Урок по уйгурской литературе на тему 'Һелигәр тошқан' чөчиги (5 класс)

йамулға чүшүп қалдим,

чуса билән питларға.

ваңзи «пул» дәп һәйдәйду,

үлгүрмәйду итларға.

ваңзи алсамла дәйду,

ваңзиға немә лазим?

йар халта әвәтипту,

йамулда йетип тазим.

йамулда тола йетип,

чечим бир қучақ болди.

мән йамулни тәшәкндә,

қовурған пичақ болди.

йамулни тешип қойуп,

икки чиқтим талаға.

мени баққан бәш йайи,

әмди қалди балаға.

йамулдин қачқан вақта,

қазанчи билән қачқан.

черикләр қоғлап кәлсә,

қар кечип даван ашқан.

йамулдин қечип чиқип,

тағларни макан әттим.

қорсақ ечи йаман икән,

шалвурни кавап әттим.

шалвурни кавап әтсәм,

бир татлиқ беғир болди.

тағларда қечип йүрүп,

атлирим йеғир болди.

егиз тағниң қарғийи,

қишлиқи шалаң охшаш.

һәмрийимни* йәй десәм,

өзүмниң балам охшаш.

йамулдин чиққан күни,

йолдаш билән тепиштим.

қоғлап чиққан черик билән,

үч күн'гичә етиштим.

мән билмәс нә йамул бар,

болди йүриким парә.

бала кәлсә бешимға,

тартмасқа немә чарә?

ман йамулдин қачқанда,

бир манҗу билән қачқан.

саласун'ға солап қойса,

қулуп толғап, ишик ачқан.

йамулдин қечип чиқип,

бәш күн маңдим пийадә.

бир моңғул маңғин дәйду,

дөләт бәрсун зийадә.

йамулдин қачқан күни,

йатқан йерим йанбулақ.

худайимдин тиләймән,

маңа бәрсун бир улақ.

йамулдин қечип чиқип,

арғамча тепип алдим.

мән мин'гән ала атни,

он сәргә сетип алдим.

йамулдин қачар чағда,

лос сиши амал тапти,

сепилни тешип қойуп,

төшүккә чапан йапти.

йамулдин қечип чиқип,

он күн маңдим пийадә.

тутамду, туталамду?

буйруқ билән ирадә.

йамулдин қечип чиқип,

хийал кирди бешимға.

пичақ, чақмиқим халта,

шаванхан қайашимға.

йамулниң йағачлири,

игиз қариғай чәңзә.

садир дегән хохәнзә,

қолида қилич, нәйзә.

йамулниң йағачлири,

қизил сирда сирлақлиқ.

мән баққан бәш йайи,

үрүмчидә солақлиқ.

йамулниң йағачлири,

игиз қариғай чәңзә.

йамулдин қçһип чиққан,

садир өзи хохәнзә.

йамулниң йағачлири,

ала-ала алимач.

мән йамулда йатқанда,

балилар қалди йалиңач.

садир бир оғул бала,

палван йәрни халайду.

бир йамбу берип қойсам,

өлтүрмәйду, палайду.

Садир палванниң бешидин кәчүргән дәрт-әләмләрни йадиға кәлтүрүп ейтқан қошиқи:

садир дәп етим йаман,

он бәш йашта аталған.

дәсләптә тутулғанда,

қумул хан'ға палан'ған.

садирни тутуп бәргән,

ақ җаңзидики шаңйу.

җан бақмақ үчүн саттим,

қумул шәһиридә йаңйу.

тәлкиниң теғи дәйду,

бу йатар маканимдур,

немә қилсаң қил шәңгән,

бу сениң заманиңдур!

садирмәну-садирмән,

садир болмай кимдур мән.

тағ йолини сорисаң,

бирни қоймай билурмән.

йолларда кетип берип,

қаттиқ ненимни йедим.

бир манҗу сорап иди,

мән өзүм хәнбиң** дедим.

садирниң мин'гән ети,

сағрисида алиси.

илида хотун қалди,

қучиқида балиси.

черик чиқти йейилип,

садир атти петинип.

далидики қара таш,

җувамни алди йепинип.

қоғлап чиққан черикниң,

мин'гән атлири қашқа.

черик атиду ташқа,

садир атиду башқа.

латидин «попуш» тиксә,

көрмигәнләр «хәй»дәйду.

садирниң үни чиқса,

черик қорқуп «һәй» дәйду.

чоң йолда кетип барсам,

бир черик «мәкә» дәйду.

башқа тартип бир салсам,

«болди маң, кетә» дәйду.

есит өмрүм өтүп кәтти,

зәй зинданда-солақта.

һечбир раһәт көрмидим,

әләм тартип қамақта.

айлинип тола йүрүп,

хойму зерииктим шәдин.

худайим айримисун,

«қазанчи» дегән йәрдин.

«қазанчи» дегән йәрни,

черикләр тапалмайду.

йирақтин қарап турсам,

бир дөңдин ашалмайду.

садир йатқан камаға,

учар қанат кирмәйду.

мән бу йәрдә йүримән,

балилирим немә йәйду?

ат миндим көрәң қашқа,

сәкраттин таштин-ташқа.

черик атиду ташқа,

садир атиду башқа.

қар кечип тола меңип,

өтүкүмни һөл қилдим,

ташқа малхай кәйгүзүп,

черикләрни гол қилдим.

черик қачти илиға,

етип чүштүм белигә.

сәкрәп чүшүп етимдин,

нәйзә тиқтим гелигә.

издәшкә пурсәт бәрмәй,

залим қамчилиқ чиқққан.

бу дәртләргә чидимай,

садир атлинип чиққан.

мәни тутимән дегән,

сән тағлиқ қара тағлиқ.

мени сән туталмайсән,

оғул балимән қаңруқ.

ақ боз етим аманму?

көк боз етим аманму?

черикләрни өлтүргән

садир өзи йаманму?

балилирим йетим қалди,

қичқарсам үнүм йәтмәс.

қорқмас ғәйритим бардур,

ол үчүн бешим кәтмәс.

Садир палванниң әл-йуртини, бала-чақисини сеғинип ейтқан қошиқи

атисидин йетим қалған,

анисидин йетим қалған.

йетим қалғанда мән алған,

һәмидә атлиқ аман барму?

ақ боз етим ач қалди,

бир етәк саман барму?

ағзимға илим салған,

дамоллам аман барму?

ақ боз атқа нан бәргән,

торуқ атқа чөп бәргән.

садир үчүн җан бәргән,

һәмидә атлиқ аман барму?

меһманлар келип чүшкән,

чирағлар йенип өчкән,

ғәмкин көңлүмни йәшкән,

сарийим аман барму?

өйүмниң төридә йетип,

сачқанни марап тайтқан,

кала гөшини тәң йегән,

мүшүклирим аман барму?

чоң акамниң балилири,

мени кчик дадам дәйду.

мени кичик дадам дегән,

қолунлирим аман барму?

алтинчи айниң вақтида,

мевә-чивә пишиду.

өзи пишип өзи чүшкән,

алма, өрүк аман барму?

чоң күрәниң йолида,

алдим һәмидәмгә йелим,

бәш баламниң ичидә,

әң кичики мәмәт елим.

рошән'гүл дәп балам бар,

дада дәйду һәҗәп татлиқ.

бәш баламниң ичидә,

кичики дәнихан атлиқ.

бәш баламниң ичидә,

чоңи «пәннамә» оқуйду,

мени мойтуңзида чапса,

тенимни қаға чоқуйду.

үрүмчигә паландим,

һемидә тоқач йаққин.

бәш балам йетим қалди,

тенимәй обдан баққин.

садир дәп етим қалди,

даңзида хетим қалди.

хетимни оқуп бақсаң,

бәш балам йетим қалди.

күрә йолида йүрүп,

мәпәң сундиму шәңгән?

садирни тутуп берип,

көңлүң тиндиму шәңгән?

бүгүн күн'гә пәйшәнбә,

кәл, мәпини қош әмди.

үрүмчигә паландим,

әл-ағинә хош әмди!

Вақти Әдәбият 5-синип 22-бәт Дәрис № 26

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Мениң достум»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, хәлқимизниң өтмүш тарихиғақизиқишини ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш.

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

Илһам Искәндәров. Алмута. 2002-жил. 62-бәт. «Мениң достум»

Изаһәт режиси:

1.Аччиқ жиғини аңлап чөчүп кәтти

2. Тонурдики қоқас-чоғдин қизни қутулдуруш

3. Һошидин кәтти.

4. Дохтурларниң вә бемарларниң тшәккүри

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

Инсанпәрвәрлик мавзусиға йезилған һекайиләрдин оқуп келиш

Вақти Әдәбият 5-синип 57-65 -бәтләр Дәрис № 28

Дәрисниң мавзуси: ХХ әсир әдәбияти. Өмәр Муһәммәдийниң һаяти, ижадийити

Мәхсити: 1 Әдип һаяти вә ижадийити билән тонуштуруш

2. Мустәқил вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Әдәбиятимизға болған муһәббитини күчәйтиш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт, соал-жавап

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәй-ни тәкш-ш

ІІ-ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Билимини тәкшүрүш

Берилидиған соаллар:

1. Садир Палванниң һаяти тоғрисида соал-жавап усули арқилиқ оқуғучиларниң билимини байқаш

2.Қошақлирини ядқа ейтқузуш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Өмәр 1906-жили һазирқи Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Йеңишәр йезисида батрақ аилисидә туғулған. Дадиси Тоқа бовай язда етизға чиқип, қишта тағдин отун тошуп, аилисини асриса, аниси һаллиқларниң ненини йеқип, кир-қатини жуюп, тирикчилик қилатти. Мәшәқәтлик әмгәк, йоқсизчилиқ уларниң саламәтлигигә хелә зиян йәткүзиду. Өмәр алтә яшқа киргәндә, ғәмгүзар анисидин айрилип қалиду. У 1918-жилғичә йезида дадиси билән мошундақ еғир һаят кәчүрүп, андин туққанлириниң ярдими билән Алмутидики Сайбойи мәһәллисигә көчүп келиду вә мошу йәрдә өз тирикчилигини давамлаштуриду.

Кеңәш һакимийити орниғандин кейин, йоқсулларниң бири Өмәр Муһәммәдийму оқуп, билим елиш мүмкинчилигигә егә болиду, йәни он төрт йешидин мәктәп ишигини ачиду. У 1922-жили Алмутида ечилған үч айлиқ курсни пүтирип, Ташкәнттики аз санлиқ милләтләр билим орнида оқуйду. Уни 1927-жили үлгилик тамамлап, Алмутиға келиду вә «Зәрват» мәктивидә бир жил муәллим болуп ишләйду. Андин Челәккә келип, устазлиқ паалийитини давамлаштуриду. Мошу йәрдин Өмәр Яркәнт шәһиригә көчирилгән «Зәрват» мәктивигә әвәтилип, яш әвлатқа билим вә тәрбийә беришкә иҗдиһатлиқ билән киришиду. Шуниң билән бир қатарда, илмий мудирлиқ хизмитиниму атқуриду. Замандашлириниң ейтишичә, Өмәр Муһәммәдийниң математика пәни бойичиму ихтидари күчлүк болған екән. У оқуғучиларға математика вә әдәбият пәнлиридин чоңқур билим беришкә барлиқ күч-қувитини сәпәрвәр қилиду. Шундақла иҗадийәт биләнму ахирқи дәмлиригичә қизғин шуғуллиниду

Өмәр Яркәнттә чиқиватқан «Кәмбәғәлләр авази» гезитиниң редакцияси биләнму йеқин мунасивәттә болуп, униң сәһипилиридә әсәрлири пат-пат йоруқ көрүп туратти.

Өмәр Яркәнттә Мурых дегән кишиниң өйидә туруп ишлиди, өй егилириму устазлардин еди, улар Өмәрни туққинидинму ошуқ көрәтти. 1931-жили йеңидин баһар келип, адәмләр қәлби яшнаватқан күнләрниң биридә, шу рус жигити таң сәһәрдә Өмәрниң вапат болғанлиғи тоғрилиқ шум хәвәрни бизгә йәткүзди. Көп өтмәй, униң өйигә йетип бардуқ. Шаир яғач каривәттә, бир қоли саңгилиған һаләттә йетипту. Ағзидин ақ көвүк чиқип кетипту, чирайи зәпирәңдәк сарғайған. Үстәл үстидә қәғәзлири чечиқлиқ турупту. Униң биригә йезилған шеир мисралирини оқудуқ:

Пилдирлиған чирақлириң өчти әнди,

Һур һаятим қара йәргә көчти әнди…

Арманлирим көп еди…

Шеирини аяқлаштуралмапту.

Шу кечиси Өмәрни ағриғи қаттиқ беарам қилиду. Ағриққа чидалмиған шаир тамни уруп, өй егисини чақириду. Йолдиши дохтурни чақирип келишкә кетиду, аяли Өмәрниң йенида сәкпарә болуп қалиду, кәлгән дохтурму һеч нәрсә қилалмайду. Ахири Өмәр Мурыхниң аялиниң қолида җан бериду.

Көп өтмәй, Алмутидики Сайбойи мәһәллисидики ағриқ дадиси Тоқа бовайму аләмдин өтиду. У Өмәрниң вапат болғинидин бехәвәр еди…

Шу күни Яркәнт тәвәси матәмгә чөмиду, еғир җудалиқ хәвәр барлиқ җайлардики һәр бир уйғурниң жүригини моҗуйду. Мәктәпләрдә оқуш тохтитилиду. Педтехникумда турақлиқ чиқип турған там гезитиниң новәттики сани Өмәрниң һаятиға беғишлиниду. Мәрһумниң мурдиси билим дәргаһиниң залиға қоюлуп, видалишиш рәсмийитидин кейин, ахирқи сәпәргә узитилиду. Җәсиди шәһәрниң ғәрбий қисмидики «Пашалиқ баққа» дәпин қилиниду…»

Миннәтдар әвлат бүйүк әдип исмини әбәдийләштүрүшниң әмәлий ишлирини қилип, уни хатириләп кәлмәктә. Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Ават йезисида Өмәр Муһәммәдий намидики оттура мәктәп, Яркәнт шәһиридә шаир намида атилидиған коча вә мәһәллә бар. Улуқ әдипниң туғулғининиң 100 жиллиғи Панфилов наһийәси рәһбәрлигиниң һәм наһийәлик Уйғур мәдәнийәт мәркизиниң тәшәббуси вә уюштуруши билән кәң даиридә тәнтәнилик атап өтүлди.

Пурсити кәлгәндә, шуниму ейтип өтүш керәкки, әдәбият саһасидики тәтқиқатчи-алимлар, шаир-язғучилар Өмәрниң әсәрлирини издәп тепип, униң һаяти, иҗадий паалийити тоғрилиқ хелә әсәрләрни язди. Шуларниң бири - атақлиқ язғучи Җамалидин Босақовниң «Ялқун» повести. Мәшһур алим Мурат Һәмраев болса, 1968-жили «Өмәр Муһәммәдийниң талланма әсәрлири» китавини нәшир қилди.

V. Бәкитиш.

1. Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма. Әдип ижадийити тоғрисида дәрисликтики вә қошумчә мәлуматлардин оқуп келиш

Өйгә тапшурма. 57-65 -бәтләрни оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип 57-65 -бәтләр Дәрис № 29

Дәрисниң мавзуси: «Еғир күнләрдә» һекайиси

Мәхсити: 1 Һекайә мәзмуни билән тонуштуруш

2. Мустәқил вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Әдипкә болған һөрмитини, муһәббитини күчәйтиш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш.

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт, соал-жавап

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәй-ни тәкш-ш

ІІ-ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Билимини тәкшүрүш

Берилидиған соаллар:

Кластер кәштиси арқилиқ Өмәр Муһәммәдийниң һаяти вә ижадийити тоғрисида алған билимини байқаш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш «Еғир күнләрдә» һекайисиниң мәзмуни

Бу автобиографиялик һекайә. Шаирниң балилиқ вақтидики еғир күнлири тәсвирләнгән.

«Пәрәз қилиш» стратегияси, «тохталмилар билән оқутуш», соаллар қоюш арқилиқ дәрисни чүшәндүрүш.

1. Ана билән балиниң сөһбити.

2. Балиниң өйиниң көрүнүши

3. Дадиси отунчиларниң бири еди

4

«Еғир күнләрдә» һекайисиниң мәзмуни. Кәчкки «татлиққина вақит»

5. Язниң күни омида.

6. Яздики көңүллүк күнләр.

7. Һакимниң балилиғи

8. Ана еғир ағриққа дучар болди.

9. « Бай туққан» билән «тоқунуш»

10. Дадиғиму ағриқ йепишти.

11. Өмәр отун әкелишкә кәтти.

12.Аниниң вапати

13. Туққанларниң өйидә. «Болқа оғриси»

14. Шәһәр. Балиниң чүши. Сүт сатидиған бовай.

