7


  • Учителю
  • Разработка урока чтения на родном (тувинском) языке 'Улустун аас чогаалы'

Разработка урока чтения на родном (тувинском) языке 'Улустун аас чогаалы'

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание: Разработка урока внеклассного чтения на родном тувинском языке по теме "Улустун аас чогаалы" ("Устное народное творчество") в 3 классе. Урок проводится на заключительном этапе изучения раздела по теме "Устное народное творчество" для для обобщения и проверки изученного. В
предварительный просмотр материала

Класстан дашкаар номчулганын темазы: Улустун аас чогаалы

Сорулгалары:а) «Улустун аас чогаалы» деп теманы туннээри;

б) оореникчилернин билиг болгаш мергежилдерин хынаары;

в) кругозорун бедидери;

в) сагынгыр, тывынгыр, чоруун сайзырадыры;

г) номчулгага хандыкшылды кижизидери.

д) сос курлавырын байдып, аас чугааны сайзырадыры.

Белеткел ажылы: «улустун аас чогаалы» деп картаны чуруп алыр, состери холужуп каан улегер домактарнын карточкалары, саазында ыяш чуруу, ында саазын бурулерни адырлы бээр кылдыр чыпшырган.

Классты 3 болукке чарып алыр.


Чорудуу:

I Организастыг кезээ.

II. Кичээлдин сорулгазын тургузары.

Билиглерни сагындырары.

- Богун бистин кичээливиске номнар эвес, а силернин чугле билиглеринер болгаш сагынгыр чоруунар херек.

Бис ам аян-чорукче чоруптар бис. Орукка аспас дизе, бодувуска ыяап-ла чуну ап чоруур бис?

(Картаны)

- Шын-дыр, картаны.

Аян-чорук картазы.


Улегер домактар


Тоолдар

Ырылар

(дыштанылга)


Дурген чугаалар


(Самбырада картаны ажыдар азы картаны азар. Картада станцияларнын аттарын дуглап каан, адаан соонда ажыттынар).

- Улустун аас чогаалы деп чуул дээрзин аактын корээлинер. Ону канчаар билип тур силер?

(Астан аасче дамчып турар.

Улустун дээрге чангыс кижинин эвес,

а чоннун дээни ол.

Чогаал дээрге чогаадып каан дээн.

- Оскээр канчаар адап болурул? Кым билирил?

(Фольклор.)

- Улустун аас чогаалынын кандыг хевирлерин билир силер? Санай адаптынар.

(Оореникчилер харыылаарлар.)

- Эр-хейлер! Силер боттарынар бистин аян-чоруувустун оруун тургузуптунар. Бо орукка Тыва улустун аас чогаалынын дугайында катаптап, билиивисти быжыглап, база хынап коор бис. Ынчаарга ам чоруулунар, эштер. Орукка берге болбазын дээш 3 болукке уступ алыылынар. А чуге ыяап-ла 3?

(Одуруглап турарывыс ол.)

- 3 деп саннын дугайында солун чуну билир силер?


Немелде материал.

- Уруглар, силер шупту ойнаарактарынарны, эштеринерни, садта ыяштарны болгаш оске-даа чуулдерни санап билир силер. Эрте - бурун шагда кижилер баштай 2-ге чедир арай деп санап ооренип алгаш , дыка хой - хой чылдар эрткенде ООН ынай улаштыр санап ооренип алганнар. Ол уеде 2-нин соонда ургулчу-ле бир-ле билдинмес, тывызыксыг чуул бар деп бодап турган. « 1, 2, хой» деп санаптарга - ла, оон соонда «шупту» деп сан бар турган. Ынчангаш 2-нин соонга чоруур «3» деп сан « шупту» деп сан болуп турган.

Дыка - ла ур уенин иштинде «3» деп сан саналганын тончузу, бугу - ле чуулдун долганын илередип турар аас-кежиктиг сан болуп турган. «3» деп сан тоол болгаш тоолчургу чугааларнын эн-не ынак саны болу берген.

Бурун шагда «3» деп санны хуулгаазын сан деп санап турган, чуге дээрге ол ООН мурнунда турар ийи саннарнын тунунден тургустунган (3 = 2+ 1), эрткен уени , амгы уени, келир уени коргузуп турар уш-булунчук-биле демдеглеттинип турган.

Улустун мындыг улегер дома бар болгай

« Ажылга ооренирде 3 чыл херек, чалгаага ооренирде 3 хун херек.»

III. «Тып корем !» деп доктаам.

- Бо доктаамнын адындан - на бир - ле чувени тывар деп бодап билип каан боор силер. Шынап-ла тывызыктардан тываалынарам,

1. Аъка домей чанныг,

Аъттан бедик сынныг. (буур)

2. Ыракты

Ырак дивес -

Ылап чоруктуг,

Берт-черни

Берт-межел дивес -

Бедик мербегейлиг. (аът)

3. Самдар эвес хирезинде

Чамашкызы ковей. (инек)

- Дараазында тывызыктарны шупту денге ниитизи - биле харыылап болур.

