- Учителю
- Рабочая программа по тувинскому языку в 1 классе
Рабочая программа по тувинскому языку в 1 классе
Тыва дылдын болгаш номчулганын ооредилге программазы.
Тайылбыр бижик
Дыл- кижилернин харылзажырынын болгаш бот-боттарын билчиринин чугула чепсээ болур. Дыл чокта чон чок, ниитилел-даа туруп шыдавас. Чоннун эртип келген тоогузун, езу-чанчылдарын, национал характерин, угаап бодаашкынынын болгаш ортемчейже коруушкунунун онзагайьн база аас чогаалын оон дылындан билип ал болур бис.
Тыва дыл-тыва улустун национал дылы, ада-огбелернин салгалдарынга арттырып каан ортээ турбас эртинези. Ында бурун шагдан чоннун чугаазын байыдып, сайзырыдып келгенинин арга-мергежили, бойдуска болгаш ниитилел амыдыралынга хамаарышкан билиишкиннери, угаан-бодал культуразынын чедиишкиннери база ажы-тол кижизидилгезинге хамаарышкан байлак дуржулгазы дээш оске-даа билиглер мооннеттинген.
Тыва дыл сайзырангай байлак дылдарга хамааржыр. Оон словарь составы хун буруде байып, ниитилел амыдыралынга кууседип турар функциялары улам-на калбарып турар.
1-4 класстарга торээн дыл устуку класстарга ооренир тыва дыл болгаш литература эртемнеринин белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган.
Тыва дыл программазы уш болуктен тургустунган:
-
« Бижикке ооредири болгаш чугаа сайзырадылгазы» (белеткел уези, ужуглел уези, ужуглел соондагы уе.).
-
« Фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы».
-
« Номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазы».
Болук бурузу тус-тус кезектерге чардынар. Ук болуктер аразында харылзаалыг.
Программада кирген материалдарны улдуннар аайы-биле планнап, болуктер, темаларны кичээлдерге хувааган. Методиктиг аргаларны, сумелерни башкылар чогаадыкчы ёзу-биле шилип ажыглаар, боттары хой-хой чаа аргаларны хереглээр база методиктиг уг-шиглерни башкы боду немеп, улам сайзырадыр апаар. Башкынын кол сорулгазы- программа негелделерин ооредилгенин чаа тургузуунга дууштур долузу-биле боттандырары болгаш оореникчилерге быжыг билиглерни бээри, практиктиг мергежилдерин болгаш чанчылдарны шингээтгирери болур.
Оореникчилернин билиинин шынарын бедидеринге бот ажылдарже болгаш оореникчилер-биле хууда ажылдарже кол кичээнгейни салыр. Хуузунда бердинген онаалгаларны хынаарынга тускай уени башкы кичээл санында баш бурунгаар планнап алыр, Бижимел азы хыналда ажылдар кылган санында оон туннелин оореникчилерге чугаалап берип, ниити-даа, хуузунда-даа частырыгларны олар-биле сайгарар.
Оореникчилернин ханы билиглиг болурунга системниг катаптаашкын улуг рольдуг. Ынчангаш башкы катаптаашкынны программанын болуктеринин болгаш темаларынын аайы-биле системалыг чорудуп, хереглээр материалдарны баш бурунгаар планнап алыр.
Башкы бурузу чогаадыкчы ёзу-биле ажылдавышаан, дыл башкылаашкынынын , дыл эртеминин , педагогиканын, психологиянын соолгу чедиишкиннеринге болгаш мурнакчы база чаартыкчы башкыларнын дуржулгазынга даянып, ооредилгени чедиишкинниг болдурар сорулганы чедип алыр.
Ынчангаш эге школага башкылаашкылаашкыннын шинчилел болгаш дилеп тыварынын методтарын оларнын янзы-буру аргаларын тыва дыл кичээлдеринге ажыглаар апаар. Оон уламындан оореникчилер чугле башкынын чугаалаан чуулун, тайылбырын, онаалгаларын кууседир эвес, а боттары база хуузунда хайгааралдар, шинчилелдер кылырынга чанчыл алыр: чувелерни деннеп, домейлешкек болгаш ылгалдыг чуулдерни тып, чогуур туннел ундуруп, шингээдип алган билиин медерелдии-биле херек кырында ажыглап билиринге ооредир.
Эге класстарга тыва дылды ооредиринин кол сорулгалары:
1) Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредир;
2) Оларга торээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр;
3) Уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чуткулун хайныктырар;
4) Номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр;
5) Уругларны мораль болгаш эстетика талазы- биле кижизидер;
6) Ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып,
тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар;
Ооренир хуусаазы: 4 чыл.( 1-4 класстар).
Неделяда: 5 шак.
Класстар.
Неделяда класстар аайы-биле шактар хуваалдазы.
биле шактар хуваалдазы.
Чылдын шактар хуваалдазы
.
тыва дыл.
торээн чугаа.
тыва дыл.
торээн чугаа.
1
5
-
166
-
2
3.
2.
102
85
3
3.
2.
105.
.85
4
3.
2.
102.
85.
Ооредилге материалынын планнаашкыны. 1 класс.
Ниитизи-биле программа ёзугаар бижик ооредилгезинге 166 шак бердинген.
Бижик ооредилгезинин уелеринин аайы-биле шактарны хуваарга мындыг:
Белеткел уези-12 шак.
Ужуглел уези- 122 шак.
Ужуглел соондагы уе- 32 шак.
Программа материалынын хуваалдазы. 1 класс.
№
хуну
Темазы болгаш ужуу
Ажылдын чорудуу
Албан шингээдир билиглер
Чугаа сайзыра-дылгазы
сорулгазы
Универсалдыг ооредилгелиг кылдыныг
Ниити алган билиглери
Бирги улдун - 45 шак
Белеткел уези - 12 шак
Билиг кичээли.-1шак.
Класс-биле таныжылга. Башкы бодунун адын, адазынын адын, фамилиязын тода адап бээр. «Ужуглел» -биле таныжьшга.
Чурук-биле ажыл
Дыл-домаан сайзырадыр, ооредилгеге сонуургалын оттурар
Ужуглел номун ажыглап билири;
Айтырыгны салып билири база анаа харыылаары
Ооредилге херекселдеринге камныг болуру
Школа-биле таныжылга.- 1 шак.
Школанын иштики, даштыкы байдалы-биле, класстар,
библиотека, столовая, арыгланыр орээлдер, эмчи орээлдери-биле таныштырып,
школа бистин бажынывыс деп чуулдерни билиндирер.
Чурук-биле ажыл
Школага база эт-херекселдерге камныг болурунга кижизидери
Ниити черге бодун алдынып билири
Улуг, биче кижилерни хундулеп билири
Чугаа.-1шак.
Чугаа дугайында ниити билиг бээр; аас болгаш бижимел чугаа дугайьнда таныштырар.
Чурук-биле ажыл
2-3 домактардан чугаа тургузары
Домактын схемазын тургузуп билири
Бижилге кыдыраажы-биле таныжылга.-1 шак.
« Шьш олур» деп плакат-биле уругларны таныштырар. Ужуглелдин бижилге кыдыраажьн уруглар ажыдып коор. Демир-ужук-биле таныжар. Бижилге кыдыраажынын шугуму-биле болгаш самбыра-биле таныжар.
Чурук-биле ажыл
Бижип турар уеде дурт-сынын тудуп билири
Кыдыраажын арыг-силиг эдилээри;
Класстын дериг херекселдерин ажыглап билири
5,6
Домак.-2шак.
Домак дугайында билиг бээр. Чурук-биле ажыл. Домактарны демдеглээри. Чугаа каш домактан тургустунганын тодарадыры
.
Чурук-биле ажыл
2-3 домактардан чугаа тургузары
Домактын схемазын тургузуп билири
7,8
Сос.-2шак.
Домактарны состерге чарары.
Чурук-биле ажыл
Домактар состерден тургустунар деп билиндирери
Схема-биле ажыл.
9,10
Слог.-2шак.
Состу кезектерге чарары.
Чурук-биле ажыл.
Сос слогтардан тургустунар деп билиндирери
Состерде слогтар санын тывары.
Ун.-1 шак.
Состе уннерни ылгап тывары.
Чурук-биле ажыл
Унну дыннап база ылгап билири
Унну чугаалаар, дыннаар деп билиндирер.
Катаптаашкын
Чурук-биле ажыл. Слог-уннуг анализ. Состерден чугле ажык ( ажык эвес) уннерни ылгап тывары.
Чурук-биле ажыл
Ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгаары
Состу слогка чаргаш унну ылгап билири
Ажык унну кызыл, ажык эвес унну кок тогериктер-биле демдеглээри
Ужуглел уези - 122 шак
А деп ун болгаш ужуктер.-Зшак.
Состен а деп унну ылгап тывары. А деп ужуктер-биле таныжылга. Бижилге.
Чурук-биле ажыл
А деп унден эгелээн состерни тып билири
А деп ун узадыр дынналып турда 2 ужук-биле демдеглээри
Уннер кожаазындан а деп уннун ужуктун туружун айтыры
Л деп ун болгаш ужуктер.-Зшак.
Ажык уннун слог тургузарын катаптаар. Л деп унну состен ылгап тывары. Л деп ужуктер-биле таныжылга.Касса-биле ажыл.Л деп ужукту бижиири.
Чурук-биле ажыл
Л деп унден эгелээн состерни тып билири
Л деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан л деп уннун ужуунун туружун айтыры
Чугаа
сайзырадылгазы.
Тоол.1шак.
Катаптаашкын. Кыска узун ажык слогтарны деннээри.
Чурук-биле беседа.
Биче сеткилдиг болгаш кээргээчел чорукка кижизидери
О деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Состен о деп унну ылгап тывары. О деп ужуктер-биле таныжылга. Бижилге.
Чурук-биле ажыл
О деп унден эгелээн состерни тып билири
О деп ун узадыр дынналып турда 2 ужук-биле демдеглээри
Уннер кожаазындан о деп уннун ужуунун туружун айтыры
М деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Ажык уннун слог тургузарын катаптаар. М деп унну состен ылгап тывары. М деп ужуктер-биле таныжылга. Касса-биле ажыл. М деп ужукту бижиири.
Чурук-биле ажыл
М деп унден эгелээн состерни тып билири
М деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан М деп уннун ужуунун туружун айтыры
С деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Ажык уннун слог тургузарын катаптаар. М деп унну состен ылгап тывары. М деп ужуктер-биле таныжылга. Касса-биле ажыл. М деп ужукту бижиири.
Чурук-биле ажыл
С деп унден эгелээн состерни тып билири
С деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан С деп уннун ужуунун туружун айтыры
Н деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Ажык уннун слог тургузарын катаптаар. Н деп унну состен ылгап тывары. Н деп ужуктер-биле таныжылга. Касса-биле ажыл. Н деп ужукту бижиири.
Чурук-биле ажыл
Н деп унден эгелээн состерни тып билири
Н деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан Н деп уннун ужуунун туружун айтыры
Ч деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Ажык уннун слог тургузарын катаптаар. Ч деп унну состен ылгап тывары. Ч деп ужуктер-биле таныжылга. Касса-биле ажыл. Ч деп ужукту бижиири.
Чурук-биле ажыл
Ч деп унден эгелээн состерни тып билири
Ч деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан Ч деп уннун ужуунун туружун айтыры
Ы деп ун болгаш ужуктер - 3 шак
Состен ы деп унну ылгап тывары. ы деп ужуктер -биле таныжылга. Бижилге.
Чурук-биле ажыл
ы деп унден эгелээн состерни тып билири
ы деп ун узадыр дынналып турда 2 ужук-биле демдеглээри
Уннер кожаазындан ы деп уннун ужуунун туружун айтыры
У деп ун болгаш ужук.-Зшак.
Оюннар. Чаа унну ылгап тывары. Чурук-биле ажыл.Ооренген чаа уннун ужуктери-биле таныжар.Номчулга.Бижилге.
Чурук-биле ажыл
у деп унден эгелээн состерни тып билири
у деп ун узадыр дынналып турда 2 ужук-биле демдеглээри
Уннер кожаазындан у деп уннун ужуунун туружун айтыры
Р деп ун болгаш ужуктер.-Зшак.
Состен чаа унну ылгап тывары. Р деп ужуктер-биле таныжылга. Кожуглап номчууру. Чурук-биле ажыл. Бижилге.
Чурук-биле ажыл
Р деп унден эгелээн состерни тып билири
Р деп унну состе кайда турарын тодарадыры
Уннер кожаазындан Р деп уннун ужуунун туружун айтыры
Билиг хыналдазы - 1 шак
Оореникчилернин билиин хынаары
Ооренип эрткен билиглерин туннээри
Частырыглар-биле ажыл (элементилерни сагып билири )
Катаптаашкын - 1 шак
Слогтарны, состерни, домактарны номчуур
Номчаан чуулунун утказын билири