Классный час по теме Шагаа

Шагаа байырлалынга тураскааткан «Шаг чаагай, Шагаа чаагай» мөөрейи (класс шагы).

Сорулгазы: 1. Тыва улустуң хүндүлээчел, эвилең-ээлдек, сонуургак эки чаңчылдарынга уругларны кижизидер.

2. Тыва оюннарның дузазы-биле уругларның угаан-медерелин, сонуургалын сайзырадыр.

3. Сагынгыр, тывынгыр чорукка, эрестиг, соруктуг оюннарга даянып кижизитпишаан, аас чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: үнүп болгаш төнүп турар чылдар чуруктары, плакаттар, тос карак, артыш, кадак, тыва чемнер, аргамчы, тевек, магнитофон.

Киржикчилери: 2 команда, класс башкызы, жюри кежигүннери, башкының дузалакчылары (Бокту-Кириш, Бора-Шээлей)

Чорудуу: шайлаашкын хевирлиг эрттирер, 2 команда аайы-биле столдарны дериир.

Организастыг кезээ

Башкы: Бистер Шагаа байырлалынга тураскааткан клазывыс шагын эгелээр-дир бис, уруглар. Баштай мен силерге Шагаа байырлалын эрттирип турган төөгүзүн таныштырайн.

Чиңгис-Хааның үезинде Шагаа байырлалын күскү үеде демдеглеп эрттирип турган. Ол болза, сентябрь 22-ниң хүнү болуп турар. Куску хүн биле дүннүң деңнежи бээрин барымдаалап, байырлап турганнары ол.

1267 чылда Чиңгис-Хаанның оглунуң оглу Хубилай-Хаан байырлалды февраль 8-те үндүрген дугаары 104 доктаалы-биле Шагаа байырлалын тыва чоннуң национал байырлалы кылдыр доктааткан. Оон бээр-ле частың эге айында байырлап турарывыс бо.

(Көжегениң ийи талазындан тыва хептиг Бокту-Кириш, Бора-Шээлей алышкылар унуп келир)

Бокту-Кириш: Тывынгыр-даа, угаангыр-даа, сагынгыр-даа

(Намажап Кежик) Тыва чоннуң тоолдарының маадырлары

Бокту-Кириш, Бора-Шээлей алышкы бис

Моорлап келген амыр-менди солчуп тур бис.

Бора-Шээлей: Шагдан тура манаанывыс

( Сундуй Айлуна) Шагаавысты уткуп алыыл.

Каткы-хөглүг адыш часкап,

Тоолай чылын алгап-йөрээл!

Башкы: Эртип, бистиң-биле байырлажып турарывыс чыл чүү чылы ийик, уруглар? (пар чылы)

Башкы: Эрги чыл сен эки чолду

Эктивисти ажыр шаңнадың.

Байырлажып үдеп тур бис

Байырлыг чылым, байырлыг!

-Ам чаа үнүп орар чылывыс чүү чылы ийик, уруглар? (тоолай чылы)

Башкы: Ам «Эрестиглер» биле «Соруктугларның» аразынга мөөрейден эрттириптээлиңер. Командаларның адын, девизин адай кааптаалыңар че, уруглар.

1-ги команда. Ады: «Эрестиглер». Кыйгырыы: «Чечек черде, чечен менде»

2-ги команда. Ады: «Соруктуглар». Кыйгырыы: «Угаангыр бис, сагынгыр бис, удуп алыр соруктуг бис».

1-ги мөөрей «Дүрген чугаа»

Кайы команданың киржикчилери хөй дүрген чугаа чугаалаарыл, ол команданың баллы көвей болур.

Ооржак Чодураа («Эрестиглер»)

Билдим-билдим бистиң класс

Класстаза кымны чок дээр.

Дээрлезе дедир барба,

Барбалаза баарың кадар

Баштак кыстар бисте деп бил.

Куулар Ендан («Соруктуглар»):

Дүрген-дүрген дүрген чугаа

Чугаалаза шуут солун

Солунназа соон бодаар

Бодаарлаза боду эрес

Эрестезе эвилең-даа

Эрниң эри чораан дижир.

Башкы: Четтирдивис! Тоолай чылында оюн-баштактыг болуңар, оолдар.

2-ги мөөрей «Ыраажылар мөөрейи»

Бора-Шээлей: Кожамыкка кончуг-ла бис

Кожа тыртып сөглээр бис бе?

Майынды Олча: Өдек чокту өдек чазаан

(Эрестиглер) Өшкү, хой деп эртинени.

Өске чонну төрел чазаан

өл-ле хаак дег өөрүмнү.

Ховалыг Батый: 1. Каргырааның тайгазынга

(Соруктуглар) Харап, көрүп турганымны.

Калга, дөрбет чылгызынга

Шалба чайып турганымны.

2. Ак-ла Бора, көк-ле Бора

Ийи аъттыг болурум кай.

