Учителю
Қазақстан тарихы сынып 8 Сабақтың тақырыбы: Ішкі Бөкей ордасы

Қазақстан тарихы сынып 8 Сабақтың тақырыбы: Ішкі Бөкей ордасы

Автор публикации: Бакауова Н.О.

Дата публикации: 04.10.2015

Краткое описание:

предварительный просмотр материала

Пән: Қазақстан тарихы

Мерзім:

Сынып:8

Сабақтың тақырыбы: Ішкі Бөкей ордасы

Сабақтың мақсаты: Ішкі Бөкей хандығының Қазақстан тарихында алатын орнын, Жәңір ханның ағартушылық, реформалық қызметінің маңызын ашу.

Білімділік міндеті: Бөкей хандығының құрылу себептерін талдау.Жәңгірханның жеке тұлға ретінде қаситтерін ашу.Жәңгір ханның әлеуметтік, экономикалық,саяси реформаларын талдау.Жәңгір ханның мәдени қызмет саласына баға беру. Жәңгір хан қайтыс болғаннан кейінгі Бөкей ордасындағы өзгерістерді көрсету.Бөкей хандығы және Жәңгір ханның Қазақстан тарихындағы алатын орнын анықтау.

Дамытушылық міндеті: Оқушылардың оқулық мәтінімен қосымша материалдарымен жұмыс істеу кабылетін дамыту,жеке тұлғалардың іс-әрекетіне баға бере білуге баулу, өз көзқарасын қорғай білуге үйрету.

Тәрбиелік міндеті: Азаматтық тәрбие, жан-жақты жеке тұлға ретінде қалыптастыруға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:интерактивті

Сабақтың типі: жаңа сабақты түсіндіру

Сабақтың әдіс-тәсілі: жекелей, жұппен, топпен жұмыс, миға шабуыл

Сабақтың көрнекілігі: кесте, сызба, карта, слайд

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру: Сабақтың мақсатымен таныстыру, топқа бөлу

Жаңа сабақты түсіндіру:

I Кезең.1. Ниеттендіру. Осы тақырып бойынша не білесіңдер ? Миға шабуыл. Кесте толтыру

Білемін

Білдім

Нені білгім келеді?

I 2.Тарихи түсініктермен, терминдермен жұмыс

Ішкі Орда-

Мешіт-

Зайырлық-

Жәрмеңке-

Хан тоғайы-

II Кезең Топпен жұмыс:

1 тапсырма: Бөкей хандығының құрылу себептерін тірек кестеге толтыру. Оқулық мәтінімен жұмыс

Бөкей хандығының құрылу себептері

Бірінші

Екінші

Үшінші

Төртінші

Оқушы жауабын толықтырып, қорытындылау.Картамен жұмыс.

III

Жәңгір Хан жеке тұлға және қазақ хандығының саяси қайраткері кесте толтыру

1.Шыққан тегі

2.Жеке басының қасиеттері

3. Жәңгір ханның жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсер еткен орта және адамдар

4. Жәңгір ханның әлеуметтік-экономикалық реформалары

5.Мәдени-ағарту саласындағы қызметі

Проблемалық полеймика

Жәңгір хан саяси қайраткер

Жағымды Жағымсыз

Рефлекция

Қорытынды: Эссе,хабарлама жазып келу

Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған халық-азаттық көтерілісі

Уикипедия - ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Мазмұны

[]

Көтерілістің шығу себептері[]

1836-1838 жылдары аса ірі халық-азаттық бірі болып өтті. Ол көтерілістің басты себебі жердің жетіспеушілігі еді. Мәселен, 20 мыңға жуық шаруашылығы тапшылығынан зардап шекті. Ең жақын шұрайлы жерлердің бәрін де ірі помещиктер мен байлар өзара бөлісіп алып қойған болатын. Қатардағы қарапайым жерді солардан жалға алып пайдаланды. Қазақ орыс помещиктерінен жалға алған жерлерді өздерінің жеке қалауы бойынша қазақ көтеріңкі қымбат бағаға тағы да қайыра жалға беріп отырды. Сөйтіп қазақтардан әр түрлі айыппұлдар мен алым-салықты еселеп алып тұрды.

