Дидактикалық құрал Павлодар Ертіс өңірінің жаңашыры

«Павлодар қаласы №39 инновациялық үлгідегі гимназия

сыныптары бар жалпы орта білім беру мектебі » ММ

/Есентай Ерботин , Мүбәрак Жаманбалинов,

Мұзафар Әлімбаев/

Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектептердің

4- сыныбына арналған.

Құрастырғандар :

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдері

Жанна Мәжитқызы Кашенова

Павлодар, 2014жыл

Алғы сөз

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану өте тиімді. Деңгейлік тапсырмалар дегеніміз - балаға шамадан тыс жүктеме беру емес, керісінше оқушының біліміне, мүмкіндігіне, сұранысы мен қабілетіне сәйкес дайындалған сатылы жұмыстар тізбесі.

Маңыздылығы - оқушының шығармашылықпен белсенді жұмыс істеуін дамытыды, әр оқушыны өздігінен үйренуге баулиды, өткен грамматикалық, лексикалық тақырыптарды жүйелі игеруге дағдыландырады, ой еңбегімен айналысуға жетелейді, яғни оқу-танымдық құзіреттілігі қалыптасады. Ал деңгейлеп оқытудың ерекшелігі - оқушылардың сабақ үрдісінде бірнеше деңгейде жұмыс жүргізе алатындығында. Осы оқыту әдісі арқылы мұғалім шәкірттерінің нені білетінін, нені меңгергенін, нені меңгермегенін байқай алады. Соның нәтижесінде балаларда намыс оты оянып, басқалардан қалып қоймауды ойлап, өз мүмкіндігіне қарай дайындық жасайды әрі тырысады, пәнге деген қызығушылығы артады.

Біз әр сабақты мазмұнды құруға, жаңа технологиямен сабақ беруге тырысамыз, оқушылардың терең әрі тиянақты білім алуына жол ашамыз. Сондықтан да қазіргі ұрпақты білім нәрімен сусындатуда жаңа технологияның алатын орны ерекше. Себебі мұғалімнің интеллектуалдық, рухани азаматтық, т.б. адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін өзі дамытуға көмектеседі. Ал, оқушылар үшін баланың қабілеті ашылады, шығармашылығы шыңдалады ізденеді. Деңгейлік тапсырмаларды жүргізудегі негізгі мақсат - баланың қабілетін ашу, шығармашылығын шыңдау, іздендіру.

Жас балғын !

Берілген тапсырмаларды орындау арқылы сенің әдеби талғамың жетіліп, әдебиет әлеміне терең бойлай түсесің. Адамгершілік тұрғыдан есеюіңе тілектеспіз.

Оқуда сәттілік тілейміз !

Кіріспе

Бұл оқу-әдістемелік құралға Павлодар өңірінен шыққан балалар әдебиетінің үш бәйтерегі Есентай Ерботин, Мүбәрак Жаманбалинов және Мұзафар Әлімбаевтің өлеңдері, әңгімелері мен шығармалары топтастырылды.

Бүгінгі заман әрбір оқушыға саналы да терең білімнің берілуін талап ететіні бесенеден белгілі. Сондықтан оқу үрдісінің негізгі мақсаты - түрлі әдіс-тәсілдермен балалардың тіл байлығын арттыру, белсенділігін қалыптастыру, шығармашылық ойлау қібілеттерін дамыту, өз ойларын еркін жеткізуге, шығармашылықпен жұмыс жасауға машықтандыру.

Бұл жинақты құрастырудағы мақсатымыз:

Біріншіден, оқушыларды 4 сыныптан бастап қазақ әдебиеті әлемімен жақын таныстыру;

Екіншіден, тіл дамыту мәселесіне бет бұру. Тіл дамыту дегеніміз - балалардың сөздік қорын дамыту, қысқаша айтқанда оларды еркін сөйлей білуге дағдыландыру. Осыдан келіп тіл дамыту жұмысының кең ауқымды екенін көреміз;

Үшіншіден, Ертістің Павлодар өңірінен шыққан балалар ақындарының өлеңдерін жаттаған оқушыларды облыстық, республикалық, халықараралық көркемсөз оқу шеберлері сайыстарына, байқауларға, пікірталас, модель, түрлі жобаларға қатыстыру. Балалар әдебиетінің атасы саналатын Есентай, Мүбәрәк, Мұзафар аталарының өлеңдерін, жалпы шығармаларын насихаттау. Олардың туындыларын бір жинаққа енгізу.

Осы мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге асырамыз:

1. Оқушылардың өздігінен білімін толықтыра, жетілдіре отырып, қосымша білім алуын қолға алу;

2. Оқушылардың бір-бірімен пікір алмасуын қалыптастыру;

3. Берілген білімнің нәтижелі болуын қадағалу (түрлі байқау, сайыстарға қатыстыру);

4. Оқушылардың білімін оқыту үшін және оқу үшін бағалау;

5. Шығармашылық қабілеттерін арттыру.

Оқу құралындағы тапсырмалар оқушының өз бетінше білім алуына, шығармашылық қабілетін дамытуға, өзіне ұнаған өлеңдерді мәнерлеп оқуға, есте сақтауына көмектеседі.

Жыл сайын қазан айында Бұқар жырау атындағы облыстық әдебиет және өнер мұражайында Есентай Ерботнді еске алу әрі олардың әдеби мұрасын насихаттау мақсатында мәнерлеп оқудан бастауыш сынып оқушылары арасында байқау өткізіледі. Бұл байқауда жетістігіміз бен жемісіміз қатар көрінеді. Жинақты мұғалімдерге де қажет болар, септігі тиер деген оймен құрастырдық.

Оқу - әдістемелік дидактикалық құралдың мазмұны мен құрылымы

Тақырыптық жоспарлау

I Жарты жылдыққа құрастырылды.

Грамматика .Фонетика . Лескика.Морфология

Тарау

Сабақтың тақырыбы

Тілдік бөлім

Сағат саны

9 сағат

Ерботин

Есентай

Балалар үнін ұққан-

жүрегіне жол тапқан

Сан есім

1

«Менің досым»

өлеңдер жинағы

1

«Ақша қар» өлеңімен жұмыс

Сын есім.Етістік

1

Мүбәрак

Жаманбалинов

Қазақ балалар поэзиясының өкілі

Етістік.

Отыр.Тұр.Жатыр.Жүр

1

«Жауқазын» атты таңдамалылар жинағы

Жіктік жалғауы .

Жекеше,көпше түрі

1

«Көрші атам» өлеңі

Зат есім.Етістік

1

Мұзафар

Әлімбаев

Есімі елге елеулі

Сан есім

1

Бүлдіршін,бүлдіршін күнмен бір күлсін!

Буын. Буын түрлері

1

«Мендәрігер боламын» өлеңін талдау

Көптік жалғауы.

Синоним

1

Ерботин Есентай

(1940 - 1992)

Баянауыл ауданы

Есентай Ерботин 1940 жылы 13 қазанда Павлодар облысы Баянауыл ауданы, Мәшһүр Жүсіп ауылында колхозшы шаруаның отбасында дүниеге келген. 1959 жылы онжылдық мектепті бітірді. Сол жылы әскери қатарына шақырылған. Германияда Кеңес әскерінің қатарында азаматтық борышын өтеп жүрген Есентай Ерботин аудандық, облыстық газеттеріне балауса өлең жолдарын жолдап тұрған. Үш жыл әскери қатарында болған Есентай Ерботин Қарағандыдағы педагогикалық институттың филология факультетіне оқуға түсіп, оны 1967 жылы бітіріп шығады. Біраз уақыт ауылда мұғалім болады.

Әдебиет мұғалімі Е. Ерботин енді өзін журналистика саласында байқап көргісі келеді. Ақын облыстық «Қызыл ту» газетінде жұмыс істейді. Содан кейін облыстық телерадио комитетіне ауысады. 1981 жылдан бастап өмірінің соңғы сәтіне дейін Павлодар облысындағы Қазақ радиосының тілшісі болып істейді. Өлеңдері облыстық газетте, республикалық «Балдырған» журналында жиі жарияланып тұрды. 1975 жылы «Жазушы» баспасынан «Өркен» атты тұңғыш жинағы жарық көрді. Арада екі жыл өтпей «Жалын» баспасынан «Өнеге» деген екінші жинағы шықты. 1981 жылы осы баспадан «Серік пен Берік», 1984 жылы «Менің досым», 1991 жылы «Далаға саяхат» жинақтарын шығарды. Бұдан басқа ұжымдық жинақтарда «Кім боламын?», «Жаңылтпаштар», «Балдырған базарлығы», «Айналайын анашым» атты өлеңдері мен топтамалары жарияланды.

Белгілі жазушы, журналист, ақын Мұзафар Әлімбаев Есентай Ерботиннің ақындығын таныған шығармашылығына қол ұшын берген, келешегіне жол ашқан ұстазы. Балалар ақыны болу оңай емес, Қазақстанның балалар ақыны атануы Есентай Ерботинға да оңай келген жоқ. Қазақстанның халық жазушысы Дихан баба Әбілев атанған ақын - жазушының 1981 жылы Есентайға берген кепілдемесінде ақынның жинақтарына тоқталып келіп, оны балалар ақыны деп атаған. Қазақстан жазушылар одағының мүшелігіне қабылдануға ұсыныс жасаған.

Есентай Ерботин көптеген кітаптардың авторы. Міне осы кітаптарды асықпай оқып отырғанда ақынның алдымен өзінің кішкентай оқырмандармен ұғынысуға тырысатынын аңғару қиын емес. Ойын түсініктерін жеткізу үшін әр-түрлі өлең формаларын пайдаланады. Жұмбақтар, өтірік өлеңдері ойнақы ұйқастарға құрылған. Е. Ерботиннің өлең өлкесіңдегі еңбектерінің тоқтар тұсының бірі - «Балалар бала болғанда» атты жинағы. Бұл жинаққа өлеңдер, бірнеше аңыздар мен толғаулар енген.

Е. Ерботиннің алғашқы өлеңі 1959 жылы облыстық «Қызыл ту» газетінде жарияланған екен. Автор өлеңдерінің бір тақырыбы - туған өлкенің тарихы, бүгінгі тынысы. Өмірінің соңғы сәтіне дейін қолынан қаламын тастамады.. Шығармашылығын балаларға арнады. Өзінің балалар ақыны екендігін іштей мақтан тұтатын.

Әдебиеттер:

Ерботин Е. Далаға саяхат: өлеңдер, ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштар. - Алматы: Жалын, 1991. - 80 б.

Ерботин Е. Менің досым: өлеңдер. - Алматы: Жалын, 1984. - 35 б.

Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтама. Алматы: «Аруна Ltd». ЖШС, 2005. - 576 б.

Қазақ әдебиеті: энциклопедия. Алматы: ҚР Білім және ғылым мин-гі, Қазақстан даму ин-ты. - Алматы - 1999. - 750 б.

Қазақстан жазушылары: анықтамалық / құраст.: С. Қамынгер, Қ. Жұмашева. - Алматы: «Ан Арыс» баспасы, 2009. - 480 б.

Шынашақ: қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы / құраст.: М.Әлімбаев, Қ.Баянбаев. - Алматы: Балауса, 1992. - 544 б.

Есентай Ерботин

Туған жер

Төскейден жел еседі,

Төбемнен бұлт көшеді.

Туған жерім мен үшін

Көк майсасын төседі.

Ертіс

Ырыс боп алабы,

Ертісім ағады.

Қақ жарып даланы,

Каналы барады.

Қақ жарып даланы,

Каналы ағады.

Құт болып ,қарық қып

Ауылды ,қаланы .

Ертістің толқыны-

Ерліктің төркіні.

Айнала сезілер

Еңбектің серпіні.

Баян

Ғажайып көркі оның -

Мақтаны өлкенің.

Тау-тасы - таусылмас

Аңыз бен ертегің .

Көрсең де аралап ,

Етпейсің қанағат .

Байқасаң -

Табиғи

Бұл көрме ғаламат .

Бір көрмей, құмарың

Тарқамай тұрады .

Баянтау өзіне

Еріксіз бұрады.

Жасыбай

Жасыбай жағасы-

Орман, тау қарашы.

Табиғат әдейі

Жасаған, шамасы.

Шомылып суына,

Аунап бір құмына ,

Өрмелеп өріне ,

Шығып көр шыңына .

Шипалы ауасы -

Кең тыныс аласың .

Ай емес ,аптада

Тыңайып қаласың .

Пенал

« Кәне , бәрің демал !» -

Деген шақта Пенал

Қарындаштар түгел

Құшағына кірер .

«Тағы , тағы не бар ?» -

Дейді қамқор Пенал .

« Сен де , Өшіргіш ,тұрма,

Кел тезірек мұнда .

Ескі досым , Қалам ,

Саған да орын табам».

Менің досым

• Столда он мандарин,

Досың алды бесеуін.

Сен аласың қалғанын-

Есептеші, нешеуін ?

-Есебіңе мынадай

Ешкім ,сірә , нанбайды .

Досым менің сұрамай

Ештемені алмайды .

Екібастұз

Екібастұз бүгінгі-

Кеншілердің мекені.

-Еңбегінің дүбірі

Алыстарға жетеді.

Кен орны әйгілі,

Елімізге аты аңыз.

Ашқан дейді байлығын

Малшы Қасым атамыз.

Сол байлығы-көмірі

Жылу болып , жарық боп ,

Жатыр түгел қарық боп

Жаманбалинов Мүбәрак

(1924 - 2010)

Ертіс ауданы

Ақынның балалық та, жастық та шағы қазақ елінің басына не бір нәубет төнген жылдарға тұспа-тұс келген. 1924 жылы 7 қарашада Павлодар облысы, Железинка ауданының Тәттімбет ауылында дүниеге келген, балалық және жастық шағы аштықтың зардабынан босып көшкен ата-анасымен бірге 1931 жылы Новосібір облысына көшіп кетеді. «1934-1937 жылдар аралығында Қазақстанға көшіп келіп, қайтадан Сібірге қоныс аударды. Қазақ мектебінде екі-ақ жыл оқиды. Әкем - Кәрім икемді жан еді. «Маған тақпақтарды көп жаттататын, өлең жазудың құпиясын да үйреткен. Көбінесе арнайы тақырып беріп, өлең жаздырып, тыңдауды ұнататын», - деп жазады ақын Мүбәрак Жаманбалинов. Ауданда 8 класты бітіріп, 1939 - 1941 жылдары орта ауылшаруашылық Ординск мектебінде оқиды. Машина трактор стансасында учаскелік агроном болып жұмыс істейді.

Елуінші жылдары Новосібір облысы, Чаны ауданының Забылғы ауылында бастауыш мектепте мұғалім болып қызмет істеген. Мүбәрак Кәрімұлы өлеңдерін жүрек қалауымен табиғи қалпында жазған екен. Бір сыныпта жетіден он бір жасқа дейінгі аралықтағы балаларды топтап оқытқан ұстаз кітаптың жетіспеушілігінен әр жастағы балаларды өзінше сөйлеуге талпынтып, әрбір топқа жекелей жырлап топтамасын жазған. Бала кезінен әкесінің талабымен өлең-ертегілерді жаттап өскендіктен өзі де өлең құрастыруға қара жаяу емес жас мұғалім еңбек жолын шабытпен бастапты.

1958 - 1990 жылдары ақын Павлодар облыстық «Қызыл Ту» газетінің Ертіс, Краснокутск, Железинка ауданындағы меншікті тілшісі қызметін атқарды. Газеттің беттерінде облыстың өркендеуі, ана тіліміздің өзекті мәселелері, тіл туралы ой-түйіндер, мектеп проблемаларын, халықты толғандыратын мәселелерді көтеріп, шешімін таппай жатқан проблемаларды жазады.

1950 - 1980 жылдар аралығындағы қазақ балалар поэзиясы әңгіме болған сәтте Мүбәрак Жаманбалинов есімі айрықша құрметпен аталуға тиісті.

Ақынның таңдамалы өлеңдерінің бір томдығы алғаш рет 1974 жылы «Балғын гүлдей балақан» деген атпен балаларға арналған өлеңдерінің таңдамалары жарыққа шықты. Бұл кітапта тұңғыш өлеңдер жинақтары енгізілген. Мысалы: «Айна бұлақ» (1956 ж), «Сәлем» (1962 ж), «Ертіс лебі» (1963 ж), «Кішкене достарға» (1965 ж), «Менің інім» (1970 ж), «Батыр ұстаз» (1972 ж). Жазушы М. Жаманбалиновтың өлеңдері табиғатқа, жыл мезгілдеріне, анасына, ұстазына, оқуға байланысты болып жазылған. Ақынның өлеңдері қырғыз, түркімен, өзбек, латыш тілдеріне аударылған.

Мүбәрак Жаманбалиновтың «Жауқазын» атты таңдамалы жинағына өлеңдер, поэмалар, ертегі-аңыздар, мысалдар, жұмбақтар, жаңылпаштар енгізілді.

«Батыр ұстаз» поэмасы Кеңес Одағының батыры Серікбай Мүткеновке арналған. Поэмада Серікбай мұғалімнің Отан соғысы кезіндегі жан қиярлық ерлігі, елге деген сүйіспеншілігі шабытпен жырланады. Бала жанын тербетіп, батырлық пен бауырлыққа шақырады. Бұл поэма әкелер қаһармандығын ардақтай жалғастыруға шақырар шығарма.

Қарапайым, сабырлы, ақкөңіл, жеке басының кісілігімен, жүрек жылуымен төңірегін нұрға бөлеген ардақты азамат - ақын Мүбәрак Кәрімұлы Жаманбалиновтің еңбегі лайықты бағаланған. 1958 жылы КСРО Журналистер одағының, 1970 жылы КСРО Жазушылар одағының мүшелігіне қабылданды. 1987 жылы Қазақстан Республикасына еңбек сіңірген мәдениет қызметкері құрметті атағына ие болды.

Әдебиеттер:

Жаманбалинов М. Ақшам. - Павлодар: ЭКО, 2000. - 204 б.

Жаманбалинов М. Ауысқан сөздердің орнын тап!: өлең // Жарты ғасырдың алтын қоры. - Алматы, 2007. - 135 б.

Жаманбалинов М. Аштық азабы. - Павлодар НПФ «ЭКО», 2004. - 204 б.

Жаманбалинов М. Ашық күн: өлеңдер, ертегілер, жұмбақтар. - Алматы: Жалын, 1984. - 239 б.

Жаманбалинов М. Әйгілі аудан - Ертісім / ред. Ғ. Жұматов. - Павлодар: ЭКО, 1998. - 396 б.

Жаманбалинов М. Әйгілі аудан - Ертісім. 2 т; / ред. А. Бәделхан. - Павлодар: ЭКО, 2003. - 256 б.

Жаманбалинов М. Балғын гүлдей балақан: өлеңдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер, мысалдар, дастандар. - Алматы: Жазушы, 1974. - 181 б.

Жаманбалинов М. Ертіс лебі: өлеңдер жинағы. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1963. - 88 б.

Жаманбалинов М. Жайнаған өңір, қайнаған өмір (Железинка ауд.). - Павлодар: ЭКО. - 2004. - 226 б.

Жаманбалинов М. Жауқазын: таңдамалы өлеңдер. - Павлодар, 2001. - 208 б.

Жаманбалинов М. Көсем мүсіні; Қоян да көріп сүйінді; Жомарттығы-ай даламның; Батыр; Жоқ, жоқ, апа...; Мықтылардың мықтысы: өлеңдер; Жаңылтпаштар // Қазақ балалар поэмасының антологиясы. - Алматы, 1997. - 173-179 б.

Жаманбалинов М. Мықтылардың мықтысы. - Алматы: Жазушы, 2003. - 159 б.

Жаманбалинов М. Толқын: өлеңдер. - Алматы, Жалын. - 1979. - 95 б.

Жаманбалинов М. Торғайлар қуанышы; Шофер; Тырна; Сурет; Шопан; Итмұрын тергенде; Аңғырт аю; Терек; Борсық; Дәрігер аю мен қорқау қасқыр. // Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы. - Алматы, 1992. - 98-116 б.

Жаманбалинов М. Түгел батыр және оның ұрпақтары(тарихи аңыздар, шешендік толғаулар, шежіре - деректер / А. Бәделхан. - толықт., 2-ші бас. - Павлодар: ЭКО, 2006. - 130 б.

***

Жұматов Ғ. Мәшһүр тағлымы: елге танылған есімдер. - Павлодар: ЭКО, 2008. - 293 б.

Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. құраст.: С. Ахметов, Д. Еркішев. - Алматы: Жазушы, 1987. - 736 б.

Шынашақ: Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы / құраст.: М. Әлімбаев, Қ. Баянбаев. - Алматы: Балауса, 1992. - 544 б.

Қазақ балалар поэмасының антологиясы // құраст. Г. К. Қажыбаева - Алматы: Арда, 2005. - 456 б.

«Балалар бағының бағбандары»: анықтамалық. - Алматы: / құраст. Ш. Күмісбайұлы «Балалар әдебиеті» баспасы, 2008. - 300 б.

Қазақ балалар әдебиетінің кітапханасы. - Алматы: Балауса, 1986

Мүбәрак

Жаманбалинов

Көрші атам

Күнде біздің ауылдан,

Көрші атамды көремін.

Жүгіріп кеп мен оған,

Ылғи сәлем беремін.

Сәлемімді ол

Күліп кеп,

Иіліп тұрып алады.

Кейде:

- Міне, жігіт! - деп,

- Арқамнан да қағады.

Жаңбыр

Айбарлы бұлт түйілді,

Жерде ойнатты құйынды.

Аспан отпен қол қойып,

Бұлтқа ақырып бұйырды:

-Суар егін,

бақшаны,

Көшедегі бас шаңды!

Бұлт бұйрықтан аспанды -

Жаңбыр жауа бастады.

Бокс

Күні- түні жаттығып,

Сарт та сұрт боп шекістік.

Шегініп кеп,

Атылып,

Шекіскенде

Шеке істі.

Кейде тіпті оқыс бір,

Соққанымда от ұшты.

Дайындалып жатқандай,

Сайысына бокстың.

Құлыншақ

Құлын - құлын

Құлыншақ,

Желкілдейді тұлымшақ.

Маңдайында жұлдызы,

Құырығында құндызы.

Бозторғай

Бозторғай,

Бозторғай,

Жыршы құс жезтаңдай.

Неге ән шырқарда,

Самғайсың шырқауға?

- Асқақ үн, әсем үн,

Әлемге сүйікті.

Сүйікті ән қашан да

Жаңғыртсын биікті.

- Өзің де өмірдің,

Нұрысың,

Гүлісің.

Жырлайсың кім жайлы,

Жырлайсың кім үшін?

-Жырлаймын көрікті,

Жерді әсем,-

Көлді әсем!

Жырлаймын ерлікті,

Өрлікті ересен.

Алтын мұрт бидайлар,

Қолдарын бұлғайды.

Алтын қол диқандар,

Сүйсіне тыңдайды.

Мамасы да сүймейді

Дөң үстінде аунайды,

Көң үстінде аунайды.

Күнде көйлек тоздырып,

«Жаңа әпер» - деп даулайды.

Таңертеңгі кигені,

Түске жетпей кірлейді.

Шаң-шаң болған білегін,

Өзі жуа білмейді.

Ауыстырып жаңаны-

«Ки» -десең де кимейді.

Ондай лас баланы,

Мамасы да сүймейді.

Жаңа жыл

Той,

Мереке,

Салтанат.

Думанды шар тарап.

Келіп қалды Жаңа жыл,

Тартуларын арқалап.

Қалаларға салады,

Зәулім- зәулім үйлерді.

Бау бақшаға тағады,

Жасыл желек гүлдерді

Ұлан -байтақ далаға,

Жайқалтады бидайды,

Жақсы оқыған балаға,

Бестіктерін сыйлайды.

Аңқау аю

Ұйықтап жатқан кірпіні,

Түлкі әкеліп бір күні

Сатты аюға «Шөтке» , деп,

Аю үстін шөткелеп,

Жолдасына мақтанды:

- Осыны арзан-аққа алдым.

Енді айналып қараса,

Сырғанаған шанаша,

«Шөтке» жылжып барады,

Аю үрке қарады.

Дауысы орманды жаңғыртты:

- Шөткеме, ойбай, жан бітті.

Көктем қайдан алады?

Папам менің ойланып,

Боямақ боп қақпаны,

Ақтарды да қойманы,

Бір құты сыр таппады.

Жап -жасыл ғып қояды,

Бүкіл орман, даланы:

Соншама мол бояуды,

Көктем қайдан алады?!

Менің әжем

Алдағы күзде

Үлкен той бізде:

Әжем менің

Толады жүзге.

Әжемнің біл, сен,

Осынша жасын.

Жүз деген білсең-

Тура бір ғасыр.

Жүзге кеп қайың,

Морт сынар қурап.

Ал әжем жайын

Біле тұр сұрап.

Күші ме?

Күш жоқ,

Жүр таяқ сүйеп.

Тісі ме?

Тіс жоқ,

Құр қызыл иек.

Көзі ме?

Көзі

Көрмейді түк,түк!

Сөзі ме?

Сөзі

Қызық-ақ тіпті.

Ол айтса бітті ,

Тыңдайды мамам.

Папам да тіпті

Қорқады одан.

Өзіме төніп,

Ұрысса олар:

Әжем ғой менің

Араша болар.

Деймін де:

-Қалай,

Солай ма екен?

Әжеме қарай

Жантая кетем.

Құшақтап ол да,

Дейді: «Әкем,көкем!»

Мен мүлде сонда

Еркелеп кетем.

Қолы оның қандай,

Сипаса аз-ақ:

Ұйқыға балдай

Шомамын ғажап!

Қоңырау кетті үзіп

Мұғалім Маратты

Тақтаға шақырды:

-Айт!-деді, - сабақты

Берілген ақырғы.

Ұстазға бір қарап,

Достарға бір қарап,

Бәрінің алдында

Қызарап тұр қарап.

Әуелі тамағын

Кенеді, жөтелді.

Түйді де қабаған,

Иығын көтерді.

Бір сөзді айта қап,

«Түу» , - деді,

«Ой», - деді.

Қақалып, шашалып,

Тағы да сөйледі.

Көбейді сөзіне,

«Әлгісі» , «сосыны»,

Жыпықтап көзі де,

Желкесін қасыды.

Қалсайшы сыбырлап,

Бір досы мұндайда!

Құйқасы шымырлап,

Тершіді маңдай да .

Кім білсін,

тағы да

Көрер ме ек көп қызық,

Әттен-ай...

Соғылған

Қоңырау кетті үзіп.

Айнадан көріп

Шар айнадан бір күні

Өзін көріп кіпің:

-Мынау

Дәу кірпі ғой,-депті,-

Үсті үрпі-түрпі ғой,-депті.

Түлкі де барып айнаға,

Салыпты байбалам:

- Бұл кірпі де емес,

Үсті үрпі-түрпі де емес,

Кәдімгі сылаңдаған,

Құйрығы бұлаңдаған,

Түлкі ғой,-депті.

«Кірпі»деуің күлкі ғой,- депті.

Қоян да барып айнаға,

Жай ғана:

- Жоқ, бұл кірпі де емес,

Түлкі де емес,

Жоны имек шанақтай,

Қос құлағы қалақтай,

Бір дөй аң, - депті.

- Бәлкім, бұл қоян, - депті.

Үшеуі де таласа,

Айнаға кеп қараса,

Қоян да тұр,

Кірпі де тұр,

Түлкі де тұр,

Үшеуі тұр , аң-таң қалып:

• Мана қалай аңғармадық?!

Сабақ

Біздің Нұрбек:

-Оқытам , жүр, - деп,

Ойыншықтарын-

Аң-құстын

Еденге шашып қалды,

Желкесін қасып та алды.

Кейбір аң бері қарап,

Кейбіреуі кері қарап,

Енді бірі сұлап жатыр

Нұрбек оларды

Түзеп қойып, сұрап жатыр:

- Ой, мынау бақа ма?

Класта жалпиып жата ма?

Кел, отыр!

Отыр ғой өзіңдей жапалақ.

Арыстан,

Тұр сен де!

Барыс па!

Бетіңді бұр сен де!

Құрметте

Бұл - мектеп,

Бұл - оқу білсеңдер!

Ай,

Піл - ай, Піл!

Мұны тентектік деп біл.

Таудай боп,

Отырсың алдыңғы партада.

Өзгелер қарай ма арқаңа?

Бар, әне су сиыр досыңа,

Отыр қасына!

Қоян,

Сен бері кел,

Артыңа бұқпай.

Ең алдына қоям,

Бойың тым құрттай.

Әй,Керік,

Кеудеңді керіп,

Көзіңді алайтып,

Мойныңды сорайтып,

Әркімнің дәптеріне қарайсың,

Бөлек отыруға қалайсың?

Түйе,

Сен түйме қабақты!

Міне, енді жарапты...

Тынышталыңдар!

Бастаймыз енді сабақты.

Жылдың аттары

Кейбір жылдың білесің,

Қойдан қоңыр мінезін.

Жоқ аязы,бораны,

Қойдай жуасболады.

Кейбір жылдың білесің,

Қысқы қатал мінезін.

Жылқы болып жұлқынып,

Сиыр болып сүзеді.

Байқап тұрсаң

Арқаның,

Әр жылының бар мәні.

Білесің жылдың аттарын,

Түсінесің гәп- мәнін.

Жылдың басы тышқан-ды,

Қаймықпайтын қыстан бір.

Екінші жыл -сиыр-ды,

Сүтті , майлы, бүйірлі.

Үшінші жыл барыс-ты,

Қайратты да намысты.

Төртінші жыл - қоян-ды,

Қыста аппақ боп боянды.

Бесінші жыл -ұлу-ды,

Сүйреп жүрген бір үйді.

Алтыншы жыл -жылан -ды,

Одан шипа у алды.

Жетінші жыл - жылқы -ды,

Ол шапса жер сілкінді.

Сегізінші -қой жылы,

Қойдай құтты той жылы.

Тоғызыншы -мешін-ді,

Мінезі жоқ кесірлі.

Оныншы жыл -тауық-ты,

Сүйеді ойын-сауықты.

Он бірінші-ит дейді,

Одан сақ аң өтпейді.

Он екінші -доңызың,

Мал-малдың ең семізі.

Жылда осындай аттар бар,

Ретімен жаттап ал.

Қырықтың басы қызық екен

Қырықтық басы қызық екен,

Жұмыс тіпті қызу екен.

Шаштараздан аумайды екен,

Он қой бір- ақ аунайды екен.

Он машинка тыңдасаңыз,

Бір әуенмен үн қосады.

Қарап тұрсаң қызық екен,

Жұмыс тіпті қызу екен.

Білек түрген апайлардың,

Көздерінде от ойнайды.

Салқындасын десіп жатыр,

Қойдың тонын шешіп жатыр.

Құттықтаймыз бәріміз!

Міне, тағы тұр келіп,

Жаңа бір жыл, балалар.

Басталмаған күнделік,

Алынбаған бағалар.

Оқылмаған сабақтар,

Қойылмаған сұрақтар.

Берілмеген жауаптар,

Жайнаған жас құрақтар.

Ұшыратын сол әлі,

Батырларын ғарыштың.

Жаңа жылдар болады,

Бастамасы бар істің.

Терімізге ол орныққан,

Бақытымыз, сәніміз.

Жаңа жылды сондықтан,

Құттықтайық бәріміз!

Қарлығаш

Қанаты үп-үшкір

Ұшындай қияқтың,

Қайшымен тегіс бір

Қиылған сияқты.

Төсінде жайнаған

Алқызыл шуақ тұр.

Әсемдеп байлаған

Галстук сияқты.

Жұмбақтар

Алдында-айыр,

Артында-сойыл

(сиыр)

Бірде орақ,

Бірде доп,

Бірде бар,

Бірде жоқ

(ай)

Ағайыңды он,

Кигені екі тон

(он саусақ, қолғап)

Жап-жасыл бас,

Жесең-ас

(қауын,қарбыз)

Тұмсығымен жүгірген,

Ізіне жұрт үңілген

(қалам,қарындаш)

Үш көзі бар қаз-қатар,

Кезек-кезек ашады.

Үшеуінен маздата,

Үш түрлі нұр шашады.

(бағдаршам)

Көрсетеді,

Сөйлейді,

Өзі ешкімді көрмейді.

(теледидар)

Өзі үйде

Сырты ине

(кірпі)

Әлімбаев Мұзафар

Шарбақты ауданы</<font color="#1e1b16">

Әлімбаев Мұзафар 1923 жылы Павлодар облысы Шарбақты ауданы Маралды аулында дүниеге келген. Қазақ ақыны, публицист, әдебиет зерттеушісі, аудармашы. 1978 жылы Қазақ КСР-ң Еңбек сіңірген мәдениет қызметкері атанды. Қаз КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1984). Ұлы Отан соғысына қатысқан.

1965 жылы Қазақ мемлекеттік университетін бітірген. 1948-58 жылдары «Пионер» журналында, «Қазақ әдебиеті» газетінде бөлім меңгерушісі, бас редакторының орынбасары, 1958-86 жылдары «Балдырған» журналының бас редакторы болды. Алғашқы өлеңдерін 1939 жылдары жазды. Майдан газеттеріне араласты.

«Ана сәлемі», «Бір күн кейін білдім мен…», «Хаттарым қайда, хаттарым», «Ел мен ер» т.б. өлеңдерінде майдангерлер ерлігін жырлап, патриотизмге үндеді.

Бірінші кітабы - «Қарағанды жырлары» 1952 жылы жарық көрді. «Құрбыма» (1954), «Лирика», «Жолдар-жырлар» (1964), «Өлеңдер мен поэмалар» (1952, 1958) т.б. жинақтары сол кездегі өмір салтын, еңбекті, «Менің Қазақстаным», «Құрыш қазақ», «Мен де Ильичтің баласы» атты лирикалық поэмаларында Отанға, туған елге деген сүйіспеншілікті жырлайды.

«Ту тіккен» атты дастаны Ұлы Отан соғысында Рейхстагқа ту тіккендердің бірі Рахымжан Қошқарбаевтың ерлігіне арналды. «Естай-Қорлан» атты лиро-эпикалық дастанына белгілі ақын, әнші, композитор Естай өмірі мен сол кездегі оқиға арқау болған. Ол 140 ән текстерін жазды. Олар 19 тілге аударылған.

Әлімбаев балалар әдебиетіне ерекше еңбек сіңіріп келеді. Оның «Бал дәурен, шіркін балалық», «Ақсерек пен Көксерек» т.б. сондай кітаптары оқырмандар қауымына кеңінен танымал. 1982 жылы «Аспандағы әпке» жинағы үшін ҚазКСР Мемлекеттің сыйлығы берілді.

Әлімбаев дүние жүзіндегі 70 елдің мақал-мәтелін жинап, оларды ана тілімізге аударды. Жазушы шығыстың классикалық поэзиясындағы рубаят үлгісімен де жазған ақын. Ол А.Пушкин, М.Лермонтов, М.Исаковский, Н.Тихонов, Тоқтағұл, Я.Райнис, Фирдауси, Сағди, Ш.Петефи, Г.Апполинер, Ю.Фучек, Н.Хикмет, т.б. шығармаларын қазақ тіліне аударды. М.Әлімбаев қырғыздың әйгілі «Манас» эпосын қазақ тіліне аударушылардың бірі.

Қазақстан Республикасының Әнұраны авторының бірі.

Ақын шығармалары бірқатар КСРО халықтары және шетел тілдеріне аударылған. 2-дәрежелі Отан соғысы орденімен және медальдармен марапатталған.

Әдебиеттер:

Әлімбаев М. Атадан қалған асыл сөз. - Алматы: Балауса, 2003. - 22 б.

Әлімбаев М. Аулақ бол жаман әдеттен / суретші Б. Ералиева. - Алматы: Балауса, 2002. - 32 б.

Әлімбаев М. Көңіл күнделігі: эсселер. - Алматы: Жалын, 1996. - 288 б.

Әлімбаев М. Көргендерім көңілде: деректі эссе-очерктер. - Алматы, 1992. - 33 б.

Әлімбаев М. Өмір. Өнер. Өнерпаз: эссе, естеліктер, ой-толғамдар. -Алматы, 1990. - 459 б.

Әлімбаев М. Толқыннан толқын туады. - Алматы, 1992. - 248 б.

Әлімбаев М. Халық-ғажап тәлімгер. - Алматы, 1994. - 144 б.

Әлімбаев М. Шығармалар жинағы. 2 т. - Алматы, 1997.

1т. - 1997. - 622 б.

2т. - 1997. - 709 б.

Әлімбаев М. Халық-ғажап тәлімгер: қазақ халқының мақал- телдеріндегі, қара өлеңдеріндегі халықтық педагогика және Абай поэзиясындағы азаматтық тағылым хақында. - Алматы: Рауан, 1994. - 144 б.

Әлімбаев М. Хат: өлеңдер. - Алматы: Санат, 2005. - 232 б.

***

Әлімбаев Мұзафар // Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы, 2005. - 89 б.

Әлімбаев Мұзафар // Қазақ әдебиеті: энциклопедия. Алматы, 1999. - 121 - 122 б.

Әлімбаев Мұзафар // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр. Анықтамалық. - Алматы, 2004. - 53 б.

Әлімбаев Мұзафар // ҚСЭ. - 12т. - Алматы, 1973. - 2 т. - 37 б.

Әлімбаев Мұзафар // Қазақ ССР: қысқаша энциклопедия. - 4 томдық. - Алматы, 1989. - 4 т. - 148-149 б.

Әлімбаев Мұзафар // «Қазақстан». Ұлттық энциклопедия. - 6 томдық. - Алматы, 1998. - 1 т. - 674-675 б.

Мұзафар Әлімбаев

Мен дәрігер боламын

Ақ халатты киемін,

Аппақ болып жүремін,

Аппақ болып жүргенді

Өзім жақсы көремін.

«Дәрігермін мен ,»- деймін,

Кәрі әжемді емдеймін.

«Көп-көп-ішіп дәріні,

Кәрілікті жең», - деймін.

Мен кішкентай баламын

Мен кішкентай баламын,

Айтқан тілді аламын.

Апам нанға кеткенде,

Үйде ойнап қаламын...

Шкафтарды ашпаймын,

Кітаптарды шашпаймын,

Текшелерден үй жасап,

Қызық ойын бастаймын.

Қарындашты аламын,

Қағазға сурет саламын.

Қарғаны салсам,қарқылдап,

Мазасын алар ананың,

Онан да мысық салайын,

Шашылып жатыр талай ұн.

Қалыпты тескен тышқанның

Мысығым берсін сазайын.

Жұмыртқадай ақ қала

Жалаң аяқ, жалаң бас,

Кілең шебер жас бала,

Қалағаны аппақ тас,

Тұрғызыпты жас қала.

Жайқалып тұр жас орман

Жас қаланы айнала.

Жас қолымен жасалған

Бұл ғажайып қай қала?!

Жұпар шашқан гүлі бар

Жұмыртқадай ақ қала!

Сауық берген бұлбұлдар

Сәнді қала , тап-таза.

Осы бір жас қалада -

Жасаған жас қиялы,

«Арналған, -деп,-балаға»,-

Балдырғандар тұрады.

«Білем!» деме, балам!

-«Білем!» деме, балам!

Білмейтінің көп шығар.

Бәрін білген адам

Дүниеде жоқ шығар.

Көп білуге ұмтылған -

Көз жұмғанша оқиды.

Көз жұмғанша оқыған -

Көп нәрсені тоқиды.

Кірпі,кірпі,кірпісің,

Темір тікен - түрпісің,

Сансыз сары найзасың,

Өзің сонда қайдасың?

Жауды көрсең, жатасың,

Садағыңмен атасың.

Тұла бойың сар садақ,

Берген саған кім қадап?

Ей,балалар,балалар!

Ей,балалар,балалар!

Бірің - шекер, бірің -бал.

Бірің - қайың, бірің -тал.

Жас кезіңде ойнап қал,

Ойнап жүріп ойлап та ал,

Ой түбінде жатар бал!

Илеуінде қайнаған,

Жазды еңбекпен жайлаған.

Ұзақтан дән тасыған,

Досына жаны ашыған,

Құмырқаға көзің сал!

Жұмысын көр! Тәлім ал!

Гүл-гүлден шымшып бал жиған,

Жесін деп сендер ол жиған.

Қанатын желге сындырған...

Сонда да жұмыс тындырған

Бал араға көзің сал!

Жұмысын көр! Тәлім ал!

Кітаптың беті гүл-лала.

Оқыған бала -бал ара.

Отпен ойнама!

Сынық сүйем сіріңке,

Абайсызда сыр- р етсе,

Қызыл қанат балапан

Жолыңнан қашып пыр-р етсе,

Ұстай алмай қаларсың.

Ұстасаң , өзің жанарсың,

Жалғыз тал жаман сіріңке

Болар бір алып жалмауыз!

Талғамай жұтар үйді де,

Оңбаған обыр, от ауыз.

Ойнауды отпен сүйерсің,

Ойнасаң бірақ күйерсің.

Кел,балалар, күлейік!

Кел,балалар, күлейік!

Күлкіменен түлейік!

Қабақ түйген не керек?

Көңілді боп жүрейік.

Кел,балалар, күлейік!

Күлкіменен түлейік!

Күлкі көңіл ашады,

Күліп өмір сүрейік.

Кел,балалар, күлейік!

Күлкіменен түлейік!

Күлкі мізді күн қылып,

Гүл өссін деп тілейік.

Ақ күшігім

Ақ күшігім,ақ күшік!

Қырағы да, сақ күшік.

Түні бойы жатпайды,

Қоралы малды сақтайды.

Әжем оны мақтайды,

Тамағынан қақпайды.

Ақылды итке санайды,

Аппақ жүнін тарайды.

Ақ күшік те еркелеп,

Әжеме жылы қарайды.

Ақ күшігім, ақ күшік!

Қырағы да, сақ күшік.

Түні бойы жатпайды,

Қоралы малды сақтайды.

Ұршық

Анау тауға барайын,

Алысқа көз салайын.

Ақыр қарап жүргенше,

Жидек теріп қарайын.

-Тауға барсаң, тас әкел.

Маған ұршық бас әкел.

Жүрмесін ешкім қырсықтап,

Ақсақ қойша мыртықта,

Екі сүйем, алты елі

Ала кел маған ұршық сап.

Қойды, ешкіні қырқыпты,

Түбіт шықты, жүн шықты.

Шекпен керек,қап керек,

Иірейін ұршықты.

-Алып келдім ақақ тас,

Апа, саған ұршық бас.

Иірмесең ұршықты,

Біздің үйге күн шықпас.

Мен де к-пке ерейін.

Шөпшек теріп келейін.

«Бәрекелде!» - десең сен,

Көтерілсін мерейім.

Жан-жануарлардың баласын сүюі

Қарға баласын «аппағым» деп сүйеді,

Кірпі баласын «жұмсағым» деп сүйеді.

Қоян баласын «үркегім» деп сүйеді,

Тауық баласын «үрпегім» деп сүйеді.

Мысық баласын «мырылым» деп сүйеді,

Ит баласын «жұмсағым» деп сүйеді.

Қой баласын «қошақаным» деп сүйеді,

Түйе баласын «ботақаным» деп сүйеді.

Жылқы баласын «құлыншағым» деп сүйеді,

Ешкі баласын «ерке лағым» деп сүйеді.

Сиыр баласын «талпағым» деп сүйеді,

Аю баласын «балпағым» деп сүйеді.

Қасқыр баласын «қайсарым» деп сүйеді,

Шошқа баласын «май сарым» деп сүйеді.

Апамбаласын «батылым» деп сүйеді,

Ел қорғайтын «батырым» деп сүйеді.

Бал ара мен ара

Бал жеп отырды бала.

Қолына қонды ара.

Араны бала салып қалды.

Ара әлсіреп талып қалды.

Балаға налып қалды.

Шым еткізіп шағып та алды.

Бала бал араны айыптап, анасына шақты...

Анасы аялап арқасынан қақты:

-Араны қинау обал,- деді,-

Саған мына балды берген солар,- деді.

Төрт түлікті қалай шақырады?

«Кәуіс, кәуіс! » -десең, түйең келеді,

Үйге қарай жеңіл басып, желеді.

Жайлы тұрп, жақсы иіп, сауғызып,

«Шұбатың», - деп, бір шелек сүт береді.

«Моһи,моһи!» - десең, атың қарайды,

Даусың таныс дос емес пе, талайғы.

Әсем басып, алдыңа кеп тұра қап,

Жем дәметіп ат дорбасын жалайды.

«Пүшау,пүшау!» - десең,қойың келеді,

Алдамасын иесінің біледі.

«Қой дегенше,қоя ғой», - деп қазағым,

Өзге малдан қойды жақсы көреді.

«Шөрелесең» , ешкі артыңнан ереді.

(Қос мүйізді қой ішінде сері еді).

Қағып ап жеп қолыңдағы наныңды,

«Ақ шай іш» , - деп, ақ кесе сүт береді.

«Әукім!» -десең , сиыр мөңіреп тұрады,

Үйге қарап тез мойнын бұрады.

Жақсы күтсең , бабын тауып, сиырың-

Аппақ сүттің ағып тұрған бұлағы.

Бақа,бақа,балпақ!

- Бақа,бақа,балпақ!

Басың неге жалпақ?

Бұтың неге талтақ?

Танауың неге тостақ?

- Басым жалпақ болғаны -

Темір телпек кигеннен.

Бұтым талтақ болғаны -

Алшақ басып жүргеннен.

Танауым талпақ болғаны -

Иісті сезіп түйгеннен.

Көзім тостақ болғаны -

Тесіле қарап түндерде,

Төбеден жауды ұрғаннан,

Көп күзетте тұрғаннан.

Кірпі

Кірпі,кірпі,кірпісің,

Темір тікен - түрпісің,

Сансыз сары найзасың,

Өзің сонда қайдасың?

Жауды көрсең, жатасың,

Садағыңмен атасың.

Тұла бойың сар садақ,

Берген саған кім қадап?

Қасқыр

Қасқыр жортар түнменен,

Күндес болып күнменен.

Қасқыр жортар сайменен,

Араз болып Айменен.

Қасқыр жортар ойменен,

«Жолықсам, - деп, - қойменен».

Желге мұрнын тосады,

Қойшылар ит қосады.

Қасқыр байғұс қашады,

Жеті қырдан асады...

Күн шыққан соң сасады,

Сай сағалай жатады.

Сілекейін шұбыртып,

Солығын әрең басады.

Сүт ішсең...

Ыстық-ыстық сүт ішсең,

Дәмі кетпес таңдайдан,

Бой жадырап кенеттен,

Буы шығар маңдайдан.

«Ағарған»,- деп, «Ақ дәм», - деп,

Аналар төгіп- шашпайды.

Сүт төгілсе : «Обал», - деп,

Аяғымен баспайды.

Сүт ішсең үзбей жасыңнан,

Қуатыңды сақтайды.

«Сүттей жоқ, - деп,-асыл дәм!»

Бар адамзат мақтайды.

Тапсырмалар

Ерботин Есентай

1940-1992 Баянауыл ауданы

Ерботин бойынша алған білімдерін,ойларын жинақтауға арналған , постер жазып,кластер құрастыруға материал

Есентай Ерботин- балалар ақыны, Қазақстанның балалар ақыны,көптеген кітаптардың авторы.

Шығармашылығын балаларға арнады, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі,Мұзафар Әлімбаевтың шәкірті,Дихан Әбіловтың шәкірті

Жолдап тұрған -отправлял

Әскери қатарға- призыв

Топтамалары жарияланады-опубликовались

Кепілдеме - рекомендация

Деңгейлік тапсырмаларА деңгейі:

1.Мәтінді мәнерлеп оқып,түсінуге тырыс.

2.Сұрақтар дайында.

3. "Ақша қар" өлеңінен түсінгеніңді

сурет арқылы бер.

Маңыма қонасың, Ақша қар-ақ мамық,

Жаныма қонасың, Аспаннан ақтарып,

Жолыма қонасың, Сандығын ашады,

Қолыма қонасың. Кім сені шашады?!

В деңгейі:

1.Өмірбаяны жайында постер дайындап қорға .

2.Жоспар құр

С деңгейі :

1 Берілген мақалдың мағынасын ашыңыз :

«Жақсының аты өлмейді...»

Берілген сұрақтар мен тапсырмаларды орындауға тырыс

1Есентай Ерботин қайда және қандай отбасында дүниеге келді?

....................................................................................................................

2.Еңбек жолы туралы жаз

..................................................................................................................

3Нешінші жылдары және қандай өлеңдері жарық көрді

......................................................................................................................

4.Болашығын жол ашқан және оның ақындығын танытқан кім?

..............................................................................................................................

5.Кішкентай оқырмандарға арналған қандай өлеңдер жинағы бар?.....................................................................................................................................

Өрнек

Өнеге

Серік пен Берік

Менің досым

Балалар бала болғанда

Далаға сахат

1975жылы

1977

1981

1984

1987

1991

.

Қорытынды- рефлексия

Тапсырмаларды орындау...................................................................... болды .

Себебі.................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

Рубрикатор бойынша жинаған ұпай саным..................................................................................

Өзіме қоятын бағам......................................................................................................................................

Мұғалім бағасы.............................

Жаманбалинов Мүбәрак 1924-2010 Ертіс ауданы

«Көрші атам» өлеңін сурет салуы арқылы бағалау

рубрикатор

критерий

Тапсырмаға балл

Атаның дене мүшелерін салу (суретін салу)

Дене мүшелерінің бейнелеуінің болуы

2 балл

Атаның немересімен болуы

Сәлемдесу бейнелеуінің болуы

2 балл

Тақияны салу

Түсі айқын бейнеленген

2 балл

Атаның қолында бір заттың болуы шарт

Домбыраның газет-журналдың болуы

4 балл

Шапанын салу

Ою- өрнек бейнелеуі

4 балл

Көзілдіріктің болуы

Пішіні, түсі бейнеленген

2 балл

Өз ауланды салу

Табиғат бейнеленген

4 балл

барлығы

20 балл

Рубрика- бұл зерделенген тақырып бойынша оқушылар білімінің бағалау критерийінің тізімдемесі. Ол қайсыбір тақырыпты зерделеудің мақсаттарымен айқындалады және осы рубриканы ашатын критерийлермен мазмұнды толтырылады.

Деңгейлік тапсырмалар

А деңгейі:

1.Көп нүктенің орнына керекті сөздерді жаз:

Үстінде антенна...

Қасында ит ......

-дің Ішінде атам......

Алдында әжем....

Керекті сөздер: жүр, отыр, тұр, жатыр.

