Тема урока 'Лексика' (6 класс)

Беслæны 7-æм астæуккаг скъолайы

ирон æвзаг æмæ литературæйы

ахуыргæнæг Гæбǽраты Риммǽйы гом урочы пълан

Урочы темæ «Уазæгуаты дзырдтæм».

Урок - хъазт

Урочы хæстæ: 1.Сбæрæг кæнын скъоладзауты зонындзинæдтæ лексикæйæ.

2.Фæхъæздыгдæр кæнын сывæллæтты дзырдуатон сконд.

3. Бацамонын сывæллæттæн дзырдты комкоммæ æмæ ахæсгæ нысаниуджытæ. 4.Ныхасы мидæг пайда кæнын синонимтæй, антонимтæй, омонимтæй, фразеологион дзырдбæстытæй.

5. Бакусын ныхасы рæзтыл.

Урочы цыд.

1.Организацион хай.

2. Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

3. Ахуыргæнæджы ныхас: (фæйнæгыл ис аргъæутты гæнах).

Тыгъд быдыры ис гæнах .

Нæу ныллæг, нæдæр бæрзонд.

Кæд базонай - дæ хæрззонд,

Чи дзы цæры, уый ма зæгъ?

-- Цæмæй ацы фарстæн дзуапп раттæм, уый тыххæй хъуамæ базонæм уыци- уыци: Мыд нæу, афтæмæй алкæуыл ныхæсы. (Дзырд).

Алы бон дæр мах адæмимæ ныхас кæнæм æмæ нæ цæмæй уыдон дæр хорз æмбарой, уый тыххæй мах хъуамæ хорз зонæм дзырдты нысаниуджытæ. Не "взаджы ис тынг бирæ цымыдисон дзырдтæ, кæцытæн ис алыхуызон нысаниуджытæ. Цæмæй ныхасгæнгæйæ ма рæдийæм æмæ нæ хъуыдытæ дзурын хуыздæр нæ бон уа, уымæн нын баххуыс уыдзæн нæ абоны урок.

Кæй фæнды суа зондджындæр, базонын зын хæслæвæрдтæ, уыдон хонынц уазæгуаты дзырдтæ.

Слайд 1. Хъазгæйæ сымахæн уæ бон бауыдзæн:

• сбæлвырд кæнын уæ зонындзинæдтæ «Лексикæ»-йæ,

• равдисын уæ цыргъзонддзинад,

• райсын æхцондзинад уæ чысыл уæлахиздзинæдтæй.

Слайд 2.

Дзуапп раттут фæрстытæн æмæ сæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ:

1. Животным дана немота, а что дано людям?

2. Соловей поёт, а кто (что) молвит?

3. От чего может быть навек ссора?

4. Благодаря чему может быть кривая речь?

5. Что дороже мёртвой буквы?

6. Молчание - золото, а что серебро?

Слайд 3.

БУЛÆМÆРГЪ ЗАРЫ - ДЗЫРД ДЗЫРДÆУЫ.

ЦÆРÆГОЙТÆ ÆГОМЫГ СТЫ, АДÆМ ТА ДЗУРЫН ЗОНЫНЦ,.

ИУ ДЗЫРД - ÆМÆ ХЫЛ ÆНУСТÆМ.

УДÆГАС ДЗЫРД ЗЫНАРГЪДÆР У МАРД ДАМГЪÆЙÆ.

КЪУЫЛЫХ ДЗЫРД - ЗЫЛЫН НЫХАС.

ДЗЫРД - ÆВЗИСТ, САБЫРДЗИНАД- СЫГЪЗÆРИН.

Слайд 4.

Синонимтæ -

сæ хъуыдымæ гæсгæ хæстæг дзырдтæ, з-м:

рæсугъд - аив.

Антонимтæ - кæрæдзимæ

ныхмæвæрд дзырдтæ,з-м:

раст - зылын, бæрзонд - ныллæг.

Омонимтæ - хъуысынц иухуызон, фæлæ сын ис алыхуызон нысаниуджытæ, з-м:худ - худ (худын)

Архаизмтæ -

рагон, зæронд дзырдтæ: з - м: æрчъитæ, ирæд, цухъхъа.

Диалектон дзырдтæ- иу адæмыхаттæн æрмæст йæ иу хай кæй дзурынц. Ахæмтæ: з-м: бодæн- нуры, минкъий- гыццыл, къела- бандон

Неологизмтæ ( грекъ. neos - ног, logos - дзырд),

ног дзырдтæ, з-м: фермер, компьютер. Бизнес.

Ǽрбайсгæ дзырдтæ-æндæр æвзагæй æрбафтгæ дзырдтæ з- м:

куклæ, скъола, стъол.

Фразеологион дзырдбæстытæ - æнæфехæлгæ, фидар дзырдбæстытæ, вæййы сын ахæсгæ нысаниуæг, з-м:цæсты тъæбæртмæ, йе *муд æрцыд

Слайд 5.

Дзырдтæ - æмбæлттæ

Ратæлмац кæнут ирон æвзагæй иронмæ:

Дохтыр снысан кодта пациентæн инъекцитæ.

Дохтыр снысан кодта рынчынæн уколтæ.

Слайд 6.

Дзырдтæ - æмбæлттæ

Ратæлмац кæнут иронæй иронмæ:

Цады æрттиваг уæлцъарыл зындис диссаджы уæладзыг.

Айдæны хуызæн донуаты сæрыл зындис рæсугъд хæдзар.

Слайд 7.

Дзырдтæ - ныхмæлæуджытæ

Маст чи бахордта, уый адджын нæ зоны.

Рæгъæд æхстой, æмæ цъæх æрхаудис.

Æвзаджы нæ хæрды цæуын хъæуы,-нæ уырдыджы

Дæлгоммæ - дзаг, уæлгоммæ - афтид

Искæй нæу, мæхи у.

Хорзæн бын ма скæн, æвзæрæн бын ма ныууадз.

Зымæг хæры, сæрд-нæ.

Уæззау хъуыддаг рог дзырдтæй нæ рæзы.

Зымæг-мæгуыр, сæрд-хъæздыг.

Слайд 8.

Дзырдтæ-фаззæттæ

Хирургы æххуыс Операци

Хæстон архайд

Китайаг чиновник

Цитрусон дыргъ Мандарин

Цæугæдоныл арæзт

Фæллад адæймаджы Хид

Тарст адæймадЖЫ бацæуы

Дзаумæттæхсæн Тас

Сæрылдарæн

Хъæлдзæг адæймаг Худ

Германийаг æхца Конвертыл ныхасæн Маркæ

Слайд 9.

Дзырдтæ - зæронд лæгтæ

• фад - къах

• дыгъд - чызг

• уанел - съезд

• æлутон - бæгæны

Слайд 10.

Профессионалон дзырдтæ

Карабин,бæндæн хи бæттынæн, дзæкъул. (Альпинист)

Репортаж, микрофон, нывисæн камерæ. (Кореспондент)

Компьютер, курдиæттæ, заказтæ, телефон. (Хицау)

Фæндаджы маршрут, товарисæг, товарласæг.(Экспедитор).

Методичкæ, факультатив, элективон курсытæ, аттестации. (Ахуыргæнæг).

Хос, бырæу, маскæ, протезтæ. (Дæндæгты дохтыр)

Слайд 11.

Нау

Булæмæргъ

Рувас

Гæды

Ирæ

Æхсæрæг

Хърихъупп

Хæфс

Стъол

Лæппу

Аг

Хъæддаг хуы

бадти къалиуыл

давта кæрчытæ

цыргъ кодта йе ссыртæ

лæууыд наулæууæны

фыста йæ фæлтæрæн

йæ къуди ахста

уыди рæсугъд æвæрд

цъыфдзастæй уасыд

мигъты бынты тахти

уарзы æхсæртæ

гæппытæ кодта кæрты

æвæрд уыди пецыл

Слайд 12.

Нывтæм гæсгæ саразын цыбыр радзырд .

Урокæн хатдзæг скæнын. Скъоладзауты дзуæппытæн аргъ скæнын.

Хæдзармæ куыст: Ныффыссын фæйнæ дæс дзырды сæ нысаниуджытимæ.