Ресей помещиктері Юсупов пен Безбородконың көлемі орасан зор жер телімдері болды. әскери кеңесі Үлкен және Кіші Өзен бойындағы және - көлдерінің төңірегіндегі жерлерді өз пайдасына басып алды. Жайық бойындағы жерлерді Жайық қазақ әскерлері иемденді. Қазақтардың кесіп өтіп, жағалаудағы жайылымдарды пайдалануына қатаң салынды. Далалық қазақтар ішкі жақ бетке, ішкі жақ қазақтары далалық сыртқы жақ бетке өте алмады. Жердің жеткіліксіздігі салдарынан қазақтар жерді губерниясының шаруаларынан, Жайық қазақтарынан, иеленуші ірі помещиктер мен қазақ байларынан қымбат бағамен жалға алып пайдалануға мәжбүр болды. тарапынан салынатын алым-салық түрлері де еңсені езіп жіберді. Ол өз жеке басының жинап алынатын бірыңғай түрін енгізді. Патша ханның өзі жасап алған фискальдық жүйесіне араласпады.

жылы халық көтерілісі басталды. Оның қозғаушы күші қатардағы бақташы болды. Көтеріліс туының астына бірқатар да жиналды. мұның ақыры не болар екен деп, әліптің артын бағып, бейтарап қалды немесе көтерілісшілерге қарсы шықты.

Халық көтерілісін елге белгілі беделді (1791-1838) мен (1803-1845) басқарды. Оның екеуі де беріш руының жайық атасынан болатын.

Исатай Тайманұлы 1791 жылы дүниеге келген. 1808 жылы сол жағалауында қатты ашаршылық болған кезде оның руы жақсы жағдай іздеп, Ішкі Ордаға өтіп кетуге мәжбүр болған еді. Исатай 21 жасында өз руының жайық атасына старшын болып тағайындалады. Ол өз қандастарының арасында орасан зор мен - бөленді.

Исатай Тайманұлының ең жақын серігі Махамбет Өтемісұлы болды. Ол және жақсы білетін. Біраз қаласында тұрған. Махамбет Өтемісұлы белгілі орыс жазушысы әрі этнографы жақсы таныс болды. В.И. Даль Орынбор жанындағы ерекше тапсырмалар жөніндегі шенеунік қызметін атқаратын. Махамбет саяхатшы ғалым де тығыз жасап тұрған. Г.С. Карелин әр кездері Ішкі Ордада және Орынборда істеген болатын. Махамбеттің патша қолшоқпары хан, сұлтандар мен оның төңірегіндегілердің озбырлығын айыптайтын жалынды барлық қазаққа .

«Өздеріндей хандардың,

Қарны жуан билердің

Атандай даусын ақыртып,

Лауазымын көкке шақыртып,

Басын кессем деп едім,

Еділдің бойы ен тоғай,

Ел қондырсам деп едім,

Жағалай жатқан сол елге

Мал толтырсам деп едім!», -

деп Махамбет халық-азаттық туралы шабыттана жырлады.

1836 жылғы ақпанда көтерілісшілер Жәңгір ханға қарсы ашық- таншық шабуылға шықты. Мұның басты себебі Исатай Тайманұлының ордасына қыр көрсетуі болды. Ол ханның шақыруына барудан үзілді-кесілді бас тартты. Оның үстіне, өзіне қарасты қыстаудан көшіріп алып, көтерілісшілердің үлкен жасағын топтастырды.

1836 жылғы көктемде көтерілісшілер қосынына бастаған қарулы хан жасағы жақын келді. Оған қарсы Исатай Тайманұлы жақсы қаруланған 200 өзі бастап шықты. Ол қолына ұстап шығып еді. Қарсыласын жекпе-жек шақырды. Бірақ Қарауылқожа Бабажанұлы да, оның төңірегіндегілер де жекпе-жек шайқастан бас тартты, батырдың ұсынысын қабыл алмады. Хан жасағы үлкен шайқасқа шығуға алмай шегініп кетті. Көтерілісшілер өздерінің қосынына қайтып оралды. Исатай Таймановтың басшысы ретіндегі атағы бүкіл болды.

Жәңгір хан мен оның төңірегіндегілер Исатайға жала жабуға көшті. Бір барымта кезінде сойылға жығылып қаза тапқан бір жылқышы қарттың өліміне Исатайдың және оның қатысы бар дегенді дәлелдеуге тырысты. Исатай Тайманұлы бұл жаланы Жәңгір ханның Қарауылқожаның ұйымдастырғанын жақсы түсінді. Қарауылқожаның үстінен Жәңгір ханға шағым түсіру ұйғарылды.

1836 және 1837 жылдары мен беру арқылы Исатай Тайманұлы Жәңгір хан және оның төңірегіндегі жандайшаптарды қалың көпшіліктін көз алдында әшкерелемек болды. Шағым-петиция жолдау жаппай наразылық шеруіне ұласты. Мұндай алғашқы шеруге 1836 жылы өте көп адам қатысты, Жәңгір хан халықтың шошып кетті. Исатай батыр халық қалың жиналған шатқалында өз өтінішін етті. Жәңгір хан оның айтқан түгел тындап шығып, қордаланып қалған проблемаларды 12 күннің ішінде шешуге берді. Бірақ ол уәдесінде тұрмады. Сөйтіп Жәңгір хан алдындағы беделінен айырыла бастады.

1836 жылдың күзінде Исатай Тайманұлы әр түрлі рулардың ауылдарын аралап жүріп, Жайық қазақ әскерлерінің иемденіп отырған жерлерін өз беттерінше тартып алуға шақырды. халық арасындағы беделі мен күн санап арта берді. Көтерілісшілер хан жасағына есеңгірете тойтарыс берді. Ханның төңіресіндегі жандайшаптардың бірі би серкеш руының қазақтарына жасады. Серкештер көтерілісшілердің жағында еді. Исатай серкештерге шабуыл жасағандарды жазалау үшін 270 сарбазы бар қарулы жасақты жұмсады. Олар әлгі ауылын шауып, толық күйзелтіп кетті.

1837 жылдың бас кезінде көтерілісшілерге байбақты руының бе- делді старшыны Жүніс Жантеліүлының қолы келіп қосылды. Енді көтеріліс аумағының шекарасы кеңейе түсті. Көтерілісшілердің қатары да ұдайы арта берді. Көтеріліс ауқымынан қауіптенген Орынбор шекара комиссиясы Исатай Таймановты ұстап алып, ісін сотта карауға тапсырма береді. Бұған қарсы көтерілісшілердің басшысы генерал-губернатор шағым жасады. Өлке басшысының деген жаман емес еді. Бірде өткізіп жатқан қазақтарға жасап, тонап кеткені үшін Перовскийдің жүзбасы Бухматов пен бір топ қазақты мың адамдық саптың ортасынан өткізе дүре соққызып, оларды әскери біржола қуып жібергені белгілі болатын. Бірақ ол билеушісі ретінде патша отаршылдық жүргізді.

Исатай батыр оған жолданған - былай деп жазды: «Біздің өтініштеріміз бен шағымдарымызга ешкім де құлақ аспайды. Біздің мал-мүлкімізді талан-таражға салып, тонап кетеді. Сөйтіп біз тақсырдың қол астына адал ниетпен берілгендігіміз жөнінде қабылдаған бола тұрсақ та, сайын қорқынышты үрей кешеміз».

1837 жылдың мен көтерілісшілер ірі байлардың ауылдарына шабуылды күшейтті. Сол жылы күзде 200 бар жасақ Қарауылқожа Бабажанұлының ауылын шауып, құл-талқан етіп кетті. 50 , соның ішінде 2 тұтқынға алынды. Көтерілісшілердің елеулі күші бірте-бірте Хан ордасына жақындап келе жатты. Көтерілісшілер Жәңгір ханды жақтаушылардың мал-мүлкі мен шұрайлы жайылымдарын басып алумен болды.

Көтерілісшілер губерниясы уезінің аумағын да басып өтті. Онда мен және ауылдарына шабуыл жасап, талқандап кетті.

Көтерілісшілердің келесі бір шағын жасағы қамалы маңында сұлтан ауылын шауып кетті. Сұлтанның дүние-мүлкі мен малын олжалады.

Көтерілісшілердің Хан ордасын қамауға алуы[]

Исатай Тайманұлы бастаған көтерілісшілер 1837 жылғы аяқ кезінде Хан ордасына он жақын келді. Жәңгір хан да, оның төңірегіндегілер де қоршауда қалды. Көтерілісшілердің жалпы саны екі мың асатын еді. Алайда Исатайдың Хан ордасын басып алғысы келмеді. Көтерілісшілер Жәңгір ханнан Балқы және Қарауылқожа билерді өз төңірегінен қуып жіберуді, билікті ру старшындарының беруді талап етті.

Жәңгір ханда қалмады. Ол көтерілісшілермен келіссөз жүргізуге көшті. Ханның қолына жаңа - табыс етілді. Онда, егер ханға қойылып отырған талаптар орындалмайтын болса, көтерілісшілердің бүкіл ауыл-аймағымен тастап, көтеріле көшіп кететіні ескертілді. Оған арасында ықпалды 300 рубасы мен старшын және қол қойды. Бұл Жәңгір ханның нашарлатып жіберді.

Патша де қатты алаңдады. Көтерілісшілер Жайықтан бұзып-жарып сыртқы бетке көшетіндей туа қалса, оған қарсы алдын ала шұғыл қабылдауға кірісті. бекінісі күшейтіле бастады.

Исатай Тайманұлы ханмен екі арадағы шиеленісті келіссөздер арқылы шешуге болатынына патша әкімшілігін сендіруге тырысты. Батыр ұтуды ойластырды. түсіп Жайықтың қатқан бойда оның сол жақ бетіне көшіп кетпек болды. Ал бұл екі арада әкімшілігі мен Жәңгір хан әскери күштерін шұғыл түрде топтастырып үлгерді. Жазалау шараларын жүзеге асыратын Жәңгір хан жасақтары да әзір болды. Сөйтіп ішінде көтерілісшілерге қарсы 1000-нан астам шоғырландырылды.

Тастөбе түбіндегі шайқас[]

Шиеленістің қан майданда шешілетін уақыты таяп келді. 1837 жылғы 15 қарашада жерде көтерілісшілер мен жазалаушы отрядтар арасында кескілескен қанды болып өтті. Көк шебер пайдалана білудің, жарамды жақсы аттарды тандап мінудің, шайқас өткен жер бес жақсы таныс болуының нәтижесінде көтерілісшілер ұрыстың алғашқы жартысында басымдық танытып, едәуір жеңіске жетті. Алайда көтерілісшілерді жазалаушылар зеңбірекпен толассыз атқылай бастады. Көтерілісшілер бұған шыдай алмай, кейін шегінуге болды. Олардың соңынан бірнеше дейін қуғын жасалды. Ондаған қаза тапты. Қуғын кезінде көтерілісшілердің біраз жау қолында қалды.

Тастөбе түбіндегі жеңілістен кейін көтерілісшілер шағын топтарға бөлініп, Ішкі Орда тарап кетті. Көтерілісшілердің күші олсіреп, моральдық да төмен түсті. Жазалаушы барлық күшті басшысын қолға түсіруге жұмсап бақты. Исатайдың басына 500 сом тігілді.

1837 жылғы 13 желтоқсанға қараған түні көтерілісшілер өзенін кесіп өтті. бекінісінен сұлтан 80 қазақ және өзінің көтерілісшілердің соңына түсті. Қуғын кезінде бірнеше көтерілісші тұтқынға алынды. Сұлтан Айшуақұлы қанша жасаса да көтеріліс басшысын қолына түсіре алмады. 1838 жылдың бас кезінде Исатай Тайманұлы өзінің қасына ерген жасағымен бірге Үлкен Борсықты құмындағы Шекті руының шетіне ілікті. Бұл оған басқа да қазақтар топ-тобымен келіп қосылды.

Көтерілісшілердің күшін біріктіру әрекеті[]

шығысымен қазақтардың жер-жерде қайтадан күшейе түсті. Мәселен, өзенінің бойында жасағы жасады. -аралығында батырдың жасақтары пайда болды. Ал Орталық далаларында «бүлікшіл сұлтан» аганған бастаған аса қуатты кеңінен құлаш жайды.

Міне, мұндай жағдайда Исатай Тайманұлы бөлініп шыққан сұлтан біріктіруге шешім кабылдады. Сұлтан өзін хан деп жариялады. Оның жасағында 3000- га жуық бар еді. Бұл екі жасақ бір-бірімен сағасындағы шекті ауылдарында қосылды.

Патша үкіметі үшін өте күрделі қауіпті қалыптасты. Оның үстіне бүкіл көтеріліске шыққан күштерін біріктіру ниеті де байқалды. Сондықтан өлкесінің генерал-губернаторы қазақтардың қозғалысын басып-жаншу үшін ірі әскер құрамын аттандырды. бекінісі жағынан бұған қосымша сұлтан Б. Айшуақұлының қосыны шықты. Оның құрамында Жайық полкінің 100 қазағы бар еді. Орынбордан шыққан подполковник Геке бастаған отрядта Орынбор қазақ полкінің екі жүз, Жайық қазақ полкінің жүз елу, шекара шебіндегі бекіністердің елу солдаты мен екі зеңбірегі болатын.

Көтерілістің жеңіліске ұшырауының себептері мен салдары[]

Жазалаушы отрядтың әскери-техникалық тұрғыдан басымдығы бірден байқалды. 1838 жылғы 2 шілде күні және өзендерінің бойында көтерілісшілер мен жазалаушылар арасында шешуші өтті. Оның барысында көтерілістің басшысы Исатай Тайманұлы қаза тапты. Көтерілісшілердің қалған тобы кейін шегініп, дала қойнауына сіңіп кетті. Жазалаушы әскер олардың соңынан қуғын ұйымдастырды. Шайқаста көтерілісшілерден 80-ге жуық қаза тапты.

Исатай Тайманұлының қазасынан кейін бәсең тарта бастады. Жекелеген жасақтар Төменгі шекара шебіне таяу жерлерде, бойында ғана іс-қимыл көрсетіп жүрді.

Махамбет Өтемісұлы біраз бой тасалап, жасырынып жүруге мәжбүр болды. Кейінірек қазақтарды және патша қарсы көтерілуге үгіттеді. 1845 жылы билеуші-сүлтан адамдарымен кезінде қапылыста қазаға ұшырады. Көтеріліс басып-жаншылғаннан кейін оған қатысқандарды қуғындау басталды. Көптеген өлімші етіп дүре соғылды. Көтерілісшілердің бірқатары каторгаға айдалды, мал-мүлкі тәркіленді. Көтеріліске неғұрлым белсене қатысқандар Шығыс біржолата жер аударылды.

жеңіліске ұшырауының негізгі себептері мынада еді: ең алдымен, қозғалыс алдын ала ұйымдастырылмады, оның бағдарламасы болмады, жергілікті шашыраңқы сипат алды. Көтерілістің басшылары Кенесары Қасымұлы мен бастаған жасақтарымен жасай алмады. Патша әскерлері мылтық, зеңбіректермен жарақтандырылған еді. Кейде зеңбіректен үсті-үстіне бірнеше оқ атудың өзі көтерілісшілерді кейін шегінуге мәжбүр етті. қолында ондай қару болған жоқ. Көтерілістің жеңіліп қалуының басты себептерінің бірі бұл жолы да, жасақтары сияқты, екі - әрі патша , әрі хан билігіне қарсы жүргізілді. Мұның өзі көтеріліске қатысушылардың жағдайын әлде- қайда қиындата түсті. Оның үстіне, көтерілісшілерді казак жасақта- ры мен түрақты орыс армиясы бөлімшелері жан-жағынан түгелдей дерлік қоршауда үстады. далалық бөлігіндегі қазақтардан күту де мүмкін болмады. Өйткені сырт жағындағы қандастармен жасауға шебіндегі орыс әскерлері жол берген жоқ.