1. Эгииштээн, тыныштаан

Эвиген чанагаш,

Атпаннаан, сырбаннаан

Аксы ангангааш. (пага)

2. курт эвес ужар,

Куш эвес - чалгынныг. (ховаган)

3. Даг кырындан чаттылды,

Дазыл-дамыр чылытты. (хун)

4. Аптарам ишти

Ак кажыктарлыг. (диш)

IV. «Yлегер домактар» доктаамы.

- Тывызыктар харыызы тыварынга тергиин-дир силер. Дараазында «Yлегер домактар» доктаамынга, Берге даалгалар келирге, эки боданыр апаар силер. Силернин мурнунарда 3 карточка бар. Берге чуул чул дээрге - олар шупту холужа берген. Чамдыктары эгезин тончузу-биле солуп алган, оскелери состерде ужуктерин солуштуруп алган. Хой улегер домактарны эвээш уе иштинде тывар ужурлуг силер. Ону утпанар.

(8 минутадан ковудевес.)

Карточка 1.

1. Алдын тоогузу ада, (Ада тоогузу - алдын,

Монгун тоогузу ие. Ие тоогузу - монгун.)

2. Чорулдээлиг, човурээлиг, (Дыт човурээлиг,

Сос, дыт. Сос чорулдээлиг.)

3. Сеткилге ка херек, (Сеткилге ак херек,

Ажылга раныш херек. Ажылга шынар херек.)

4. Монгун шуткуп билир уран кыс, (Уран кыс ширтек сырып билир,

Ширтек сырып билир ус оол. Ус оол монгун шуткуп билир.)

5. Чоруй-чоруй нирооре, (Чоруй-чоруй ооренир,

Чорук чорааш данырбо. Чорук чорааш боданыр.)

6. Болбас туредип, коргудуп болбас (Чаш кижини коргудуп болбас,

Чаваа аътты, чаш кижини. Чаваа аътты туредип болбас.)

7. Геруноо ожээргеп чорбас, (Оорунге ожээргеп болбас,

Геоон окпээргеп болбас. Оонге окпээргеп болбас.)

8. Ак меч хоолулуг, (Ак чем хоолулуг,

Ава узос унелиг. Ава созу унелиг.)

9. Таварышпас чувеге багай (Биче сеткилдиг кижи

Кижи сеткилдиг биче. Багай чувеге таварышпас.)

Карточка 2.

1. Адааргак басбол, (Адааргак болбас,

Олутпай басчор. Олутпай чорбас.)

2. Чор сактып адан, (Адан сактып чор,

Чор камнап адын. Адын сактып чор)

3. Гаклууру болбас дээр, (Улуургак болбас дээр,

Жугуай чорбас дээр. Уйгужу чорбас дээр.)

4. Берге будурери, белен урээри, (Урээри белен, будурери берге,

Берге семиртиири, белен аргызары. Аргызары белен, семиртиири берге.)

5. Маадыр даа-олзе, (Маадыр олзе-даа,

Мактал ады бесол. Мактал ады олбес.)

6. Чоруур ылгап эки-бакты (Эр Кижи бодалдыг чоруур,

Чоруур бодалдыг кижи эр. Эки-бакты ылгап чоруур.)

7. Ыглаган гайба, (Ыглаган багай,

Ыраажы рашча. Ыраажы чараш.)

8. Каскыла болбас, (Алыксак болбас,

Нынаажра токпес. Аржаанын токпес.)

9. Руучелоо кижи эки, (Ооручел Кижи эки,

Жешо кижи багай. Ожеш Кижи багай.)

Карточка 3.

1. Чор эштиг мун (Мун лан орнунга

Лан орнунга чус. Чус эштиг чор.)

2. Мактаар бодун тенек болбас, (Болбас тенек бодун мактаар,

Мактаар аъдын тенек артык. Артык тенек адын мактаар.)

3. Демниг наксаас (Демниг сааскан

Теве тудуп риич. Теве тудуп чиир.)

4. Дужер сутке куске далашкан. (Далашкан куске сутке дужер.)

5. Динкилсет бичези херек, (Сеткилдин бичези херек,

Нинтемэр улуу херек. Эртемнин улуу херек.)

6. Кытра тенек адын мактаар, (Артык тенек адын мактаар,

Саблоб тенек бодун мактаар. Болбас тенек бодун мактаар.)

7. Соглеве сос аразынга кижи ийи (Ийи Кижи аразынга сос соглеве,

Кагба соок аразынга ыт ийи. Ийи ыт аразынга соок кагба.)

8. Каттырба эжин ушкан баштай. (Баштай ушкан эжин каттырба.)

9. Ике ниже утпайн чор, (Эки эжин утпайн чор,

Ике ныдъа кагбайн чор. Эки адъын кагбайн чор.)

V. Физминутка. «Ойнаарактар».

VI. «Дурген-чугаалар» доктаамы.

- Улегер домактарга куш чедипкен бис, дыштанып алган бис, оруувусту уламчылаалынар. «Дурген-чугаалар» деп доктаамга келген-дир бис.

1. Билдим-билдим 2. Оскелер-даа,

Бир-ле чуулду Оорлер-даа,

Чул дизе Оодежоктар-даа,

Чулду чурек, Оолет, дорбет-даа,

Чуректезе - Оор куштар-даа,

Чуген суглуу, Оор чон-даа,

Суглуктаза - Оске-башка-даа,

Сула челер, Оор-онер-даа,

Челерлезе - Оореникчи чон-даа,

Чеддер хову, Оорушкулуг чон-даа

Ховулаза - Оорушкулуг чоруп тур.

Хомду сынныг,

Сынныглаза - 3. Чарык пажын

Сыйда бора, Чаваланалаттынза -

Боралаза - Чаваналаттынзын,

Бодум аъдым. Чаваналаттынмаза -

Чаваналаттынмазын.

Чарык хараачан

Маганалаттынза -

Маганалаттынзын,

Маганалаттынмаза -

Маганалаттынзын.

- Оожум номчуп корунерем. Чуну эскердинер? (Каттаптаан, узун-даа состер бар.)).

- Дургедевишаан номчуулунар. Дурген-чугаа маргылдаазынга чааскаан боду дээш-даа киржип болур, командазы дээш-даа киржип болур.

VII. «Тоолдар» доктаамы.

- Эр-хейлер! Бис ам шуптувус «Тоолдар» доктаамында келдивис. Анаа чугле бичии уруглар эвес, а улуг улус база ынак. Тоолдарны кайы-хире билир эвес силер, ону хынаптаалынар. Команда бурузу «ыяштан» уш «буруну» адырып алгаш, узундуну номчааш, тоолдун адын адаар.

1. «…Мен богун чуве тыппадым, арай боорда суг кыдыындан эвирей берген эрги соок тып алгаш, чиир деп чыткаш, сугга дужуп олу бер частым., мындаагы бистин манаа чугаалажып олурган чугаавысты чуу кижи чугаалапкан чуве ийик, Караты-Хааннын суу кызыл уер бооп бадып келген чыдыр…» («Ак-Сагыш, Кара-Сагыш ийи алышкы»

2. «…Ашак бир-ле катап арыгга ыяштап чорааш, чалгаарааш, хадындан ойнаар-кыс чазап алгаш, оозун оонге эккелгеш, чунгу кызыл будук-биле будааш, дор бажынга олуртуп каан чувен иргин…» («Хадын-кыс»)

3. «…- Бо тояанчыга ирт олуруп бээримге, «ыт эъди чивес мен» дээр-дир, арага кудуп бээримге, «шары думчуунун суун ишпес мен» дээн, «Хаан кижиден торуттунген дээним карачал кижинин толу-дур сен!» диди. Ынчангаш мени доамчылааны дээш бо оолдун бажын кезер деп дужаадым. Моон ужурундан кырган ием сени келдиртип алдым - деп, хаан чугаалап орган иргин…» («Эртемниг оол»)

4. «…Лама тургаш: «Бо орукче баар дээримге, доо барган орук хоптай бээр, окпелей бээр - дээш, оруктун кайызынче-даа баар аайын тыппайн туруп-туруп, эрегезин уштуп алгаш, эргээ-биле шуткулап, эрни-биле бижирткейнип, дариназын номчуп турган…» («Бадарчы лама»)

5. «…Ам орта эн улуг акызы тургаш:

- Бир кижинин Чоп, бир кижинин буру дээр арга чок, шупту домей-дир бис, аал-чуртувус, ававыс бар-ла болгай. ООН бажынын алдынга сыртык салып бээр, аксынга изиг-чылыг суг тудуп бээр болгай, улуг аал-чуртту ээлеп, ат-алдарны тудар-даа болгай, сеткил-сагыжы-даа ханылашкан боорлар, сагынган черинден киргеш, сагынган черинден унер оол алзын - деп сумелээрге, адаандан ору алышкылар чопшээрежип, хулээп ап турган-дырлар эвеспе.» («Тос оолдуг Токтагана куруяк»)

6. «…- Мен бо кулугурнун буурээн быжырып чиир бурулуг ыяштан, баарын быжырып чиир пар ыяштан эккээйн, оолдарым - дээш чоруй барып-тыр.» («Дон-Хоожук»

VII. Кичээлдин туннели.

- Аян чоруувус-даа доозулду. Кичээл тонер уе чедип келди. Бо кичээлде чаа чуну билип алдынар? Кайы доктаам силерге эн-не таарышты?

- Кончуг эки, идепкейжи ажылдаан командалар:______________________ .

Командаларнын иштинден эн идепкейжи уруглар:___________________________ .

VIII. Онаалга.

- Улустун аас чогаалынын бир хевиринге реферат кылып эккээр силер.


ТР ООРЕДИЛГЕ, ЭРТЕМ БОЛГАШ АНЫЯКТАР ПОЛИТИКАЗЫНЫН ЯАМЫЗЫ

КЫЗЫЛ КОЖУУННУН КАА-ХЕМ СУУРУНУН

1 НИИТИ БИЛИГ ШКОЛАЗЫ



















Торээн чугаа кичээлинин разработказы

«Улустун аас чогаалы»
























Эге класстар башкызы

Куулар Элина Маадыр-ооловна


Каа-Хем -- 2009



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал