План-конспект урока на тему 'Фииль мевзусы боюнджа кириш дерси'

«Фииль» мевзусы боюнджа кириш дерси

(КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ.7-нджи сыныф)

МОУ «Яснополянское мектеби»

«Фииль» мевзусы боюнджа кириш дерси

(КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ.7-нджи сыныф)

МЕВЗУ: «Фииль» мевзусы боюнджа кириш дерси

МАКЪСАТЛАР:

• Фииль сёз чешити акъкъында анълам берюв, фииллерге догъру суаль къоюв ве диггер сёз чешитлеринден фаркъыны, фииллернинъ нуткъумыздаки ролюни бельгилемек;

• Фииллерни нутукъта догъру къулланув ве манаджа келишкен фииллерни тапув хусусиетлерини инкишаф этмек;

• Талебелернинъ афызаларыны, фикир юрсетювлерини ве озь фикирлерини ифаде этмекни инкишаф этюв;

• Озь сагълыкъларына мукъайтлыкъ, этрафтакилерге урьмет тербиелев ве ана тилине меракъ догъурув.

Дерснинъ теминаты: такъдим, дерсликлер.

ДЕРС КЕТИШАТЫ

I.ТЕШКИЛИЙ КЪЫСЫМ

(селямлашув)

II.ЯНЪЫ МЕВЗУГЪА КИРИШ

Тахтада сёзлер: алма, къырмызы, окъумакъ, чечечик, тербиели, бакъты, ашай.

Тахтада не коресинъиз? (сёзлер)

- Сизлер берильген сёзлер боюнджа насыл вазифелернинъ беджерильмесини теклиф этер эдинъиз? (ялгъамаларыны тапмакъ, сёз чешитлерини ве сёзлернинъ сайысыны бельгилемек).

- Бу сёзлерни насыл болюклерге болер эдинъиз? Таныш олгъан, яни эвель кечильген сёз чешитлерини айтынъыз.

- Демек, окъумакъ, бакъты ве ашай сёзлери къалдылар. Оларны дефтерлеринъизге язынъыз.

- Бельки, бу сёз чешитининъ адыны бириси биледир?

Тахтада: ИФАИПИРЛЬЮ. Арткъач арифлерини алып ташласакъ, дерсимизнинъ мевзусыны тапармыз.

ИФАИПИРЛЬЮ

ФИИЛЬ

- Насыл мевзу? (ФИИЛЬ)

III. ЯНЪЫ МЕВЗУНЫНЪ ИЛЯН ЭТИЛЮВИ

Тахтада: Сан ве дерснинъ мевзусы язылгъан

- Келинъиз, «Сёз чешитлери» адлы Э.Гъанининъ шакъалы шииринден парча окъуйыкъ.

САН

Сыныф иши

ФИИЛЬ

Ким? ве Не? - деп,

Исимлер эр вакъыт суаль бере.

Ким? ве Не? - деп,

Исимлер эр вакъыт суаль бере.

Фииль исе гедже-куньдюз

Иш, арекет беджере…

Сёз чешитлерни билермиз,

Оларны огренермиз.

Оджамыз сорагъанда,

Догъру джевап берермиз.

- Фииль акъкъында сиз энди не билесинъиз?

- Бираз тюшюнип, айтынъыз, фииллерни диггер сёз чешитлеринден фаркъ этмек ичюн, насыл суаллерге джевап бермелимиз? (6 слайд)

Тахтада:

ФИИЛЬ НЕНИ БИЛЬДИРЕ?

НАСЫЛ СУАЛЛЕРГЕ

ДЖЕВАП БЕРЕ?

МИСАЛЬ ДЖУМЛЕДЕКИ РОЛЮ

- Нени бильдире? (предметнинъ иш-арекетини)

ФИИЛЬ

НЕНИ БИЛЬДИРЕ?

НАСЫЛ СУАЛЛЕРГЕ ДЖЕВАП БЕРЕ?

МИСАЛЬ

ДЖУМЛЕДЕКИ РОЛЮ

- Насыл суаллерге джевап бере? (не япты? не япа? не япаджакъ?)

- Озь мисаллеринъизни кетиринъиз.

- Фииллернинъ джумледеки ролю. Кениш олгъан джумле тизип олурмызмы? Джумледе не акъта сёз юрсетильгенини анълап олурмызмы?

Вазифе: Келинъиз, фииллери тюшип къалгъан метинни окъуп бакъайыкъ. Оларнынъ манасыны анълап олурмызмы?

Азманлар коюнде бу гедже бир башкъалыкъ… койнинъ ара-сыра эвлеринде, тышарыда дым къаранлыкънен курешмек истер киби, пенджереден джельпиреп созулгъан яры къырмызы лакмпа ярыкълары…, койнинъ ашагъы башында копеклер, биревлерни озгъарыр киби,… Биревлернинъ теренден «Танъ йылдызы…» тюркюсини мунълу-мунълу йырлагъаны…

- Ибраим акъам! Ибраим акъам! - сеси… О, артыкъ баштакисинден котеринки…

Ибраим акъайнынъ азбар къапысы янында чыкъкъан бу сеске башта Ибраим акъайнынъ барагъы…: тереклер тюбюндеки къорайлар устюнде яткъан баракъ, татлы юкъусындан уянып, сес кельген тарафкъа… Къаранлыкъта яткъан еринден тенбель-тенбель авулдап… да, кельген кишининъ азбаргъа … да, ав-авларыны.., азбар къапыгъа догъру…

- Бу метинде фииллер тюшип къалгъан. Биз не акъкъында сёз юрсетильгенини анълап оламызмы?

