Классный час «Дьуруhуй Хомуhум»

«Дьуруhуй Хомуhум»

Сыала: Саха сиригэр сэтинньи 30 кунэ - Хомус кунунэн биллэриллибитин бэлиэтээhин

1. Бу кун хомуска сугуруйуу угэhин быhыытынан ыытылларыгар олук ууруу.

2. Абый нэhилиэгэр хомус музыката салгыы сайдарыгар эдэр ыччат ко5ун тардыы.

3. Хомус суолтатын урдэтэргэ оскуола о5олорун, нэhилиэнньэни хабыы.

Соруга: 1. Хомус дьикти алыбтаах инструмент буоларын тириэрдии.

2. Саха Ороспуубулукэтигэр хомус тумэлэ сайдыытын сырдатыы.

3. Бастакы талааннаах хомус уустарын улэлэрин билиьиннэрии.

4. Хомус тардыытыгар урдук маастарстыбалаах хомусчуттар тустарынан кэпсээhин, оонньуур ньымаларын видеоклиптарын кордоруу.

Үтүө киэhэнэн, хомус дьүрүлгэн тойугар сугуруйээччилэрбит!

Биhиги республикабытыгар сэтинньи 30 күнэ - Хомус кунунэн биллэриллибитэ быйыл бэhис сыла буолла.

ХОМУС биhиги норуоппут культуратын, музыкальнай искусствотын национальнай угэhин чуор куолаhа, угус уйэлэри нонуолээн кэлбит дьикти инструмент буолар. Бу корунунэн дьо5ус инструмент эрээри, киhини сохторор абыланнаах, нарын - истин иэйиилээх.

Саха Ороспуубулукэтигэр аан дойдутаа5ы хомус тумэлэ 1990 - с сыл Сэтинньи 30 кунугэр тэриллибитэ. Тумэли олохтуур сырдык санааны аан бастаан тыл билимин доктора, Максим Кирович Аммосов аатынан Хотугулуу Илинни Федеральнай Университет профессора, хомус муусукатын аан дойдуга тар5атааччы Иван Егорович Алексеев - Хомус Уйбаан эппитэ, олоххо киллэрбитэ. Оттон тумэл аан бастакы дириэктэринэн болуhуок, уопсастыбаннай деятель Ксенофонт Дмитриевич Уткин анаммыта. Тумэл билинни дириэктэрэ - Николай Спиридонович Шишигин буолар. Кун бугун Хомус тумэлэ - Арассыыйа музыкальнай тумэллэрин ортотугар инструменнарын ахсаанынан 6 - с миэстэлээх, оттон сэдэх экспонаттарын коллекциятынан аан дойду 100 ураты тумэлин иhигэр киирсэр.

Биhиги тумэлбит - аан дойдуга со5отох дьиэ буолар. Манна 8 тыhыынчаттан тахса экспонат баар, онтон хомуhа - 1300 кэринэ. Тумэлгэ Саха сирин 80 - ча ууhун хомуhа хараллан турар. Саамай былыргы экспонат - XVIII уйэ5э оноhуллубут хомус буолар. Семен Гоголев - Амынньыкы уус онорбут, саха5а угэс буолбут хомуhун эмиэ манна коруоххэ соп. Итини сэргэ 45 араас дойду хомуhа эмиэ бу тумэлгэ баар. Билигин сорох омуктарга варган умнулла быhыытыйбыта соргутуллэн эрэр. Онон хомус бэйэтин тула угус норуоту тумэр. Саха норуотун курдук хомуhу ытыктыыр норуот суох. Ытыс ымыыта буолбут хомуhун олох долгуннарыгар о5устарбакка күн бүгүңңэ диэри чөмчүүк таас кэриэтэ харыстаан-биэбэйдээн, чочуйан - тупсаран илдьэ кэлэн, өссө сайыннаран, Аан дойду араас түhүлгэлэригэр үрдүк таhымна таhаарда.

Ол курдук 2011 сыллаахха Туймаада ыhыа5ын туhулгэтигэр 2296 киhи тэбис тэннэ хомустаан уонна бэс ыйын 24 кунугэр Саха циркэтин аренатыгар 1344 киhи тэңинэн дьуруhутэн Гиннесс рекорда олохтоммута. Онтон ылата хомус тыаhа аар саарга аатырда.