V. Бәкитиш.

1. Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма. 57-65 -бәтләрни оқуш. Һекайиниң мәзмунини сөзләш. Һекайә мәзмуни бойичә сүрәт селиш

Вақти Әдәбият 5-синип 65-66 -бәтләр Дәрис № 30

Дәрисниң мавзуси: Һезим Искәндәровниң һаяти вә ижадийити. «Кәл, Йеңи

жил» шеири

Мәхсити: 1 Шаирниң һаяти вә ижадийити тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Шеирийәткә қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: йеңи билимләр бериш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, топлими, дәрислик, «Жиллар садаси»

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Һ. Искәндәров (1906-1970)

І. 1. Шаир. 1906-ж. Уйғур наһийәси Ават йезисида дунияға кәлди..

2. Йеза мәктивини тамамлап, 1923-ж. САКУ. Ташкәнт

3.Шеирлири 1927-жилдин бесилиду. «Кәмбәғәлләр авази»

4. 1928-жили алий оқушни түгитип, Зәрват мәктивидә муәллим болуп ишләйду. Дәсләпки топлими «Челиш долқунлирида» 1934-жили чиққан.

5. Тәхәллуси «Тетик»

6. Поэмилири: «Уйғур қизи», «Тиңға муһәббәт», «Назугум»

7. Топламлири: «Течлиқ нахшилири» (1956), «Талланма әсәрләр» (1958), «Илһам туйғулири» (1961), «Талланма әсәрләр» (1966), «Назугум» (1970).

8. Һ. Искәндәров 40 жилдин ошуқ вақтини уйғур әдәбиятиниң өсүп, тәрәққий етишигә беғишлиди.

9. Ана жут, Вәтән, течлиқ, әмгәк мавзулириға шеирлар язди. Шундақла тарихий вақиәләр, муһәббәт, балиларға беғишланған көплигән шеирлири бар.

ІІ. «Кәл, Йеңи жил» шеирини оқуғучилар оқуп, чиқип, бәлгүләр қойиду. Соаллар қоюш арқилиқ оқуғучиларниң чүшәнчиси ениқлиниду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

V. Бәкитиш.

1. Әдип тоғрисида «Жиллар садаси» китавидин мәлуматлар оқуп бериш.

2. Һәр хил мавзуларға йезилған шеирлирини оқутуш вә мәзмунини чүшәндүрүш

Һезим Искәндәровниң шеири

Боль в моем сознании горит

Свежей потревоженною раной:

Почему твой облик, Хан-Тенгри,

Околдован сумрачным туманом?

Увидав издалека твой стан,

Мое сердце бьется все сильнее,

Будто у позорного столба

Бьют раба насильники-злодеи...

Расскажи мне, древний и могучий:

Как, чуждаясь тягостного света,

Очернен волною тяжких туч,

Ты проходишь через все столетья?

Почему в подножии твоем

Тополя желтеют раньше срока?

Почему мне грустно об одном

Шумят твои бурливые потоки?..

Их синяя холодная вода

Не слез твоих ли горечь низвергает?

Не потому ль на склонах никогда

Твои цветы не распускались к маю?

Раскрой, двугорбая вершина, тайн своих

Глубокую и долгую правдивость!

Свободный ветер сильные струи

К тебе приносят из долин красивых.

Тучи разрывая над тобой,

Новой жизни плещется прибой...

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш

Өйгә тапшурма.

65-66-бәтләрни оқуш вә сөзләш.

Бир шеирини ипадилик оқуп келиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 67-71 -бәтләр Дәрис № 31

Дәрисниң мавзуси: «Туйғун билән момай»

Мәхсити: 1 Шеирниң мәзмуни билән тонуштуруш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Инсанпәрвәрлик, меһриванлиққа тәрбийиләш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: карточкилар, дәрислик, таблица

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш. «Пәрәз қилиш дәриғи»

Йеңи уқумлар: шипахана, сәкпарә, көксидә ухлимақ, һалавәт, контора

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Һ.Искәндәров ижадийити һәққидә билимини байқаш, «Туйғун билән момай» әсәриниң мәзмунини чүшәндүрүш

ІІІ.Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш

1. Кластер арқилиқ әдип һаяти вә ижадийити бойичә оқуғучиларниң билимини байқаш.

2. «Қазақстан» шеирини ядқа оқутуш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Қизиқишини ойғитиш стадияси. «Пәрәз қилиш дәриғи» Оқуғучилар әсәр мавзусиға қарап, вақиә немә тоғрисида болуватқанлиғини язиду вә дәрәққә илиду.

Мәнани ажритиш. Андин «ДЖИКСО» усули бойичә синип 5 топқа бөлүниду. Һәр топқа мәтин бөлүп берилиду. Оқуғучилар топта тәһлил қилип, андин һәр қайси өз топлириға келип қошулиду. Мәтинниң мәзмунини сөзләйду, бир-бирини толуқтуриду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду. Тахтидики сөзләрни (шипахана, сәкпарә, көксидә ухлимақ, һалавәт, контора) чүшәндүрүш

Һәр топ шеирниң қисимлириға мавзу қойиду. 1 - Қиш күни, 2 - Шипаханида, 3 -Момайни йоқлаш, 4 -Мәктәптә, 5- Тәшәккүр.

V. Бәкитиш.

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма «Мениң соваплиқ ишлирим» мавзусиға мәтин түзүш.

Өйгә тапшурма.

67-71-бәтләрни оқуш вә сөзләш.

Вақти Әдәбият 5-синип 66-72 -бәтләр Дәрис № 32

Дәрисниң мавзуси: «Қиш күнлири» Әдәбият нәзәрийәси: шеир

Мәхсити: 1 Шеирниң мәзмуни билән тонуштуруш, шеир һәққидә чүшәнчә

бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Тәбиәтни, гөзәлликни сөйүшкә дәвәт қилиш, шеирийәткә қизиқтуруш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: карточкилар, дәрислик, таблица

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш. «Пәрәз қилиш стратегияси.

Чүшәнчиләр севити.

Йеңи уқумлар: чаған, мойлав, көркәм

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Һ.Искәндәров ижадийити һәққидә билимини байқаш, «Туйғун билән момай» әсәриниң мәзмунини сораш, «Қиш күнлири» шеири билән тонуштуруш, шеир һәққидә чүшәнчә бериш

ІІІ.Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш

1. Кластер арқилиқ әдип һаяти вә ижадийити бойичә оқуғучиларниң билимини байқаш.

2. «Кәл. Йеңи жил!» шеирини ипадилик оқутуш.

3. «Туйғун билән момай» әсәриниң мәзмунини сораш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

Қизиқишини ойғитиш стадияси. «Пәрәз қилиш стратегияси» Чүшәнчиләр севити. Оқуғучилар әсәр мавзусиға қарап, вақиә немә тоғрисида болуватқанлиғини язиду вә севәткә салиду.

Мәнани ажритиш. «Бекәтләр билән оқуш» Һәр мисрани оқутуп, оқуғучилар чүшәнчисини байқаш, пәрәзлири билән селиштуруш.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду. Тахтидики сөзләрни (чаған, көркәм, мойлав) чүшәндүрүш

V. Бәкитиш. Рефлексия.

«Қиш» мавзусиға топта мәтин түзүш, һәр хил усулларни пайдилинип (шеир, һекайә, чөчәк)

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма «Қиш күнлири» мавзусиға сүрәт селиш.

Өйгә тапшурма.

66-72-бәтләрни оқуш вә сөзләш.

Вақти Әдәбият 5-синип 81 - бәтләр Дәрис № 33

Дәрисниң мавзуси: Исмайил Саттаров «Бизниң йеза» шеири

Мәхсити: 1 Шаир ижадийити вә шеирниң мәзмуни билән тонуштуруш. шеирни

тәһлил қилишқа үгитиш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа, ипадилик оқушқа дәвәт

қилиш

3. Әдәбиятқа, қизиқтуруш, вәтәнпәрвәрлик тәрбийисини бериш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма.

Қоллинилидиған усуллар: соал-жавап, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «инсерт», «кластер», «пәрәз қилиш дәриғи», «тохталмилар билән оқуш», «Әркин йезиш»

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға Исмайил Саттаровниң һаяти вә ижадийити тоғрисида, «Бизниң йеза» шеириниң мәзмуни һәққидә чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. «Туйғун билән момай» шеириниң мәзмунини сораш.

2. Дәрисликтики соал вә тапшуруқларни орунлитиш

ІV Йеңи мавзу. Қизиқишини ойғитиш стадияси.Оқуғучилар дәрисликни инсерт усули билән оқуп чиқиду.Андин тахтида кластер түзиду

1. И.Саттаров - шаир, драматург

2. И.Саттаров 1916-жили Алмутида туғулған.

3. И.Саттаров 1924-жилиАлмутидики 9 жиллиқ С.Зәрват мәктиви

4. Уйғур театрида ишлиди.

5. 1932-жили Баку театр хадимлири институти

6. 1936-жили вилайәтлик «Қизил туғ» гезити. Шу жиллиридин шеир язиду.

7. 1944-жили 20-март күни вапат болиду

8. «Мәхсәт», «Рәхмәт, ана!» шеирлирини язған

9. Улуқ Вәтән уруши жиллири ижадийәт билән шуғулланди.

10. Сәнъәткә қизиқти

11. Вәтән, ана, течлиқ мавзулириға қәләм тәврәтти

12. «Ғерип-сәнәм» драмисини язди.

V. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Мәнани ажритиш стадияси. «Пәрәз қилиш дәриғи». «Бизниң йеза» шеирида немини күйләйду. Оттуриға дәрәқ ғолиға дәп йезилип, шахлири оқуғучиларниң пикирлири

П

Ә

Н

Ж

И

М

Мәтин билән ишләш. «Тохталмилар билән оқуш» Мәтин оқулиду. «Тохтаң» буйруғи бойичә оқуғучи тохтап, оқуғинини тәһлил қилиду, луғәт ишлирини жүргүзүлиду.

1-оқуғучи. Бизниң йеза егиз тағ бағрида

Заводлар бар униң йенида.

Соал. Мошу қурларниң һәқиқәт екәнлигини дәлилләңлар

2-оқуғучи. Радиолар сайрап, электрлар

Парлақ нур сепиду қойниға.

Соал. Бүгүнки Пәнжимни қандақ тәсвирләшкә болиду? Шаирға қошар пикриңлар барму?

3-оқуғучи. Шақирап аққан салқин тағ сүйидә

Аһ, қандақ раһәт чөмүлсәң!

Соал. Йезимизниң әшундақ сулири тоғрисида немә ейтисиләр?

4-оқуғучи. Алма-өрүк пишқан бағ ичидә

Аһ, чиққуң кәлмәс бир кирсәң!

Соал. Бүгүнки бағвән әмгиги тоғрисида ейтиңлар.

Һәммиси. Әгәр кәлсәң бизниң йезимизға

Ғуч қаймақлиқ чайлар ичисән.

Биз меһмандост, бизниң аримизда

Сән өзәңни биздәк сезисән.

Дәлилләңлар.

V. Мустәһкәмләш. Рефлексия стадияси.

Пәнжим тғрисида мәтин йезиңлар. «Әркин йезиш» шеир, қара сөз түридә.

VІ. Өйгә тапшурма.

81-бәтни оқуп, «Бизниң йеза» мавзусиға шеир йезиш

VІІ. Баһалаш

Вақти Әдәбият 5-синип 81 - бәтләр Дәрис № 34

Дәрисниң мавзуси: «Қазақстан», «Рәхмәт, ана!» шеирлири

Мәхсити: 1 Шеирларниң мәзмуни билән тонуштуруш. шеирни тәһлил қилишқа

үгитиш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа, ипадилик оқушқадәвәт қилиш

3. Әдәбиятқа, өтмүш тарихимизға, мәдәнийитимизгә қизиқишини

ашуруш, вәтәнпәрвәрлик тәрбийисини бериш

Дәрис түри: йеңи билим бериш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма.

Қоллинилидиған усуллар: соал-жавап, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Тоғра вә натоғра пикирләр», «кластер», «пәрәз қилиш дәриғи», «тохталмилар билән оқуш», «Әркин йезиш»

Йеңи уқумлар: гигант, һаллиқ, колхоз, совхоз

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң Исмайил Саттаровниң һаяти вә ижадийити тоғрисидики билимини байқаш, шеирлириниң мавзулири вә алаһидиликлири һәққидә чүшәнчә бериш.

ІІІ. Йеңи мавзу. Қизиқишини ойғитиш стадияси. «Тоғра вә натоғра пикирләр» арқилиқ кластер түзүш

1. И.Саттаров - шаир, драматург

2. И.Саттаров Яркәнт шәһиридә туғулған.

3. И.Саттаров «Биз түзигәндә» һекайисиниң муәллипи

4. «Мәхсәт», «Рәхмәт, ана!» шеирлирини язған

5. Улуқ Вәтән уруши жиллири ижадийәт билән шуғулланди.

6. Сәнъәткә қизиқмиди

7. Вәтән, ана, течлиқ мавзулириға қәләм тәврәтти

8. «Ғерип-сәнәм» драмисини язди.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Мәнани ажритиш стадияси. «Пәрәз қилиш дәриғи». «Қазақстан» шеирида немини күйләйду. Оттуриға дәрәқ ғолиға ҚАЗАҚСТАН дәп йезилип, шахлири оқуғучиларниң пикирлири

Қ

А

З

А

Қ

С

Т

А

Н

Мәтин билән ишләш. «Тохталмилар билән оқуш» Мәтин оқулиду. «Тохтаң» буйруғи бойичә оқуғучи тохтап, оқуғинини тәһлил қилиду, луғәт ишлирини жүргүзилиду.

1-оқуғучи. Көп әсирләр жәбир чәккән Қазақстан,

Кәң далаңни, идирларни тикән басқан.

Хорлуқ, зулум қайнар еди көзлириңдә.

Сени қийнап қанлар ичти хаин заман

Соал. Мошу қурларниң һәқиқәт екәнлигини дәлилләңлар

2-оқуғучи. Һазир өтти, у заманлар көккә учти

Кәң бағриңда йеңи турмуш чечәк атти

Чәксиз өрләп, қайнап ташти гигантлириң,

Хуш далаңда әл тойлишип бәхит тойин.

Соал. Бүгүнки қазақстанни қандақ тәсвирләшкә болиду? Шаирға қошар пикриңлар барму?

Соал. Утуқлар тоғрисида немини ейтқан болаттиңлар?

Соал. Колхоз, совхоз дегән сөзләрни қандақ чүшәндиңлар? Бүгүки әмгәк тоғрисида ейтиңлар.

V. Мустәһкәмләш. Рефлексия стадияси.

Қазақстанға тиләк йезиңлар. «Әркин йезиш» шеир, қара сөз түридә.

VІ. Өйгә тапшурма.

81-83-бәтләрни оқуп, «Қазақстан» шеирини ядқа елиш.

VІІ. Баһалаш

Вақти Әдәбият 5-синип 38-бәт Дәрис № 35

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Нан қәдри»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, хәлқимизниң өтмүш тарихиғақизиқишини ашуруш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш.

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

Ш.Өмәрова . Алмута. 1999-жил. 38-бәт. «Нан қәдри»

Изаһәт режиси:

1.Санийәм һәдиниң қизи Ботакөзниң әңгизлиги

2. Аписиниң рәнжиши

3. Һәдиси чүшлүк тамаққа белиқ қоруди.

4. Ботакөзниң ьамиғиға қилтириқ туруп қалди

5. Нанниң қаттиқ йерини қилтириқни елип кәтти.

6. «Нандин улуқ тамақ йоқ»

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

«Нан» һәққидә мақал, шеирлар тепип йезип келиш

Вақти Әдәбият 5-синип 72-80 - бәтләр Дәрис № 37

Дәрисниң мавзуси: Һезмәт Абдуллин. «Торуқ ат»

Мәхсити: 1 Һ.Абдуллинниң ижадийити «Торуқ ат» һекайисиниң мәзмуни

тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Меһриванлиқ, адәмгәрчилик тәрбийисини бериш

Дәрис түри: йеңи билимләр бериш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, «Жиллар садаси», гезит мтериаллири

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар: поэзия, проза, драматург, ғәлити, алақзадә,

кәмтарлиқ, рессорлуқ һарву, мәғруп, қамут, лиңгилчақ, қақас, қери қағжалма

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш, ижадийитиниң алаһидиликлиригә тохтилиш

ІІІ. Йеңи мавзу. Қизиқишини ойғитиш стадияси. «Тоғра вә натоғра пикирләр» арқилиқ кластер түзүш

1. Язғучи, шаир вә драматург. 1925-ж. Әмгәкчиқазақ наһийәси, Баяндай.

2. Дадиси Абдумутәллип чақчақчи, сазәндә. Жутдашлириниң арисида чоң абройға егә..

3. Дәсләп Тәшкәнсаздики мәктәп. 16-17 яшқа киргәндә қолиға қурал алиду. Жәңгә қатнишиду. Шәриқтә японлар билән жәң қилиду.

4. Уруштин кейин «Йеңи һаят» журналида ишләйду, Дәсләпки шеир вә мақалилирини елан қилиду. Кейин «Жазушы» нәшриятида, «Коммунизм туғи» гезитидә хизмәт қилиду.

5. 1986-жили вапат болиду.

6. Шеир, һекайә, повестьларни, романларни язиду. Әсәрлириниң мавзуси һәр хил: йеза һаяти, адәмлири, уларниң әмгиги, тарихимизда болуп өткән вақиәләр, тарихий шәхсләр тоғрисида.

7. «Торуқ ат», Меһриван жүрәкләр, «Очи Өмәржан», «Дилкәшләр» в.б. Повестьлири: «Һәқ егиләр, сунмас», «Ваһап тамчиниң оғли», «Көчкән юлтуз», «Бенакарлар», «Яркәнт тәвәси». Романлири: «Турпан тәвәсидә», «Тәғдир», «Жутдашлар», «Отлуқ чәмбәр»

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Мәнани ажритиш стадияси. Мәтин билән ишләш. «Тохталмилар билән оқуш» Мәтин оқулиду. «Тохтаң» буйруғи бойичә оқуғучи тохтап, оқуғинини тәһлил қилиду, луғәт ишлирини жүргүзилиду.

«Торуқ ат» уруштин кейинки болған вақиә тоғрисида. Рәхмидинкамниң торуқ етиға болған меһриванлиғи, уста атчи екәнлиги һекайә мәзмунидин көрүниду. Алмута шәһридә мәлиликлирини учритип, өз етиниң сетиш үчүн әкелингәнлигини көриду вә уни елип, мәлигә қайтиду. Қерип, һалидин кәткән атни қайтидин беқип, раса бабиға йәткүзүп, уни бәйгигә қошиду. Бәйгидә йеңип үгәнгән ат ахирқи күчини селип, биринчиликни алиду, егисини йәргә қаратмайду, Бирақ ат өзи өлүп кетиду.

V. Мустәһкәмләш. Рефлексия стадияси.

«Әркин йезиш» «Икки яқлиқ күндиликкә» әсәрниң әң тәсир қилған тәрәплирини көрситип йезиш.

VІ. Өйгә тапшурма.

73-80-бәтләрни оқуп, «Торуқ ат» һекайисини оқуп келиш.

VІІ. Баһалаш

Вақти Әдәбият 5-синип 72-80 - бәтләр Дәрис № 38

Дәрисниң мавзуси: «Торуқ ат» һекайиси мәтини бойичә иш

Мәхсити: 1 «Торуқ ат» һекайисиниң мәзмуни вә идеяси тоғрисида чүшәнчисини

байқаш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Меһриванлиқ, адәмгәрчилик тәрбийисини бериш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш. «Инчикә вә қелин соаллар»

ДЖИКСО, қоюн дәптәр, пәрәз

қилиш севити, эссе

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдипниң һаяти, ижадийити һәққидики билимини байқаш, Һекайә мәзмуни үстидә иш жүргүзүш

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш. Инчикә вә қелин соаллар

1. Инчикә: Һ.Абдуллин ким? Қачан вә қәйәрдә туғулған? Қандақ әсәрлири бар? «Торуқ ат» һекайисидики асасий қәһриман ким? Рәхмидинкам нәдин келиватиду? Кимләрни учритип қалди?

2. Қелин: Һекайә қандақ мавзуға беғишланған? Силәр қандақ ойлайсиләр, Рәхмидинкам немә үчүн атни қайтуруп алди? Рәис билән болған сөһбитидин образларниң қандақ хусусийәтлирини көримиз? Һекайидики әң тәсир қилған эпизодлар қайсилар?

ІV.Йеңи мавзу. Қизиқишини ойғитиш стадияси.

Мәнани ажритиш стадияси. Мәтин билән ишләш. ДЖИКСО Оқуғучилар топларға бөлүниду. Һәр топқа бир тапшурма берилиду. 1. Рәхмидинкам обризини. 2. Уруш вақтидики һаятни. 3. Атчи билән торуқ ат арисидики мунасивәтни. 4. Бәйгигиә тәйярлиқни 5. Бәйгиниң беришини тәсвирләйдиған ениқлимиларни тепиш Қоюн дәптәргә әң тәсир қилған вақиәләрни йезиш.

V. Мустәһкәмләш. Рефлексия стадияси.

«Әркин йезиш» «Меһриванлиқ дегән немә?» мавзусиға эссе йезиш

VІ. Өйгә тапшурма.

73-80-бәтләрни оқуп, «Торуқ ат» һекайисини оқуп, мәзмуниға сүрәт селип келиш.

VІІ. Баһалаш

Вақти Әдәбият 5-синип 83-86-бәтләр Дәрис № 39

Дәрисниң мавзуси: Жамалдин Босақовниң тәржимә һали. «Ялқун» повести

Мәхсити: 1 Язғучиниң һаяти вә ижадийити, әсәрниң мәзмуни тоғрисида

чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш, ойлаш қабилийитини ашуруш

3. Әдәбиятимизниң мәшһур намайәндилири вә уларниң ижадийитигә болған һөрмитини күчәйтиш, әдәбий китап оқушқа қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, дәрислик, «Инсан еди өлүмгә қиймайдиған» китави

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар: рабфак, маарип

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйяр-ни тәк-ш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш

1. «Торуқ ат» һекайисиниң мәзмунини сораш

2. Әдип һаяти вә ижадийити бойичә соаллар берилиду

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Жамалдин Босақов (1918-1987)

1. Язғучи 1918-ж. Яркәнт шәһиридә маарип хизмәтчиси аилисидә туғулған

2. Дәсләп дадиси Қари Босақов ачқан мәктәптә оқуйду, Дадисиниң изини бесиш мәхситидә Ташкәнт шәһиригә берип, рабфакта оқуйду.

3.1936-жили тамамлап, өз жутиға қайтип кәлгәндин кейин маарип саһасида хизмәт қилиду.

4. Дәсләп оқутқучи, уруш жиллири болса колхоз рәиси, наһийәлик билим бөлүминиң башлиғи хизмәтлирини атқуриду.

5. 33 яшқа киргәндә қолиға қәләм алиду. 1951-жили Алмутидики «Жазушы» нәшриятиға орунлишиду. Һаятиниң ахириғичә шу хизмәттә болиду.

6. Дәсләп һекайиләрни язиду. «Достлуқ» нами билән дәсләпки һекайиләр топлими чиқиду..

7. Повестьлири: «Хәлиқ һапизи», «Сәлкин», «Ялқун», «Гүләмхан мома»

8. Романлири: «Қайнам», «Муәллимләр», «Көч-көч»

Қизиқишини ойғитиш. Оқуғучиларға соаллар.

1. «Ялқун» дегән сөзниң мәнасини ейтип бериңлар.

2. Ялқунлуқ шаир дегән ибарини қандақ чүшинисиләр?

3. Мошу ибарини қайси шаирларға қаритип ейтсақ хаталашмаймиз?

4. Өмәр Муһәммәдий тоғрисида немә билисиләр?

5. Униң һаяти қандақ өтти?

Мәнани ажритиш. ДЖИКСО усули бойичә оқуғучилар 5 топқа бөлүнүп, мәтин бөлүп берилиду. Топта оқуп чиқип, мәзмунини сөзләйду. Чүшәнмигән сөзлирини дәптәргә язиду. Андин һәр топ мәтинни чүшәнгиничә сөзләйду. Бир-биригә соал қойиду. Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Рефлексия. «Өмәргә хәт» Оқуғучилар қоюн дәптәрлиригә шаирға хәт язиду.

V. Мустәһкәмләш.

1. Әдип тоғрисида «Инсан еди өлүмгә қиймайдиған» намлиқ китаптин үзүндиләр оқуп бериш

2. Ж.Розахунов вә Н.Әхмәтовларниң әдипкә беғишланған шеирлирини оқуп бериш

3. Оқуғучиларға дәрисликтики мәлуматни оқутуш

VІ . Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш, бир һекайисини оқуп, мәзмунини билип келиш

Өйгә тапшурма. 83-86 -бәтни оқуш вә сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 83-86-бәтләр Дәрис № 40

Дәрисниң мавзуси: «Ялқун» повестидин парчиниң мәзмуни

Мәхсити: 1 Әсәрниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш, ойлаш қабилийитини ашуруш

3. Әдәбиятимизниң мәшһур намайәндилири вә уларниң ижадийитигә болған һөрмитини күчәйтиш, әдәбий китап оқушқа қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйяр-ни тәк-ш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш

1. Ж.Босақов ижадийити тоғрисида билимини байқаш. Әдип һаяти вә ижадийити бойичә соаллар берилиду

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш. Оқуғучиларға соаллар.

1. «Ялқун» дегән сөзниң мәнасини ейтип бериңлар.

2. Ялқунлуқ шаир дегән ибарини қандақ чүшинисиләр?

3. Мошу ибарини қайси шаирларға қаритип ейтсақ хаталашмаймиз?

4. Өмәр Муһәммәдий тоғрисида немә билисиләр?

5. Униң һаяти қандақ өтти?

Мәнани ажритиш. ДЖИКСО усули бойичә оқуғучилар 5 топқа бөлүнүп, мәтин бөлүп берилиду. Топта оқуп чиқип, мәзмунини сөзләйду. Чүшәнмигән сөзлирини дәптәргә язиду. Андин һәр топ мәтинни чүшәнгиничә сөзләйду. Бир-биригә соал қойиду. Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Рефлексия. «Өмәргә хәт» Оқуғучилар қоюн дәптәрлиригә шаирға хәт язиду.

V. Мустәһкәмләш.

1. Оқуғучиларға дәрисликтики мәлуматни оқутуш

VІ . Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш, бир һекайисини оқуп, мәзмунини билип келиш

Өйгә тапшурма. 83-86 -бәтни оқуш вә сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 83-86-бәтләр Дәрис № 41

Дәрисниң мавзуси: «Ялқун» повестидики образлар

Мәхсити: 1 Әсәрдики образлар һәққидә чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш, ойлаш қабилийитини ашуруш

3. Инсанпәрвәрлик тәбийисини бериш, әдәбий китап оқушқа қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйяр-ни тәк-ш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әсәрдики образлар һәққидә чүшәнчисини кәңәйтиш, әдәбий әсәрни тәһлил қилишни үгитиш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш

1. Ж.Босақов ижадийити тоғрисида билимини байқаш.

2. «Ялқун» повестидин берилгән үзүндиниң мәзмунини сораш

3. «Өмәргә хәт» Оқуғучилар қоюн дәптәрлиригә шаирға язған хәтлирини оқуйду

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш. Оқуғучиларға соаллар.

1. Әсәрдин берилгән үзүндидә қандақ образларни байқидиңлар?.

2. Ижабий образлар қайсилар?

3. Сәлбий образларға кимләрни ятқузушқа болиду?

4. Өмәр Муһәммәдийниң қайси тәрәплири силәргә бөләкчә тәсир қилди?

5. Униң өз һаяти қандақ өткән еди?

Мәнани ажритиш. Синип 3 топқа бөлүниду. 1-топқа Өмәр обризи, портрети, 2-топқа Турған обризи, портрети, 3-топқа сәлбий образлар.

Топлар төвәндики кәштини толтириду

Тәриплимиси

Мәтиндин дәлил

V. Мустәһкәмләш. Рефлексия.

VІ . Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІІ. Айрим оқуғучиларға тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш, бир һекайисини оқуп, мәзмунини билип келиш

Өйгә тапшурма. 83-86 -бәтни оқуш вә сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 87-88-бәт Дәрис № 43

Дәрисниң мавзуси: Илья-Бәхтияниң һаяти вә ижадийити. Шеирийити

Мәхсити: 1 Илья-Бәхтияниң ижадийити тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Шеирийәткә қизиқишини ашуруш, хәлиқпәрвәрлик вә инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш.

Дәрис түри: йеңи билимләр бериш.

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, «Мениң билән муңдашқин» топлими дәрислик, гезит материаллири

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Шаир тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш, ижадийитиниң алаһидиликлиригә тохтилиш

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Илья-Бәхтия (1932-1987)

1. Шаир 1932 -ж. Уйғур наһийәси, Чоң Ачиноқа йезиси..

2. Дадиси Молут Мәсудий хелила оқумушлуқ адәм. Мәдрисидә хизмәт қилған.Инқилаптин кейин мәктәптә бала оқутиду. .

3. Илья 3 яшқа киргәндә тағиси Өзбәкстанға елип кетиду. Өзбәк мәктивигә кириду. 1941-жили уруш башланғанда өз йезисиға қайтип келиду.Бош вақтида оқуп, қалған вақитта бовай вә аяллар билән әмгәк қилиду. Еғирчилиқ көрүп тавлиниду. Баштин кәчүргәнлириниң һәммисини кейин өз ижадида әкис әттүриду.

4. 1945-ж. Ғалжаттики мәктәпниң 5-синипиға кириду. Мәктәп Кәтмәнгә көчирилгәндә шу йәргә берип оқуйду.

5. 1953-жили Абай намидики ҚазПИниң қазақ тили вә әдәбияти факультетиға чүшиду. 1958-жили түгитиду. Дәсләп муәллим, андин «Жазушы» нәшриятида ишләйду. Тәһрир.

6. Тунжа китави «Достларға соға». 1956-ж. чиқиду.

7. Шеирлирини ана жутиға, кичик балиларға, Вәтинигә, муһәббәткә, уруш мавзусиға беғишлап язиду.

ІV. Бәкитиш.

1. Әдип тоғрисида «Мениң билән муңдашқин»китавидин мәлуматлар оқуп бериш.

2.Һәр хил мавзуларға йезилған шеирлирини мисал кәлтүрүш

V. Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликтики соал вә тапшуруқларға жавап бериш

VІ.Айрим оқуғучиларға тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш

Өйгә тапшурма.

87-88-бәтләрни оқуш, сөзләш вә шеирлирини ядқа елиш

Вақти Әдәбият 5-синип 87-91-бәт Дәрис № 44

Дәрисниң мавзуси: Илья-Бәхтияниң балиларға беғишланған

шеирлири. Сатирикилиқ вә һәжвий шеирлири..

Мәхсити: 1 Шаирниң балиларға беғишланған шеирлири вә сатириси

тоғрисида мәлумат бериш.

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Шаир ижадийитигә, умумән поэзиягә болған қизиқишини ашуруш, һаятқа болған көз қаришини кәңәйтиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма, гезит материаллири, топлими

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға шаир шеирийитиниң алаһидиликлири тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Шаирниң балилиқ дәври тоғрисида ейтип бериңлар..

2. Илья-Бәхтия шеирлириниң мавзулири тоғрисида немә билисиләр?

3. Ядқа алған шеирлирини оқуп, мәзмунини чүшәндүрүңлар.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

1. Илья-Бәхтия балилар вә мәктәп оқуғучилири үчүн көплигән шеирлар язди. Бу наһайити мурәккәп иш. Униң үчүн балилар тилини, лексиконини билиш керәк. Уларниң оқуш даириси, тәбиәт мәнзириси, оюнлири тоғрисида язиду.

2. Турмушни яхши билидиған әдип униңдики бәзи сәлбий һадисиләргә баһа берип, тәнқит астиға алиду. Шеирлирини йеник йол издигүчи тәйяртапларға, махтанчақларға, өзиниң шәхсий мәнпийитини көзлигүчиләргә, һәммила нәрсигә пул күчи, аброй нуқтисидин қарайдиған содигәрләргә, һакавур қейинаниларға, мәдәнийәтни пәқәт чирайлиқ кийим кийиш дәп чүшинидиған яшларға қарши нәйзә қилип, уларға шу арқилиқ зәрбә бериду. Урпи-адитимиздики бәзи яхши әнъәниләрни чекидин ашурувәткәнләр тоғрисидиму һәжвийиләр язиду.

3. Шаир өзиниң һәжвий шеирлирида дәл тегидиған, кишиниң әпти-бәширисини айдиңлаштуруп, униң мүжәз-хулқини көрситидиған мисраларни тепишқа интилиду.

V. Мустәһкәмләш. Шаир топлимидин сатирикилиқ вә һәжвий шеирлирини оқутуш.

VІ. Йәкүнләш, Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

87-91-бәтләрни оқуш. Шеирларни ипадилик оқуш вә ядқа елиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 92-100-бәт Дәрис № 45

Дәрисниң мавзуси: Т.Тохтәмов. «Нәдекин бечарә жанивар»

Мәхсити: 1 Язғучи ижадийити билән тонуштуруш. «Нәдекин бечарә жанивар»

әсәри тоғрисида мәлумат бериш.

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Язғучи ижадийитигә, умумән поэзиягә болған қизиқишини ашуруш, һайванатларға ғәмхорлуқ қилишқа дәвәт қилиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, гезит материаллири, топлими

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға язғучи һаяти вә ижадийити, «Нәдекин бечарә жанивар»һекайисиниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Шаир Илья Бәхтияниң балилиқ дәври тоғрисида ейтип бериңлар..

4. Илья-Бәхтия шеирлириниң мавзулири тоғрисида немә билисиләр?

5. Ядқа алған шеирлирини оқуп, мәзмунини чүшәндүрүңлар.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Турған Тохтәмов (1940-2009)

1. Язғучи. 1940-ж. 19-июньда Панфилов наһийәсиниң Садир йезисида туғулған

2. 10 жиллиқ мәктәпни Яркәнт шәһиридә тамамлиғандин кейин ҚазПида оқуйду.

3. Кичигидин өз хәлқиниң әдәбияти вә мәдәнийитигә қизиқиду. Дәсләп Панфилов наһийәлик «Йеңилиқ авази», андин «Коммунизм туғи» гезитлиридә ишләйду. Гезитләрдә ишләп жүргән вақиттта «Һәйдәр», «Тамға», «Ялғуз седә», «Бәйгә», «Дадамниң жугиси», «Базған садаси», «Дадамниң ахирқи хети», «Кона түгмән», «Кейинки пушайман» әсәрлири йоруқ көриду.

4. Узақ вақит давамида «Жазушы» нәшриятида ишләйду. «Ақ йеғин», «Виждан азави», «Назугум» романлирини язиду.

5. Әдип уйғурларниң пажиәлик тәғдирини келәчәк әвлатқа савақ сүпитидә қалдуруш мәхситидә чоң бир әсәр - «Сәргәрдан» романини йезип чиқиду. Қизиқишини ойғитиш. Синип 5 топқа бөлүниду. Һекайини қисимларға өлүп, оқуп чиқиду. Һәр то өзигә берилгән қисимни сөзләйду. Қалғанлар уларға соалларни қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

V. Мустәһкәмләш. Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған эпизодларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш, Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

92-100-бәтләрни оқуш. Шеирларни ипадилик оқуш вә ядқа елиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 92-100-бәт Дәрис № 46

Дәрисниң мавзуси: «Нәдекин бечарә жанивар» һекайиси бойичә иш

Мәхсити: 1 «Нәдекин бечарә жанивар» әсәри тоғрисида билимини

чоңқурлаштуруш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Әдәбиятқа болған қизиқишини ашуруш, һайванатларға ғәмхорлуқ қилишқа дәвәт қилиш

Дәрис түри: Арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға язғучи һаяти вә ижадийити, «Нәдекин бечарә жанивар»һекайисиниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш.

1. Язғучи Т.Тохтәмовниң һаяти тоғрисида ейтип бериңлар..

2. Язғучиниң қандақ әсәрлирини оқудуңлар?

3. Һайванатлар һәққидә қандақ әсәрләрни билисиләр?

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. «Нәдекин бечарә жанивар»

Қизиқишини ойғитиш. Оқуғучилар һекайә тоғрисида аңлиған, оқуғанлирини оттуриға салиду.

Синип 5 топқа бөлүниду. Һекайини қисимларға өлүп, оқуп чиқиду. Һәр топ өзигә берилгән қисимни сөзләйду. Қалғанлар уларға соалларни қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Мәнани ажритиш стадияси. Оқуғучиларға қелин вә инчикә соаллар берилиду.

Инчикә: Әсәр немә һәққидә?

Һекайиниң асасий қәһримани ким?

Қандақ образлар бар?

Вақиә қәйәрдә болған?

Жаниварниң хотәк вақтини тәсвирләп бериңлар.

Қелин: Силәрниң оюңлар қандақ: адәмләрниң ешәккә болған мунасивити тоғриму?

Силәр балиниң орнида болсаңлар немә қилаттиңлар?

V. Мустәһкәмләш. Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған эпизодларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш, Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

92-100-бәтләрни оқуш. Сүрәт селиш. Әсәр мәзмунини сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 100-101-бәт Дәрис № 49

Мавзу: Хелил Һәмраев һаяти вә ижадийити

«Өсәк тоғрилиқ нахша»

Мәхсити: 1. Х. Һәмраевниң һаяти вә ижадийити, шеирниң мәзмуни

билән тонуштуруш

2. Шаир ижадийитигә болған көз қаришини кәңәйтиш

3. Оқуғучиларниң хәлқигә, вәтинигә, өз жутиға болған

муһәббитини күчәйтиш.

Дәрис түри: йеңи билим бериш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш.

Көрнәклик қураллар: Х. Һәмраев тоғрилиқ мәтбуатта йоруқ көргән

мақалилар буклети, әдип әсәрлири.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр дәриғи», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

Тами кәтмәс

Меһман әмәс, өз оғлимән бу жутниң,

Лаваси у қәлбимдики зор отниң.

Маңа тонуш далалири.. Жүрәктә,

Чақмиғи бар, көкидики булутниң.

Меһман әмәс, пәрзәнтимән бу жутниң,

Маңлийимда изи бар һәр минутниң.

Тами кәтмәс қойчи билән бөлүшүп,

Уруш жили йегән талқан - қурутниң...

Хелил Һәмраев

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға шаирниң һаяти вә ижадийити, «Өсәк тоғрилиқ нахша» шеириниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Қизиқишини ойғитиш. Шаир шеирини тиңшитиш. «Идеяләр дәриғи»гә төвәнки синипларда алған мәлуматини илиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Шаир ижадийити һәққидә «Инсерт» усули арқилиқ чүшәнчә елиш.

Х.Һәмраев - шаир, устаз, мәрипәтчи. 1928-жили Панфилов наһийәси Пәнжим йезисида кәмбәғәл аилисидә туғулған. 30-ж. Башлирида ата-аниси Хитай тәвәсигә көчиду. Балилиқ дәври Ғулжида өтиду. Шу яқта билим алиду, ижадийәт билән шуғуллиниду.

1956-ж туғулған жутиға қайтиду. Вә ҚазПИға чүшүп, уни 1961-ж тамамлайду. Бир нәччә жил «Коммунизм туғи» гезитидә, андин Пәнжимдә муәллимлик қилиду. Шеирлирида ана жутини, деханни, тәбиәт мәнзирисини, замандашлирини күйләйду.

«Өсәк тоғрилиқ нахша» шеирини оқутуш.

Синип 5 топқа бөлүниду. Шеир қисимларға өлүп, оқуп чиқиду. Һәр топ өзигә берилгән қисимни сөзләйду. Қалғанлар уларға соалларни қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Мәнани ажритиш стадияси. Оқуғучиларға қелин вә инчикә соаллар берилиду.

Инчикә: Шеир немә һәққидә?

Шаирниң өз жути тоғрисида қандақ шеирлирини билисиләр?

Шаирни немә үчүн «Ғәзәлхан» вә «Дехан шаир» дәп атайду?

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар шеирни ипадилик оқуйду, өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

100-101-бәтләрни оқуш.

Вақти Әдәбият 5-синип 100-103-бәт Дәрис № 51

Мавзу: Хелил Һәмраев шеирлирини тәһлил қилиш.

Нутуқ өстүрүш

Мәхсити: 1. Х. Һәмраевниң шеирлирини мәзмунини тәһлил қилишқа

үгитиш

2. Шаир ижадийитигә болған көз қаришини кәңәйтиш

3. Оқуғучиларниң хәлқигә, вәтинигә, өз жутиға болған

муһәббитини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш.

Көрнәклик қураллар: Х. Һәмраев топлими.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр дәриғи», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: Ғәзәлхан

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға шаирниң һаяти вә ижадийити, «Өсәк тоғрилиқ нахша» шеириниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. «Өсәк тоғрилиқ нахша» шеирини оқутуш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Қизиқишини ойғитиш.

Шаир шеирини тиңшитиш. «Идеяләр дәриғи»гә төвәнки синипларда алған мәлуматини илиш

Синип 5 топқа бөлүниду. Шеирлар берилиду. Һәр топ өзигә берилгән шеирлар бойичә пикир ейтиду.. Қалғанлар уларға соалларни қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Мәнани ажритиш стадияси. Оқуғучиларға қелин вә инчикә соаллар берилиду.

Инчикә: Шеир немә һәққидә?

Шаирниң өз жути тоғрисида қандақ шеирлирини билисиләр?

Шаирни немә үчүн «Ғәзәлхан» вә «Дехан шаир» дәп атайду? Муәллим сөзи

Һәр қайси шаирлар охшаш Х. Һәмраев әсәрлириниң мавзу даириси кәң. Мәлумки, қандақла мавзуға мураҗҗәт қилмисун, әң муһими - жуқури бәддиийлик, чоңқур һиссийәт, һаяҗанлиқ, тәпәккур, шундақла өзичә бояқ аһаңда тәсвирләштур. Шеирий иҗадийәтниң бу тәләп хусусийәтлири Х. Һәмраев әсәрлиридә ярқин әмәлгә ашурулуп муҗәссәмләнгән. Алди билән буни шаирниң сөз гөһирини һәр хил қирлири билән, солун қияпийибариләр билән бейитти. Бир-икки мисал:

...Пиялидин ташқан қимиздәк,

Ечилған ақ пахтини көрдүм.

...Қалпиғини қирлап кийгән дехандәк,

Қуяш келәр вадиларни чарилап.

...Белиқчиниң ториға оралғандәк,

Тепирлиған судики айни көрдүм.

Бу кәлтүрүлгән мисаллардин ениқ ярқин сүрәт сизиштики шаирниң тапқурлиғини вә маһирити түпәйли поэтикилиқ сқз сәнъитиниң әң нурлуқ чоққилириға тәңдаш, миллий поэзиямизниң үстүн нәмуниси дәриҗидики мисралар яратти.

Ачқин, оғлум, ишикләрни йоған ач,

Байқа, үркүп кәтмисун у, нери қач.

Әзиз ана жутумниң бир гиясин,

Әкәлгәнду, бәлки, бизгә қалиғач.

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар шеирни ипадилик оқуйду, өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 100-103-бәтләрни оқуш.

2. Бир шеирни елип, тәһлил жүргүзүш

3. Х.Һәмраевқа мәктүп йезиш

Шеирни - тәхтим, қәләмни - бәхтим дәп билгән...

Хелил Һәмраев қириқ жилдин ошуқ вақит үнүмлүк вә ярқин қәләм тәврәткән намәндиләрниң биридур. Мавзу-идея җәһәттинму, бәдиий-жанрлиқ җәһәттинму 60 - 80 - жиллиридики Қазақстан уйғур поэзиясиниң тәрәққият җәриянини униң иҗади өзидә муҗәссәмләндүрүлгән дәп ейтишқа толуқ асас бар.

Х. Һәмраев - иҗадийәттә мурәккәп йолни бесип өткән қәләм саһиби. Бу йол маһарәт чоққисиға интилиш вә издиниш йоли болған еди. Әйнә шу интилиш вә издиниш җәриянида шаир һаятниң хилму-хил һадисилирини вә инсан қәлбиниң назук тарлирини илһамға асас қилип, йеңи-солун бәдиий васитә-бояқларни тепиши һәм ишлитиши билән алаһидә көрүнгән еди. Шаир иҗадийитини шәрһилигүчи сүпитидә шуни тәкитләймәнки, Х. Хәмраевәсәрлириниң һаятлиқ негизи, реалистик сүпити һаман ешип, бәдиийлиги һаман мукәммәллишип барди. Һәр қайси шаирлар охшаш Х. Һәмраев әсәрлириниң мавзу даириси кәң. Мәлумки, қандақла мавзуға мураҗҗәт қилмисун, әң муһими - жуқури бәддиийлик, чоңқур һиссийәт, һаяҗанлиқ, тәпәккур, шундақла өзичә бояқ аһаңда тәсвирләштур. Шеирий иҗадийәтниң бу тәләп хусусийәтлири Х. Һәмраев әсәрлиридә ярқин әмәлгә ашурулуп муҗәссәмләнгән. Алди билән буни шаирниң сөз гөһирини һәр хил қирлири билән, солун қияпийибариләр билән бейитти. Бир-икки мисал:

...Пиялидин ташқан қимиздәк,

Ечилған ақ шахтини көрдүм.

...Қалпиғини қирлап кийгән дехандәк,

Қуяш келәр вадиларни чарилап.

...Белиқчиниң ториға оралғандәк,

Тепирлиған судики айни көрдүм.

Бу кәлтүрүлгән мисаллардин ениқ ярқин сүрәт сизиштики шаирниң тапқурлиғини вә маһирити түпәйли поэтикилиқ сқз сәнъитиниң әң нурлуқ чоққилириға тәңдаш, миллий поэзиямизниң үстүн нәмуниси дәриҗидики мисралар яратти.

Ачқин, оғлум, ишикләрни йоған ач,

Байқа, үркүп кәтмисун у, нери қач.

Әзиз ана жутумниң бир гиясин,

Әкәлгәнду, бәлки, бизгә қалиғач.

Вақти Әдәбият 5-синип 100-103-бәт Дәрис № 52

Мавзу: Камал Һасамдинов «Шипалиқ 110 гия»

Мәхсити: 1. К.Һасамдиновниң ижадийити. әсәри тоғрисида әтраплиқ

чүшәнчә бериш

2. Хәлиқ тибабәтчилиги һәққидики көз қаришини кәңәйтиш

3. Оқуғучиларни сағлам һаят тәризигә дәвәт қилип, әдипниң

әсәрлиригә муһәббитини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш.

Көрнәклик қураллар: «Шипалиқ 110 гия» китави, әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр дәриғи», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: тибабәт

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға әдипниң һаяти вә ижадийити, «Шипалиқ 110 гия»» әсәриниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Хелил Һәмраевниң һаяти вә ижадийити һәққидә немә билимиз? Таблица толтирилиду

Немини билимән?

Немини билгүм келиду?

Немини билдим?

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Қизиқишини ойғитиш.

Хәлиқ тибабәтчилиги дегәәндә немини чүшинисиләр?

«Идеяләр дәриғи»гә билидиған мәлуматини илиш

Синип 5 топқа бөлүниду. Мәтинләр берилиду.

1-топ - «Алма»

2-топ - «Қоғун»

3-топ - «Гүлқақ»

4-топ - «Тавуз»

5-топ - «Анар»

Һәр топ өзигә берилгән мәтинләр бойичә пикир ейтиду.. Қалғанлар уларға соалларни қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Мәнани ажритиш стадияси. Оқуғучиларға қелин вә инчикә соаллар берилиду.

Инчикә: К.Һасамдинов немә һәққидә язди?

Язғучиниң саламәтлик тоғрисида язған һекайилирини биләмсиләр? Муәллим сөзи

Язғучи Камал Һасамдинов 1930-жили 15-январь күни Алмута вилайити, Уйғур наһийәсиниң Түгмән йезисида колхозчи аилисидә туғулған. Алдида Түгмән йәттә жиллиқ, кейин Чоң Ақсу оттура мәктивини тамамлап, бир жилға йеқин йеза кеңиши кативи болуп ишлиди. 1949-1953-жиллири Алмутиниң Абай намидики дөләтлик педагогика институтиниң тил әдәбият факультетида оқуди. Институтни тамамлап «Йеңи Һаят» журнали редакциясидә кичик, кейин чоң тәһрирлиқ қилди. 1957-жилдин та 1990-жилға қәдәр алдида «Коммунизм туғи» гезитида әдәбий хадим, бөлүм башлиғи, йәттә жилға йеқин вақит Қазақстан Жумһурийәтлик телевидение, радио хәвәрлирини аңлитиш дөләт комитетидики уйғур редакция-синиң чоң тәһрири болуп ишлиди. Язғучиниң ижадий паалийити «Коммунизм туғи» гезити редакциясиниң паалийити билән чәмбәрчас бағлиқ десәк хаталашмаймиз. Язғучиниң әсәрлири дәсләп мошу гезитта елан қилинди, хәлиққә тонулған язғучи дәрижисигә көтирилди. Китапханилар язғучиниң «Тонуш кишиләр», «Әссалам, һаят», «Меһриванлар», «Мениң замандашлирим», «Сениң тәңтушлириң», «Тиләймән аманлиқни», «Жәңчиниң оғли», вә «Жиллар нәпәси» намлиқ очерк, һекайә вә повесть-лар топламлири билән яхши тонуш.

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 103-107-бәтләрни оқуш.

2. Бир гияни елип, униң шипалиқ хусусийәтлирини билип келиш

3. К.Һасамдиновқа хәт

Вақти Әдәбият 5-синип 38-бәт Дәрис № 55

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Әмәлгә ашмиған банә»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, растчил болушқа үгитиш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш.

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

«Бизниң кочиниң балилири» . Алмута. 1987-жил. 86-87-бәт.

«Әмәлгә ашмиған банә»

Изаһәт режиси:

1.Көмүқонақ масиғини теришкә чиқимиз

2. Русланниң ойи

3. Оқуғучилар ишқа тәйяр

4. Синип рәһбири билән болған сөһбәт.

5. Тохтамиш акиниң һәрикити

6. Ана балисиға халтини берип кәтти

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

Һәқиқәт, растчиллиқ һәққидә мақал, шеирлар тепип йезип келиш

Вақти Әдәбият 5-синип -бәт Дәрис № 56

Дәрисниң мавзуси: Изаһәтни тәһлил қилиш

Мәхсити: 1 Оқуғучиларниң ижадий ишини тәһлил қилиш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Әдәбиятқа қизиқишини ашуруш, өз алдиға ишләшкә үгитиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: оқуғучиларниң иншалири

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң язма ишлири бойичә тәһлил жүргүзүш арқилиқ уларни ижадий издинишкә өз алдиға мустәқил пикир қилишқа дәвәт қилиш.

ІІІ. Иншаларни тәһлил қилиш режиси:

Һәр бир оқуғучиниң камчилиқ вә утуқлири тәпсилий тәһлил қилинип, сөһбәт жүргүзүлиду.

1. Оқуғучиниң мәтинни өзләштүрүши.

2. Пикирниң изчил изһар қилиниши.

3. Түзүлгән режә бойичә мәтинниң баян қилиниши.

4. Изаһәт йезишта стилистика қаидилиригә реайә қилиш.(жүмлиниң түрлири, уларниң бир-бири билән бағлиниши)

5. Имла қаидилиригә реайә қилиш.

6. Тиниш бәлгүләрниң тоғра қоюлуши.

ІV. Йәкүнләш вә баһалаш

V. Өйгә тапшурма.

Һекайә оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип 111-113-бәт Дәрис № 57

Мавзу: Ним Шеһит «Яшлардин илтимас»

Мәхсити: 1. Ним Шеһитниң ижадийити. «Яшлардин илтимас»

шеири тоғрисида әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларни билим елишқа дәвәт қилип, әдипниң

әсәрлиригә муһәббитини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш.

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр дәриғи», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға әдипниң һаяти вә ижадийити тоғрилиқ чүшәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Оқуп кәлгән һекайилирини сөзлитиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Ним Шеһитниң һаяти вә ижадийити һәққидә немә билимиз? Таблица толтирилиду

Немини билимән?

Немини билгүм келиду?

Немини билдим?

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Қизиқишини ойғитиш.

«Яшлардин илтимас» шеирида шаир немә демәкчи болиду?

«Идеяләр дәриғи»гә билидиған мәлуматини илиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ һаяти вә ижадийитини оқуп чиқип, бәлгү қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Муәллим сөзи

Уйғур һазирқи заман шеирийәтиниң асасчилиридин бири, даңлиқ шаир вә җамаәт әрбаби Армийә Әли Сайрами 1906- йил Бай наһийәсиниң Сайрам йезасида Әли Ахун (Ақһун) исимлик мәрипәтпәрвәр деһқан аилисидә дунияға кәлгән. 1922- йилдин 1930- йилғичә Бай вә Куча наһийәлиридики мәдрисиләрдә оқуған. Бу мәзгилдә униң хәлиқ қошақлири шәкли билән язған «Базар вә Мазар» намлиқ тунҗи шеирлар топлами қолязма һалитидә хәлиқ ичидә тарқалған. 1930- йил шу заманниң даңлиқ илим мәркәзи - Қәшқәр Ханлиқ Мәдрис - кә кирип оқуған. У бу мәктәптә Уйғур классик әдәбияти, Әрәб-Парс тили вә әдәбиятини әстаидил тәтқиқ қилип өргәнгән һәм «Мадара Әизәм» (Чоң Яраштуруш) намлиқ шеирлар топлими билән муһәббәт темисида йезилған «Әнварул Һада» (Һәқиқәт Нурлари) намлиқ қәсидәсини елан қилип, җамаәтчиликкә талантлиқ шаир сүпитидә тонулған.

1933- йил Қәшқәрдә деһқанлар қозғилиңи партлағанда Армийә Әлиму бу қозғилаңға актип қатнашип, бир қетимлиқ җәңдә еғир яраланған. Дохтурханадин чиққандин кейин язған шеирлирини «Нимшеһит» (ярим жан) дәгән әдәбий тәхәллуси билән елан қилдурған.

Нимшеһит өзиниң 43 йиллиқ ижадий һаятида нурғунлаған шеирларни, баллада, дастан, операларни язған.

Шаир азадлиқтин бурун язған «Билим Ишқида», «Бүйүк Жуңго», «Қизим йиғлимаң», «Унутма», «Газит» қатарлиқ шеирлирида җаһангирликкә, феодализмға вә фашистик мустәбитчиликкә қарши күрәш қилиш роһини һәм вәтәнни улуғлаш вә униңдин пәхирлиниш, әркинликкә тәлпүниш һесиятини мәркәзлик һалда ипадиләп, хәлиқниң азадлиқ күрәшлиригә илһам бәргән.

У йәнә әсәрләрдин буян Уйғур хәлқи арисида ағиздин-ағизға өтүп, қәлбтин-қәлбкә көчүп үзүлмәй давамлишип келиватқан «Миң Өй вә Пәрһат - Ширин» дастанини язди. Бу дастан 1945- йил «Шинжаң гезити»да елан қилинғанда хәлиқ ичидә хели күчлүк тәсир қозғиған. Шаир дастанни қайта-қайта ишләп вә толуқлап 1948- йил өз хираҗити билән китаб қилип бастурған.

Нимшеһит азадлиқтин бурун Ақсуда ишләп йүргән мәзгилдә «Ләйли - Мәжнун» дастаниниң хәлиқ ичидики бир нәччә хил вариантлирини топлап, шу асаста «Ләйли- Мәжнун» операсини йезип чиққан вә бу опера сәһниләрдә ойнилип тамашибинларниң қизиқишини қозғаған еди. Әпсуски, бу операниң толуқ нусхаси «мәдәнийәт инқилаби»ниң қалаймиқанчилиғи ичидә йоқилип кәткән. Операниң пәқәт үч пәрдәсила сақланип қалған.

шаир Нимшеһит шеирийәттә өзигә хас услуб яритип, қайнақ һиссиятқа, бай пәлсәпәвий пикиргә, оттәк қизғинлиқ вә үмидварлиққа толған шеирлири билән китабханлар қәлбидин чоңқур орун алди. У өзиниң шеирлирида азад йеңи дәвирни, һәр милләт хәлқиниң иттипақлиқини, әмгәкчи хәлиқни күйләди.

Нимшеһит Уйғур хәлиқ еғиз әдәбиятини қизғин сөйәр әрди, хәлиқ еғиз әдәбиятини өз ижадийитигә мәнбә қилар әрди. У өзиниң ижадий һаятида көпләгән хәлиқ қошақлирини, хәлиқ чөчәклирини топлап рәтлигән әрди.

Талантлиқ шаир Нимшиһит 1972- йил вапат болди.

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 111-113-бәтләрни оқуш.

2. «Яшлардин илтимас» шеирини ядқа елиш

НИМ ШЕҺИТ

(1906-1972)

Уйғур һазирқи заман шеирийәтиниң асасчилиридин бири, даңлиқ шаир вә җамаәт әрбаби Армийә Әли Сайрами 1906- йил Бай наһийәсиниң Сайрам йезасида Әли Ахун (Ақһун) исимлик мәрипәтпәрвәр деһқан аилисидә дунияға кәлгән. 1922- йилдин 1930- йилғичә Бай вә Куча наһийәлиридики мәдрисиләрдә оқуған. Бу мәзгилдә униң хәлиқ қошақлири шәкли билән язған «Базар вә Мазар» намлиқ тунҗи шеирлар топлами қолязма һалитидә хәлиқ ичидә тарқалған. 1930- йил шу заманниң даңлиқ илим мәркәзи - Қәшқәр Ханлиқ Мәдрис - кә кирип оқуған. У бу мәктәптә Уйғур классик әдәбияти, Әрәб-Парс тили вә әдәбиятини әстаидил тәтқиқ қилип өргәнгән һәм «Мадара Әизәм» (Чоң Яраштуруш) намлиқ шеирлар топлими билән муһәббәт темисида йезилған «Әнварул Һада» (Һәқиқәт Нурлари) намлиқ қәсидәсини елан қилип, җамаәтчиликкә талантлиқ шаир сүпитидә тонулған.

1933- йил Қәшқәрдә Жин-Шуренниң мустәбит һөкүмранлиқиға қарши деһқанлар қозғилиңи партлағанда Армийә Әлиму бу қозғилаңға актип қатнашип, бир қетимлиқ җәңдә еғир яраланған. Дохтурханадин чиққандин кейин язған шеирлирини «Нимшеһит» (ярим жан) дәгән әдәбий тәхәллуси билән елан қилдурған.

Нимшеһит өзиниң 43 йиллиқ ижадий һаятида нурғунлаған шеирларни, баллада, дастан, операларни язған.

Шаир азадлиқтин бурун язған «Билим Ишқида», «Бүйүк Жуңго», «Қизим йиғлимаң», «Унутма», «Газит» қатарлиқ шеирлирида җаһангирликкә, феодализмға вә фашистик мустәбитчиликкә қарши күрәш қилиш роһини һәм вәтәнни улуғлаш вә униңдин пәхирлиниш, әркинликкә тәлпүниш һесиятини мәркәзлик һалда ипадиләп, хәлиқниң азадлиқ күрәшлиригә илһам бәргән.

У йәнә әсәрләрдин буян Уйғур хәлқи арисида ағиздин-ағизға өтүп, қәлбтин-қәлбкә көчүп үзүлмәй давамлишип келиватқан «Миң Өй вә Пәрһат - Ширин» дастанини язди. Бу дастан 1945- йил «Шинжаң гезити»да елан қилинғанда хәлиқ ичидә хели күчлүк тәсир қозғиған. Шаир дастанни қайта-қайта ишләп вә толуқлап 1948- йил өз хираҗити билән китаб қилип бастурған.

«Миң Өй вә Пәрһат - Ширин» дастани мәзмуниниң йеңи вә моллиғи, қурулмасиниң ихчам вә мукәммәллиги, бәдиий сәвийәсиниң йүксәклиги, шәкли вә услубиниң өзгәчилиги билән бүгүнки күндиму кишиләрниң диққитини өзигә жәлип қилмақта.

Нимшеһит азадлиқтин бурун Ақсуда ишләп йүргән мәзгилдә «Ләйли - Мәжнун» дастаниниң хәлиқ ичидики бир нәччә хил вариантлирини топлап, шу асаста «Ләйли- Мәжнун» операсини йезип чиққан вә бу опера сәһниләрдә ойнилип тамашибинларниң қизиқишини қозғаған еди. Әпсуски, бу операниң толуқ нусхаси «мәдәнийәт инқилаби»ниң қалаймиқанчилиғи ичидә йоқилип кәткән. Операниң пәқәт үч пәрдәсила сақланип қалған.

Азатлиқтин кейин шаир Нимшеһит шеирийәттә өзигә хас услуб яритип, қайнақ һиссиятқа, бай пәлсәпәвий пикиргә, оттәк қизғинлиқ вә үмидварлиққа толған шеирлири билән китабханлар қәлбидин чоңқур орун алди. Униң «Алдида», «Сеғиндим», «Йүрәк сөзи», «Уссул», «Тарим қизи» қатарлиқ шеирлири хәлқимизниң вәтәнпәрвәрлик роһини урғутип, социалистик инқилаб вә социалистик қурулуш ишлири үчүн жәң думбақини чалди. У өзиниң шеирлирида азад йеңи дәвирни, һәр милләт хәлқиниң иттипақлиқини, әмгәкчи хәлиқни күйләди.

Азатлиқтин кейин Нимшеһитниң шеир иҗадийити идейәвийлик вә бәдиийлик җәһәтләрдә йеңи тәрәққиятқа еришти.

Униң көпләгән шеирлири хәнсочиға тәржимә қилинип, «Шеирийәт», «Йәнхе», «Шинжаң Милләтләр Әдәбияти» қатарлиқ журналларда елан қилинди. 1981- йил Шинжаң Хәлиқ Нәшрияти хәнсочә «Нимшеһит Шеирлиридин Талланма»ни нәшир қилди.

Нимшеһит Уйғур хәлиқ еғиз әдәбиятини қизғин сөйәр әрди, хәлиқ еғиз әдәбиятини өз ижадийитигә мәнбә қилар әрди. У өзиниң ижадий һаятида көпләгән хәлиқ қошақлирини, хәлиқ чөчәклирини топлап рәтлигән әрди.

Талантлиқ шаир Нимшиһит 1972- йил вапат болди.

Вақти Әдәбият 5-синип 111-113-бәт Дәрис № 58

Мавзу: «Сеғиндим» шеирида вәтәнгә болған муһәббәт

Мәхсити: 1. «Сеғиндим» шеириниң мәзмуни, алаһидиликлири

тоғрисида әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа, шеирий

әсәрләрни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларни билим елишқа дәвәт қилип, әдипниң

әсәрлиригә муһәббитини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр дәриғи», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: турақ, қапийә, ач қапийә, тоқ қапийә, ички қапийә, бәнд, бармақ,

аруз

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға әдипниң һаяти вә ижадийити тоғрилиқ чүшәнчисини байқаш, «Сеғиндим» шеириниң мәзмуни һәққидә чүнәнчә бериш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш. Оқуп кәлгән һекайилирини сөзлитиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш

1. Ним Шеһитниң һаяти вә ижадийити һәққидә немә билимиз? Таблица толтирилиду

Немини билимән?

Немини билдим?

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш. Қизиқишини ойғитиш.

«Сеғинидим» шеирида шаир немә демәкчи болиду?

«Идеяләр дәриғи»гә билидиған мәлуматини илиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ һаяти вә ижадийитини оқуп чиқип, бәлгү қойиду.

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

1. Турақ - 1қурдики боғумларниң бөлүнүши: 4+3.

Өмүр дегән / бир қелипта/ ақмайду 4+4+3

2. Қапийә - тавушларниң охшап келиши

3. Ички қапийә - бар, йоқ сөзлириниң алдидики сөз қапийәлишиду

4. Ач қапийә - созуқ тавушқа аяқлишиду

5. Тоқ қапийә - үзүк тавушқа аяқлишиду

6. Бәнд - куплет

7. Аруз - ХІХІХ әсирдики вәзни

8. Бармақ - бармақ билән санашқа болиду. 9-10 боғумлуқ

Шеирниң нами «Сеғиндим»

Муәллипи Ним Шеһит

Әдәбий жанри бармақ шеир

Асасий идея вәтәнгә болған муһәббәт

Бәнд сани 4

Қур сани 16

Боғум сани 11

Турақ сани 3 (4+4+3)

Қапийә сиртқи қапийә, тоқ қапийә

Бәдиий васитә Охшитиш Қизилгүлгә булбул шәйда

болғандәк

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 112-бәтни оқуш.

2. «Сеғиндим» шеирини ядқа елиш

1. Шеирниң нами

2. Муәллипи

3. Әдәбий жанри

4. Асасий идея

5. Бәнд сани

6. Қур сани

7. Боғум сани

8. Турақ сани

9. Қапийә

10. Бәдиий васитә

Вақти Әдәбият 5-синип 111-113-бәт Дәрис № 59

Мавзу: Һажи Әхмәт «Ата меһри»

Мәхсити: 1. Һекайиниң мәзмуни, идеяси, образлартоғрисида әтраплиқ

чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, ата-аниға муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: әпсиз, меһрап, борч. Сәллимаза, тәсәлли

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларға әдипниң һаяти вә ижадийити, «Сеғиндим» шеириниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчисини байқаш, «Ата меһри» һекайисиниң мәзмуни билән тонуштуруш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Ним Шеһит ижадийити тоғрисида бир-биригә соал қойиду

2. «Сеғиндим» шеирини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Мениң дадам» мавзусиға қисқа мәтин түзүңлар

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ һекайини бөлүмләргә бөлүп оқутуш .

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Образларға тәриплимә берилиду.

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 114-118-бәтни оқуш.

2Һекаийниң мәзмунини сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 114-118-бәт Дәрис № 60

Мавзу: «Ата меһри» һекайиси бойичә иш

Мәхсити: 1. Һекайиниң мәзмуни, идеяси, образлартоғрисида әтраплиқ

чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, ата-аниға муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: әпсиз, меһрап, борч. Сәллимаза, тәсәлли

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. «Ата меһри» һекайисиниң мәтини билән тонуштуруш.

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Һеайә мәзмуни бойичә билимини байқаш

2. Ата-ана, меһриванлиқ һәққидә мақаллар ейтқузуш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Мениң дадам» мавзусиға қисқа мәтин түзүңлар

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ һекайини бөлүмләргә бөлүп оқутуш .

