Разработка классного часа для 4 класса 'Кадыкшыл-сээн холуда'

Допчузу

1. Кадыкшыл-сээн холунда

2. Ыт-кады-эм унуш. Оон эм шынарлары.

3. Практиктиг кезээ

4. Ажыглаан литературазы

Сорулгазы : 1 ) Ыт-кады-биле таныжар

2) Ыт-кадынын эм шынырын илередири

3) Бойдуска, ыт-кадынга ынак болуру

Чугулазы: Кадык болурунга ыт-кадынын ажыктыы, оон эм шынарлары

Кадыкшыл-сээн холунда.

Тыва чернин бадып чыдар суу-аржаан, оон унген оът -сигени, кат-чимизи база эм шынарларлыг бооп турар.Эм унуштерни алырда баштай оран-тандызынга чалбарыыр, чажыын чажар, оргулун салыр. Кижи тыппас эм унуштерни безин ан-мен дузазы-бмле чедип алыр турган. Тыва улустун шаг-шаандан бээр ижип, эмненип келген кайгамчыктыг чараш ажыктыг байлаа -ыт-кады.

Делегейде бо чадан ыяштын 300 хире хевирлери сонгу чуктен эгелээш, изиг тропиктерге чедир унген. Бистин Тывада оон 3 ангы хевири бар.

Остроиглый (Чидиг инелиг)

Иглистый (инелиг)

Даурский (Тожуда)

Ыт-кады деп ады канчаар тывылганыл?

Анчыг тенниг боорга, тывалар-ыт-кады, моолдар- нойонг хуннуу-ыт-хаайы, а ырак Англияда-ыт розазы дээр.

Ыт-кады ырда кирген магаданчыг чараш роза коданында (роза чечектиглер ог-булезинге) хамааржыр.

Ынчангаш оон чечээ база магаданчыг чараш ужуру ол.

Август айнын эгезинде алаактарга, хемчигештер унунга, тайга эдээ ажыктарга ыт-кады быжа бергенде- кызыл эът аскан-биле домей болур.

Ыт-кады-эм унуш.Оон эм шынарлары.

Чаа хурерип келген каттарда Р,Е,А витаминнер ковей, а быжа берген чымчак каттарда С витамин хой. Оске унуштерге бодаарга ыт-кадында С витамин хой. Лимон , апельсинден 50 катап, яблокодан 100 катап, клубникадан 10 катап хой. Р, С витаминнер хой болган тудум, шыгжаан кургаг каттын С витамини урелбес. Ынчангаш ыт-кады чаа бышкан кадыг, кызыл-хурен турда чыыры таарымчалыг. Чыгган каттын молдуруун ап кааптарга, кургаарда урелир. Ону чугле кат кургай бергенде, ууштап адырып каап болур. Катты аргалыг болза, холегелиг черге дурген кургадыр. Ынчан витаминнери хой болур.

Тывалар биеэде ыт-кадын онзагай арга-биле ажыглап турган. Ону Тибет, Моол эм кылыр ламалардан ооренип алган.

Кургаг ыт-кадын согаашка чуура далганнай соктаптар азы дээрбеге тыртыптар. Хоюг кадын хомдеп кылган хапчыгаштарга ургаш, шыгжап алыр. Ол шыгывас, урелбес. Аннаар анчылар орукка ап ижип чораан.

Оон шайны канчаар хайындырарыл?

Хоюг катты пашта изиг суттуг сугже каггаш, холуштур сааргаш, пашты халып-биле дуглааш, 9-10 минут отка хайындырыптар.

Чодуре берген кижи ындыг шайны чылбай апаарга ижерге эки, дузалаар. Кажан изиг турда ижерге, чодул улам хаартынчак апаар.

Ыт-кадындан хайындарган шайны доктаамал ижип турарга, анемия, ангина, гепатит, хан базыышкыны чавызаар, баар аарыгларындан белен аарбас дээрзин практика кырында кордувус.

Бистин Кызыл-Тайга ниити-билиг ортумак школазынын шиитпирлеп турар айтырыы: «Ооредилге болгаш кижизидилге ажылынга кадыкшылды камгалаар технологияны ажыглаары»

Уругларнын кадыы эки болзун дээш база янзы-буру аарыглардан (гепатит, грипп, анемия) баш удур камгаланыр сорулга -биле школада узун чапсарда эм унуштерден (ыт-кадындан) хайындарган шайны ижип турар. Эн-не хойу-биле ыт-кадын ажыглап турар бис. Бистин клазывыс ыт-кадын шай кылдыр хайындырып ижип келгеш, бо аарыгрардан аараан кижилер турбаан.

Тибет медицина ыт-кадын окпе аарыын, соок-чус аарыгларын, ор-сыный даштарын арыглаарынга, чурек аарыгларын эмнээринге ажыглап турар.

Ыт-кадыны узун кеш аарыгларын, ортенген черлерге, ижин-баар аарыгларын эмнээринге ажыглап турар.

Ыт-кадындан варенье, ликер, повидло база кылыр.

Практиктиг кезээ.

Школанын 28 башкыларынга, 20 ажылчыннарынга база 125 оореникчилерге анкета чоруткан мен.

Ажыглап турар

Ажыглавайн турар

Башкылар

15

13

ажылчыннар

13

7

оораниечилер

125

Ыт-кады кайда озуп турарыл?

1.Лагерь -Арыында

2. Кара-Холчук бажында

3. Доргун аржаанында

4. Кара-Талда

Школа даштында инелиг-

Чидиг -тенниг-

Суурувуста 11 ореге ыт-кадын ажаап тарып турар. Чижээ: Лакпа Кара-кыс Чылбар-ооловна бажынынын чанында тарып алганы ыт-кадынын кадын, бурузун чыггаш кадырып алган, грипп уезинде докттаамал ижип турар.

Ыт-кадынын кады бистин арыывыста 2010 чылда элбек унген, а 2011 чылда оон эвээш болган. Чуге? Келир 2012-2013 чылда улаштыр оон чылдагаанын илередип шинчилелди уламчылаар мен.

Ажыглаан литературазы:

1.Журнал «Башкы»-2001 ар 35

2. Ондар А.К «Эмненир мен». «Шын»-1996 №38,ар 4

Кызыл-Тайга ниити-билиг ортумак школазы

Эртем-шинчилел ажылы:

«Кадыкшыл-сээн холунда»

Кызыл-Тайга ниити-билиг

ортумак школазыны 4-ку

клазыны ооренкчизи

Куулар Долуманын кылган ажылы.

Эртем удуртукчу башкызы Ондар С.Д