Анай-кара, чараш кара

Ийи эштиг болурум кай.

3. Утпас мен деп улаарава

Уйгуң-биле улаарава.

Улуг кыжы дүжүптерге

Утпас харыың кайда-ла боор.

3-кү мөөрей «Ужар-ушпас»

-Уруглар, ам «Ужар-ушпас» деп ойнаалыңарам. Команда бүрүзүнден 1-1 киржикчи үнүп келир. Дүрген айтырарымга, дыка дүрген чүгле «ужар-ушпас» деп харыылаар силер. Кым дүрген болгаш шын харыылааныл, ооң командазының баллы хөй болур.

1.Торга ужар бе? 2. Хараачыгай ужар бе?

Тооргу ужар бе? Хайыракан ужар бе?

Хүлбүс ужар бе? Алак-таагы ужар бе?

Күшкүл ужар бе? Айбаангы ужар бе?

Часкы ужар бе? Бора-хөкпеш ужар бе?

Чамык ужар бе? Борбак кулча ужар бе?

Хөкпеш ужар бе? Кара-баарзык ужар бе?

Хөртүк ужар бе? Кара саазын ужар бе?

4-ку мөөрей. Чурукчулар мөөрейи.

Самбырага 1-ги команданың кежигүннери чаңгыстап-чаңгыстап үнгеш, инек чуруур. 2-ги команданың кежигүннери пар чуруур. Кайы команда дүрген болгаш чараш чурааныл, ол команданың баллы хөй болур.

5-ки мөөрей. Үлегер домактар мөөрейи.

(Башкы үлегер домактың эгезин чугаалаарга, өөреникчилер ону төндүр чугаалаар. Кайы команда хөй үлегер домактарны төндүргенил, ол команданың баллы хөй болур).

-Кижи болуру чажындан…

-Ада сөзүн ажырып болбас,…

-Довурактан тодар,…

-Эртинени черден казар,…

-Будуктуг ыяшка куш чыглыр,…

-Куш уялыг,…

6-гы мөөрей «Кым хөйнү билирил?»

Команда бүрүзүнден 1 оол, 1уругну самбыра мурнунче үндүрүп алгаш, айтырыглар салгаш, 3 минута иштинде боданыр үени бергеш, чаңгыс базымнадып тургаш уругларны сактып чугааладыр. Бир базымында уттупкан болза, ойнакчы мөөрейден үнер.

1-ги командага айтырыг: -Тыва национал чемнерни ададыр

- Тыва өг иштиниң эт-севин адаар.

2-ги командага айтырыг: - Аъттың дериг-херекселин ададыр.

- Тыва национал хептерни ададыр.

7-ги мөөрей «Чеве эштер, тывызыктажыылыңар!»

Бора-Шээлей: Улустуң аас чогаалындан төрүттүнген уран тывызыктарны Шагаада салышпас болза, кандыг шагаа дээр боор! Чеве эштер, кайы команда хөй тывызык тыптар эвес че!

1)-Дээрде тепкииштиг, ховуда кокпалыг. (Баажызы: черде, дириг амытаннарда)

2) - Узун-оол удазын эзеңгилиг. (Баажызы: Өгде)

3) -Ак теве 12 бодаган төрээн. (Х: чыл, 12 ай)

4)-Алдын хөлдуң ортузунда

Адыр сандан 12 будуктуг.

Будук санында 30 кушкаш

Кушкаш бүрүзүнүң аксында 24 тараа. (Баажызы: бойдуста)

(Х: 12 ай, 30 хонук, 24 шак)

8-ки мөөрей. Тевек мөөрейи.

Бокту-Кириш: Тенек болбас оолдар, Алдан ажыр тепкеш

Тевектен теп ойнаалыңар Ам-даа туруп могавас

Бирээ, ийи, уш! Че-ве! Тевек теп турувуста

Бир-даа катап дүжүрбээли. Дендии демниг төлдер бис.

(Жюри кежигүннери кымның хөй тепкенин демдеглээш, тиилекчини аңгы тодараткаш, шаңнаар)

Башкы: Чап-чаа үнген Тоолай чылда

Чаяалгаңар будер болзун!

Ада-ие, ажы-төлге,

Ачы-чолдуг башкыларга

Аарыг-аржык чагдавазын!

Өөредилге, ажылынга

өөрүшкү долуп турзун!

Амыдырал экизин,

Аас-кежии доктаазынам!

Курай-курай!

-Чаа уруглар, мөөрейлеривис адакталды. Ам дараазында жюри кежигүнүнүң даргазы Аьберт Николаевичиге сөстен бериптээлиңер. (жюрилерге сөс)

-Эр-хейлер, оолдар! Шупту мөөрейлеривиске хөлчок идепкейлиг болдуңар. Эки чаа чылды уткуп, ойнап-хөглээр силер, уруглар!