сөпкө биэрэргэ, санаа үллэстэргэ, истибитин сиһилии кэпсииргэ эрчиллэр

дьону кытта табан кэпсэтэргэ кыһаллар

биир санааҕа кэлии

80

Барбыты хатылааһын

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

барбыт

билиилэрин чиҥэтии

Сөпкө ааҕыы, сүһүөххэ араарыы, ис хоһоонун өйдөөн ырытыһыы, кэпсээһин

барбыт билиилэрин чиҥэтии

сахалыы төрүт дорҕооннору чуолкайдык, таба саҥарар, суруйар

кэпсэтии сахалыы үгэстэрин куннээҕи олороҕор дьону кытта бодоруһууга туһанарга дьулуһар

бэйэ үлэтиттэн астыныы, үлэ түмүгүн көрүү

81

.Барбыты хатылааһын

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

Тылы таба сүһүөхтээһиннэ эрчийии.

Тылы сөпкө сүһүөххэ араарыы

тылы сөпкө суруйарга , ааҕарга эрчиллии

тылга кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтонг арааһын, маарыннаһар,хоһуласпыт бутэй дорҕооннору суруйар

кэпсэтии сахалыы үгэстэрин куннээҕи олороҕор дьону кытта бодоруһууга туһанарга дьулуһар

бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор

82

Сыл түмүгүнэн хатылыыр уруок.

Суругунан үлэ

уруккуттан үөрэппити хатылааһын

о5о тыллары сөпкө истэн суруйарын сайыннарыы. Тылы көһөрөрү салгыы сайыннарыы

Бэйэ санаатын этии, ырытыһыы, истэн таба суруйуу

барбыт билиилэрин чиҥэтии,хаты-лааьын

бэйэ уонна атын оҕо эппиэтин тэҥнээн истэр

дьон саҥатын болҕойон истэргэ, учуоттуурга эрчиллэр

үлэни хонтуруоллаа-һын. Биир санааҕа кэлии