Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен татар әдәбиятыннан эш программасы (6 нчы сыйныф)

Аңлатма язуы

Рус телендә төп гомуми төп белем бирү оешмаларының 6 нчы сыйныфында белем алучы татар балаларына татар әдәбиятын укыту өчен эш программасы түбәндәге документларга һәм укыту-методик комплектларга нигезләнеп төзелде.

I. Россия Федерациясендәге һәм Татарстан Республикасындагы мәгарифкә кагылышлы норматив-хокукый документлар, федераль дәүләт стандартлары:

1. "Россия Федерациясенең "Мәгариф турында"гы Законы (Федеральный Закон от 29.12.2012 №273-ФЗ "Об образовании в Российской Федерации").

2. "Татарстан Республикасының "Мәгариф турында"гы Законы (Закон Республики Татарстан "Об образовании", №68-ЗРТ от 22.07.2013, статья 8).

3. "Россия Федерациясенең "Россия Федерациясе халыклары телләре турында"гы Законы (Закон Российской Федерации №126-ФЗ от 24.07.1998 г. "О языках народов Российкой Федерации", ред. от 02.07.2013).

4. "Татарстан Республикасы халык телләре турында"гы Законы (Закон Республики Татарстан №1560-XII от 08.07.1998 «О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан», ред. от 03.03.2012 г.).

5. "2014 -2020 нче елларга Татарстан Республикасында дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау һәм өйрәнү һәм үстерү буенча ТР Дәүләт программасы" (№794 от 25.10.2013)

6. РФ Мәгариф һәм фән министрлыгының 2015 нче ел, 8 нче июнь, 576 номерлы боерыгы. (Приказ Минобрнауки России от 08.06.2015 № 576 «О внесении изменений в федеральный перечень учебников... mon.tatarstan.ru/rus/file/pub/pub_330177.pdf)

7. СанПиН 2.4.2.2821-10 / "Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организа-ции обучения в общеобразовательных учреждениях" от 29.12.2010 № 189;

8. Россия Федерациясе Баш дәүләт санитар табибы постановлениесе / Постановление Главного государственного санитарного врача РФ (от 04.07.2014 № 41) «Об утверждении СанПиН 2.4.4.3172-14 «Санитарно-эпидемиологические требования к устройству, содержанию и организации режима работы образовательных организаций дополнительного образования детей»;

II. ТР мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән үрнәк программа:

1. "Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләренең татар сыйныфлары (V-IX сыйныфлар) өчен татар әдәбиятыннан үрнәк программа" (төзүче-авторлар: Ф. Х. Җәүһәрова), Казан, 2013.

2. "Рус телендә гомуми төп гомуми белем бирү оешмалары өчен татар әдәбиятыннан авторлык программасы (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен" (Төзүче-авторлар: Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина), Казан, 2016.

Уку әсбабы: "Рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы" (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). Татар әдәбияты. 6 нчы сыйныф. (Төзүче-авторлар: Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина ), Казан, 2014.

Мәктәптә әдәбият фәнен укытуның төп максатлары:

1. Укучыларны сүз сәнгатен аңларга өйрәтү;

2. Татар әдәбияты һәм тәрҗемә әсәрләрләр аша рус һәм дөнья әдәбияты әсәрләренең байлыгы белән таныштыру.

3. Баланы матур әдәбият әсәрләрен форма һәм эчтәлек берлегендә аңларга һәм анализларга өйрәтү, логик фикер йөртүләрен үстерү, рухи дөньяларын баету.

Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына әдәбият укытуның бурычлары:

1. Укучының татар әдәби телен үзләштерүенә, текстны аңлап, сәнгатьле итеп, йөгерек укуына, дөрес яза белүенә, әдәби тел формаларын саклап, төрле темаларга иркен сөйләшүенә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку күнекмәләре формалаштыру, телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.

2. Балаларны гомумән татар әдәбияты, халык авыз иҗаты, татар халкының җыр-музыкасы, сынлы сәнгате белән таныштыру, күренекле язучылар һәм ал арның әсәрләрен үзләштерүләренә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен (яки әдәби әсәрләрдән өзекне) укып үзләштерү, алар турында үз фикерләрен әйтергә өйрәтү.

3. Әдәби-теоретик төшенчәләрне аңлату һәм кулланырга өйрәтү.

4. Укучыларга татар халкының килеп чыгышы, тарихи язмышы, милләттәшләребез тормышы турында мәгълүмат бирү.

5. Халык тарихын һәм мирасын өйрәнү аша укучыларда Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, олыларга, кечеләргә һәм гомумән кешегә ихтирам, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек тәрбияләү. Эстетик тәрбия бирү, табигатькә сакчыл, мәрхәмәтле караш булдыру.

6. Татар, рус һәм башка халыклар әдәбиятларын чагыштырып карау күнекмәләрен үстерү.

7. Әдәби әсәрләрне өйрәнү барышында укучыларны сәнгатьле уку алымнарына өйрәтү дә әһәмиятле. Бу җәһәттән эш түбәндәге юнәлешләрдә алып барыла:

• татар теленең үзенчәлекле авазларын әйтү күнекмәләре булдыру;

• сүз басымын дөрес куя белү;

• логик басымны дөрес куя белү;

• җөмләне фразаларга бүлү һәм дөрес пауза белән уку;

• тавышны дөрес төшерә һәм күтәрә белү, ягъни интонацияне дөрес куллану күнекмәләре булдыру һ. б.

Программада ятлау өчен әсәрләр тәкъдим ителә, укучыларның уку сыйфатын билгеләү максатында, әдәби әсәрләр белән эшләүгә, әдәбият теориясеннән белем-күнекмәләр булдыруга таләпләр бирелә. Матур әдәбиятны төрле яклап өйрәнү һәм үзләштерү укучыларның сөйләм һәм язу күнекмәләрен камилләштерергә ярдәм итә. Шуңа күрә урта белемгә ия булган яшьләр ана телендә ачык фикерли, иркен сөйләшә, дөрес яза белергә тиеш.

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны

Укыту планында каралганча, татар әдәбияты дәресләре өчен эш программасы атнага 2 сәгать исәбеннән елга 68 сәгатькә төзелде.

Татар әдәбиятыннан эш программасы түбәндәге өлешләрдән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрдән, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән,көтелгән нәтиҗәләрне исәпкә алып төзелгән календарь-тематик планнан, укучыларның белем, осталык һәм күнекмәләрен бәяләү нормаларыннан, мәгълүмат һәм белем бирү чыганаклары исемлегеннән.

Укытуның көтелгән нәтиҗәләре

• сүз сәнгатенең образлы табигатен тою;

• өйрәнгән әдәби әсәрнең эчтәлеген аңлау;

• классик әдипләрнең (Х. Такташ, Ш. Маннур, М. Гафури, Ә. Еники, М. Мәһдиев) биографик белешмәләре;

• өйрәнгән әдәби-теоретик төшенчәләрне истә калдыру;

• әдәби текстны кабул итү һәм анализлау;

• әдәби текстның мәгънәви өлешләрен аерып чыгару, укылган буенча тезислар һәм план төзү;

• әдәби әсәрнең төрен һәм жанрын ачыклау;

• укыган әсәрнең темасын, проблемасын билгеләү;

• геройларга характеристика бирү;

• сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен ачу;

• әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру;

• укылганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;

• әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку;

• кабатлап сөйләүнең төрләреннән файдалану;

• өйрәнелгән әсәргә бәйле рәвештә, телдән һәм язмача фикер белдерү;

• укылган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерне дәлилли белү;

• татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;

• эстетик зәвыкка туры килә торган әдәби әсәрләрне сайлау һәм аларны бәяләү;

• аерым автор, аның әсәре, гомумән әдәбият турында кирәкле мәгълүматны белешмә әдәбият, вакытлы матбугат, Интернет чаралары һ.б. аша эзләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр

• шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү, күпмилләтле илебезгә карата ярату хисләре, татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятенә ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү;

• төрле мәгълүмат чараларын танып-белү һәм аралашу мәсьәләсен хәл иткәндә (сүзлекләр, энциклопедия, Интернет ресурслар һ.б.) куллану;

• активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү;

• үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау;

• милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

• әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Метапредмет нәтиҗәләре

• проблеманы аңлый белү, гипотеза чыгару, материалны төзү, үз фикереңне раслау өчен дәлилләр сайлый белү, телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;

• укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләү, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;

• төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белүе;

• әдәбиятны музыка, рәсем сәнгате белән бәйләп, сүз сәнгатенең кыйммәтен күрсәтү, матурлыкны танырга өйрәтү;

• әдәбиятны тел белеме белән бәйләп, әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр стилен җиткерү;

• татар әдәбиятын рус әдәбияты, башка халыклар әдәбиятлары белән бәйләп укытып, әдәбиятлар арасындагы уртак проблемаларны, уртак кыйммәтләрне күрсәтү аша, дөнья культурасы белән таныштыру;

• әдәбиятны тарих, җәмгыять белеме, экология предметлары белән бәйләп, дөнья, яшәү, табигать, кешелек җәмгыяте турында күзаллау формалаштыру.

Коммуникатив УУГ (КУУГ):

• төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;

• үз фикерен тексттан өземтәләр китереп дәлилли белү;

• бер фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

• күмәк эш вакытында, бигрәк тә фикер агышлары төрле булганда, бер фикергә килә белү;

• укылган, тыңланган әсәрләр буенча сораулар бирә алу;

• үз эшен контрольдә тоту, иптәшләренә ярдәм итү;

• коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;

• үз фикерләрен телдән һәм язма формада җиткерә белү;

• башкаларны тыңлый, кирәк булганда үз фикерләрен үзгәртә алу;

• иптәшләре каршында төрле темаларга чыгыш ясау;

• бергәләп эшләгәндә бердәм карар кабул итә белү;

• текст буенча сораулар куя белү.

Предмет нәтиҗәләре

Танып-белү өлкәсендә:

• төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку;

• сәнгатьле уку;

• шигъри кабатлап сөйләүнең төрле төрләреннән файдалану (тулы итеп, кыскача, сайлап, аңлатмалар белән, иҗади бирем белән);

• текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

• әсәрләрне анализлау һәм шәрехләү;

• план тезү;

• әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, тулы яки мини сочинение язу;

• укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру;

• татар һәм башка халыклар фольклорында, Россия һәм чит ил классиклары иҗатында төп проблемаларны аңлау;

• әдәби әсәрләрнең чор һәм язылышы арасындагы бәйләнешен, аларда салынган вакыт, шәхси кыйммәтләр, аларның яңача яңгырашын аңлау;

• әдәби әсәрләрне анализлау, аларның билгеле бер жанрга каравын, теманы аңлау һәм формалаштыру, идеясен тотып ала белү;

• әдәби әсәрнең әхлакый ягын дөрес чамалау;

• геройларга характеристика бирү, төрле әсәрдәге бер яки берничә герой белән чагыштыра белү;

• композиция, сюжет элементларын, телнең сурәтләү чараларын, аларның әсәр эчтәлеген ачкандагы ролен ачыклау;

• әдәби әсәрне анализлаганда гади әдәби терминология куллану;

• өстәмә белем чыганакларыннан язучыларның тормышы һәм иҗаты турында мәгълүмат алу;

• татар әдәбиятының һәм сәнгатенең күренекле вәкилләре, аларның иҗаты турында белү;

• әдәби әсәрне, язучы иҗатын мөмкин кадәр мөстәкыйль анализлау, чор белән бәйләү өчен кирәкле булган тарихи, сәяси һ.б. мәгълүматлар бирү.

Әхлакый кыйммәтләр юнәлеше өлкәсендә:

• татар әдәбияты һәм мәдәниятенең әхлакый һәм рухи кыйммәтләрен үзара якынайту, башка халыкларныкы белән чагыштыру;

• татар әдәбиятына үз мөнәсәбәтен формалаштыра, бәяли белү;

• өйрәнелгән әдәби әсәрләргә аерым очракларда үзгәреш кертә алу;

• автор карашын, мөнәсәбәтен аңлау.

Коммуникатив өлкәдә:

• төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне ишетеп кабул итү, аңлаешлы уку, эчтәлекне дөрес аңлау;

• чәчмә әсәрләрне яки өзекләрне татар теленең әдәби чараларын һәм цитаталарын кулланып сөйли белү, укыган яки ишеткән текст буенча сорауларга җавап бирү, телдән төрле типтагы монолог, диалоглар төзү, әңгәмә кору;

• бирелгән темага, укылган әсәр темасы, проблемасына сочинение, сыйныф яки өйгә бирелгән иҗади эшләр, гомуммәдәният темаларына проект эшләре башкару.

Эстетик өлкәдә:

• әдәбиятның образлы дөньясын сүз сәнгате күренеше буларак аңлау, әдәби әсәрләрнең эстетик ягын кабул итү, әсәрләрдән рухи тәм табу;

• сүзнең эстетик вазифасын, әдәби образлар тудырганда сурәтләү көчен аңлау.

Рус мәктәбендә укучы татар балаларына әдәбияттан

тәкъдим ителгән әсәрләр минимумы

(төз. Ф. Х. Җәүһәрова, К. С. Фәтхуллова)

6 нчы сыйныф (13 әсәр)

Татар әдипләренең әсәрләре:

1. Г. Тукай. «Шүрәле», «Туган авыл»;

2. М. Гафури. «Ана»;

3. Һ. Такташ. «Мокамай»;

4. М. Җәлил. «Имән», «Чәчәкләр»;

5. Ә. Еники. «Матурлык»;

6. Г. Бәширов. «Сабантуй»;

7. И. Гази. «Онытылмас еллар» (өзек);

8. М. Мәһдиев. «Фронтовиклар» (өзек).

Биографик белешмәләр:

1. Һ. Такташ;

2. Ш. Маннур;

3. М. Гафури;

4. Ә. Еники;

5. М. Мәһдиев (ике әсәр буларак карала).

Рус язучыларының тәрҗемә әсәрләре:

А.Чехов. «Анюта».

Авторлар тарафыннан ятлау өчен тәкъдим ителгән әсәрләр:

1. Г. Кандалый. Афоризмга әйләнгән шигырь юллары.

2. Г. Тукай. «Туган авыл».

3. М. Гафури. «Ана теле».

4. Һ. Такташ. «Мокамай».

5. М. Җәлил. «Имән».

6. Ә. Еники. «Матурлык» (өзек).

Дәресләрдә кулланышта булган теоретик материал:

Лирик герой, хикәяләүче герой, рифмадаш сүз, рифма төрләре, сюжет, пейзаж, юмор, сатира, портрет, строфа, бәет строфасы, метафора, сынландыру, эпитет, сүз уйнату, ирония турында төшенчә, инверсия, афоризм, повесть, баллада, бәет, кече эпик жанр, мәкаль, чагыштыру, балет, либретто, җыр төрләре, хикәя, прототип, хикәяләүче образы.

Эш программасының эчтәлегеХалык җырлары. Җырларның туу тарихы. Халык җырлары турында әдипләр фикере.

Фәнис Яруллин. «Җыр» шигыре. Шагыйрьнең җырларга биргән бәяләмәсе. Җыр турында татар галимнәре - И. Надиров, К. Миңнуллин фикере.

Роберт Миңнуллин. «Җырны булмый үтереп». Халык җырларының төрләре: йола һәм уен җырлары, тарихи җырлар, лирик озын җырлар, кыска җырлар. Җыр турында татар халык җырчылары фикере. Җыр турында мәкаль, табышмаклар.

2.

Борынгы әдәбиятыбыз үрнәкләре.

Йосыф Баласагунлы. Биографик белешмә. «Котадгу белек» поэмасы. Поэмадан тел һәм белем турындагы өзекләр. Белемле, укымышлы, гадел, киң күңелле, сабыр, тәрбияле, әхлаклы кеше - автор идеалы. Белем турында татар халык мәкальләре.

3.

XVIII йөз әдәбияты.

Габдерәхим Утыз Имәни. Тормыш юлы турында кыскача белешмә. «Гыйлемнең өстенлеге турында» әсәреннән өзек. Белем - бәхет ачкычы. Укымышлы кешегә бәя. Җитәкчеләрнең, кешеләр белән эшләүчеләрнең белемгә мөнәсәбәте.

«Татулык турында». Кешеләр һәм күршеләр арасындагы бәйләнеш. Дус, тату яшәүнең өстенлекләре.

«Сату итү турында». Хыянәтсез сату итүнең фани дөньяда да, бакыйлыкта да үзең өчен кирәклеге. Сатучы һәм сатып алучы арасындагы гаделлек.

Мөхәммәдшәриф Габдрәшит улы. «Кәҗә бәете». XIX йөз язучылары белән танышуны дәвам итү. Бәет жанры турында төшенчә.

3.

XIX йөз әдәбияты

Габделҗаббар Кандалый. Тормыш юлы турында белешмә. «Мулла белән абыстай» шигыре. Үз хезмәт вазыйфаларына кул селтәгән, бар уе ашау-эчүдә генә булган мулла образы. Сатирик үткенлеге, реалистик характеры һәм халыкчан тел-сурәтләү чаралары белән язылган әсәр. «Кыйссаи Ибраһим Әдһәм». Әсәрдә бирелгән бәйсезлек идеясе. Кешенең кадере мал-мөлкәттә, олуг дәрәҗәдә түгел. Алтын-көмеш, затлы киемнәрнең җәннәткә алып бармавы. Афоризмнар. Халык мәкальләре рәвешендәге канатлы сүзләр. Чарланган, җыйнак һәм акыллы әйтелгән икеюллы фикерләр.

Әдәбият теориясе. Юмор һәм сатира. Афоризм

4.

XX йөз әдәбияты

Габдулла Тукай. Алдагы сыйныфларда шагыйрь турында өйрәнгәннәрне тирәнәйтү. «Туган авыл» шигыре. Шагыйрьнең туган авылына мәхәббәте. Арчадагы Әлифба музее.

«Шүрәле» поэмасы. Татар халык әкиятенә нигезләнеп язылуы. Кырлай табигатенең матурлыгы, аның белән хозурлану, темаларның сәнгатьчә хәл ителеше. Шүрәле һәм Былтыр образлары. Былтырның хәйләсе. Үлмәс әсәр буенча куелган «Шүрәле» балеты.

Әдәбият теориясе. Поэма жанры, балет.

«Исемдә калганнар» әсәре. Шагыйрьнең авыр балачак еллары турында хәтерендә сакланган һәм башка кешеләр сөйләгән истәлекләргә таянып язылган әсәре. Ятим балага төрлечә мөнәсәбәт.

Габдулла - халык баласы.

Гаяз Исхакый. Әдипнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Кәҗүл читек» хикәясе. Әсәрдә бала психологиясенең бирелеше. Мәҗит Гафури. Тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. Мәҗит Гафуриның Уфадагы мемориаль музей-йорты. «Ана», «Ана теле» шигырьләре. «Урман» шигыре. Шигырьне Р. Вәлиевнең «Урман» шигыре белән чагыштыру. Бер үк исемдәге ике әсәрдә язу үзенчәлекләрен билгеләү. Язучы әйтергә теләгән фикерне табу. И.Шишкинның «Кояшлы көндә нарат урманы» картинасы.

Һади Такташ. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты. Такташ турында истәлекләр. «Мокамай» шигыре. Кечкенәдән алынмаган тәрбиянең зурайгач төзәтә алмаслык хаталарга китерүе. Сыйнфый көрәш елларында үзенә дөрес юл табучылар һәм адашып калучылар язмышы. Лирик геройның Мокамайга мөнәсәбәте. «Иптәшләр», «Ак чәчәкләр» шигырьләре.

Әдәбият теориясе. Лирик герой, метафора.

Ибраһим Гази. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Онытылмас еллар» романыннан өзек. Беренче бөтендөнья сугышы елларындагы авырлыклар. Авылдагы ачлыкның кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләргә йогынтысы. Хәлим образы.

5.

Бөек Ватан сугышы чоры әдәбияты.

Муса Җәлил. «Вәхшәт» шигыре. Фашистларның вәхшилеге. Котылгысыз үлем алдында калган ана һәм бала образлары. Фашистларга нәфрәт, изге Ватанны сакларга чакыру.

«Имән» шигыре. Ялгыз имән образы. Үзеңнән соң онытылмаслык яхшы эшләр калдырырлык итеп яшәргә чакыру.

«Чәчәкләр» шигыре. Балаларның чәчәкләр белән бәйләнеше. Нәниләрнең гөлләр кебек бәхетле яшәве өчен барган көрәш. Илебез азатлыгы өчен һәлак булганнарны онытмау.

Нәби Дәүли. «Дошманнан үч алыгыз» шигыре.

Хәйретдин Мөҗәй. Фронтовик шагыйрьнең тормыш юлы турында белешмә. «Бүләк» шигыре. Туган яктан килгән бүләкләр һәм ут эчендә йөргән, туган илен, балаларын сагынган солдат уйланулары.

А. И. Лактионовның «Фронттан хат» картинасы.

Әхмәт Исхак. «Һөҗүмгә барганда» шигыре. Һөҗүмгә баручы солдатның табигать-ана белән сөйләшүе. Җиңүгә ышаныч.

Шәйхи Маннур. Тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Саубуллашу җыры», «Татар кызы», «Чәчәкләр һәм снарядлар» шигырьләре. Сугышка китүчене озату, аңа киңәшләр. Татар кызларының сугышта күрсәткән батырлыгы. Табигатьнең (шомырт агачы) сугышчыларга ярдәме. Әдәбият теориясе. Инверсия.

6.

Тыныч ил сагында.

Мөхәммәт Мәһдиев. Язучының тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Фронтовиклар» романыннан өзек. Сугыштан соңгы авыл тормышы. Мәктәпкә эшкә кайткан фронтовик егетләр. Кыенлыкларны җиңүдә җибәрелгән хаталар. Мәктәп тормышына алар алып килгән яңа сулыш.

Кави Латыйп. Тормыш юлы турында кыскача белешмә. «Җиңү парады» шигыре.

Шәүкәт Галиев. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Аталы-уллы солдатлар» балладасы. Сакта торучы яшь солдат һәм мәңге яшь булып калган һәйкәл-ата образы.

Әдәбият теориясе. Баллада жанры.

«Азатлык алып килгән сугышчы» монументы.

Шамил Маннапов. Тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Тыңланмаган моңнар», «Солдатта булган диләр» шигырьләре. Рөстәм Акъегет. «Мәңгелек ут яна мәйданнарда» шигыре. Җәүдәт Дәрзаман .»Батырлык» шигыре.

7.

Туган якның матурлыгын, кирәклеген сурәтләгән әсәрләр.

Эльмира Шәрифуллина. «Туган җир». Фәнис Яруллин. «Туган ягы кирәк кешегә».

Әмирхан Еники. Әдипнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Матурлык» хикәясе. Әсәрдә сурәтләнгән эчке һәм тышкы матурлык. Бәдертдин образы. Аның иптәшләре, әнисе, әтисе һәм бабасы белән мөнәсәбәте. Ана һәм бала мәхәббәте. Хикәядә сурәтләнгән пейзажның роле.

Әдәбият теориясе. Хикәя жанры.

Мөхәммәт Мирза. «Балачак хатирәсе» хикәясе. Ишле гаиләдә икмәкнең кадере. Балаларга карата дустанә мөнәсәбәт. Балаларның әти-әниләренә хөрмәте.

Гомәр Бәширов. Әдипнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә. «Язгы сабан туйлары» («Туган ягым - яшел бишек» повестеннан өзек). Татар халкының милли бәйрәме - Сабантуй, аңа әзерлек, милли гореф-гадәтләрнең бирелеше.

«Сабан туе» (публицистика).

Сабан туе бәйрәменең борынгыдан килгән традицияләре, элекке чорда ничек үткәрелү тарихы. Л. Фәттахов, Ш. Шәйдуллин, Г. Абдулловларның Сабантуйга багышланган картиналары.

Гомәр Бәширов. «Кунак кызлар килде утырмага» («Туган ягым - яшел бишек» повестеннан өзек). Татар халкының гореф-гадәтләре. Туганнар, күршеләр арасындагы мөнәсәбәт. Өмәләр, күңел ачулар. Кешеләрнең күңел байлыгы.

Дания Гайнетдинова. «Ташлыяр Карлыгачы» . Ташлыяр авылы сабан туе. Ат чабышында җиңгән Карлыгач кушаматлы ат. Кешеләр һәм атлар арасындагы бәйләнеш. Милли гореф-гадәтләрне сакларга омтылыш.

8.

Тәрҗемә әсәрләр

Антон Чехов. Тормыш юлы турында кыскача белешмә. «Анюта» хикәясе (Ф.Хәсәнова тәрҗемәсе). Һанс Кристиан Андерсен. «Борчак өстендәге принцесса» (П. Исәнбәт, Р. Вәлиева тәрҗемәсе). Константин Паустовский. «Корыч балдак» хикәясе (Ф. Зыятдинова тәрҗемәсе).

9.

Татар теле - энҗе-мәрҗән тулы тел

Хәсән Туфан. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә.

Аның туган телнең кыйммәтенә багышланган шигырьләре («И минем җандай кадерлем», «Туган тел»). Хәсән Туфан музее. Искәндәр Рафиков. «Әй туган тел» картинасы.

Наҗар Нәҗми. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. Татар теленә дан җырлаган «Туган тел» шигыре. Равил Фәйзуллин. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Минем телем» шигыре.

Шәүкәт Галиев. «Туган телем» шигыре.

Роберт Миңнуллин. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «Туган телемә» шигыре.

Гәрәй Рәхим. Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты турында кыскача белешмә. «А-ля-шэр туны» әсәре. Ана телен белмәүнең күңелсез нәтиҗәләре. Ирония турында төшенчә.

Ренат Харис. «Туган җирем». Туган җир матурлыгы, аны саклау проблемалары. Нияз Акмал. «Кешеләргә карап» шигыре.

10.

Язучылар елмая

Радик Фәизов. «Батыр әйтте» хикәясе.

Газиз Мөхәммәтшин. «Каз боткасы» хикәясе. Эстон халык җыры. «Балыкчы».

Ибраһим Гази. «Мәүлия нигә көлде?» хикәясе. Гамил Афзал. «Мыек борам» шигыре.

Әсәрләрдә сурәтләнгән юмор. Аның кулланылу сәбәбе. Юмористик әсәрләрнең кеше тормышындагы роле.

УКУЧЫЛАРНЫҢ ӘДӘБИЯТТАН БЕЛЕМ, ОСТАЛЫК ҺӘМ КҮНЕКМӘЛӘРЕН БӘЯЛӘҮ НОРМАЛАРЫ

Тикшерү-бәяләү укучыларның әдәбияттан белемнәрен, аерым темаларның, әсәрләрнең, язучы иҗаты һәм әдәби чорларның үзләштерелү дәрәҗәсен, укучының иҗади һәм логик фикерләү сәләтен, теге яки бу әсәргә шәхси мөнәсәбәтен, карашын җиткерү осталыгын,ны мөстәкыйль анализлау дәрәҗәсен, укытуның сыйфатын һәм нәтиҗәлелеген ачыклау өчен кулланыла.

Уку күнекмәсен бәяләү

Уку күнекмәсен тикшергәндә, мөгаллим укучы юаланың ни дәрәҗәдә дөрес, йөгерек, сәнгатьле һәм аңлап укуына игътибар итә. Әдәби әйтелеш кагыйдәләрен саклап, текстны хатасыз итеп уку дөрес уку дип атала. Укучы аваз, иҗек һәм сүзләрне кабатламыйча, аларны төшереп калдырмыйча, урыннарын алыштырмыйча, грамматик формаларын бозмыйча һәм дөрес әйтелешкә карата куела торган иң төп таләпләргә җавап бирерлек дәрәҗәдә укырга тиеш.

Йөгерек уку - укыганның эчтәлеген аңлы рәвештә зиһенгә алуны тормышка ашырырга ярдәм итүче уку тизлеге.

5 нче сыйныф укучысы уку елы азагына 70-100 сүз укырга тиеш.

6 нчы сыйныфта - 75-115 сүз.

7 нче сыйныфта - 80-125 сүз.

8-9 нчы сыйныфларда - 85-130 сүз.

11 нче сыйныфта - 100-145 сүз.

Укуның төп максаты - текстның дөрес укылуына һәм эчтәлеген аңлауга ирешү. Эчтән уку тизлеге, кычкырып уку белән чагыштырганда, 5-7 нче сыйныфларда - 40-50 процентка, ә 8-9 нчы сыйныфларда 60 процентка югарырак булырга тиеш. Сәнгатьле уку, текстның эчтәлеген аңлап, автор әйтергә теләгән фикер, хис-тойгыларны тавыш, басым һәм башка барлык фонетик чараларны дөрес кулланып укый алуны белдерә. Аңлап уку, ягъни текстның төп эчтәлеген аңлау һәм аңа карат үз карашыңны яки мөнәсәбәтеңне белдерә алу сәнгатьле укуга ирешүнең төп шарты булып тора. Өйдә әзерләнеп укуны бәяләгәндә, таләпләр югарырак була.

Сөйләм күнемәсен бәяләү

Анализ күнекмәләрен һәм теоретик белемнәрне бәяләү

Сорауларга җаваплар язуны бәяләү

Эшләрне бәяләгәндә, укытучы җавапларның тулы, төгәл, дөрес булуына, сөйләмнең стилистик яктан камил, орфографик һәм пунктуацион яктан грамоталы булуына игътибар итә.

Барлык сорауларга да дөрес җавап бирелсә (1 сөйләм хатасы яки 1 пунктуацион хатагыз булырга мөмкин) - "5"ле куела.

Сорауларга дөрес җавап бирсә, ләкин 2 сөйләм хатасы, 3 орфографик, 2 пунктуацион хата яки 2 сорауга җавап язганда, төгәлсезлек җибәрелсә - "4"ле билгесе куела.

Язма эштә сорауларга җавап бирә белү күнекмәсе сизелсә, 3 сөйләм хатасы, 4 орфографик, 5 пунктуацион хата булса - "3"ле куела.

Җавапларның яртысы дөрес булмаса, сөйләм хаталары 3 тән артык, 5 орфографик, 6 пунктуацион хата булса - "2"ле билгесе куела.

Сочинениеләрне бәяләү

Сочинение язганда, укучы өйрәнелгән зур күләмле әсәрдә сурәтләнгән вакыйгаларга; шуларга бәйләп, язучы яшәгән, әсәрнең нигезенә алынган чорга, ул вакыттагы тарихи һәм иҗтимагый шарталарга; шул чорга хас әхлакый нормаларга; әсәрдә бирелгән геройларга һ.б. карата мөнәсәбәтен белдерә.

Ике сәгать дәвамында сыйныфта язылган сочинениенең күләме түбәндәгечә билгеләнә:

5 нче сыйныфта 0,5-1 бит;

6 нчы сыйныфта - 1-2 бит;

7 нче сыйныфта - 2-3 бит;

8 нче сыйныфта - 3-4 бит;

9 нчы сыйныфта - 4-5 бит;

10 нчы сыйныфта - 5-6 бит;

11 нче сыйныфта - 6-7 бит.

Сочинениене озын итеп язу төп максат түгел, чөнки, билге куелганда, беренче чиратта, язмада теманың тулы һәм эзлекле итеп ачылуына, тел байлыгына, хаталарның булмавына, грамоталылык дәрәҗәсенә игътибар бирелә. Хаталар поляда күрсәтеп барыла. Югары сыйныфларда хата төзәтелми, хаталы урын астына сызып күрсәтелә. Язма эштән соң беренче юлда укытучы ялгышларның санын күрсәтә: башта орфографик (вертикаль сызык рәвешендә "I"), аннан соң пунктуацион ("V" рәвешендә) һәм стилистик ("С" рәвешендә) хаталар санын яза. Алар ике нокта аша (1:3:2 рәвешендә) яки хәрефләр белән тамгаланып (О-1, П-3, С-2 рәвешендә) күрсәтелә. Моннан тыш сочинениедә логик (Л рәвешендә күрсәтелә) һәм фактик хаталар (Ф рәвешендә) да билгеләнә ала. Логик хаталарга орфографик һәм грамматик кагыйдәләрне бозу нәтиҗәсендә мәгънә төгәлсезлегенә китерә торган кимчелекләр керә. Әсәр исемен, вакыйгаларны, чорны (гасыр, ел, ай, көн һ.б.); персонажларның (герой, катнашучы яки аның турында нинди дә булса фикер әйтүче кешенең) исем һәм фамилияләрен, алынган цитаталарның чыганагын бутау; техник төгәлсезлекләр фактик хатага санала. Сочинение ике билге белән бәяләнә: беренчесе - эшнең эчтәлеге һәм теленә, икенчесе грамоталылыкка куела.

Сочинениенең эчтәлеге һәм теле түбәндәгечә бәяләнә:

Эчтәлек темага туры килә; язмада фактик ялгышлар юк; эзлекле язылган; теле бай, образлы; стиль бердәмлеге сакланган - "5"ле.

Язманың эчтәлеге темага, нигездә, туры килә, ул дөрес ачылган; 1 фактик хата җибәрелгән, хикәяләү эзлеклелегендә артык әһәмияте булмаган төгәлсезлек сизелә; тулаем алганда, теле бай, образлы; стиль бердәмлеге сакланган - "4"ле.

Эчтәлекне бирүдә мөһим читләшүләр бар: ул, нигездә, дөрес, ләкин фактик төгәлсезлекләр очрый, хикәяләү эзлекле түгел; теленең ярлылыгы сизелеп тора; синонимик сүзләрне аз куллана, бертөрлерәк синтаксик төзелмәләр файдалана, образлы түгел, сүз куллануда ялгышлар җибәрә; стиль бердәмлеге сакланып җитмәгән - "3"ле.

Тема ачылмаган; фактик төгәлсезлекләр күп; планга туры килми, эзлеклелек бозылган; теле ярлы; сүз куллану ялгышлары еш очрый; стиль бердәмлеге юк - "2"ле.

Грамоталылык түбәндәгечә бәяләнә:

1 орфографик (пунктуацион яисә грамматик) ялгыш бар - "5"ле.

2 орфографик, 2 пунктуацион һәм 2 грамматик ялгыш бар - "4"ле.

3 орфографик, 3 пунктуацион һәм 3 грамматик ялгыш бар - "3"ле.

7 орфографик, 7 пунктуацион һәм грамматик ялгышлар бар - "2"ле.

КУРСНЫҢ УКЫТУ-МЕТОДИК ТӘЭМИН ИТЕЛЕШЕ ҺӘМ ӘДӘБИЯТ ИСЕМЛЕГЕ

УМК

Укытучы өчен методик әдәбият

Укучылар өчен әдәбият

1. Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). 6 нчы сыйныф. Ике кисәктә /Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2014.

2. Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен электрон дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). 6 нчы сыйныф / Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2015.

3. "Татар әдәбияты: Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмаларында (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар белән) эшләүче укытучылар өчен методик әсбап. 6 нчы сыйныф / Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина. - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2014.

4. Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен татар әдәбиятыннан авторлык программасы (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен. 5-9 сыйныфлар. Яңартылган, тулыландырылган, төзәтелгән икенче басма /Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина. - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2016.

1. Әдәбият белеме сүзлеге / төз.-ред. А.Әхмәдуллин. - Казан: Татар.кит.нәшр., 1990

2. Заһидуллина Д.Ф. Әдәби әсәргә анализ ясау. - Казан: Мәгариф, 2005.

3. Заһидуллина Д.Ф Мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы. - Яңадан эшләнгән һәм тулыландырылган басма. - Казан: Мәгариф, 2004.

4. Заһидуллина Д.Ф., Закирҗанов А.М. Татар әдәбияты: Теория. Тарих.- Казан: Мәгариф, 2006.

5. Татар әдәбияты. Теория.Тарих./Д.Заһидуллина, Ә.Закирҗанов, Т.Гыйлаҗев, Н.Йосыпова. - Казан: Мәгариф, 2006.

6. Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. 3 томда. - Казан: Татар.кит.нәшр., 1977, 1979,

1981.

1. Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). 6 нчы сыйныф. Ике кисәктә /Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2014.

2. Һәр дәрескә тестлар: диагностика буенча эш дәфтәре. 6 нчы сыйныф / Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина. - Казан: "Мәгариф-Вакыт" нәшр., 2016.

</ ЯКЫНЧА КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК ПЛАН

Сәгатьләр

саны

Дәрес тибы

Укучылар эшчәнлеге төрләре

Контроль төрләре

Үткәрү вакыты

план

факт

6Е

6

L

Халык авыз иҗаты (4 сәгать)

1-2

Халык авыз иҗаты.

Халык җырлары.

2

Яңа белемнәр ачу дәресе

-җыр тыңлау,

- әсәр буенча фикер алышу,

-сорауларга җавап бирү,

- җыр турында Фәнис Яруллин, Роберт Миңнуллин шигырьләрен, галимнәр фикерен уку.

Сорау-җавап

1-4 сентябрь

5-11 сентябрь

3

Йола һәм уен җырлары. Тарихи җырлар. Татар халык җырлары.

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

-"Кәрия-Зәкәрия" уенын бергәләп башкару;

- "Иске кара урман", "Болгар иле кызлары җыры" текстларын уку,

- татар халык җырларын оста башкаручы җырчылар турында әңгәмә;

- җыр текстлары буенча сораулар төзү, аларны бер-берләренә бирү, җавапларны тыңлау, бәяләү.

Сорау-җавап

5-11 сентябрь

4

БСҮ. Җыр турында фикерләр, мәкальләр, табышмаклар.

1

Рефлексия дәресе (кабатлау-йомгаклау дәресе)

- татар халык җыры "Тәфтиләүне" тыңлау, Тукай әсәрләренең музыкаль яңгырашын билгеләү,

- җыр турында Г.Ибушев фикерләрен уку, әңгәмә,

- җыр нәрсә ул соравына җавап язу,

- "Җырның ертыгы юк" мәкален ничек аңлаулары турында фикер алышу,

- җыр турында табышмаклар уку, җавапларны табу.

Дәреслекнең 8 нче битендәге 2-3 нче биремнәрне үтәү

12-18 сентябрь

Борынгы әдәбиятыбыз үрнәкләре (2 сәгать)

5-6

Йосыф Баласагунлы һәм «Котадгу белек» поэмасы турында.

2

Яңа белемнәр ачу дәресе

- 5 нче сыйныфта борынгы әдәбият буенча укылган әсәрләр, аларның авторлары турында искә төшерү,

- борынгы әдәбият әдибе Йосыф Баласагунлы турында кыскача мәгълүматны тыңлау,

- "Котадгу белек" поэмасыннан тел һәм белем бирү турындагы өзекләрне укып фикер алышу,

- Й.Баласагунлы язган юлларның кайсы мәкаль яки башка язучы фикере белән туры килүен ачыклау,

- "Тел - белем ачкычы" дигән темага хикәя төзеп язу.

Язма эш

12-18 сентябрь

19-25 сентябрь

XVIII йөз әдәбияты (2 сәгать)

7

Габдерәхим Утыз-Имәни иҗаты

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- Габдерәхим Утыз-Имәни һәм аның иҗаты турында кыскача мәгълүмат

тыңлау, сораулар бирү,сүзләрне дәфтәргә язу,

- "Гыйлемнең өстенлеге турында", "Татулык турында", "Сату итү турында" шигырьләрен уку, эчтәлекләре буенча әңгәмә,

- гыйлемнең кирәклеге турында, шагыйрь сүзләрен дә кертеп, хикәя төзү.

Сорау-җавап

19-25 сентябрь

8

Мөхәммәдшәриф Габдрәшит улы һәм аның «Кәҗә бәете».

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

-XVIII йөз әдәбияты шагыйреМөхәммәдшәриф Габдрәшит улы һәм аның иҗаты турында белешмәне тыңлау,

- "Кәҗә бәете"н уку,

- бәет төшенчәсенә аңлатма язу,

- сорауларга җавап бирү, фикер алышу.

Сорау-җавап

26-30 сентябрь

XIX йөз әдәбияты (3 сәгать)

9

Габделҗаббар Кандалый. «Мулла белән абыстай». Юмор һәм сатира.

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- Ислам дине, муллаларның халыкны тәрбияләүдәге роле турында әңгәмә,

- Г.Кандалыйның тормыш юлы һәм иҗаты белән танышу,

- "Мулла белән абыстай" шигырен сәнгатьле уку,

- сорауларга җавап бирү,

- юмор, сатира турында фикер алышу,

-"шагыйрь нинди муллалардан көлгән?" соравына цитаталар китереп җавап бирү,

Сорау-җавап

26-30 сентябрь

10

Габделҗаббар Кандалый. «Кыйссаи Ибраһим Әдһәм».

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- Г.Кандалыйның тормыш юлын, иҗатын искә төшерү,

- "Кыйссаи Ибраһим Әдһәм" әсәре белән танышу,

- сорауларга җавап бирү,

- "киемгә карап каршы алалар, акылга карап озаталар" дигән мәкальнең мәгънәсе ничек әсәрдә чагылуын аңлату, фикер алышу.

21 нче биттәге 9-11 нче сорауларга җавап

3-9 октябрь

11

БСҮ. Габделҗаббар Кандалый Икеюллыклар (афоризмнар).

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

-афоризмнар төшенчәсенә аңлатма бирү,

- афоризмнардан торган күптомлыкларны карау,

-Г.Кандалыйның афоризмнарын уку,

- сорауларга җавап бирү, ребус чишү,

-вакыт кадерен белү, аны бушка уздырмау турында диалог төзү.

Диалог төзү

3-9 октябрь

XX йөз әдәбияты (17 сәгать)

12

Габдулла Тукайның «Туган авыл» шигыре

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-Г.Тукай тормыш юлын һәм аның иҗатын искә төшерү,

- "Туган авыл" шигырен сәнгатьле уку,актерлар укуында тыңлау, Алмаз Монасыйпов язган җырны тыңлау,

- Арчадагы Әлифба музее белән танышу,

- "мин авыл турында нәрсәләр беләм" темасына монолог төзү.

Тест

10-16 октябрь

13-14

Габдулла Тукайның "Шүрәле" поэмасы

2

Рефлекция дәресе (дәрес-диалог)

- "Шүрәле" балеты һәм поэма турында төшенчәне тыңлау,

- иллюстрацияләр карау,

-поэманы актер укуында тыңлау,

-биремнәр эшләү,

-сорауларга җавап бирү.

- "Урман Шүрәлесе" дигән темага проект эше эшләү.

Шүрәленең портретын язмача тасвирлау

10-16 октябрь

17-23 октябрь

15

Г.Тукайның "Исемдә калганнар" әсәре

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- Тукай турында искә төшерү. әсәрләр уку,

-әңгәмә кору,

- кроссворд чишү.

Язма эш

17-23 октябрь

16

Габдулланың Кырлайда күргәннәре

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- "Исемдә калганнар" әсәреннән өзек уку,

- сорау һәм биремнәр өстендә эш,

- әсәрнең 1 нче бүлегендә, нәни Габдулла булган авыллар буенча схема төзү.

Схема төзү

24-30 октябрь

17

Габдулла - халык баласы

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- "Исемдә калганнар" әсәреннән өзек уку,

- сорауларга җавап бирү,

- "Г.Тукайның Кырлайны яратуы кайсы әсәрләрендә ачык чагыла" темасына фикер алышу,

- әсәр буенча туганлык атамаларын табып язарга.

Язма эш

24-30 октябрь

18

СТУ. Гаяз Исхакыйның "Кәҗүл читек" хикәясе

1

Яңа белемнәр ачу дәресе, рефлекция дәресе, гомумметодологик юнәлешле дәрес

- Г.Исхакый турында дәрес материалын уку,

-төркемнәрдә биремнәр эшләү,

-"Кәҗүл читек" әсәрен чылбыр рәвешендә уку,

- сораулар төзү,

-тест эшләү.

Тест

7-13 ноябрь

19

Мәҗит Гафуриның тормыш юлы һәм иҗаты

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- М.Гафуриның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә бирү,

- төркемнәрдә эшләү,

- биография буенча сораулар төзү, үз-үзеңне тикшерү.

42 биттәге 1-2 сорауларга җавап бирү

7-13 ноябрь

20

Мәҗит Гафуриның "Ана", "Ана теле" шигырьләре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- "Ана", "Ана теле" шигырьләрен сәнгатьле уку, анализлау,

- эчтәлеге буенча әңгәмә,

- сорауларга җавап бирү,

- төркемнәрдә эшләү,

- "Бөтен дөнья халкы бер генә телдә сөйләшсә, әйбәтрәк булмасмы икән?" дигән темага фикер алышу.

43 биттәге 1-3 сорауларга җавап бирү

14-20 ноябрь

21

БСҮ. Әдипләр иҗатында "Урман" темасы

1

Рефлекция дәресе

- "Дәвам ит" уенын уйнау,

- "Урман" шигырен тыңлау. сәнгатьле уку.

- И.Шишкинның картинасын карау, шигырь белән чагыштыру.

- шигырьдән сурәтләү чараларын табу,

- "Урман" темасына иҗади эш башкару.

Язма эш

14-20 ноябрь

22

Һ.Такташның тормыш юлы һәм иҗаты

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

-зурлар арасында иптәшлек, дуслык хисләре булу турында әңгәмә,

- Һ.Такташның бигографиясе белән танышу,

- биография буенча төркемнәрдә эшләү,

- "Иптәшләр" шигырен сәнгатьле уку һәм анализлау,

-дуслык турында мәкальләрне искә төшерү.

Сорау-җавап

21-27 ноябрь

23

Һ.Такташның "Мокамай" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (катнаш дәрес)

-Һ.Такташның биографиясен сөйләү,

- "Мокамай" шигырен уку һәм анализлау,

- кабатланып килгән юлларны табу, сәбәбен ачыклау, пейзаж бирелешен тикшерү.

- "Ни өчен шагыйрь Мокамайны гаепләми?" темасына дискуссия уздыру.

55 нче биттәге 1-4 сорауларга җавап

21-27 ноябрь

24

Һ.Такташның "Ак чәчәкләр" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (катнаш дәрес)

- "Ак чәчәкләр" шигырен сәнгатьле уку,анализлау,

- шигырьне өч өлешкә бүлеп,кайсы өлешкә мин, син, ул, берәү дигән исемнәр туры килүен ачыклау,

- сорауларга җавап бирү.

Сорау-җавап

28-30 ноябрь

25

И.Газиның тормыш юлы һәм иҗаты,"Онытылмас еллар" романы

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (проблемалы дәрес)

- Ибраһим Гази турында белешмәне тыңлау,

-трилогия терминыны белән танышу,

- Февраль, октябрь революцияләрен, беренче Бөтендөнья сугышы турында белешмә тыңлау,

-сүзлек эше,

-романнан өзекне укый башлау.

Сорау-җавап

1-4 декабрь

26

"Онытылмас еллар" романында Хәлим образы

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- романнан өзекне укуны дәвам итү,

- план төзү,

- сүзлек эше,

-Хәлимгә характеристика бирү,

- укылган бүлек буенча сорауларга җавап бирү.

Хәлимгә характеристика язу

5-11 декабрь

27

Икмәк кадере

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- романнан өзекне укуны дәвам итү,

- план буенча эчтәлекне сөйләү, -төркемнәрдә эш,

-икмәк турында мәкальләрне искә төшерү, шигырьләр уку, диалог төзү.

Язма эш

5-11 декабрь

28

Беренче бөтендөнья сугышы елларындагы авырлыклар

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

- әсәрдән пейзаж сурәтләнгән урыннарны табып уку,

- укылган өзекләр буенча, бу романның ни өчен "Онытылмас еллар" дип аталуы турында фикер алышу.

Тест

12-18 декабрь

Бөек Ватан сугышы чоры әдәбияты (7 сәгать)

29

Муса Җәлилнең сугыш чоры иҗаты. "Вәхшәт" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (мультимедиа дәресе)

- Бөек Ватан сугышы елларының онытылмас авырлыклары турында әңгәмә,

- Муса Җәлил турында белгәннәрне искә төшерү,

-"Вәхшәт" шигырен укып анализлау,

-фашистларның вәхшилеге турында фикер алышу,

- сораулар буенча төркемнәрдә эш.

Сорау-җавап

12-18 декабрь

30

Муса Җәлилнең сугыш чоры иҗаты , "Имән", "Чәчәкләр" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (катнаш дәрес)

"Имән", "Чәчәкләр" шигырьләрен сәнгатьле укып анализлау,

- "Кайсы шигырьдән?" уенын уйнау,

69-70 нче битләрдәге тест биремнәрен үтәү

19-25 декабрь

31

Нәби Дәүлинең "Дошманнан үч алыгыз" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- "Үч алу ни өчен кирәк?Ул әйбәт сыйфатмы" сорауларына җавап эзләү,

- "Дошманнан үч алыгыз" шигырен уку, эчтәлеге буенча әңгәмә,

-шигырьдә рифмалашкан сүзләрне табу, рифма төрен билгеләү,

-укылган әсәр буенча диалог төзү.

Сугыш китергән бәла-казалар турында хикәя төзү

19-25 декабрь

32

БСҮ. Хәйретдин Мөҗәй иҗаты

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

Х. Мөҗәй турында тыңлау,

- биографиясе буенча сораулар язу, бер-берләренә әйтү, җавапларны тыңлау,

Хронологик таблица төзү,

- "Бүләк" шигырен уку, эчтәлеге буенча әңгәмә оештыру,

- "Фронттан хат" картинасы буенча эш.

Язма эш

9-15 гыйнвар

33

Әхмәт Исхакның "Һөҗүмгә барганда" шигыре

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

- Ә.Исхакның тормыш юлы һәм иҗаты турында белешмә белән танышу,

- "Һөҗүмгә барганда" шигырен актер укуында тыңлау,

- шигырьне сәнгатьле уку күнегүләре,

- шигырь эчтәлеге буенча әңгәмә, монолог яки диалог төзү.

Укыган текст буенча диалог яки монолог төзү

9-15 гыйнвар

34

Шәйхи Маннурның тормыш юлы һәм иҗаты. "Саубуллашу" җыры.

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- Шәйхи Маннурның тормыш юлы һәм иҗаты турында мәгълүмат белән танышу, китапларыннан күргәзмә карау,

- биография буенча сораулар төзү,

- "Саубуллашу җыры"н сәнгатьле уку,строфаларны, кабатланган юлларны, рифмаларны табу.

Сорау-җавап

16-22 гыйнвар

35

СТУ. Шәйхи Маннур. "Татар кызы". "Чәчәкләр һәм снарядлар" шигырьләре

1

Дәрес-дискуссия

"Татар кызы". "Чәчәкләр һәм снарядлар" шигырьләрен актер укуында тыңлау, сурәтләү чараларын искә төшерү,

- "Шагыйрь дошманга нинди характеристика бирә? Сез тагын нинди эпитетлар яки чагыштырулар өстәр идегез?" дискуссия уздыру.

Сорау-җавап

16-22 гыйнвар

Тыныч ил сагында (19 сәгать)

36

Мөхәммәт Мәһдиев. "Фронтовиклар" романыннан өзек

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- укытучыларга багышланган җыр тыңлау, әңгәмә,

- "Фронтовик кем ул?Бүгенге көндә дә фронтовиклар була аламы?" сорауларына җавап эзләү,

- биографик материалны уку, сораулар төзеп, җавап бирү,

-"Фронтовиклар" романыннан өзекне укый башлау,

- төркемнәрдә эш.

Тест

23-29 гыйнвар

37

Фронтовик егетнең мәктәп тормышына алып килгән яңа сулышы. Сочинение. "Беренче укытучым "

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-"Фронтовиклар" романыннан өзекне укуны дәвам итү,

- 84 нче биттәге 1-5 нче сорауларга җавап бирү.

- иллюстрация буенча эш оештыру,

-"бүгенге көн укытучысы" темасына фикер алышу.

Язма эш

23-29 гыйнвар

38

Кави Латыйпның "Җиңү парады", Р. Вәлиевнең "Мәхәббәт һәм нәфрәт" шигыре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

- Бөек Җиңү турында кереш әңгәмә,

- Кави Латыйп, Р.Вәлиев турында биографик материал тыңлау, уку,

- "Җиңү парады", "Мәхәббәт һәм нәфрәт" шигырен уку һәм анализлау,

- Җиңү көне, ветераннар, Җиңү парады турында сөйләшү, бу бәйрәмнең бүгенге көндә дә әһәмиятен билгеләү, шигырьләрдән сурәтләү чараларын табу.

Сурәтләү чараларын табу

1-5 февраль

39

Азатлык алып килгән сугышчы

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

Ш.Галиев турында белгәннәрне искә төшерү,

- балалар өчен язылган шигырьләре турында фикер алышу,

-"Аталы-уллы солдатлар" балладасын укып анализлау,

-баллада жанрының үзенчәлекләрен барлау,

-сорауларга җавап бирү,

-Берлин шәһәренең Трепков паркында куелган монумент турында әңгәмә.

Хикәя төзү

1-5 февраль

40

Шамил Маннаповның "Тыңланмаган моңнар" шигыре.

1

Рефлекция дәресе (дәрес-практикум)

Солдатта булган кешеләргә ничек карыйсыз? әңгәмә,

- Шамил Маннаповның биографиясе белән танышу,

- "Тыңланмаган моңнар" шигырен сәнгатьле уку, анализлау,

-сорауларга җавап бирү, төркемнәрдә эш.

Сорау-җавап

6-12 февраль

41

"Батырлыкта -матурлык"

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

- Р.Акъегетнең "Мәңгелек ут яна мәйданнарда", Җ.Дәрзаманның "Батырлык" шигырьләрен сәнгатьле уку, анализлау,

"Бүгенге көн солдатлары" темасына әңгәмә үткәрү,

58 нче биттәге 6-7 сорауларга җавап

6-12 февраль

42

Туган як турында шигырьләр

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-Туган як матурлыгы,кадере турында кереш әңгәмә, -Э.Шәрифуллинаның "Туган җир", Ф.Яруллинның "Туган ягы кирәк кешегә" шигырьләрен сәнгатьле уку һәм анализлау,

-сүзлек өстендә эш,

- сорауларга җавап бирү

Язма эш

13-19 февраль

43

Ә.Еникинең тормыш юлы һәм иҗаты, "Матурлык" әсәре

1

Яңа белемнәр ачу дәресе

-әдәп,әхлак темасына сөйләшү үткәрү, кешенең эчке һәм тышкы матурлыгын күрү,

-Ә.Еникинең биографиясен уку, фикер алышу, төркемнәрдә эш,

- "Матурлык" хикәясен укый башлау.

101 нче биттәге 1-4 нче сорауларга җавап бирү

13-19 февраль

44

"Матурлык" хикәясендә Бәдретдин образы.

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- сорауларга җавап бирү,

- геройларның портретлары сурәтләнгән урыннарны табу, Бәдретдингә характеристика бирү,

- фикер алышу,

- әйе, юк уенын уйнау.

Сорау-җавап

20-26 февраль

45

"Матурлык" хикәясендә ана һәм бала мөнәсәбәте. Сочинение "Һәр кешенең әнисе үзенә якын".

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

- укылган әсәр буенча план төзү, эчтәлекне сөйләү,

- кешенең эчке һәм тышкы матурлыгын тасвирлаган, бу матурлыклар бер-берсе белән тәңгәл килмәгән очракларны билгеләү буенча фикер алышу.

Язма эш

20-26 февраль

46

СТУ. Мөхәммәт Мирза. «Балачак хатирәсе».

1

Рефлекция дәресе (дәрес-диалог)

-балачак турында кереш әңгәмә,

- М.Мирза турында кыскача белешмә бирү,

- "Балачак хатирәсе" әсәре буенча план төзү,эчтәлекне эзлекле сөйләү,

- "Дианаларда кунакта" әсәрен искә төшерү, төркемнәрдә эш.

Сорау-җавап

1-5 март

47

Гомәр Бәшировның "Сабан туе" мәкаләсе

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (проблемалы дәрес)

-"Сабан туе җыры"н тыңлау, видеороликлар карау,

- "Сабан туе" мәкаләсен уку,

-текст буенча сораулар төзеп, викторина үткәрү, төркемнәрдә эш,

- "Сабантуй батыры" темасына милли көрәш турында дискуссия.

79 нчы биттәге сорауларга җавап

1-5 март

48

Гомәр Бәшировның "Туган ягым - яшел бишек" повестеннан "Язгы сабан туйлары" хикәясе.

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

-Биографик материалны уку,

- язган әсәрләре исемлеген төзү,

- язучы булып китү сәбәпләрен ачыклау,

"Язгы сабан туйлары" хикәясен укый башлау.

Сорау-җавап

6-12 март

49

Хикәядә милли гореф-гадәтләрнең бирелеше

1

Рефлекция дәресе (дәрес-әңгәмә)

- хикәяне анализлау, сәнгатьле уку,

-план төзеп, әсәрнең эчтәлеген сөйләү,

- кайсы әсәрдән уенын уйнау,

- төркемнәрдә эш.

Тест

6-12 март

50

БСҮ. Ш.Шәйдуллин,

Г.Абдулловларның Сабантуйга багышланган картиналары буенча сочинение язу.

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-Сабантуйлары турында рәсемнәр карау,

-картиналарны күзәтү, биремнәрне үтәү, текст белән чагыштыру,

- сочинение язу өчен план төзү.

Язма эш

13-19 март

51

Гомәр Бәшировның "Туган ягым-яшел бишек" әсәреннән "Кунак кызлар килде утырмага" хикәясе

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

- әсәрне чылбыр рәвешендә уку,

-эчтәлеге буенча әңгәмә үткәрү,үзләренә иң ошаган эпизодны билгеләү,

- өмә үткәрү,аның төрләре турында әңгәмә үткәрү,

-"Кунакта" темасына диалог төзү.

112 нче биттәге 5-7 нче сорауларга җавап бирү

13-19 март

52

Хикәядәге геройларның күңел байлыгы

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

- сорауларга җавап бирү

- рәсемнәр буенча әңгәмә үткәрү,

- геройларга характеристика бирү,

- әйе,юк уенын уйнау.

Геройларга характеристика язу

29-31 март

53

Дания Гайнетдинова хикәяләре

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-Д.Гайнетдинова турында биографик белешмә уку,

- "Ташлыяр Карлыгачы" әсәрен бүлекләп уку,эчтәлеге буенча, ат һәм кеше дуслыгы турында әңгәмә,

- Фәридә образына характеристика бирү,

- сорауларга җавап бирү.

89 нчы биттәге сорауларга җавап бирү

3-9 апрель

Тәрҗемә әсәрләр (3 сәгать)

54

Антон Чеховның "Анюта" хикәясе.

1

Яңа белемнәр ачу дәресе (катнаш дәрес)

- рус әдәбияты әсәрләрен татар телендә укуга сез ничек карыйсыз? соравы буенча әңгәмә,

- өйрәнгән тәрҗемә әсәрләрен искә төшерү,

- А.Чехов турында уку,

- "Анюта" хикәясен уку, табиблар турында сөйләшү,

- сорауларга җавап бирү.

Табибларга хас сыйфатларны күрсәтү

3-9 апрель

55

СТУ. Һ.К. Андерсенның "Борчак өстендәге принцесса" әкияте.

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес (дәрес-әңгәмә)

- Һ.К.Андерсен турында белгәннәрен искә төшерү,

- тәрҗемә эше эшләү,

-"Борчак өстендәге принцесса" әкиятен кычкырып уку,

- ике телдәге әсәрне чагыштыру,

-гипербола табу,геройларга характеристика бирү.

Әкияттәге гиберболаларны табу

10-16 апрель

56

К.Паустовскийның "Корыч балдак" хикәясе

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-К.Паустовский турында кыскача белешмәне тыңлау,

-туган як турында әңгәмә кору,

- "Корыч балдак" хикәясен чылбыр рәвешендә уку,эчтәлеге буенча әңгәмә.

План төзү

10-16 апрель

Язучылар елмая (6 сәгать)

57

Язучылар елмая. Радик Фәизов иҗаты.

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

Әңгәмә, төркемнәрдә эш, "Батыр әйтте" хикәясен рольләргә бүлеп уку,план төзү, сорау һәм биремнәрне парларда эшләү.

Хикәя төзү

17-23 апрель

58

Газиз Мөхәммәтшинның "Каз боткасы" хикәясе

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-"Егет кешегә җитмеш төрле һөнәр дә аз" темасына әңгәмә,

- "Каз боткасы" хикәясен уку, кисәкләргә бүлү, һәр бүлеккә исем уйлау,

-эчтәлекне сораулар буенча ачыклау.

Сорау-җавап

17-23 апрель

59

Ибраһим Газиның "Мәүлия нигә көлде?" әсәре

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-Ибраһим Гази турында кыскача белешмә,

-"Мәүлия нигә көлде?" әсәрен уку, юморны табу,

-ырымнар турында әңгәмә,

- сорауларга җавап бирү.

Текст ахырындагы 1-5 нче сорауларга җавап

24-30 апрель

60

Гамил Афзалның "Мыек борам" шигыре

1

Рефлекция дәресе (дәрес-диалог)

- Гамил Афзал турында кыскача белешмә тыңлау,

-"Мыек борам" шигырен сәнгатьле итеп, юмор белән уку,

- аерым кисәкләргә бүлү, исем бирү,

- парларда эш,

- сорауга җавап бирү, дөрес нәтиҗә чыгару.

Сорау-җавап

24-30 апрель

61

Гәрәй Рәхимнең "А-ля-шер туны" хикәясе

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-Гәрәй Рәхим турында кыскача белешмә белән танышу, төркемнәрдә эш,

- "А-ля-шер туны" хикәясен уку, хикәядә көлү бармы соравына җавап бирү,

- әйе, юк уенын уйнау,

-тел бозып сөйләшүчеләр турында әңгәмә.

Тест

1-7 май

Татар теле - энҗе-мәрҗән тулы тел (7 сәгать)

62

Хәсән Туфан. «И минем җандай кадерлем...»

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-Хәсән Туфан турында кыскача белешмә,

- «И минем җандай кадерлем...» шигырен сәнгатьле уку,

- сурәтләү чараларын табу, парларда эш.

134 нче биттәге сорауларга җавап

1-7 май

63

БСҮ. Хәсән Туфан. «Туган тел». Искәндәр Рәфыйков. «Әй туган тел!» картинасы.

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-«Туган тел» шигырен сәнгатьле уку,

-«И минем җандай кадерлем...» шигыре белән чагыштыру,

- сорауларга җавап бирү,

- Искәндәр Рәфыйковның «Әй туган тел!» картинасы буенча эш.

Язма эш

8-14 май

64

Арадаш аттестация кысаларында йомгаклау контроль эше

1

Белем, күнекмәләрне тикшерү дәресе

Тест биремнәрен үтәү

Тест

8-14 май

65

Равил Фәйзуллин иҗатында тел темасы.

1

Рефлекция дәресе (катнаш дәрес)

-Р.Фәйзуллинның тормыш юлы, иҗаты турында сөйләшү,

- "Минем телем" шигырен сәнгатьле уку, анализлау,

- сүзлек өстендә эш,

-эчтәлеге буенча әңгәмә, төркемнәрдә эш.

Әсәргә анализ язу

15-21 май

66

Шәүкәт Галиевнең "Туган телем" шигыре

1

Гомумметодологик юнәлешле дәрес

-"Туган телем" шигырен сәнгатьле уку,

- актер укуында тыңлау, кабатланган сүзләрне табу,

- сорауларга җавап бирү,

- "минем сөйләмем" темасына сөйләшү үткәрү, монолог төзү.

"Нинди сүзләр җанга тия?" соравына җавап бирү

15-21 май

67

Роберт Миңнуллинның "Туган телемә" шигыре

1

Дәрес-дискуссия

- Роберт Миңнуллин турында кыскача белешмә уку, төркемнәрдә эш,

- шигырьне сәнгатьле уку, кабатланган сүзләрне табу, мәгънәсен ачыклау, сүзлек белән эш,

Сораулар төзү, парларда эш.

Текст ахырындагы 1-2 нче сорауларга җавап

22-28 май

68

Ел буе үткәннәрне йомгаклау.

1

Рефлекция дәресе (йомгаклау)

-ел буена укыган әсәрләрне искә төшерү, төркемнәрдә эш,

- Р.Харис, Н.Акмал шигырьләрен сәнгатьле уку, анализлау,

- туган җир турында әңгәмә,

- фикерләр белән уртаклашу.

Тест

22-28 май