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Образларға тәриплимә берилиду. Таблица толтирилиду

Образ

Тәриплимә

Мәтиндин дәлил

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 114-118-бәтни оқуш.

2. Һекаийниң мәзмунини сөзләш

Вақти Әдәбият 5-синип 119-120-бәт Дәрис № 61

Мавзу: Абдукерим Ғәниев «Ялқунлиған Ялқунтағ»

Мәхсити: 1. Әдип ижадийити, шеирниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети. Ялқунтағ сүрәтлири

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: ривайәт, нигаһ

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң «Ата меһри» һекайисиниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчисини байқаш, А.Ғәниев ижадийити билән тонуштуруш, «Ялқунлиған лқунтағ» шеириниң мәзмуни тоғрисиджа чүшәнчә бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. «Ата меһри» һекайисиниң мәзмунини сораш

2. Әсәрдики образларни тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

Бизниң йезиға йеқин тағлар тоғрисида немә билимиз? Тағларни атаңлар

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ әдип ижадийити тоғрисида мәлуматни вә шеирни оқуп чиқиш

1937 жили Панфилов наһийәсиниң Чулуқай йезисида туғулған.

С. М. Киров намидики Қазақ Дөләт университетиниң филология факультетиға чүшиду. Университетни тамамлиғандин кейин (1959ж.)у бир нәччә жил мәктәпләрдә уйғур тили вә әдәбиятидин дәрис бериду. 1966 - 1987 - жиллири Абдукерим Ғәниев Қазақ радиосида чоң редактор болуп ишлигән. 1990 - 1996 - жиллири «Арзу» журналида шеирийәт бөлүмини башқурған. Абдукерим Ғәниев 1953-жилдин тартип иҗадий иш билән мәшғулланған. А. Ғәниевниң нурғунлиған шеир вә балладилири умумий топламларда нәшир қилинди. Униң «Яшлиқ туйғулири», «Вәтән ишқида», «Қутлуқ сүрәт», «Вәтән қучиғида», «Чоққиларға интилиш», «Атилар йолида», «Әсирләр чоққисидин», «Әтияз мөлдүрлири», «Ялқунлиған ялқунтағ» топламлири нәшир қилинған.

А. Ғәниев Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси болған. 2006-жили вапат болди.

«Ялқунтағ-- Турпан ойманлиғиниң оттура қисмини тоғрисиға кесип өтидиған болуп, ‹‹Ипәк йоли››ниң шималиға җайлашқан. Пижғирим иссиқта тағдики қизғуч қоңур қум-шехиллар җилвилинип, худди лавулдап от көйүватқандәк көрүниду, Ялқунтағ Турпандики даңлиқ мәнзирилик җай.»

Луғәт ишлири жүргүзүлиду.

Ривайәт - ойдурма, ойдин пәйда қилған һекайә

Нигаһ - нәзәр селип, тоймай қарап

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 119-120-бәтни оқуш.

2. Шеирни тәһлил қилиш

Абдукерим Ғәниев

(1937-2006)

ЯЛҚУНТАҒ КӨРҮНҮШЛИРИ

Вақти Әдәбият 5-синип 119-120-бәт Дәрис № 62

Мавзу: Шеирлириниң мәзмуни

Мәхсити: 1. Әдип шеирлириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. Бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети. Ялқунтағ сүрәтлири

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: ривайәт, нигаһ

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң А.Ғәниев ижадийити, «Ялқунлиған Ялқунтағ» шеириниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчисини байқаш, «Әлачи қиз» шеириниң мәзмуни билән тонуштуруш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. А.Ғәниевниң һаяти вә ижадийити тоғрилиқ немә билисиләр?

2. «Ялқунлиған Ялқунтағ» шеирини тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Әлачи қиз» шеири немә тоғрисида дәп ойлайсиләр?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ шеирни оқуп чиқип, бәлгү қойиду

1. Шеирниң нами «Әлачи қиз»

Муәллипи Абдукерим Ғәниев

Әдәбий жанри бармақ шеир

Асасий идея балиларниң оқушқа, билим елишқа болған

муһәббитини ойғитиш

Бәнд сани 5

Қур сани 20

Боғум сани 11

Турақ сани 3 (4+4+3)

Қапийә сиртқи қапийә, ач вә тоқ қапийә

Бәдиий васитә

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Һүрийәткә мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 120-бәтни оқуш.

2. Шеирни тәһлил қилиш

Вақти Әдәбият 5-синип 120-122-бәт Дәрис № 63

Мавзу: «Ешәк, каккук вә булбул» мәсәли

Мәхсити: 1. Мәсәлниң мәзмуни, идеяси тоғрисида әтраплиқ чүшәнчә

бериш

2. Бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, әмгәккә муһәббәт, кичик

пейиллиқ хусуийәтлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: оқуғучилар сүрәтлири

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: мәсәл, тәкәббур, жисим, илләт

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң «Әлачи қиз» шеириниң мәзмуни тоғрилиқ чүшәнчисини байқаш, «Ешәк, каккук вә булбул» мәсәлиниң мәзмуни билән тонуштуруш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. «Әлачи қиз» шеирини ядқа ейтқузуш

2. Билим, оқуш тоғрисида оқуғучилар пикирлирини байқаш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Ешәк, каккук вә булбул» мәсәли немә тоғрисида дәп ойлайсиләр?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ шеирни оқуп чиқип, бәлгү қойиду

1. Әсәрни рольларға бөлүп оқутуш

2. 3 қатарға з образға тәриплимә бериш тапшурулиду

3. Луғәт ишлирин жүргүзүш

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Қәһриманларға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 120-122-бәтни оқуш.

2. Мәсәлни тәһлил қилиш

Вақти Әдәбият 5-синип 38-бәт Дәрис № 64

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Кейик балиси»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, растчил болушқа үгитиш, инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш, тәбиәтни, жан-жаниварларни қоғдашқа дәвәт қилиш.

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

«Бизниң кочиниң балилири» . Алмута. 1987-жил. 19-20-бәт.

«Кейик балиси»

Изаһәт режиси:

1.Алмас қой беқиватиду

2. Бөрә билән учришиш

3. Ана кейик жиртқучқа йәм болди

4. Алмас кейик балилирини тепивалди .

5. Кейик балилири өз нәсиллири арисида

6. «Явайи жаниварларни қоғдаңлар!»

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

Бәдиий әсәр оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип - бәт Дәрис № 65

Дәрисниң мавзуси: Изаһәтни тәһлил қилиш

Мәхсити: 1 Оқуғучиларниң ижадий ишини тәһлил қилиш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Әдәбиятқа қизиқишини ашуруш, өз алдиға ишләшкә үгитиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: оқуғучиларниң иншалири

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң язма ишлири бойичә тәһлил жүргүзүш арқилиқ уларни ижадий издинишкә өз алдиға мустәқил пикир қилишқа дәвәт қилиш.

ІІІ. Иншаларни тәһлил қилиш режиси:

Һәр бир оқуғучиниң камчилиқ вә утуқлири тәпсилий тәһлил қилинип, сөһбәт жүргүзүлиду.

1. Оқуғучиниң мәтинни өзләштүрүши.

2. Пикирниң изчил изһар қилиниши.

3. Түзүлгән режә бойичә мәтинниң баян қилиниши.

4. Изаһәт йезишта стилистика қаидилиригә реайә қилиш.(жүмлиниң түрлири, уларниң бир-бири билән бағлиниши)

5. Имла қаидилиригә реайә қилиш.

6. Тиниш бәлгүләрниң тоғра қоюлуши.

ІV. Йәкүнләш вә баһалаш

V. Өйгә тапшурма

Һекайә оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип 119-120-бәт Дәрис № 66

Мавзу: Мәшүр Жәлиловниң шеирлири

Мәхсити: 1. Әдип ижадийити, шеирлириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: йеңи билим бериш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: беһөддә, түләйду, интизар, бәһри алмақ

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни Мәшүр Жәлилов ижадийити билән тонуштуруш, шеирлириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

Кәтмән дегән йезини силәр көргәнму? Кәтмән тағлири тоғрисида немә билимиз? Тағларда қандақ явайи һайванлар, қушлар яшайду?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ әдип ижадийити тоғрисида мәлуматни вә шеирни оқуп чиқиш «Бөдүнә» шеирини тәһлил қилиш

Бөдүнә дегән немә? Уни көргәнләр барму?

1. Шеирниң нами «Әлачи қиз»

Муәллипи М.Жәлилов

Әдәбий жанри бармақ шеир

Асасий идея тәбиәтни қоғдаш, явайи һайванларға

муһәббитини ойғитиш

Бәнд сани 3

Қур сани 12

Боғум сани 7

Турақ сани 2 (4+3)

Қапийә сиртқи қапийә, ач қапийә а а б а

«Күздә», «Яркәнт» шеирлирини үлгә бойичә тәһлил қилиш

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 126-127-бәтни оқуш.

2. Шеирни тәһлил қилиш. Бир шеирни ядқа елиш

Бөдүнә

Мәсәл

Бир бөдүнә aсмaндa әркин учуп йүргән қaрлиғaчни көрүп, униңғa нaһaйити һәвиси кәпту. Бир күни у қaрлиғaч бaлисидин: "қaрлиғaчҗaн, aсмaндa йемәкликләр бәк көпмикән?" дәп сорaпту. "көпкән" дәп җaвaб берипту қaрлиғaч бaлиси. "әмисә силәр қaндaқ учисиләр?" дәп сорaпту бөдүнә. "йиқилип кетиштин қорқмaй, күндә мәшқ қилсaқлa учушни өгинивaлимиз" қaрлиғaч бaлиси шундaқ дәп болуплa aтқaн оқтәк қaяқлaрғидур учуп кетипту.

бөдүнә шуниңдин етибaрән қәтий нийәткә келип, учушни өгинишни бaшлaпту. Учушни өгәнгән 1-күни бир путини ярилaндурувaпту. 2-күни йәнә бир путиниму ярилaндурувaпту вә һәсрәтләнгиничә өзини йәргә тaшлaп йетипту. Дәл шу чaғдa һелиқи қaрлиғaч бaлиси бу йәрдин учуп кетиветип, йәрдә һaлсизлинип ятқaн бөдүнини көрүп қaпту вә буниң сәвәбини сорaпту. Бөдүнә қaрлиғaч бaлисиғa қaрaп нaһaйити aччиқлaнғaн һaлдa: "сән бир aлдaмчикәнсән. Сениң гепиңгә кирип мушу һaлғa чүшүп қaлдим" дәпту. Қaрлиғaч бaлисиниң бир тәрәптин aччиқи кәлсә, йәнә бир тәрәптин бөдүниниң һaлиғa қaрaп күлгиси кәпту вә: "сениң қaнитиң болмисa, қaндaқ учaлaйсән? Сән әң яхшиси өзүңниң aлaһидиликиңни җaри қилдурғин" дәпту.

шундaқ, һәр қaндaқ aдәмниң өзигә чушлуқ aлaһидилики болиду. Бaшқилaрниң aлaһидилики көзиңизгә һәр қaнчә чирaйлиқ көрүнсиму, у йәнилa бaшқилaрниң. Сиз уни дорaп болaлмaйсиз. Сиздиму бaшқилaр һәвәс қилғудәк aртуқчилиқ бaр. Шуңa әң яхшиси өзиңизниң шу тәрәптики aлaһидиликини җaри қилдуруң.

БӨДҮНӘ

Вақти Әдәбият 5-синип 127-131-бәт Дәрис № 68

Мавзу: Аблиз Һезимов. Мәсәлләр

Мәхсити: 1. Әдип ижадийити, мәсәллириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, кәмтарлиқ хусусийәтләрни

қелиплаштуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: һид, жүрәк алди болуш, күлпәт, жүръәт, зәрдә, пәхәс

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни Аблиз Һезимов ижадийити билән тонуштуруш, мәсәллириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини сораш

Мәшүр Жәлилов шеирлирини ипадилик ядқа оқутуш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш. Мәсәл дегән немә?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ әдип ижадийити тоғрисида мәлуматни вә мәсәлләрни оқуп чиқиш

А.Һезимов 1935-жили Ғулжа

1960. Шинжаң пединститутини түгитип, муәллим

1963. Қазақстан

1984-1991. «Йеңи һаят, мухбир

1991-1996. «Арзу» журнали бөлүм башлиғи

1957 - ижадийәт билән шуғулланди

Топламлири: «Ой учқунлири», «Ойлап, тап»,

«Таш билән тамча», «99 тепишмақ», «тәтүр

кирпик», «Қоңғурақ», «Күнгәй вә тәскәй

«Чөп билән Қарияғач», «Тошқан дегидәк» мәсәллирини үлгә бойичә тәһлил қилиш

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 127-131-бәтни оқуш.

2. Мәсәлләрни тәһлил қилиш. Мәсәлләргә сүрәт селиш

«Чөп билән Қарияғач»

«Чөп билән Қарияғач»

«Тошқан дегидәк»

Маһмут Абдрахманов

(1934-2013)

Доктор филологических наук, профессор, академик Академии социальных наук, член Союза писателей Казахстана, член бюро уйгурских писателей

Махмут Абдрахманов родился в 1934 году в селе Ташкенсаз Энбекшиказахского района Алма-Атинской области. В 1958 году окончил филологический факультет Казахского государственного университета им. С. М. Кирова. Работал литературным сотрудником уйгурской газеты «Коммунизм туги». В настоящее время - научный сотрудник Академии наук КазССР.

М. Абдрахманов известен как поэт и критик. Его стихи публиковались в общих сборниках уйгурских поэтов, в 1967 году издан его поэтический сборник «Песни сердца».

М. Абдрахманов - автор популярных песен, либретто к опере «Садыр палван», переводов на родной язык произведений русских и казахских поэтов. В Республиканском уйгурском театре идут пьесы в его переводе.

Плодотворно работал М. Абдрахманов и в области литературоведения и критики. Он является одним из авторов учебника по родной литературе для средней школы и «Очерков истории уйгурской советской литературы». В 1977 году выпущен его сборник литературно-критических статей «На подъеме».

Вақти Әдәбият 5-синип 129-131-бәт Дәрис № 69

Мавзу: Тепишмақлар

Мәхсити: 1. А.Һезимов тепишмақлири тоғрисида әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. Бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларни тапқурлуққа, һазиржваплиққа тәрбийиләш

қелиплаштуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип әсәрлири.

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң Аблиз Һезимов ижадийити бойичә алған билимини тәкшүрүш, тепишмақлириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини сораш

1. Кластер арқилиқ билимини байқаш

2. Шаир мәсәллириниң мәзмунини сораш. «Чөп билән Қарияғач», «Тошқан дегидәк» мәсәллирини үлгә бойичә тәһлил қилиш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш. Тепишмақ дегән немә?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ тепишмақлар тоғрисида мәлуматни оқуп чиқиш

Тепишмақ - жанлиқ вә жансиз нәрсиләрниң ички вә ташқи қияпәтлирини, аламәтлирини етип, униң йошурун сириниң немилигини тепишни тәләп қилидиған фольклор жанри. Тпеишмақ аталғуси «тепиш», «издәш» мәнасини билдүриду.

V. Мустәһкәмләш.

Уйғур тепишмақлирини йошуруш

Узун арқан туташқини, Мөкүшиду, Көрүшмәйду.

Адавити бармикин таң?! бир сорунда күлүшмәйду.

Учришай дегәндә, Қизиришип җимиқиду.

Тәбиәтниң оюни бу, Сирлирини ким йешиду?››

(күндүз билән кечә)

(1) гези кәлсә инсанға қан у, гези кәлсә һәттаки җан у.

(2) қараңғуда көрүнәр, таң атқанда мөкүнәр.

(3) тохтимайду маңиду, бериду һәм алиду.

(4) йүзи отта қизирар, адәм аңа интизар.

(5) қизил, Қара қени бар, қәғәзләрдә изи бар.

(6) тепип маңсаң йорғилар, узун йоллар қисқирар.

(7) от көймәйду тегидә, чай қайнайду ичидә.

(8) үстидә бар қатму қат тони, ким салдурса йиғлитар шуни.

(9) тешида қаттиқ чапан бар, ичидә қизил марҗан бар.

(10) чечәк ачмай бериду мевә, ‹‹шах мантиси мевиси›› дәвә.

(11) бойи егиз, Қоли миң, Көптур қулиқи,

бодәк - бодәк ‹‹ақ марҗан››дур гоя мевиси.

(12) өзи юмилақ қизил марҗан, аҗиз тәнгә болар у қан.

(13) ақ чечәкни ташливәтсә аниси, сериқ яғқа айлиниду балиси.

(14) йесәң татлиқ ‹‹гөши››бар, қой, Тохуға ‹‹йеми›› бар.

(15) теши йешил ичи қизилдур, ети татлиқ қанға кепилдур.

(16) рәңги сериқ, Гаһида қизғуч, полу үчүн бирдинбир хуруҗ.

(17) баш алиду йәрниң тегидә, қуввәт қилиду гөш билән йесә.

(18) саңгилайду бараң астида, ялтирайду охшап яқутқа.

(19) җени барки, Пути йоқ, Лекин тез маңар,

барчә тәшна - уссузларға әҗәбму яқар.

(20) ‹‹гүр - гүр›› қилип үнләйду, бәргинини ‹‹ун›› дәйду.

(21) язда үнчә - су төкәр, қишта аппақ ун төкәр.

(22) язда зиннәт дәрәхкә, күздә сәпәр ләһәткә.

(23) кәч болсиму учалайду, мәнзил таман қоналайду.

(24) өзи йәрдә бели мәһкәм бағлағлиқ, лекин өйләр күндә пакиз тазилағлиқ.

(25) чеқилсаң җим турмайду, нәштәр урмай қалмайду.

(26) ғиң - ғиң қилип йиғлайду, қонса қанни шорайду.

(27) су ичидә, етиз - қирларда нәғмә қилар дала, Бағларда.

(28) күндүзи хор - хор ухлайду, кечиси чашқан овлайду.

тепишмақларниң җаваби:

.1 билим, .2 юлтуз, .3 вақит, .4 нан, .5 қәләм, .6 велисипит, .7 ток чәйнәк, .8 пияз, .9 анар, .10 әнҗүр, .11 үҗмә, .12 чилан, .13 өрүк, .14 қоғун, .15 тавуз, .16 сәвзә, .17 чамғур, .18 үзүм, .19 су, .20 түгмән, .21 асман, .22 йопурмақ, .23 айропилан, .24 сүпүргә, .25 һәрә, .26 паша, .27 пақа, .28 мүшүк.

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 127-131-бәтни оқуш.

2. Тепишмақ тепип келиш

Вақти Әдәбият 5-синип 132-133-бәт Дәрис № 70

Мавзу: Жәмшит Розахуновниң шеирлири

Мәхсити: 1. Әдип ижадийити, шеирлириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети, топламлири

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: жала, кинәш

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң тепишмақлар тоғрисидики чүшәнчисини байқаш, Ж.Розахунов ижадийити билән тонуштуруш, шеирлириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

Бйсейит дегән йезини силәр көргәнму? Байсейит йезисини қайси классик шаир исми билән бағлаштурудиғанлиғини биләмсиләр? Ж.Розахуновниң шеирлирини оқуғиниңлар барму?

«Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ әдип ижадийити тоғрисида мәлуматни вә шеирни оқуп чиқиш

Ж.Розахунов 1950-жили Байсейит

Оттура мәктәп. Челәк йезиси

Краснодар шәһири. Йеза егилик институти

агроном

Һазир Байсейит. И.Тайиров намидики мәктәп,

муәллим

Топламлири: «Тәшналиғим», «Гүлнәпшә», «Бир сиқим топа», «Йоллар түгимәйду», «Дутарим», «Айни тутуп алай мән»

Шаир, 1950-ж. 1-январьда шаирлар жути аталған Байсейитта дунияға кәлгән.

Оттура билимни өз жутида елип, андин Россиягә, Краснодарға атлиниду. Йеза егилиги мутәхәссиси болушни халатти.

Агрономлуқ дипломини елип, мәлидики совхоз бөлүмидә һесапчи болуп ишләйду. Тәшкилатчилиқ қабилийити үстүн болғачқа наһийәлик комсомол комитетиға ишқа чақирилиду. Андин наһийәлик партия комитетиниң йеза егилиги бөлүмини башқуриду.

1983-жили Байсейит айрим совхоз болуп бөлүнгәндә униң тунжа мудири болиду.

Челәк наһийәлик партия комитетиниң иккинчи кативи, Уйғур наһийәлик партия комитетиниң биринчи кативи хизмәтлирини атқуриду.

Аддий дехан оғли наһийәниң биринчи кативиғичә көтирилиду. Қәйәрдә бомисун мәктәптә башлиған һәвәсини ташлиғини йоқ. Һәр бир пәйттә һәммини унтуп, ижадийәт билән шуғуллиниду.

Шаир қәлимигә мәнсүп «Гүлнәпшә», «Бир сиқим топа», «Жиллар нахшиси», «Дутарим», «Айни тутуп алай мән», «Йоллар түгимәйду», «Тәшналиғим» вә башқиму топлапларни яритиду.

«Мән силәрни издәймән, достлар» шеирини тәһлил қилиш

Бөдүнә дегән немә? Уни көргәнләр барму?

1. Шеирниң нами «Мән силәрни издәймән, достлар»

Муәллипи Ж.Розахунов

Әдәбий жанри бармақ шеир

Асасий идея достлуқ, достлуққа садақәтлик, достни

қәдирләш

Бәнд сани 4

Қур сани 16

Боғум сани 7

Турақ сани 2 (4+3)

Қапийә сиртқи қапийә, тоқ қапийә а б а б

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 132-133-бәтни оқуш.

2. Шеирни тәһлил қилиш. Бир шеирни ядқа елиш

Вақти Әдәбият 5-синип 132-133-бәт Дәрис № 71

Мавзу: Жәмшит Розахуновниң «Балилар нахшиси», «Һесамдинниң

һейлиси» шеирлири

Мәхсити: 1. Әдип шеирлириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: әдип портрети, топламлири

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: жала, кинәш

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң Ж.Розахунов ижадийити тоғрисидики чүшәнчисини байқаш, «Балилар нахшиси», «Һесамдинниң һейлиси» шеирлириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Ж.Розахунов ким? Қандақ билим алди? Қәйәрдә ишлиди? Қандақ топламлири бар?

2. Мән силәрни издәймән, достлар» шеирини тәһлил қилиңлар вә ядқа ейтип бериңлар

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Балилар нахшиси», «Һесамдинниң һейлиси» шеирлири немә һәққидә дәп ойлайсиләр? «Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ шеирни оқуп чиқиш

«Балилар нахшиси» шеирини тәһлил қилиш

1. Шеирниң нами «Балилар нахшиси»

Муәллипи Ж.Розахунов

Әдәбий жанри бармақ шеир

Асасий идея течлиқ, очуқ асман, балиларниң бәхти

Бәнд сани 4

Қур сани 16

Боғум сани 8, 7

Турақ сани 2 (4+4, 4+3)

Қапийә сиртқи қапийә, арилаш қапийә а б а б

Мошу тәхлиттә «Һесамдинниң һейлиси» шеирини тахтида тәһлил қилиду.

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма.

1. 132-133-бәтни оқуш.

2. Шеирларни тәһлил қилиш. Бир шеирни ядқа елиш

Вақти Әдәбият 5-синип 133-134-бәт Дәрис № 72

Мавзу: Давут Турахмәтовниң шеирлири

Мәхсити: 1. Әдип шеирлириниң мәзмуни, идеяси тоғрисида

әтраплиқ чүшәнчә бериш

2. бағлинишлиқ сөзләшкә вә пикир қилишқа,әдәбий

әсәрләрни, шеирларни тәһлил қилишқа адәтләндүрүш

3. Оқуғучиларда инсанпәрвәрлик, вәтәнгә муһәббәт

сезимлирини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Усуллар: баянлаш, соал-жавап, сөһбәт, ипадилик оқуш, тәһлил

Көрнәклик қураллар: хрестоматия

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш «Идеяләр севити», кластер, «Қоюн

дәптәр»

Йеңи уқумлар: ишқиваз, дулдул, улақ, камал тапмақ, пасил

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң Ж.Розахунов ижадийити, «Балилар нахшиси», «Һесамдинниң һейлиси» шеирлириниң мәзмуни тоғрисидики чүшәнчисини байқаш, «Ат билән Әквәр» шеириниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

ІІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш.

1. Ж.Розахунов ким? Қандақ билим алди? Қәйәрдә ишлиди?

2. «Мән силәрни издәймән, достлар» шеирини тәһлил қилиңлар вә ядқа ейтип бериңлар

3. «Балилар нахшиси», «Һесамдинниң һейлиси» шеирлириниң мәзмунини ейтип бериңлар

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Қизиқишини ойғитиш.

«Ат билән Әквәр» шеириниң мәзмуни немә һәққидә дәп ойлайсиләр? «Идеяләр севити»гә билидиған мәлуматини селиш

Мәнани ажритиш. ИНСЕРТ усули арқилиқ шеирни оқуп чиқиш

«Ат билән Әквәр» шеирини тәһлил қилиш

1. Шеирниң нами

Муәллипи

Әдәбий жанри

Асасий идея

Бәнд сани

Қур сани

Боғум сани

Қапийә

V. Мустәһкәмләш.

Икки яқлиқ күндилик. Оқуғучилар өзлиригә қаттиқ тәсир қилған қурларни йезип, сәвәвини ейтиду..

VІ. Йәкүнләш Соал-жавап усули арқилиқ. Қоюн дәптәр. Шаирға мәктүп.

Дәрисликтики соал-тапшуруқларни орунлаш

VІІ. Өйгә тапшурма. 133-134-бәтни оқуш. Шеирни тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 91-бәт Дәрис № 75

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Қалиғач»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар: пешайван

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш, тәбиәтни, жан-жаниварларни қоғдашқа дәвәт қилиш.

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

Диктантлар топлими . Алмута. «Мектеп» 2009-жил. 91-бәт.

«Қалиғач»

Изаһәт режиси:

1.Қалиғач өй салидиғанға жай издиди

2. Пешайванға уга селиш

3. Өйдә бовай, момай вә нәврилири яшайду.

4. Бовайниң нәврисигә чүшәндүрүши .

5. Қалиғач тухум шакилини елип кәтти

6. Қалиғачлар пәқәт уста қурулушчи әмәс, сәрәмжан, пәкизә қушлар

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

Бәдиий әсәр оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип 135-138-бәт Дәрис № 77

Дәрисниң мавзуси: А.С.Пушкин «Қиш әтигәнлиги»

Мәхсити: 1 Әдипниң һаяти вә ижадийити, әсәрлири тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Рус әдәбиятиға болған көз қаришини кәңәйтиш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: портрети, әсәрлириниң тәржимилири, дәрислик, методикилиқ қолланма

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:бәрпакар, тәқип, дуэль, саһипжамал, Аврора

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ-ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш

«Гүли билән гүл» шеири тоғрисида оқуғучиларниң билимини байқаш

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш А.С.Пушкин (1799-1837)

1799-жили 6-июньда Москвада дворян аилисидә туғулған.Дадиси Сергей Львивич әдәбиятқа қизиқатти, шу сәвәптин уларниң аилисидә А.Жуковский, Карамзин, Дмитриевлар болуп туратти. Кичик Пушкин көп вақтини дадисиниң китапханисида өткүзәтти. 7 яш вақтида француз тилини яхши билип, 9 йешида шу тилда шеир язған. 1811-жили йеңи ечилған Царскосельский лицейиға қобул қилиниду. 1814-жили дәсләпки шеири «Вестник Европы» журналида йоруқ көриду. Лицейда вақтида Пущин, Кюхельбекер охшаш декабристлар, Дельвиг дегән шаир билән тонушиду. Гусар полкиниң офицери, Бородино жеңиниң қатнашчиси, язғучи Петр Яковлевич Чаадаевму Пушкинниң йеқин дости болған.

1817-ж. Пушкин лицейни тамамлап, Петербургқа ишқа орунлишиду. Дәсләп «Арзамас», андин «Йешил лампа» жәмийәтлиригә әза болиду.

1818-жили «Әркинлик» қәсидисини язиду.Пушкин шеирлири самодержавие сәяситигә қарши болғанлиқтин, уни Сибирьға сүргүн қилиш мәсилиси қоюлиду. Ағинилири ариға чүшүп, уни Россияниң жәнубиға сүргүнгә алмаштуриду. Сүргүн қилинип, «Руслан вә Людмила» поэмиси чиқиду. Ектеринославқа келип, қаттиқ ағрип қалиду, Давалиниш үчүн Кавказға бариду. Декабристлар билән арилишиду. Вә «Хәнжәр», «Тутқун» шеирлирини язиду. 1823-жили язлиғи достлири Одессида яшашқа рухсәт алиду. «Евгений Онегинниң» 2-3 баплирини түгитип, «Цыганлар» романтикилиқ поэмисини башлайду. 1824-ж. Одессидин Михайловское имениесигә сүргүн қилинип, 1826-жили қайтиду. Лекин у назарәттә туриду. 1827-ж. «Сибирьға», «Арион» шеирлирин язиду. 1826-1829-жиллар униң камаләт чоққиси.

V. Бәкитиш.

Қошумчә мәлуматлар арқилиқ Пушкин һаяти тоғрисида ейтип бериш

ЗИМНЕЕ УТРО

Мороз и солнце; день чудесный!

Еще ты дремлешь, друг прелестный -

Пора, красавица, проснись:

Открой сомкнуты негой взоры

Навстречу северной Авроры,

Звездою севера явись!

Вечор, ты помнишь, вьюга злилась,

На мутном небе мгла носилась;

Луна, как бледное пятно,

Сквозь тучи мрачные желтела,

И ты печальная сидела -

А нынче... погляди в окно:

Под голубыми небесами

Великолепными коврами,

Блестя на солнце, снег лежит;

Прозрачный лес один чернеет,

И ель сквозь иней зеленеет,

И речка подо льдом блестит.

Вся комната янтарным блеском

Озарена. Веселым треском

Трещит затопленная печь.

Приятно думать у лежанки.

Но знаешь: не велеть ли в санки

Кобылку бурую запречь?

Скользя по утреннему снегу,

Друг милый, предадимся бегу

Нетерпеливого коня

И навестим поля пустые,

Леса, недавно столь густые,

И берег, милый для меня.

КАВКАЗ

Кавказ подо мною. Один в вышине

Стою над снегами у края стремнины;

Орел, с отдаленной поднявшись вершины,

Парит неподвижно со мной наравне.

Отселе я вижу потоков рожденье

И первое грозных обвалов движенье.

Здесь тучи смиренно идут подо мной;

Сквозь них, низвергаясь, шумят водопады;

Под ними утесов нагие громады;

Там ниже мох тощий, кустарник сухой;

А там уже рощи, зеленые сени,

Где птицы щебечут, где скачут олени.

А там уж и люди гнездятся в горах,

И ползают овцы по злачным стремнинам,

И пастырь нисходит к веселым долинам,

Где мчится Арагва в тенистых брегах,

И нищий наездник таится в ущелье,

Где Терек играет в свирепом веселье;

Играет и воет, как зверь молодой,

Завидевший пищу из клетки железной;

И бьется о берег в вражде бесполезной

И лижет утесы голодной водной...

Вотще! нет ни пищи ему, ни отрады:

Теснят его грозно немые громады.

Памятник

Я памятник себе воздвиг нерукотворный,

К нему не зарастет народная тропа,

Вознесся выше он главою непокорной

Александрийского столпа.

Нет, весь я не умру - душа в заветной лире

Мой прах переживет и тленья убежит -

И славен буду я, доколь в подлунном мире

Жив будет хоть один пиит.

Слух обо мне пройдет по всей Руси великой,

И назовет меня всяк сущий в ней язык,

И гордый внук славян, и финн, и ныне дикой

Тунгус, и друг степей калмык.

И долго буду тем любезен я народу,

Что чувства добрые я лирой пробуждал,

Что в мой жестокий век восславил я Свободу

И милость к падшим призывал.

Веленью божию, о муза, будь послушна,

Обиды не страшась, не требуя венца,

Хвалу и клевету приемли равнодушно

И не оспоривай глупца.

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІІ. Өйгә тапшурма 135-138-бәтләрни оқуш, бир шеирни ядқа елиш

Вақти Әдәбият 5-синип 138-141-бәт Дәрис № 80

Дәрисниң мавзуси: Абай Қунанбаевниң һаяти вә ижадийити

Мәхсити: 1 А.Қунанбаевниң һаяти вә ижадийити тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Шеирийәткә қизиқтуруш, қазақ хәлқиниң улуқ ақини, атақлиқ шаириға болған һөрмитини күчәйтиш.

Дәрис түри: йеңи билим бериш

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма, топламлири, портрети

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида әтраплиқ мәлумат бериш, ижадийитиниң алаһидиликлиригә тохтилиш

ІІІ. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Абай Қунанбаев (1845-1904)

1. 1845-ж. 10-августта Шәмәй вилайитиниң Шиңғизтав наһийәсидә.исми Ибраһим. Аниси Улжан вә момисиниң муһәббитигә егә болиду.

2. Дәсләп авул моллисида оқуйду. Андин 9 яшқа киргәндә атиси Шәмәйдики Әхмәт Ризаниң мәдрисисигә елип бариду. Шәриқ әдәбияти билән тонушиду. Андин оқуштин қол үзүп русчә приход мәктивигә бариду. Лекин толуқ билим алмайду. Дадиси уни өзи билән елип жүрүп, өзиниң ярдәмчиси болушини халатти. Авулларни арилап жүрүп кәлгүси шаир хәлиқниң турмушини өз көзи билән көриду.

