Булақ көрсен көзін аш демекші, оқушылар бойындағы дарындылық пен даралықтарын зерттей отырып, таланттыларды табу.Болашаққа жол көрсету жолдарындағы тәжірибесімен бөлісу.

Бұлақ көрсең, көзін аш

«Қазақстан ұлы державада болуы үшін

бізге күш қуат, қажыр қайраты мол,

ақылды да ойлы, дарынды жастар керек»

Н.Ә.Назарбаев

Бүгінгі уақыт талабы мәдени деңгейі мен шығармашылық қабілеті жоғары шәкірт әзірлеу. Сондықтан да шәкірттеріміздің ішкі сырын жасырын ұстайтынын ескерсек, олардың іскерлік дағдыларын және білім құмарлық талап -жігерлерін жетілдіруіміз қажет. Себебі, адамгершілігі мол, иманды, тәрбиелі оқушы кез-келген мемлекеттің байлығы. Ұстаз алдында отырған оқушыларды ерекше қабілетті, орташа деңгейдегі оқушы, үлгерімі нашар оқушы деп үш топқа бөлуге болады. Бұл қабілеттің әр түрлілігінен туындаған мәселе. Осы тұста «Ерекше қабілетті оқушы деген кім?» деген сұраққа жауап беретін болсақ...

Алдымен ол өз ойын еркін жеткізе алатын ,талдай білетін, дәлелдермен қорғау шеберлігі жоғары дамыған оқушы. Ал ең басты ерекше қабілетті оқушы мұғалімнің көмекшісі. Ерекше қабілетті ,талантты балалардың био-химиялық, электрлік белсенділігі жоғары келеді.Олардың миы қабылдаған мәліметтерді қорытуға қабілетті. Демек, ерекше қабілеттілік бала бойында тәрбие мен алған біліміне байланысты қалыптасатын қасиет. Дегенмен, балалардың да ынталылығы, іскерлігі қоғам негізінде игерілетінін естен шығармаған жөн. Жас жеткіншектің бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт бағдар бере білу ерекше қиын іс. Демек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі техниканы пайдалану мәдениетіне тәрбиелеу-ұстаздардың басты міндеті.

XXI ғасыр мұғалімі білім берудің ұлттық моделіне өту арқылы, оқыту мен тәрбиенің соңғы жетістіктерін меңгерген педагогикалық- психологиялық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы қабілетті және есуі сүрлеуден арыла алатын, нақты тәжірибелік іс- әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді шығармашыл педагог эерттеуші, ойшыл болуды қажет етеді.

«Сенің елдігің тарихыңды зерттеуден басталады» - деп Қадыр Мырзалиев айтқандай, шәкірттерімізді тарихи саналы, құқықтық тәрбиелі азамат етіп тәрбиелеу, шығармашылыққа шыңдау міндет. Ол үшін оқушы бойындағы табиғат берген қабілетті дамыту, дарындылықтың көзін ашу қасиетті парызымыз.

Дарын-адам бойындағы асқан талант, ерекше қабілет. Яғни дарынды бала, асқан таланттың иесі. Дарындылық бала бойындағы асқан алғырлық, зеректік. Табиғи дарынды бала алдымызға қашан келеді күту керек пе, әлде балалардың бойындағы қабілетті ашып, болашақ қоғамның бір-екі, одан да көп тұлғасын дайындау жолында еңбек етуді алдымызға міндет етіп қоямыз ба?

Ия, бүгін қоғам алдында тұрған міндет, әрбір ұстаз алдында тұрған міндет. Дарынды балаларды іздеу, оларды тәрбиелеу мен оқыту қоғам үшін бүгінгі таңда ауадай қажет.

Қазіргі кезде дарынды балалар мәселесін зерттеуге қатысты философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерде маңызды ой-пікірлер жинақталған. Бұл мәселенің түп -тамыры ғасырлар тереңінде жатыр. Дарынды баланы анықтау үшін ең тиімді іс-әрекет негізінде оқушының қабілетін анықтау қажеттілігіне көз жеткіздім. Жас тұлғаны дамыту үшін өзіндік сана сезімін ояту қажет. Баланың бойындағы жеке дара қасиетін ояту мақсатында іс-әрекетке итермелеу үшін жігерін дамыту қажет. Сол дарындылықты анықтау үшін лонгитюд әдісі арқылы әр оқушыны сырттан бақылау, түрлі педагогикалық- психологиялық әдістемелер жүргізіп зерттеу арқылы бала бойындағы жеке дара қасиеттерін анықтауына себебін тигізудің тиімділігіне көз жеткіздім.

Мен сынып жетекшісі ретінде өз сыныбымдағы балалардың дарындылық қасиеттерін анықтау мақсатында жоспарлы түрде төмендегі бағытта жұмыстарды жүйелі ұйымдастырдым:

- Балаларды бақылау әдістерінің түрлері;

- Арнайы психологиялық тренингтер;

- Балалардың мінез- құлқын бағалау арқылы тексеру;

- Интеллектуалдық іс шараларды ұйымдастыру ( пәндік олимпиадалар, конференциялар, жарыстар, байқаулар және т. б.)

