7


  • Учителю
  • 'Жәнібек хан қазақ хандарының бірі'

'Жәнібек хан қазақ хандарының бірі'

Автор публикации:
Дата публикации:
Краткое описание:
предварительный просмотр материала

Жәнібек хан (Әбу Сағит)

Қазақ Әз Жәнібек атаған Жәнібек Әбу Сағит Жетісу жерінде Орда тіккен қазақ хандығының күшеюіне зор үлес қосқан тұлға. Қазақ тарихында оның есімі үнемі керей ханмен қатар аталады. Әз Жәнібек билік құрған кезені жайлы қарама қайшы мәлімет көп кездеседі. Мәселен бір дерек Жәнібек сұлтан 1465-1466 жылдары таққан отырған десе, екіншісі оның 1473-1480 жылдары аралығында билік құрғанын айтады. Халықтың оны Әз дана Жәнібек атағанына қарап бірінші нұсқа дұрыс па деген ой келеді. Яғни 1458 жылы Керейді хан етіп сайлаған шағын ұлыс жеті жылдан соң, Жәнібек таққа отырғаннан кейін ғана толық қанды мемлекет болып қалыптасқан. Әз Жәнібек хан (Жәнібек Әбу Сағит). Орыс ханның шөбересі. Моғолстан мен Мауренахр арасындағы хандықтың территориясын үлкейтіп, тәуіелсіз мемлекет құруға күш жұмсаған саяси қайраткер, парасатты хан. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи - Рашиди» еңбегінде қазақ сұлтандарының билік құра бастауы 870 жыл деп көрсетілген. Бұл қазіргі жыл санақ бойынша 1465-1466 жыл шамасы. Тарихшының Керей хан билік құрған жеті жылдан аттап өтуі, қазақ елі дәл осы 65-жылдар шамасында нығайғаның көрсетеді. Керей мен Жәнібек Моғолстанға кіріп-тарлықтан құтылып, жер ауқымын кеңейтіп алған еді. Керей ханның ақыл-гөйі болған Жәнібек Әбу Сағит таққа ағасы қайтыс болғаннан кейін отырады. Жәнібек ханның алдында мемлекетін сақтап, оны іргесін бекітіп, керегесін кеңейту мақсаты тұрды. Бұл тұста іргелес жатқан Моғолстанда Есен бұға хан ұрпақтары мен Жүніс сұлтан арасында тынымсыз соғыстар жүріп жатқан болатын. Ал Өзбек ұлысында Әбілқайыр қайтыс болып, бір жылда екі хан алмасып 1469 жылы үшінші билеуші Әбілқайырдың ұлы Шайх хайдар таққа отырған еді. Жәнібек хан бұрын өздері тастай көшкен қонысты қайтару үшін Шайх хайдарға қарсы соғыс ашады және Сібір, Ноғай хандарымен келіссөз жүргізіп, ымыраласады. Үш ханның қыспағында қалған Шайх хайдарды 1471 жылы Сібір ханы қолға түсіріп, өлтіреді. Шайх хайдар хан - көшпелі өзбек хандығының соңғы билеушісі. Әбілқайыр ханның ұлы. Ол тақта не бары 1 жарым жыл отырған. Сібір ханы Ибақтың қолынан қаза табады. Хайдар хан қаза тапқаннан кейін Әз Жәнібек өзіне одақтас болған хандарды ығыстырып алып, территорияны иемденеді. Дешті қыпшақты енді жайлайды, Жетісудің батыс бөлігіндегі шағын хандықтын аумағы үлкейіп саяси сақнада мығым мемлекет пайда болады. Керейдің ұлы Бұрындықты есепке алмасақ қазақ хандығының барлық әміршілері осы Әз Жәнібектің кіндігінен тараған. Жәнібек ханның жиреніші Махмұд, Қасым, Әдік, Жаныш, Қамбар, Таныш, Әсік және Жадық есімді тоғыз ұлы болған. Осылардың ішінде Қасым ханның тынымсыз күресіп қазақ хандығының территориясын үлкейткені тарихта ерекше айтылады. Ал Жәнібек ханның қай жылы, неден қайтыс болғаны жайлы дерек жоқ. Тарихшылар 1473 жылдан кейін жылнамаларда Жәнібек хан кездеспейді дейді. Мұны профессор Берекет Кәрібаев та құптайды. Ол «Қазақтың Жәнібек ханы туралы» мақаласында: Қазақтың Жәнібек ханы XV ғасырдың 70-жылдарынын басында, шамамен 1473-1474 жылдары қайтыс болған. Өйткені осы ғасырдың 70-жылдарынын ортасына таман басталған Сыр бойы үшін күресте, қазақ хандарының екінші буыны Бұрындық, Қасым хандардың есімдері, жазба деректерде кездесе бастайды дейді. Бұл мәлімет қазақ хандығының тарихын зерттеу, әлі де кемшін екенің көрсетеді. Өйткені Жәнібек хан 1470 жылдардың орта шебінде көз жұмса, тарихи оқулықтарындағы Жәнібек ханнан кейін 1480 жылы Бұрындық таққа отырады деген дерек жансақ болып шықпақ.





 
 
X

Чтобы скачать данный файл, порекомендуйте его своим друзьям в любой соц. сети.

После этого кнопка ЗАГРУЗКИ станет активной!

Кнопки рекомендации:

загрузить материал