ҚАзақ халқының материалдық мәдениеті

Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының материалдық мәдениеті
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға жалпы мәдениет туралы түсінік бере отырып , адамдардың материалдық және рухани өміріндегі қол жеткізген табыстары, оның ішінде қазақ халқы материалдық мәдениетінің негізгі түрлерімен таныстыру.
Тәрбиелік мақсаты: Өскелең ұрпақты ұлттық мәдениетіміз бен өнерімізді қастерлеуге үйрете отырып, қазақ халқының бай мәдениетіне деген қызығушылықтарын арттыру, эстетикалық тәрбие беру және ізгілікке, парасаттылыққа баулу.
Сабақтың әдісі: сайыс сабақ
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, Қазақстанның саяси картасы.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.
Оқушылар 3 топқа бөлінеді. І-топ «Аманат ІІ-топ «Шаңырақ» ІІІ-топ «Бойтұмар»
Әр топ өздерін таныстырады.
ІІ. Үйге берілген тапсырма
§ 44. Қазақ халқының салт-дәстүрлері мен діни наным - сенімдері.
1. Сұрақ-жауап: «Аманат» тобына
1 . Салт-дәстүр дегеніміз не?
2. Қазақ халқының қонақжайлылық дәстүрі туралы әңгімеле.
3. Асар деген не?
4. Қазақтың басқа қандай салт-дәстүрлерін білесіңдер?
«Шаңырақ» тобына
1. Алғашқы адамдар неге табынды?
2. Дін дегеніміз не? Қалай түсінесің?
3. Алғашқы адамдар Құдайды қалай елестетті, оларды неден жасады?
4. Заратуштра немесе зәрдүш діні туралы не білесіңдер?
«Бойтұмар» тобына
1. Қазақ халқының отқа табынушылығы туралы айт
2. «Ислам» сөзінің мағынасы қандай?
3. Әлемдік беделге ие болған негізгі діндерді ата.
4. Дін ілімін зерттейтін ғылым саласы қалай аталады.?
2. «Кім көп біледі?»
Салт-дәстүр, діни наным -сенімдерге байланысты мақал-мәтелдер, ырымдар мен тыйым сөздер айту.
ІІІ. Жаңа сабақ
Тақырыбы: « Қазақ халқының материалдық мәдениеті»
Мәдениет - адамдардың материалдық және рухани өміріндегі қол жеткен табыстары.
Жалпы мәдениет екіге бөлінеді: Рухани және материалдық.
Материалдық мәдениет дегеніміз- адамдардың күнделікті тұрмыста қолданатын бұйымдары, еңбек құралдары, баспанасы, киім-кешектері, тағамдары мен еңбек тәжірибесі. Кез келген халықтың материалдық мәдениеті сол халықтың шаруашылығы дамуымен тікелей байланысты. Қазақ халқы материалдық мідениетінің негізгі түрін мал шаруашылығы, егіншілік, үй кәсіпшілігі, қолөнер және еңбек құралдары құрайды.
Материалдық мәдениетке: баспаналары, ұлттық киімдері, тұрмыстық бұйымдары, музыкалық аспаптары, қолөнер бұйымдары, қару-жарақтары, ұлттық тағамдары жатады.
1.Баспанасы киіз үй(слайд)
Киіз үй көшпелі халықтардың қысы-жазы отыратын өте қолайлы және төзімді баспанасы. Ол тез құрылып, тез жиналады. Қыста жылы, ал жазда салқын. Көлеміне және сыртқы кейпіне қарай әртүрлі болып келеді.Киіз үйдің негізгі қаңқасын - киіз үйдің сүйегі деп атайды.
Кереге - киіз үйдің қабырғалары. Керегенің көктеліп біткен әр бөлігін қанат деп атайды. Қанат саны үй көлеміне қарай көбейе береді.
Шаңырақ - киіз үйдің еңсесін құрап, тұтастырып тұратын күмбез.
Сықырлауық (жарма есік)- кереге шеңберін тұйықтап,кіріп-шығу қызметін атқарады.
Уық - кереге басы мен шаңырақты бекітетін ағаш.
2.Ұлттық киімдері(слайд) «Ең әдемі киім-өз ұлтыңның киімі
Қазақ халқының киімдері жас шамасына қарай ерекшеленген. Жастар жағы қызыл-жасыл ою-өрнекті киім кисе, үлкендері ою-өрнектері аз киімдер киген.
Бас киімдері: Айыр-қалпақ, тымақ, сәукеле, бөрік, киіз қалпақ, тақия, кимешек, орамал,
Сыртқы киімдері: тон, ішік, шекпен, шапан, қамзол,т.б
Аяқ киімдері: мәсі, саптама етік, байпақ, шоңқайма, кебіс т.б
3.Тұрмыстық бұйымдары:(слайд) Үй-жиһаздары: сандық, кебеже, ағаш-төсек, жүкаяқ,асадал т.б
Ыдыс-аяқтары: кесе, саптыаяқ, ожау, торсық, саба, күбі, ағаш қасық т.б
Мал шаруашылығына қажетті құралдар: құрық, арқан, тұсау, шідер, қауға, науа,ноқта т.б
Ат әбзелдері: ер-тоқым, таға, жүген, үзеңгі, өмілдірік, тартпа, қамшы, құйысқан, таралғы.