- Къарарнен, анълашыла ки, Азманлар коюнде гедже маалинде бир вакъиа олып кече.

- Лякин бутюнлей бу вакъианы биз анълап оламызмы? Келинъиз, бу метинни дерсликте фииллернинъ къуланылувынен окъуйыкъ.

Дерсликнен чалышув:79-иш

Лугъат иши

Джельпиремек - ельпиремек (раздеваться)

Къорай - бурьян

- Метинни окъунъыз. Энди бу насыл вакъиа олгъаны бизге ачылдымы?

- Насыл сёзлер анъламагъа ярдым эттилер? Олар насыл сёз чешитинен ифаделенелер?

- Демек, фииллернинъ джумледе ишлетильмеси муимдир. Не ичюн олар кереклер? (джумле тизильгенде, олар нутукъны джанландыралар, айтылгъан сёзлернинъ манасыны анъламакъ ичюн ярдым этелер).

- Озюмизни дерслик вастасынен тешкерейик. 34 с. Къаиде

КЪАИДЕ

Предметнинъ иш-арекетини, рухий ве булунгъан алыны бильдирген там маналы сёзлерге фииль дейлер. Фииль джумледе, эксерий алларда, хабер вазифесинде келе.

IV. ПЕКИТЮВ

Фииллерге догъру суаль къоюв устюндн чалышув.

- Ким энди фииллерни диггер сёз чешитлеринден фаркъ эте биле?

- Фиильни тапмакъ ичюн не япмалы? (суаль къоймалы)

Вазифе: Фииллерни язып алынъыз.

ТЕСИРИ,
ЯЛДЫЗЛАП, 80-иш
СЫРЛАГЪАН,
КЪАЯ,

ДЖОШТУРДЫ,
КЪОКЪУГЪАН,

СЕПЕ,

ШУВЛАГЪАН,

ШУ,

БЕРЕ,

КОЗЮМЕ

- Келинъиз, тешкерейик. 80-иш. Черкез Алининъ шиирини окъунъыз.

- Шиирни оъугъан сонъ, сизде насыл тюшюнджелер, дуйгъулар пейда олды? (табиатны севмек, урьмет этмек, озенге бармакъ, темиз авада нефес алмакъ…)

Вазифе:

Козьге кирмек

Чамашыр ювмакъ

Ресим козетмек

Ишке ашытмакъ

- Тахтада не коресинъиз? (сёз бирикмелери)

- Олар арасында дигерлеринден фаркълы олгъан сёз бирикме бармы? (фразеологизм: козьге кирмек)

- Не ичюн о дигерлеринден фаркълана? (талебелернинъ джеваплары)

- Онынъ манасыны анълатынъыз. Козь сёзюнен дигер фразеологизмлерни хатырланъыз (козю ёл чеке, козь къыйыгъындан бакъмакъ, аягъы баскъан ерни козю корьмек, дёрт козьнен ёлгъа бакъмакъ,…)

- Къалгъан сёз бирикмелернинъ маналары анълайышлымы?

- Оларда насыл сёз чешитлери ишлетиле?

- Мен фииллерни къапатаджам, сиз исе сёз бирикмелерини янъыдан тизинъиз.

V. ЕКЮНЛЕВ

- Бугунь биз фиииллер акъкъында сёз юрьсеттик. Келинъиз, сизлернен бойле меракълы (рефлексия) усулынен дерснинъ нетиджесини чыкъарайыкъ:

«-Бугунь мен дерсте-»

Ве сенкан тизейик. Меселя:

Фииль

Меракълы, эмиетли

Бильдире, джанландыра, арекет эте

Иш яшта дегиль, баштадыр!

Иш-арекет.

- Эвде сизге фииллерни огренмек вазифесини бериледжек, лякин шиирдеки огъланчыкъкъа огренювни ошатманъыз. Динъленъиз.

«ФИИЛЛЕРНИ ОГРЕНЕМ»

Мектептен эвге келем,

Фииллерни огренем:

«Секирем», «чекем», «чапам»,

Къапы-пенджере «ачам».

«Отурам» ве сонъ «турам»,

Кене «секирем», «чапам».

Масса устюне «минем»,

Сонъ долафкъа мен «кечем».

Бойлеликнен, мен тезден

Фииллерни огренем.

Бираз вакъыттан сонъра,

Бириси къапыда тура.

Бакъсам, нении корейим?

Къомшумыз - Абдурейим.

Дей ки: «Сизде дженк бармы?

Я да эв йыкъылармы?»

Джевабым: «Ёкъ, Абдурейим,

Фииллер огренейим…»

VI. ЭВ ВАЗИФЕСИ: 81 иш, къаидени огренюв.

VII. БААЛАВ

- Дикъкъатынъыз ичюн сагъ олунъыз!

- Сагълыкънен къалынъыз.