Саха омук маанылаах инструменын - Хомуhу - саха уустара охсон, таптайан, аалан таhаараллар. Былыргы уустар хомуhу олус мындырдаан, ойдорун - санааларын ууран онорбуттар. Кун бугуннэ диэри хомус тыаhа саха омук олорон ааспыт оло5ун, санаабыт санаатын, тобулбут толкуйун кордорор кыахтаах. Билинни кэмнэ хомус улахан сэнээриини ылла. Кинилэр бу сатабылларын колуонэттэн колуонэ5э биэрэн кун бугуннэ диэри илдьэ кэлбиттэр. Норуот талааннаахтара, уран тарбахтаахтара уйэ - саас тухары айбыт, чочуйан онорбут хомустара ыччаты кэрэ5э, учугэйгэ уhуйууга суолталара кэнээн, диринээн иhэллэр. Саха сирин мындыр ойдоох, талааннаах тарбахтаах уустарын этигэн хомустара Аан дойдуга киэнник билиннэ, тар5анна. Бэртээхэй инструменнары онорбут уран тарбахтаах уустар тустарынан сырдатар буоллахха , кинилэртэн саамай кырдьа5астара Семен Иннокентьевич Гоголев - Амынньыкы буолар. Кини «классическай» диэн ааттаммыт хомустара этигэннэринэн, учугэй хаачыстыбалаахтарынан уратылаахтар.

Хомуhу тупсаран онорууга улахан ситиhиилэрдээх ууhунан Николай Петрович Бурцев буолар. Кини хомустара аа5ан суоттааhыннарга оло5уран оноhуллубуттар, ол иьин бары урдук дор5оонноохторунан уратылаахтар. Оттон кутуу ньыматын бастакыннан туттубут удьуор уус, ювелир Иван Федорович Захаров буолар эбит. Кини хомустара ураты сиэдэрэй оноhуулаахтарынан биллэр эбиттэр. Ити курдук, саха этигэн хомуhун онорууга 3(ус) уран тарбахтаах уустар билиилэрин - коруулэрин, сыраларын ууран тыhыынчаннан этигэн хомустары охсубуттара. Кинилэр утуо дьарыктарын сал5аан билигин республика араас оройуоннарыгар уустар кыахтарын, до5урдарын тумэн улэлииллэр.

Хомус тардыытын биир ураты корунунэн ансамбллар буолаллар. Ансамбллар сурун сыаллара - хомус дор5оонун кыа5ын туhанан араас ис хоhоонноох айымньыны толоруу буолар. Билигин республика5а элбэх араас ансамбллар, тумсуулэр тэриллэн улэлииллэр. Кинилэр бэйэ - бэйэлэригэр майгыннаспат туспа суоллаахтар, толорор маастарстыбалаахтар.

Республика5а «АЛГЫС» ансамбль аата киэнник биллэр. «АЛГЫС» хомусчуттар ансамбллара 1961 сыллаахха Саха Государственнай Университетыгар торуттэммитэ. «АЛГЫС» диэн ааты 1976 сыллаахха ылыммыта. Бу ансамбль маннайгы Бутун Союзтаа5ы уус - уран самодеятельность коруутун лауреата буолбута. Ансаамбылы талааннаах хомусчут, журналист Степан Черемкин торуттээбитэ. Бу ансамбль торуттэниэ5иттэн ыла элбэх хомусчуттар, араас ансамбыллар, куруhуоктар салайааччылара уhуйуллан тахсыбыттара.

Билинни кэмнэ киэнник «АЙАРХААН» этно - болох ансамбль биллэр. Бу болоххо Алиса Саввинова, Артур Семенов, Альбина Дегтярева, Айсен Аммосов, Нарыйаана Ренанта - Романюк киирэллэр. «Айархааннар» хомус дьуруhуйэр тыаhынан эрэ мунурдаммакка, араас котор - суурэр, кыыл - суол санатын утуктэн хомус тардыытыгар сана, сонун суурээннэри киллэрбиттэрэ. Бу ансамбль араас тас дойдуларга бэстибээллэргэ кыттан, гастроллаан толору саалы хомуйар. Ону таhынан оссо «Этигэн Хомус», «Дыгын» - этногруппа ансаамбыллар бааллар. Аан дойдуга биллибит виртуоз хомусчуттар Спиридон Шишигин, Юлиана Кривошапкина - Дьүрүйээнэ уо. д. а бааллар. Бу толоруулары видеоклиптары корон билсин, сэргээн.

Бу мантан кестер саха кыра хомуhа бутун саха норуотун тумэр кууhэ. Биьиги ебугэлэрбит хаалларбыт бэлэхтэрин, кыракый хомуhу илдьэ сырыттахпытына уйэлэртэн-уйэлэргэ биhиги культурабыт эстиэ-бысыа суо5а. Кэхтибэт кэскиллээх кэнчээри ыччаппыт омуктарын аатын аар саарга аатырда турдуннар! Сана са5ахтар арыллан биэрдиннэр!

Этигэн хомус эйээрдин, хомуhуннаах хомус дуорайдын! Көрсүөххэ диэри!

(Бу мероприятиены бары хомус тардан тумуктуубут)