• Спорттық ойын түрлері;

Бейнелеу , музыка, денешынықтыру сабақтарына қатыса отырып, бақылау жүргізу; т.б. міне осы арқылы әр баланың әрекетінің бір түріне жарамдылығын көрсететін дара ерекшелік болатынына көз жеткізуге болатынын байқадым. Қандай да болсын бір нәрсеге қабілеті жоқ оқушы болмайды. Егер адамның туысында сол қабілет танылып, ол тәрбиеленбесе, оның қабілеті дамымайды. Дарындылықты анықтауда сан түрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады. Оқушы бойындағы дарындылықты анықтау үшін психологиялық диагностикалар, (әдістемелер тесттер, сауалнамалар, эксперимент зерттеуі) т.б.қажет.

• Сынып оқушыларының логикалық ойлауын жеткізуді анықтау үшін төменде көрсетілген «Артық сөзді алып таста» әдістемесін жүргіздім.
  
  Ол баланың маңызды бөліктерін бөліп көрсетуін, жалпылай білім дағдысын көрсетеді. Әдістеме төрт сөзден тұратын 15 сериядан құралған. Өзім секундомер арқылы бақылай отырып, хаттама жүргіздім.

Артық сөзді алып тастау әдістемесінің бланкісі.

1. Кітап, портфель, чемодан, әмиян.

2. Пеш, керосин, шырақ, электроплиткасы.

3. Сағат, көзілдірік, таразы, термометр.

4. Қайық, қол арба, мотоцикл, велосипед.

5. Ұшақ, шеге, ара, желдеткіш.

6. Көбелек, штанггенциркуль, таразы, қайшы.

7. Ағаш, этажерка, сыпырғыш, айыр.

8. Ата, мұғалім, ана, әке.

9. Қырау, шаң, жаңбыр, шық.

10. Су, жел, көмір, шөп.

11. Алма, кітап, тоң, раушан.

12. Сүт, қаймақ, ірімшік, нан.

13. Қайың, қарағай, жеміс, емен.

14. Минут, сағат, секунд, кеш.

15. Ақерке, Айдын, Зульфина, Баубекова.

Нұсқау: Берілген төрт сөздің ішінен үш сөз ортақ белгілеріне байланысты бір ұғымға біріктіріледі, ал бір сөз бұларға қосылмайды, сол артық сөзді алып тастау керек. Мағынасына қарай сай келмейтін сөзді қатардан тап та сызып таста. Тапсырманы тез әрі қатесіз орындау керек.

Тапсырма балдық жүйемен бағаланады. Дұрыс жауап екі ұпай, қате жауап нөл ұпай. Тәжірибені жүргізу барысында логикалық ойлау қабілеті өте жақсы 2 оқушым 30 ұпай жинады. Оқушының қабілеті интеллектуалдық және лидерлік топқа жататындығы анықталды. 1оқушы 22 ұпай жинап, қабілеті жақсы шығармашылық топқа жататындығы байқалады. 26 ұпай жинаған оқушылар спорттық және шығармашылық қабілеті жақсы дамығандығымен ерекшеленді. Зерттелген әдістеменің көмегі арқылы оқушылардың ізденсі талаптарын ашу мақсатында оқушылармен мұғалімнің арасындағы байланысты одан әрі көтеруге мүмкіншілік туды. Сараптаманың жауап парағына сүйенетін болсақ.

1. Кітап 2. Шырақ 3. Көзілдірік 4. Қайық 5. Ара 6. Көбелек 8. Ағаш 9. Шаң. 10. Жел 11 Алма 12. Ана 13. Жеміс 14. Кеш 15. Ұпай жинаған мөлшері

Нәтижесі: 32 - ге дейін Өте жақсы лидерлік - интеллект топ

26 - ға дейін Жақсырақ шығармашылық топ

22 -ге дейін Жақсы спорттық топ Осындай бірнеше әдістеме нәтижесі бойынша дарынды баланың бейнесі анықталды.

1. Интеллектуалды және ақыл- ой белсенділігі бар бала сөйлеу белсенділігінің жоғарлығымен, ойының ұшқырлығымен, байқағыштығымен, мәселені шешуде жан -жақты жолды қарастырумен, тәуелсіздігімен, құрбыларының арасында көсем болумен, есте сақтауының беріктігімен т.с.с қасиеттерімен ерекшеленеді.

2. Бейнелеу өнері бар бала- сурет салуға көп уақыт бөлінуінен, көргенін есте сақтауымен, сурет сабағын жақсы көретіндігімен ерекшеленеді.

3. Әнге қабілеті бар балалар- ән сабақтарына аса қызығушылықпен қарайды, ритмикалық бөліктерді оңай қайталайды, таныс әуендерді бірінші дыбыстан таниды.

4. Қозғалыстың белсенділігі бар бала жаттығуларды орындауда тепе-теңдік сақтайтын, қозғалысты жақсы көретін, өзінің жасына дене күші күшті болып келеді.

</ «Әрбір бала -болашақ данышпан» деген қағидаға сүйене отырып,еліміздің болашағы үшін әрбір ұстаз өз жауапкершілігінде алдындағы шәкіртінің жан-жақты қырын зерттей отырып, бұлаққып, көзін ашуды міндетім тану керек деп есептеймін.