НИР на тему 'Экология'

Отдел образования города Баймак и Баймакского района

Республики Башкортостан.

Конкурс учебных исследований в начальной школе

«Первые шаги»

Тема:

Т1би71тте 3а6лайы6!

Выполнила: ученица 3 класса

МОБУ ООШ д.Баимово

Баимова Янгузель Салиховна

Руководитель: Исхакова Фатиха

Аглямовна

Анкета.

ФИО участника - Баимова Янгузель Салиховна

Класс - 3

Школа - МОБУ ООШ д.Баимово

Домашний адрес: Баймакский район,

д.Баимово ул. М.Баимова,37

Научный руководитель: Исхакова Фатиха Аглямовна - учитель начальных классов МОБУ ООШ д.Баимово

Тезистар.

I.Инеш

1.Мине5 тыу7ан ерем.

2.Экология ним1 2йр1н1?

3. Тикшере9 эше алып барырга ми51 ним1л1р яр8ам итте?

II.Т2п 2л2ш.

1.А6 6айынды5 6ара 6ай7ы3ы.

2. Й1шел аптека.

3.Экологик 2м1л1р.

4.:оштар - бе88е5 ду4тар.

III.№ы7ымта.

№а6лайы6 т1би71тте!

Инеш

Бе8 б2т1бе8 81 8ур 31м 6е91тле д19л1т - Р1с1й граждандары. ! кем ул гражданин? Мине5с1, 98ене5 Ватанын яратыусы, уны5 мен1н 7орурланыусы, т1би71тен 6урсалаусы.

Баш6ортостан - и4 киткес бай 31м матур республика. (8ебе88е5 тыу7ан я7ыбы8 булыуы мен1н ген1 т9гел, 1 т1би71те, байлы7ы, муллы7ы, матурлы7ы; к98 яуын алырлы6 с1ск1л1р8е5 на8ы, йыл7а - к9лд1рене5 к9плеге, 3ыу8арыны5 муллы7ы, 6оштарыны5 мо5о, т2рл2 кейект1рг1 бай урмандары, 7орур тау8ары мен1н 3о6лан7ыс ул. Ошо б2т1 т1би71т матурлы7ы кеше 2с2н ме5 т2рл2 с1ск1, 6оштар 3айрауы, шишм1 сылтырауы, 3ы8ылып ал та5 атыуы, з15г1р к9кт1 сихри би81кт1р я3ап болоттар й2829е - б2т13е л1 бе88е5 2с2н. ! бе8 шуны тоябы8мы? К2н2н1 бер тап6ыр 7ына бул3а ла к9к к2мб18ен1 к98 ташлайбы8мы, 6оштар 3айрауына 6ола6 3алабы8мы? Бе8 т1би71тте к981теп, бик 71ж1п 31м матур к9ренешт1р8е к9р1бе8, асы6лайбы8.

Т1би71т т242. !г1р 81, урман ти31л1р нинд1й т24т2 к98 алдына килтер1бе8? !лбитт1, й1шел. Л1кин, 6айын 31м у4а6 япра6тары, шыршы 31м 6ара7ай ылы4тары, 9л1нд1р 81 бер бере3ен1н айырыла. Т1би71т тауышын ты5лай 31м а5лай беле9 81 м23им: 6оштар тауышы, й1нлект1р8е5 ауазы, япра6тар8ы5 6ыштырлауы, шишм1 сылтырауы…

Т1би71т к2й2 31р са6 98г1р1: ирт1нге т1би71тте5 йо6о3онан уян7анда7ы тауышы, к2нд28 6ояш 6ы88ыр7ан, б2т1 тере й1н эй1л1рене5 эш мен1н м1ш79л бул7ан ва6ытында7ы тауыш; т2нг2 тауыш бер бере3ен1н бик ны6 айырыла. Улар серле булып тойола.Шулай у6 урманда яуыз тауыштар 8а ишетерг21 м2мкин: балта тауышы, атыу тауышы.

Т1би71т е4е л1 бик к9п т2рл2, 71ж1йеп. Ел14 саф 3ауа, шифалы ылы4 е4е, 1се 1рем е4е, с1ск1л1р8е5 хуш е4е - б2т13е л1 бе88е5 к1йефте к9т1р1, т1би71тте таныр7а, яратыр7а са6ыра!

Мин Баш6ортостанды5 и5 матур, и5 бай я7ы - Байма6 районы Байым ауылында й1ш1йем. Байым ауылы бик матур т1би71т 6оса7ында урынлаш6ан: тир1 я7ын тау8ар, 6айын урманы урат6ан. Ауылымда 8ур йыл7а булма3а ла, 1лл1 к9пме шишм1 бар: Таулы, :ойса6, Са6ма7ош, М1тем. Тыу7ан я7ым т1би71те 31р ми8гелд1 л1 и4 киткес матур: 6ышын 6алын а6 юр7ан ябынып, тын 7ына ята. Я8ын й1шел к9лд1к кей31, й1йен яландар, тау битт1ре т2рл2 т24т1ге с1ск1ле бала4 мен1н 6аплана-+, 1 к282н к98 яуын алыр8ай барлы6 т24т1рг1 мансыла. Мин ошо матурлы66а 3о6ланам 31м уны 3а6лау ни1те мен1н т1би71тт1 тикшере9 эше алып барыр7а булдым.

II.Тикшере9 эше алып барырга ми51 ним1л1р яр8ам итте?

1. К2нд1лек. Унда мин экскурсия, т1би71тте к981те9 ва6ытында ним1л1р к9р8ем - шулар8ы я88ым.

2. Фотоаппарат.

3. Магнитофон - т1би71т тауышын я88ырыу 2с2н.

4. Компас, лупа, бинокль.

5. Махсус 181би1т: энциклопедия, «А6бу8ат», «Аманат» журналдары.

Тикшере9 эше алып барыр 2с2н нинд1й 3ы8аттар к1р1к?

1.(ткер к98.

2.№и8герлек.

3.Я6шы х1тер.

4.Тырышлы6, сы8амлылы6.

Экология ф1не ним1 2йр1н1

Тере заттар8ы5 31мм13ене5 98ен уратып ал7ан тир1-я6: й1н3е8 т1би71т, баш6а организмдар, Кеше т282г1н бар н1м1 мен1н б1йл1нг1н булыуын бе8 бел1бе8. Бына ошо к98г1 к9ренм1г1н б1йл1нешт1р8е тап экология 2йр1н1 л1 инде.

Тере заттар8ы уратып ал7ан 31м уны5 мен1н б1йл1нешт1 бул7ан б2т1 н1м1не 7алимдар тир1-я6 м2хит тип атай. Экология- ул тере заттар мен1н тир1-я6 м2хит ара3ында7ы б1йл1нешт1р тура3ында ф1н.

«Экология» 398е ике грек 398ен1н я3ал7ан «экос»- йорт, «логос» - ф1н тиг1нде а5лата. Шу7а к9р1, экология - ул йорт тура3ында7ы ф1н тип 1йтерг1 м2мкин. ?1й1т 8ур, шул ва6ытта б1л1к1й ген1 Ер планета3ы- кешелек донъя3ы 2с2н йорт ул.

Х18ер бе88е5 т1би71т йортобо8 6ур6ыныс а4тында. Уны 3а6лап 6алыу 2с2н 31р кем 18 ген1 бул3а ла эколог булыр7а тейеш. Шул ва6ытта 7ына й1м7и1т т1би71т мен1н ярашып й1ш1р.

II.Т2п 2л2ш.

1. А6 6айынды5 6ара 6ай7ы3ы.

1.Бе88е5 ауылыбы88ы а6 6айын урманы уратып ал7ан. :айын а7асын к2нк9решт1 бик ки5 6улланалар: я7ыулы6, т282л2ш материалы, мал а8ы7ы, медицинала - б2р232, 3уты; халы6 к1себенд1-ту8ы, миндеге. Шу7а ла, 6айын а7асы к9п «яралар» ала тип уйлайым. Синыф с171тенд1 «А6 6айынды5 6ара 6ай7ы3ы» исемле 32йл1ше9 9тк1р8ек, 6айынды5 да «6ай7ылыры» булыуын, у7а бе8 81 яр8ам ит1 алыуыбы8 тура3ында белдек: я8 етеп, а7аста 3ут й9гер1 башла7ас та, кешел1р 3ут йыйыр7а тотоналар: а7асты й1 балта мен1н сабалар, й1 с2й 6атып тиш1л1р, 3уты к1р1км131, а7асты шул килеш 6алдырып кит1л1р. Был д2р24м2? Исма3ам, а7асты5 яра3ын «дауалап» кит31л1рсе! А6 6айынды нисек дауалар7а?