3.15 йешидин башлап шеир язиду..

4. Кичигидин аниси вә момисидин чөчәк, дастанларни аңлиған болса, кейинирәк хәлиқ арисидин чиққан ақинларниң ижадийити билән тонушиду. Мәдрисидә әрәп, парс тиллирини үгинип, Низамий, Фузулий, Сәъди, Навайи әсәрлири билән тонушушқа мүмкинчилик бериду.

5. Рус тилини егилиши униң китап оқуш даирисини кәңәйтиду. Сүргүнгә әвәтилгән Е.П. Михаэлис, С.С.Гроссман, Н.И.Долгополовлар билән арилишиши қандақ әсәрләрни оқуш лазимлиғиниң йолини ачиду. Пушкин, Лермонтов, Крылов, Толстой, Салтыков-Щедрин, Некрасов әсәрлири билән йеқиндин тонушиду. Герцен, Чернышевский, Добролюбов мақалилирини оқуйду. Рус тилида Гете, Шекспир, Байрон, Дюма, философлар Сократ, Платон, Аристотельларни оқуйду.

6. Абайға болған хәлиқниң муһәббити, униң сөзигә қулақ селиши бай, әмәлдарларға яқмайду. Улдар шаирни дайим яманлатти. Һакимийәт Абайниң жениға тегәтти. Буни аз дегәндәк шаир икки пәрзәндидин айрилиду. Абай иккинчи оғлиниң қирқи толған күни дәрткә бәрдашлиқ берәлмәй дуниядин өтиду.

ІV. Бәкитиш.

1. Әдип тоғрисида гезит материаллирини оқуп бериш.

2. Шеирлирини оқутуш вә мәзмунини чүшәндүрүш

V. Йәкүнләш вә баһалаш

VІ. Өйгә тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш.

138-141 -бәтләрни оқуш вә сөзләш. 1 шеирни ядқа елиш, тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 141-142-бәт Дәрис № 81

Дәрисниң мавзуси: Абай Қунанбаевниң «Қиш» шеири

Мәхсити: 1 А.Қунанбаевниң һаяти вә ижадийити тоғрисида чүшәнисини байқаш, «Қиш» шеириниң мәзмуни билән тонуштуруш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Шеирийәткә қизиқтуруш, қазақ хәлқиниң улуқ ақини, атақлиқ шаириға болған һөрмитини күчәйтиш.

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, методикилиқ қолланма, топламлири, портрети

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилидиған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар: бәстикар, бедари, қамал,

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Әдип тоғрисида чүшәнчисини байқаш, «Қиш» шеириниң мәзмунини чүшәндүрүш, шеирни тәһлил қилишқа үгитиш

ІІІ. Өй тапшурмисини вә билимини тәкшүрүш

1. «Илим тапмай махтанма» шеирини ядқа оқутуш

2. Соаллар арқилиқ билимини байқаш

1. Абай қачан туғулған? ( 1845 ж. 10 август.)

2. Туғулған йерини атаң. ( Шәмәй вилайити, Шиңғистав авулида)

3. Абай әсли ети ( Ибраһим.)

4. Абайниң момисиниң ети немә? ( Зере.)

5. Абайниң дадиси ким вә немә билән шуғулланған? (Қунанбай. Тобиқти қәбилисини башқурған)

6. Анисиниң исми немә?. ( Ұлжан.)

7. Қунанбайниң нәччә балиси болған? (7.)

8. Абайға кичигидин немә тәсир қилди? (момиси вә аниси ейтқан һекайә-чөчәкләр)

9. Дәсләпки мәлуматни қәйәрдә алған? (Авул моллисида)

10. Абай нәччә йешидин башлап шеир язди? (14 яш)

11 . Шәмәйдики Абай оқуған мәдрисә қандақ атилиду? ( Әһмәт- Риза.)

12. Абайниң дунияға көзини ачқан ким?( Михаэлис.)

13. Абай қайси шаир-язғучилар ижадийити билән тонушти?

14. Абай шеирийитиниң мавзулирини атаң.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Абай Қунанбаев «Қиш» Уйғур, қазақ вә рус тиллиридики тәржимисини оқуп бериш.

Қыс

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.

Үсті-басы ақ қырау, түсі суық,

Басқан жері сықырлап, келіп қалды.

Дем алысы - үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдаң - қыс келіп, әлек салды.

Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,

Аязбенен қызарып ажарланды.

Бұлттай қасы жауып екі көзін,

Басын сіліксе, қар жауып, мазаңды алды.

Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда,

Алты қанат ақ орда үй шайқалды.

Әуес көріп жүгірген жас балалар,

Беті-қолы домбығып, үсік шалды.

Шидем мен тон қабаттап киген малшы

Бет қарауға шыдамай теріс айналды.

Қар тепкенге қажымыс қайран жылқы

Титығы құруына аз-ақ қалды.

Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр,

Малшыларым, қор қылма итке малды.

Соныға малды жайып, күзетіңдер,

Ұйқы өлтірмес, қайрат қыл, бұз қамалды!

Ит жегенше Қондыбай, Қанай жесін,

Құр жібер мына антұрған кәрі шалды.

Зима

В белой шубе, плечист, весь от снега седой.

Слеп и нем, с серебристой большой бородой,

Враг всему, что живёт, с омрачённым челом,

Он, скрипучий, шагает в степях, снеговой.

Старый сват, белый дед натворил много бед.

От дыханья его - стужа, снег и буран.

Тучу шапкой надвинув на брови себе,

Он шагает, кряхтя, разукрашен, румян.

Брови грозно нависли - нахмуренный вид;

Головою тряхнёт - скучный снег повалит.

Злится он, словно бешеный старый верблюд,

И тогда шестискладная юрта дрожит.

Если дети играть выбегают во двор,

Щиплет нос он и щёки им злою рукой;

В армяке, в полушубке дублёном пастух

Повернулся к холодному ветру спиной.

Конь разбить безуспешно пытается лёд,

И голодный табун еле-еле бредёт.

Скалит жадную пасть волк - союзник зимы.

Пастухи, день и ночь охраняйте свой скот!

Угоняйте на новое место табун,

Не поспав, не умрёшь, надо быть посмелей!

Всё же лучше, чем волк, Кондыбай и Конай.

Деду мы не дадим пировать средь степей!

Перевод Вс. Рождественского

ІV. Бәкитиш.

1. Әдип тоғрисида гезит материаллирини оқуп бериш.

2. Шеирлирини оқутуш вә мәзмунини чүшәндүрүш

V. Йәкүнләш вә баһалаш

VІ. Өйгә тапшурма Қошумчә материаллар тепип келиш.

138-141 -бәтләрни оқуш вә сөзләш. 1 шеирни ядқа елиш, тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 142-142-бәт Дәрис № 82

Дәрисниң мавзуси: Абай Қунанбаевниң һекмәтлик сөзлири

Мәхсити: 1 Әдипниң һекмәтлик сөзлири тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш, илим-пәнгә қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик, «Ечиниш чақириғи» китави

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш Абай шеирлирини ядқа ейтқузуш вә мавзулирини ениқлаш

ІІІ. Билимини тәкшүрүш Тест тапшурмилири арқилиқ Абайниң һаяти вә шеирийити тоғрисида билимини байқаш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Абай Қунанбаевниң һекмәтлик сөзлири

Абай балилиқ чағлиридинла хәлиқ еғиз ижадийити билән тонуш болған һәм уни өз ижадийитидә пайдиланған. У қазақ хәлиқ еғиз ижадийити билән биллә Шәриқ, рус вә Европа хәлиқлириниң фольклор үлгилири биләнму тонушти. Өзиниң әқлийә сөзлиридә чөчәк, әпсанә-ривайәт, оттуздин ошуқ мақал-тәмсилни қолланди.

Һәр бир әқлийә сөзи һаятниң муһим мәсилисигә беғишланған. 3-сөзидә шу дәвирдики болус вә һакимларни сайлаштики адаләтсизлик, пул, мал берип сайланғанларниң әл башқуралмиғанлиғи һәққидә ейтилған.

5-сөзидә еғиз әдәбиятқа көз қариши ипадиләнгән. Бу йәрдә 12 мақални қараштуруп, бәзилириниң хәлиқ һаятиға мувапиқ әмәслигини ейтиду.

29-сөзидә адәмләрни һар-номусни йоқатмаслиққа, адил әмгәк етишкә, әмгәкниң һәр қандақ түридин қачмаслиққа, тиләмчилик қилмай, өз маңлай тәри билән күн көрүшкә чақириду.

39-сөзидә әл арисидики иттипақлиқ, достлуқ тоғрисида гәп қозғайду.

7,19,31-сөзлиридә илим-пәнниң әһмийити, униң арқилиқ дунияниң барлиқ сирлириға чөкүшкә болидиғанлиғи ейтилиду.

17-сөз чөчәк түридә берилип, әдип ғәйрәт, әқил, жүрк үчиниң бир-бири билән болған бәс-муназирисини илимға йәкүнлитиш арқилиқ өмлүккә, достлуққа чақириду. Адәмгә мошу үчиниң зөрүрлигини ейтқан илим: «Мошу үчиңлар бешиңларни қошуңлар, араңлардин бийликни жүрәккә бериңлар, үчиңлар бир кишидин тепилип, мениң ейтқинимдәк болуп чиқсаңлар, басқан изни көзгә сүргидәк хасийәтлик адәм шу...» - дәйду. Хасийәтлик адәм дегини оқуған, билимлик адәмдур. Абайниң әқлийә сөзлири униң шаирла болуп қалмай, билимлик философ екәнлигидин дерәк бериду.

V. Бәкитиш.

Абайниң әқлийә сөзлирини оқутуш вә мәзмунини чүшәндүрүш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

VІ. Өйгә тапшурма Һекмәтлик сөзләрни оқуш вә сөзләш. 1шеирни тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 142-146-бәт Дәрис № 84

Дәрисниң мавзуси: И.Алтынсарин. «Бай вә гадай балиси»

Мәхсити: 1 Әдипниң һаяти вә һекайиниң мәзмуни тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш, әдәбий әсәрләргә болған қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш Абай шеирлирини ядқа ейтқузуш вә мавзулирини ениқлаш

ІІІ. Билимини тәкшүрүш

Соал-жавап усули арқилиқ Абайниң һаяти вә шеирийити тоғрисида билимини байқаш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш И.Алтынсаринниң һаяти

И.Алтынсарин 1841-жили Қостанай вилайитиниң Арақариғай авулида туғулған. Оренбург шәһиридики рус мәктивини пүтәргән. Қазақ хәлқидин чиққан дәсләпки педагог-мәрипәтчи, язғучи, фольклоршунас. 1879-жилдин башлап Торғайда қазақ мәктәплириниң инспектори болуп ишләйду. Торғай вилайити бойисә бир нәччә мәктәп вә училищеларни, қизлар үчүн мкәтәп-интернат ачқан. Униңдин башқа қазақ балилириға беғишлап дәрисликләрни язған.

Бай вә гадай балиси

Бу һекайидә Һасан вә Һүсән дегән икки балиниң авули көчкәндә айрилип өелип, Һүсәнниң пәм-парасити, ғәйрити, тапқурлуғи, зерәклиги түпәйли өз авулиниң хәлқини тенимәй тепип барғанлиғи баян қилиниду.

Һасан - байниң балиси. Әркә, әпсиз, тәйяртап, зерәк әмәс, пәқәт өзинила ойлиған, һеч жапа тартмиған.

Һүсән - гадайниң балиси, бешидин иссиқ-соғ өткән, дадисиниң һәр бир сөзини диққәт қилип тиңшап, әмәлгә ашурди, зерәк, әқиллиқ, пәмлик.

V. Бәкитиш.

Һекайни оқутуш вә мәзмунини чүшәндүрүш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

Дәрисликитки соал вә тапшуруқларға жавап бериш.

VІ. Өйгә тапшурма Һекайини оқуш вә сөзләш. Образларни тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 151-159-бәт Дәрис № 89

Дәрисниң мавзуси: Робинзон Крузо обризи

Мәхсити: 1 Робинзон Крузо обризи тоғрисида чүшәнчә бериш

2. Саватлиқ сөзләшкә вә бағлинишлиқ пикир қилишқа үгитиш

3. Инсанпәрвәрлик тәрбийә бериш, әдәбий әсәрләргә болған қизиқишини ашуруш

Дәрис түри: арилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Пайдиланған технология тәнқидий ойлаш

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Салам-ш, оқуғучи-ни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Өй тапшурмисини тәкшүрүш

ІІІ. Билимини тәкшүрүш Д.Дефо ижадийити, «Робинзон Крузо» әсәри һәққидики билимини байқаш вә кәңәйтиш

Соал-жавап усули арқилиқ Дефониң һаяти вә ижадийити тоғрисида билимини байқаш.

ІV. Йеңи мавзуни чүшәндүрүш Робинзон Крузо обризи

Икки яқлиқ күндилик арқилиқ образға тән хусусийәтләр вә мәтиндин тәриплимә тапқузуш.

Тәриплимә

Мәтиндин дәлил

2 оқуғучи тахтида Робинзонниң сүритини салиду.

1. Робинзонниң силәргә яққан тәрәплири

2. Робинзонниң алаһидә хусусийәтлирини атаңлар

3. Әгәр силәр Робинзон орнида болсаңлар немә қилған болаттиңлар?

4. «Һаятқа муһәббәт» дегән ибарини қандақ чүшинисиләр?

V. Бәкитиш.

Һекайиниң керәклик қурлирини оқутуш

VІ. Йәкүнләш вә баһалаш

«Әгәрдә мән адәм яшимайдиған аралға берип қалсам...» мавзусиға мәтини түзүш

VІ. Өйгә тапшурма Һекайини оқуш вә сөзләш. Образни тәһлил қилиш.

Вақти Әдәбият 5-синип 91-бәт Дәрис № 91

Дәрисниң мавзуси: Изаһәт «Робинзон Крузо»

Мәхсити: 1 Бағлинишлиқ вә мустәқил пикир қилиш қабилийитини байқаш

2. Саватлиқ йезишқа үгитиш

3. Өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш

Дәрис түри: билимини байқаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: дәрислик

Қоллинилидиған усуллар: баянлаш, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларни өз алдиға ижадий ишләшкә дәвәт қилиш, мустәқил пикир қилиш қабилийитни ашуруш, қорқумсизлиққа, әмгәк сөйүшкә, төзүмлүк болушқа, тапқурлуққа тәрбийиләш .

ІІІ. Изаһәт йезиш қаидилирини чүшәндүрүш

1. Изаһәт йезиш қаидилирини әскә чүшириш

2. Изаһәт мәтини билән тонуштуруш

3. Соал-жавап усули арқилиқ чүшәнчисини байқаш

4. Луғәт ишлирини жүргүзүш

5. Оқуғучиларни сөзлитиш

6. Изаһәткә режә түзүш:

Әдәбият дәрислиги «Робинзон Крузо»

ІV. Бәкитиш. Изаһәт йезиш

V. Өйгә тапшурма.

Бәдиий әсәр оқуш

Вақти Әдәбият 5-синип -бәт Дәрис № 92

Дәрисниң мавзуси: Изаһәтни тәһлил қилиш

Мәхсити: 1 Оқуғучиларниң ижадий ишини тәһлил қилиш

2. Саватлиқ вә мустәқил пикир қилишқа үгитиш

3. Әдәбиятқа қизиқишини ашуруш, өз алдиға ишләшкә үгитиш

Дәрис түри: қайтилаш

Дәрис типи қелиплашқан

Көрнәклик қураллар: оқуғучиларниң иншалири

Қоллинилидиған усуллар: тәһлил, соал-жавап, сөһбәт

Қоллинилған технология

Йеңи уқумлар:

Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш. Саламлишиш, оқуғучиларни түгәлләш, дәрискә тәйярлиғини тәкшүрүш

ІІ. Мәхсәт қоюш. Оқуғучиларниң язма ишлири бойичә тәһлил жүргүзүш арқилиқ уларни ижадий издинишкә өз алдиға мустәқил пикир қилишқа дәвәт қилиш.

ІІІ. Иншаларни тәһлил қилиш режиси:

Һәр бир оқуғучиниң камчилиқ вә утуқлири тәпсилий тәһлил қилинип, сөһбәт жүргүзүлиду.

1. Оқуғучиниң мәтинни өзләштүрүши.

2. Пикирниң изчил изһар қилиниши.

3. Түзүлгән режә бойичә мәтинниң баян қилиниши.

4. Изаһәт йезишта стилистика қаидилиригә реайә қилиш.(жүмлиниң түрлири, уларниң бир-бири билән бағлиниши)

5. Имла қаидилиригә реайә қилиш.

6. Тиниш бәлгүләрниң тоғра қоюлуши.

ІV. Йәкүнләш вә баһалаш

V. Өйгә тапшурма.

Һекайә оқуш