Егіншілікке қажетті құралдар: орақ, кетпен, шалғы, тырма, айыр, күрек, тіс ағаш т.б
«Шебердің қолы алтын» (слайд)
4.Қолөнер бұйымдары: зергерлік-әшекей заттары(сырға, сақина, білезік, шашбау, шолпы, алқа, қапсырма, белбеу, салпыншақ т.б) сырмақ, тұскиіз, текемет, алаша, дорба, аяққап, кілем, басқұр, бау-шулар т.б
5. Музыкалық аспаптары: домбыра, қобыз, қылқобыз, сазсырнай, жетіген, шаңқобыз, дауылпаз, сыбызғы т.б ( слайд)
6. Қару-жарақтары Ер қаруы бес қару (слайд) « садақ, найза, айбалта, қылыш, шоқпар», наркескен, селебе, сойыл, қанжар, сапы, сауыт, кіреуке, ақберен, қалқан т.б
7. Ұлттық тағамдары: сүт, ет және ұннан немесе дәнді дақылдардан жасалады. Олар: айран, қатық, шұбат, қымыз, қаймақ, ірімшік, май, сүзбе, құрт, қазы-қарта, жал-жая, шұжық, бұжы, қуырдақ, бауырсақ, шелпек, кеспе, күлше, таба нан т.б (слайд)
VІ. Жаңа сабақты бекіту. 1. «Орнын тап» ойыны (слайд)
Шарты: төменде көрсетілген сөздерді тиісті орнына жазу керек.
«Аманат» тобына Тұрмыстық бұйымдар
Торсық,сандық, тұсау, кебеже, құмыра, қамшы, сырмақ, саба, ноқта, күбі, кілем, шідер, келі, арқан, кесе, тұскиіз, алаша, науа.
Киіз үй жиһаздары. Ыдыс -аяқтар, қолөнер бұйымдары Мал шаруашылығына қажетті құралдар.
«Шаңырақ» тобына Ұлттық киімдер
Мәсі, айыр қалпақ, тон, тымақ, ішіқ, сәукеле, шапан, кебіс, тақия, саптама етік, бөріқ, шекпен, байпақ, қамзол, жаулық.
Бас киімдер Сыртқы киімдер Аяқ киімдер

«Бойтұмар» тобына Ұлттық тағамдар
Қазы,, бауырсақ, ірімшік, шелпек, айран, кеспе, құрт, жал, күлше, қымыз, шұжық, май, жая, сүзбе, қуырдақ.
Сүт тағамдары Ет тағамдары Ұн немесе дәнді дақылдардан жасалған тағамдар
2. Тапсырма «Аманат» тобына
Төменде көрсетілген түсініктерге сәйкес анықтамасын тап.
Түсініктер Анықтамалар
Кереге а) Бие сүтінен дайындалатын сусын
Уық б) Мерекеде, салтанатты жиындарда ер адамдардың киетін бас киімі.
Айыр-қалпақ в) Киіз үйдің қабырғасы.
Қымыз г) Кереге мен шаңырақты байланыстыратын бөлігі.
«Шаңырақ» тобына
Түсініктер Анықтамалар
Түндік а) Қымбат бағалы тастармен әшекейленген, қыздың ұзатылғанда киетін бас киімі
Бөрік б) Түйе сүтінен дайындалатын сусын.
Сәукеле в) Шаңырақтың күлдіреуішінің үстінен жабылатын төртбұрышты киіз.
Шұбат г) Бағала аң не мал терісінен тігілетін бас киім.
«Бойтұмар» тобына
Түсініктер Анықтамалар
Шаңырақ а) Егде әйелдердің киетін киімі
Кимешек б) Киіз үйдің есігі, босағасы.
Сықырлауық в) Қазақтардың малдың терісінен жылы, әрі ыңғайлы етіп тігетін сырт киімі.
Тон г) Киіз үйдің күмбезді төбесін құрайтын ең жоғарғы бөлшегі
3. Сұрақ- жауап
1. Қазақ халқының киімдері қалай ерекшеленеді?
2. Мәдениет дегеніміз не?
3. Материалдық мәдениет дегеніміз не?
4. Қазақ халқының негізгі баспанасы не?
5. Ат әбзелдерін атаңдар.
6. Қазақ халқының ертедегі қару-жарақ түрлерін атаңдар
7. Қазақ халқының ұлттық музыкалық аспаптарын атаңдар.
4. «Кім жылдам?» «Мақал- сөздің мәйегі» оқушылар бүгінгі сабағымызға қатысты мақал-мәтелдер, ырым-тыйымдар айтады.
V. Қорытындылау, бағалау
VІ. Үйге тапсырма: § 45. Қазақ халқының материалдық мәдениеті оқу
«Мәдениетім- мақтанышым» эссе жазу.