1.Яра7а пластилин, балсы6 3ылар7а.

2. Яралаусылар мен1н 32йл1шерг1.

3.Синыфыбы8 мен1н 6айынды яралама46а 398 бир8ек.

№ы7ымта:

А6 6айынды5 фай8а3ы бик к9п. Шу7а к9р1:

- яраларын к9р31к, буяу, замазка, пластилин мен1н 3ылар7а;

- б2р2н2 бер ген1 а7астан йыйма46а;

- мал а8ы7ы 18ерл1г1нд1 делянканан алыр7а;

- б1л1к1й81рг1 а7асты яралама46а а5латыр7а, 2йр1терг1 к1р1к.

2. Й1шел аптека.

Дарыу 9л1нд1ре л1 бик к9п мине5 тыу7ан я7ымда.

М1тр9шк1, 3ары м1тр9шк1 - 3ыуы6 тейг1нд1 яр8ам ит1.

(г1й ин1 9л1не - й9т1лд1н 6от6арыусы.

Кесертк1н-яралан7анда 6анды ту6тата.

Юл япра7ы - яралар8ы дауалай, 1 3уты аш6а8ан ауырыу8арынан дауа.

Б1пемб1не5 тамыры - аппетиты к9т1р1.

Халы6 медицина3ын 6улланыусы7а к151шт1р.

- Дарыу 9л1не япра7ын - с1ск1 атыр алдынан, с1ск13ен - с1ск1 атыр алдынан, тамырын - я8 31м к28 йый.

- Дарыу 9л1нен ая8 к2нд2, к2нд28, ысы6 кипк1с, йый.

- К9л1г1л1, елл1телг1н урында 9л1нд1р8е йо6а 7ына й1йеп киптер.

- Улар8ы 1йл1ндереп тор, 18ер81рен 3а6лау7а 3ал.

Дарыу 9л1нд1рен йый7анда м23им к151шт1р:

-!г1р 81 3аба7ы 31м с1ск13е к1р1к31, 6ыр6ып ал, тамыры мен1н 28м1. (икенсе йылда 943ен)

- Киптер1 31м 6уллана ал7ан тиклем ген1 йый, с2нки 282п ташлау8ан фай8а ю6.

- :ы8ыл китап6а инг1н 94емлекте йыйма!

Бе8 был 6а7и81л1р8е синыф с171тенд1 «Й1шел аптека» тема3ына 32йл1шк1нд1 белдек. №1м баш6алар7а ла 2йр1терг1 килештек. №1р кем нинд1й 9л1н 31м к9пме йый7ан?

№ы7ымта:

- Дарыу 9л1нд1рен 98е51 к1р1клел1рен ген1 тамырынан йол6май, т2рл2 урындан йыйыр7а 31м д2р24 эшк1ртерг1 к1р1к.

3. Экологик 2м1л1р.

Бе88е5 м1кт1пт1 я8-к28 ай8арында экологик 2м1л1р 9тк1рел1.

Йылда М1тем ту7айында г2рл1п 3абантуй байрамы 9т1. Ситт1н к9п 6уна6тар кил1. Т2рл2 - т2рл2 3уттар, матур 6аптар8а т1млек1ст1р, ялтыр тышлы шоколадтар 3атыла. Кешел1р бик тел1п 3атып алалар. №абантуй б2т1, кешел1р таралыша, 1 ту7ай таныма4лы6 булып 6ала. (л1нд1р тапал7ан, уса6тар я7ыл7ан, бая7ы матур -матур 6а7ы88ар, шеш1л1р, баш6а с9п-сар8ар ту8ып й2р2й81р. !йтер3е5 д1, ту7ай7а к95елле байрам 2с2н 6аты яза бирелг1н. М1кт1п у6ыусылары то6тар алып ололар8ы5 т1би71т алдында7ы хаталарын т281терг1 баралар. То6-то6 с9п-сар8ы йыйып ал7ас, ту7ай иркен тын алып 6уя.

Йыл 3айын ауыл урта3ынани а66ан Таулы шишм13ен та8артыу8а ла 6атнаша бе88е5 м1ки1п у6ыусылары.

№1р у6ыусы 98ене5 ихата3ын та8а тотор7а бурыслы.

№ы7ымта:

- Экологик 2м1л1р т1би71тте 3а6лау8а 8ур роль уйнай.

Кил1с1кт1 л1 мин был 2м1л1р81 ихлас 6атнашаса6мын.

4. :оштар7а яр8ам.

:оштар - бе88е5 ду4тар. Урманда 6ош тауыштары я57ырап тор3а, бе8г1 л1 к95елле. ! 6оштар бе88е5 яр8ам7а мохтаждармы?

Шаулап - г2рл1п я8 килде. :ояш к2л1, тышта к95елле, с2нки 6оштар 6айта. Бе8, у6ыусылар, я88ы 3а7ынып к2т1бе8. Сыйырсы6 оялары эшл1йбе8. 2009-2010 у6ыу йылында бе88е5 синыф у6ыусылары ун алты сыйырсы6 оя3ы элде. Тим1к, ун алты пар, й17ни уты8 ике сыйырсы6 оялы булды. !г1р 81, я6ынса 31р пар д9рт 6ошсо6 сы7ар3а, алтмыш д9рт сыйырсы6 бала3ына оя бул7ан. Быйыл та7ы ла к9бер1к эшл1рг1 тырышырбы8. Й1й 31м к28 к2н2 ат 6у87ала7ы, 6арбуз, 6ауын, 6аба6, к2нба7ыш орло6тары, мышар, балан, муйыл йый8ы6 31м 6оро ерг1 3алып 6уй8ы6. :ыш етте. Синыфыбы8 мен1н та7ара6тар эшл1нек - :оштар ашхана3ы асты6. Быйыл 31р беребе8 98 та7ара7ын элде - ун д9рт та7ара6. Та7ара6тар8ы алтынсы декабрь элдек, 31м 31р ва6ыт к981теп торабы8. (8ебе88е5 6а7и81л1ребе881 бар.

-:оштар8ы даими ашатыр7а, бигер1к т1, 3ыуы6 буранлы к2нд1р81.

-Та7ара66а емде к9п 3алма46а, с2нки 6оштар 9881ре л1 ем э8л1рг1 тейеш.

- Та7ара6 эрг13ен1 с9п - сар8ы ташлама.

- Т2рл2 6оштар т2рл2 а8ы6 ярата. Шу7а к9р1, 31р кем 98 та7ара7ына бер т2рл2 ген1 ем 3ала. :арабаш тур7ай - ту5май, к2нба7ыш орло7он; тур7ай, к9г1рсен - иген культу- раларын, 3арыт9ш тур7ай икм1к валсы7ы, муйыл, мышар емешт1рен ярата.

№ы7ымта:

-:оштар7а ауыр ва6ыттарында яр8ам итерг1 к1р1к, с2нки улар т1би71тте т2рл2 6орот6остар8ан 6от6аралар.

III. Йом7а6лау

№а6лайы6 тыу7ан ер8е! Т1би71тк1 зыян килтерм1йек! (8 т1би71тебе88е 98ебе8 3а6лама3а6, кем 3а6лар? Бе8 т9гелме ни, т1би71тк1 таяныс? Борон7о ва6ытта7ы 3ыма6 та8а к9лд1р81 к2м2шт1й саф 3ыулы йыл7алар8а шаян саба6тар уйна3ын. З15г1р к9гебе881 ыласындар 6анат 6а63ын, б2рк2тт1р са56ылда3ын. :уйы урмандарыбы88ы5 т2рл2 й1нлект1р т2йэк ит3ен, болон, ту7ай8арыбы88ы аллы-г2лл2 с1ск1л1р 31м шифалы 9л1нд1р 6апла3ын. :ояш та 98 ва6ытында 6ал6ып, 98 ва6ытында байы3ын!

Мин х18ер 81, кил1с1кт1 л1, т1би71т ду4ы булып 6алыр7а 398 бир1м.

И7тибары7ы8 2с2н 8ур р1хм1т!