7


  • Учителю
  • Методический материал для учащихся 1-4 классов 'Ог-тыва кижинин оран-савазы'

Методический материал для учащихся 1-4 классов 'Ог-тыва кижинин оран-савазы'

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала


ОГ-ТЫВА КИЖИНИН ОРАН-САВАЗЫ.

ОГ дээрге эрте бурунгу шагда Топ Азияга чурттап чораан огбелеривис турктернин материалдыг культуразынын монге тураскаалы-дыр

Оглерге тывалар, алтайлар, хакастар, кыргыстар, казахтар, турменнер, узбектер, моолдар, калмыктар болгаш оскелер-даа кидис оглерге чурттап чорааннар.

Огну тыва шулукчулер, чогаалчылар йорээп, алгап чоруурлар. Михаил Дуюнгур:

Чайыр шилден, маны даштан сиилбип туткан

Чараш, ховар ордуларга кирип чордум.

Ынчалза-даа озуп келген ием оо дег,

Ындыг силиг, каас оргээ душпааным шын, деп чоргаарланып турар.

ОГ - Тыва чонувустун эрте-бурунгудан бээр чурттап келген оран-савазы.

Тывалар мал ажыл-агыйлыг болгаш ургулчу бир черден бир черже кожуп чораан.

Огну дурген бузуп, чудуруп, тип ап болур.

Огну тевеге, шарыга чудурерге эптиг.

Тыва кижи эрте чажындан оо,

баглааш,

аът ортээ,

хой кажаазы,

кодан-хонажы,

аал коданы, одек деп чул дээрзин угаап билир турган.

Тыва кижинин угаан-медерелинин хевирлээшкини, даштыкы оран-делегей дугайында билиишкини-даа эн баштай огден эгелээр турган.

Ынчангаш ОГ бистин тоогувусте онзагай черни ээлеп турар, тыва чон оонге чурттап, ажы-толун остуруп чораан.

ОГ 6, азы 8, азы 10 ханадан тургустунар,

огнун бир ханазы 12 баштыг болур. 6 ханалыг ог 72 улуннуг болур.

Огнун дундуунде хараачы турар. Ону кончуг шеверлер быжыг хадындан ээп тургаш кылыр.

Ог хатка алыспазын, харга бастырпазын дээш багана-биле быжыглап каар.

Огну быжыглаарда, иштинден, даштындан куржап каар. Ог курун, багларын аът челинден эжер.

Огнун ортузунга суугу,

он талазынга орун-дожек,

хойтпактыг доскаар, аъш-чем, аяк-сава турар улгуурге,

солагай талазынга чуък чыыр чер, шуурун, чылапча,эзер-чуген салыр чер, дорунге аптаралар турар.

Эр кижи огнун дорунге, кыс кижи орун баарынга олурар,

келген аалчы огнун солагай талазынга олурар.

Огну озээ кылгаш тырыкылай чуруптарга, ог - ортемчейнин тову ышкаш апаары солун.

Чер бомбурзээ тогерик, огнун хевири тогерик, ай, хун тогерик костур болганда, огну ортемчейге домейлээни чоп.

Бо бодалды бадыткаан алдарлыг чогаалчы Владимир Серен-оолдун «Огже чалалга» деп шулуунде мындыг одуруглар бар:

Огде чуулдер -

Ортемчейнин кезектери:

Ору дундук -

Олчейлиг Хун боду ол-дур.

Херелдери -

Херлип баткан ынаалар-дыр.

Ханалары -

Харылзашкак найырал-дыр.

Богежелер,

Базырыктар, кожаланнар -

Бомбурзектин

Баглажыпкан куржаглары.

Хараачызы - экватор,

Эргин безин,

Эртер, ажар арттар ышкаш.


Огнун дундуунде ак-кок ДЭЭР, ачылыг Ай, ХУН бодунун ээлчээнде бакылап, авыралдыг чырыын чажып турар,

ЧЕДИ-ХААН дуне када октаргайнын делгемнеринден, тумен сылдыстар-биле огде кижилерже карак баскан дег чивенейнип турар.

Ынчангаш база катап Михаил Дуюнгурнун шулуун сактып кээли:

Дор-ле сынмас торел чонум чурттап чорда,

Доргун сынмас дортен-алам киштеп турда,

Тос-ла хана эптей тудуп, чалап тиккен,

Довурзак дег, оом черге монге турар.



 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал