- Учителю
- Маңғыстаудағы 1870 ж көтеріліс
Маңғыстаудағы 1870 ж көтеріліс
Айдарханов Б.П
СҚО Қызылжар ауданы
Шаховское орта мектебі
8 сынып Қазақстан тарихы
Тақырыбы : ХІШ ғасырдың 60-70 жылдарындағы қазақ халқының отарлық езгіге қарсы азаттық күресі.
Мақсаты: Оқушыларға көтеріліс орталықтары туралы мәлімет беру және көтерілістердің басталу себептерін ашып көрсету.
Оқушылардың өз еркімен жұмыс істе отыра , тарихи оқиғаларға сипаттама беруге баулу
Отан сүйгіштікке , ұйымшылдыққа тәрбиелеу
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, кітап, электрондық оқулық, карта.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Әңгіме,сұрақ-жауап, топпен жұмыс.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі.
Үй жұмысын тексеру.
-
Орыс, украин шаруаларын қазақ жеріне әкеліп қоныстандырудың салдарын қалай сипаттауға болады?
-
Капиталистік қатынастардың дамуы қазақ елінің ауыл шаруашылығынатқалай әсер етті?
-
Патша өкіметінің отаршылдық саясатын ашып көрсетінер.
-
Сауданның, қалалардың өсуіне не себеп болды және оған қандай баға беруге болады?
Жаңа сабақ.
Жоспар:
-
Көтеріліс орталықтары және басталу себептері
-
Көтерілістің барысы
-
Патша үкіметінің жазалау шаралары
-
Көтерілістің жеңілу себептері және салдары.
Көтеріліс орталықтары:
Орал, Торғай облысы 1868-1869 жылдар
Көтерілістің басталу себептері:
-
1867-1868 жж патша үкіметінің территориялық-әкімшілік реформасы
-
Жаңа бекіністер салуға, көшпелі шаруалардың жердің тартып алынуы
-
Шанырақ салығының енгізілуі
-
Жерді патша үкіметінің мемлекеттік меншік деп жариялауы, қыстау мен қоныстардың әртүрлі әкімшілік аумақта қалуы
-
Рулар арасында қақтығыстардың пайда болуы
Көтерілістің барысы:
1869 жылы қантар айында беріш руының қазақтары Калмыков уезіне келген патша үкіметінің комиссиясын ел арасына жібермей қойды
Адай, табын руылары Гурьев уезінде патша үкіметінің ұйымдастыру комиссиясына қарсы қарулы шабуылдар жасады.Көтерілісті басқарған С.Датұлының немересі Сейіл Түркебаев, Әзберген Мұнайтпасұлы
Патша үкіметінің жазалау шаралары:
1869 ж 6 мамыр Орынбор шебінен ,Фон Штемпель басқарған 200 атты бір рота жаяу әскер Ойыл өзені бойында Жамансай көлі манайында 20000 тұратын көтерілісшілердің қоршауында қалды.
ІІ Александр көтерілісті тез басуды ұйғарды. Орал облысындағы азаттық көтерілісті басуға Подполковник Рукин, граф Комаровский, генерал-губернатор Н.А.Веревкин басқарған мұздай қаруланған әскер көтерілісті аяусыз жазалады
Көтеріліс орталықтары:
Маңғыстау 1870 жыл
Көтерілістің басталу себептері:
1. 1867-1868 жж патша үкіметінің территориялық-әкімшілік реформасы
2. Жаңа бекіністер салуға, көшпелі шаруалардың жердің тартып алынуы
3. 40мың шаңырақтан тұратын адай руы екі жылдық 160 мың сомнан тұратынсалық 1жылда төлеу керек болды
Көтерілістің барысы:
1870 жылы наурыз айында адай руының 400 қазақтары Иса Тіленбайұлыбасқарумен Рукин бастаған жазалаушы отрядын қоршап жібермей қойды, қарсылық көрсеткен отрядты қырып тастады Рукин атылып өлді
1870 ж сәуір айының 5-і күні Досан Тәжұлы басқарған топ Александровск фортына шабуыл жасады, оларға көмекке балық аулаушы жұмысшылар келді.
Патша үкіметінің жазалау шаралары:
Орынбор генерал-губернаторы Н.А.Крыжановский әскери министр Милютин «бұларды келістіріп жазалау» керек деген .1870 ж мамыр айында Кавказдан Апшерон полкінің батальоны, екі атқыштар ротасы, 4 зеңбірек жеткізілді
Көтеріліс аяусыз жазалады. 3000 мыңға жуық шаңырақ И. Тіленбайұлы, Д. Тәжұлы, И.Көлұлы бастауымен Хиуа хандығына өтіп кетті.
Көтерілістің жеңілу себептері.