Көтерілістің тарихи маңызы[]

Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы басқарған көтерілістің орасан зор маңызы болды.

Бұл патша үкіметі құрған жаңа - бірліктің аумағында қазақтардың отаршылдыққа қарсы ірі баскөтеруі еді. Оның ұлт-азаттық сипаты басым болды. аяусыздықпен басылғаннан кейін де жалғаса берді. 1842 жылы Жәңгір ханға қарсы мен бастаған баскөтерулер болып өтті.

Жәңгір хан көтерілісшілердің кейбір талаптарын орындауға мәжбүр болды. Атап айтқанда, жиналатын алым-салық көлемін едәуір жеңілдетті. Патша наразылық білдірген старшындардың санасу керектігін түсінді.

Шығыс қазақстан облысы Семей қаласы

№ 19 жалпы орта білім беретін мектеп

Кельгенбаева Айжан Куандыковна

Пән:Қазақстан тарихынан әңгімелер

Сынып 5

Мерзім:

Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік міндеті: Ұлы жібек жолы мен Қазақстан арқылы өткен орта ғасырлық сауда жолдары туралы түсіндіру. Халықтардың жақындастыратын аса маңызды Ұлы жолдың болғанын көрсету

Дамытушылық міндеті: Сауда жолдарын картадан көрсету арқылы картамен жұмыс істей қабылетін дамыту, логикалық ойлауын және эстетикалық талғамдарын дамыту.

Тәрбиелік міндеті: Тарихи мұраларымен ескерткіштерге құрметпен қарауға тәрбиелеу

Сабақтың түрі : Аралас

Сабақтың типі Интерактивті

Сабақтың әдіс-тәсілдері: топпен жұмыс, миға шабуыл

Сабақтың көрнекілігі: карта кесте, слайд

Сабақтың барысы :

Ұйымдастыру :сабақтың мақсатымен таныстыру, топқа бөлу Тараз, Испиджаб, Отырар, Сығанақ.

Үй тапсырмасын сұрау

Түркі жазбалары Тоныкөк, Білге қаған, Күлтегін

Жаңа сабақты түсіндіру Кіріспе сөз Ұлы жібек жолы шығыс пен батысты байланыстырған керуен жолы. Ұлы жібек жолы б.з.б.IIғ -дың соңында қалыптасты.

I Кезең. Ниеттендіру

Қалалар бойынша не білесіңдер

Тараз

Алмалық

Отырыр

Түркістан

Жібек матасы қалай жасалды?

II Кезең .Топпен жұмыс

Жібек жолының аталуын түсіндіру. (Неге жібек жолы деп аталды?)

Хронологиялық кесте құрастыру

Ұлы жібек жолы қашан басталды?

Ұлы жібек жолы қашан аяқталды

Тестпен жұмыс

1. Ең қымбат тауар?
2.Ұлы жібек жолы арқылы қандай тауарлар әкелініп қандай тауарлар шетке шығарылды?

3.Жібек жолы арқылы қандай діндер таратылды?

4.Ұлы жібек жолының бір тармағы Қазақстанның қай жерлерінен өтті?

5. «Әлемнің төрт патшалығы» деген ұғымды қалай түсінесің?

Рефлекция

Қорытынды: слайд көрсету

Үйге тапсырма: 23 оқып мазмұндау

Аты-жөні

I тапсырма

тапсырма

III

тапсырма

қорытынды

Білемін

Білдім

Білгім келеді

Бөкей хандығының құрылу себептері

Бірінші

Екінші

Үшінші

Төртінші

Жәңгір Хан жеке тұлға және қазақ хандығының саяси қайраткері кесте толтыру

1.Шыққан тегі

2.Жеке басының қасиеттері

3. Жәңгір ханның жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсер еткен орта және адамдар

4. Жәңгір ханның әлеуметтік-экономикалық

Реформалары

5.Мәдени-ағарту

саласындағы қызметі

Қалалар туралы не білесің?