Көтерілістің стихиялық түрі
Қаруларының нашар болуы
Бірліктің болмауы
Сабақ бекіту:
1)1868-1869 жылдары Орал мен Торғайдағы халық қозғалысын басқарғандар:
А) старшындар
В) Жұмысшылар
С) ру басылары
D) қазақ шаруалары
Е) билер
2)1869 жылы көтерілісшілер 20000 қолмен фон Штемпельдің әскеріне шабуыл жасаған жер:
А) Бозащы түбегі
В) Жамансай көлі маңында
С) Сырдың төменгі бойында
D) Арал маңында
Е) Жем бойында
3)1869 жылы наурыз, маусым айларында көтерілісшілер феодалдық топтарға қарсы жасаған шабуылдарының саны:
А) 37
В) 39
С) 41
D) 43
Е) 48
4) «Уақытша ереженің» талаптарына қарсы 1869 жылғы көтеріліске қатысқандар саны:
А) 1000
В) 2000
С) 3000
D) 4000
Е) 5000
5)1870 жылы Маңғыстаудағы көтерілістің басшылары
А) Рысқұлұлы, Дасұлы
В) С.Түркібайұлы, Б.Оспанұлы
С) А.Қошайұлы, Л.Мантайұлы
D) Д.Тәжіұлы, И.Тіленбайұлы
Е) Х.Арсланұлы, Д.Асауұлы
6) 1870 жылы Маңғыстау көтерілісі кезінде қазақ шаруаларының рухын көтерген оқиға:
А) Подполковник Рукиннің отрядының талқандалуы
В) Көтерілісшілер санының артуы
С) Патша әскери гарнизонының өртелуі
D) Көтерілісшілердің өз «флотилиясын» құруы
Е) Жазалаушы отрядтардың кері шегінуі
7) 1870 жылғы Маңғыстау көтерілісінің жеңілуіне байланысты Хиуа хандығына көшіп кеткен адай қазақтары шаңырақтарының саны:
А) 3500
В) 1000
С) 2000
D) 3000
Е) 2500
8)1870 жылғы Маңғыстау көтерілісінің ерекшелігі
А) Антифеодалдық сипатының әлсіз болуы
В) Қазақ жалдамалы жұмысшыларының қатысуы
С) Қайықтардан «флотилия» құру
D) Ешқандай ерекшелігі болған жоқ
Е) Көтерілісті Кавказдан Апшерон полкі басты
9)1870 жылы 40 мың шаңырақ адай руы төлеуге тиіс салық мөлшері:
А) 10 мың сом
В) 100 мың сом
С) 50 мың сом
D) 160 мың сом
Е) 200 мың сом
10)1870 жылы адайлар соғыс шығыны ретіндегі мал саны:
А) 50 мың қой
В) 90 мың қой
С) 10 мың қой
D) 100 мың қой
Е) 500 мың қой
11)1870 жылы мамырда Маңғыстаудағы көтерілісті басу үшін қосымша жазалаушы келді:
А) Сібірден
В) Кавказдан
С) Орталық Ресейден
D) Ертіс бойынан
Е) Жетісудан
12)1870 жылы Маңғыстауда болған көтерілістің антифеодалдық сипатының әлсіз болу себебі:
А) Діни сипаты басым болды
В) Негізгі қозғаушы күш феодалдар болды
С) Жалдамалы жұмысшылар қатысты
D) Буржуазиялық төңкеріс болды
Е) Адайлықтардың арасында рулық-патриархалдық құбылыстар сақталып қалды
13)«Бұларды келістіріп жазалау керек» деген соғыс министрі Милютиннің сөзі аталған көтеріліске қатысты айтылды:
А) Орал, Торғай көтерілісі
В) Маңғыстау көтерілісі
С) Сырдария Қазақтарының көтерілісі
D) Бөкей Ордасындағы қазақтардың көтерілісі
Е) Қоқан езгісіне қарсы Оңтүстіктегі қазақтар көтерілісі
XIX ғасырдың І жартысында Қазақстан экономикасындағы ірі өзгеріс
А) Жергілікті өнеркәсіп пен кәсіпшіліктің пайда болуы
В) Шетелдермен сауданың өркендеуі
С) Мал шаруашылығының өркендеуі
D) Үй құстарын өсіру
Е) Дайын өнімдер шығару
14)Тау-кен өндірісіне жұмысқа жалданған кедей қазақ-орыс еңбекшілері аталды:
А) Батырақтар
В) Қоқсылар
С) Пролетариат
D) Жатақтар
Е) Кірмелер
Тест жауаптары
сұрақ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
жауабы
С
В
С
С
Д
А
Д
В
Д
В
В
Е
В
А
Д
-
Маңғыстаудағы көтерілістің ерекшеліктерін ашып көрсетіндер.
Үйге тапсырма . Параграф №25тақырып бойынша сөз жұмбақ құрастыру
Бағалау.