2.«Мен-ақынмын» сөз тіркесін жекеше және көпше түрде жіктеңіз

3. Тест жүйесі арқылы білімімізді бекітіп көрейік:

• Мүбәрак Жаманбалинов кім?

А Дәрігер; Ә Суретші Б ақын В әнші- Г композитор

Ол қайда туды?

А Алматы облысында; Ә Қарағанды облысында;

Б Көкшетау облысында; В Павлодар облысында.

В деңгейі :

1.Мәтін бойынша жоспар құрып қысқаша тобыңа,одан соң сыныбыңа мазмұндап бер .

2.Сөздерден мағынасына қарай сәйкестендір:

Мүбәрак Жаманбалинов

Балалар бағаланды

Сөйлеуге беттерінде

Құрметпен талпынтты

Газет ақыны

лайықты аталды

С деңгейі:

1.Мақалды толықтыр және мәнін түсіндір. Жаттап ал.

Туған жердей, ........

Туған елдей, ...........

Мүбәрак Жаманбалинов

Үлгі ретінде берілген сұрақтарға жауап жазып,тапсырмаларды орында

1.Ақынның балалық шағы қалай болды немен тұспа-тұс келді?

2 Нешінші жылы туған?

3Қазақ мектебінде неше жыл оқиды?

4.Әкесі кім? Ол қандай адам болған?

5.1939-1941 немен айналысады?

6.1950 жылдары кім болып істеді?

7.Балаларды қалай оқытты?

8.Өлең-ертегілерді кімнің талабымен жаттады?

9.1958-1990 ж ақын қандай қызмет атқарды?

10.Газет беттеріне қандай мәселелерді жазды.?

11Нешінші жылдары балалар поэзиясы әңгіме болды?

12.Ақынның қандай өлеңдер таңдамалары жарық көрді?

13.Ақынның өлеңдері қандай тілдерге аударылды. Өзің қанша тіл білесің?

14.»Жауқызын деп аталатын»жинағына нелерді енгізді?

15.Қандай поэмасы бар? Поэмада не жырланады?

15.Мүбәрак Жаманбалиновтің еңбегі қалай бағаланды?

Сонымен ой жинақтасақ М.Жаманбалинв кім?

Балалар ақыны

2.Қандай адам? -қарапайым,сабырлы,ақкөңіл,жеке басының кісілігі бар, жүрек жылуымен айналасын нұрға бөлеген ардақты азамат.

Мұзафар Әлімбаев

« Мен дәрігер боламын »А деңгейі:

1.Жұбыңмен ойланып,тобыңмен кеңесіп,әр абзацқа ат қойыңыз

2.Сол бойынша тобыңызбен жоспар құрыңыз

3. Шашылған сөздерден сөйлем құрастырыңыз: Шарбақты ауданы,Павлодар облысы,1923 жылы, Маралды аулында, Әлімбаев Мұзафар , келген, дүниеге .

В деңгейі:

1 .Сөздерді буындарға бөліп жаз. Буын түрлерін анықта. Сабақ, терезе, еңбек ,мұғалім ,еден ,тақта, оқушы ,қоңырау ,тіл ,сөйлем, сөз ,сызғыш ,өшіргіш .

2. « Мен дәрігер боламын » өлеңіне сурет бойынша 7-8 сөйлем құрастыр.Керекті сөздер: дәріхана,,дәрі,емхана, жедел жәрдем , Синоним болатын сөдерді, көптік жалғауы жалғанған сөздерді , етістіктерді тауып жазыңыз.

С деңгейі:

«Дәрігер» туралы 5 жолды өлең құрастыр.

М.Әлімбаев бойынша құрастырылған сұрақтар үлгісі.

1.Нешінші жылы және қайда дүниеге келді?

2.М.Әлімбаев кім?

3.Ұлы Отан соғысына қатысқан ба?

4.Нешінші жылы және қандай университет бітірген?

5.Қызмет істеген журнал қалай аталады?

6 Қазақ әдебиетігазетінде кім болып істеді?

7.Алғашқы өлеңдерін нешінші жылдары жазды?

8.Қандай өлеңдерін майдангерлерге арнады?

9.Лирикалық поэмалары қалай аталады және онда нені жырлайды?

10Ту тіккен атты дастан кімнің ерлігіне арналды?

11.Естай -Қорлан атты дастанына кім арқау болды.Әнді үйренгім келе ме?

12.Қанша ән жазды?

13.Неше тілге аударылды?

14.Оның қандай кітаптары танымал?

15.1982ж қандай жинағы үшін сыйлық берілді.?

16.Қанша елдің мақал-мәтелін жинастырды?

17.Кімдердің шығармалалырн қазақ тіліне аударды? Қырғыз елінің қандай эпосын қазақ тіліне аударды ?

18.Қазақстан Республикасының Әнұранының авторы кім?

19.Ақын шығармалары қандай тілдерге аударылды?

20.Ақын қандай ордендер мен медальдермен марапатталды?

Ой жинақтауға постер жасауға үлгі ретінде

Мұзафар Әлімбаев

Қазақ ақыны,публицист,әдебиет зерттеушісі,аудармашы.балалар әдебиетінің атасы,жерлес ақын,майдангерлер ерлігін жырлаған ақын,Отанын,туған елін сүйіспеншілікпен жырлаған ақын.балалардың жүрегіне жол тапқан ақын.Ол 1923 жылдың қоңыр күзінде дүниеге келген».Менің туған өңірім-Маралды атырабы- әнші күйшілер,ақын-жыраулар,термеші,хикаяшылар,думан-құрған өлке.Солардың тәтті сазын-татымды сөзін,тарымды ғибрат-тағылымын қаршадайымнан өқлағыма құйып өстім»,- деп еске алады ақын өз естеліктерінің бірінде.

Қазақ әндерінің ішіндегі жауһар дүниеге айналан «Маралдымдыестімеген қазақ жоқ-ау,сірә!Бұл ән талай жүрекке лүпіл,талай тамырға бүлкіл сыйлады .Әуенге айналған Маралды, ең әуелі қазақ әдебиетінің ақсақалы,елін өлең нәрімен сусындатқан ақын Мұзафар Әлімбаевтың туған жері.

Көкірегіміз күмбірге толы күйде үш жүзге аты мәлім Маралды көлі,Мұзафар Әлімбаевтың жұрты тұрған киелі жер.

Маралдым

Сөзі;Мұзафар Әлімбайдікі

Әні .Әсет Бейсеуовтікі

Қыз Қорлан қор қызындай тамсандырған,

Естайға әлемде жоқ ән салдырған.

Маралды! Маралды -көл! Маралды - төр !

Самалдай ән еседі қарсы алдыңнан.

Туған ел,туған жерім-Қызыл таңым,

Сапырған күн астында қызыл дәнен.

Өссем де құшағың ажырамай,

Көркіңе көрмегендей қызығамын.

Туған жер,өскен елім - Қызыл таңым ,

Сенікі ішкен суым,тұзым,дәмім.

Даңқыңды дәулетіңді шалқытады,

Бақытын сенен тапқан қыз-ұлдарың.

О ,Маралдым ,Маралдым !

Сенің үшін жаралдым ,

Топырағыңнан нәр алдым.

Көзіңдейсің сен маған ,

Атам менен анамның.

Әдебиеттер тізімі:

Ерботин Е. Далаға саяхат: өлеңдер, ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштар. - Алматы: Жалын, 1991. - 80 б.

Ерботин Е. Менің досым: өлеңдер. - Алматы: Жалын, 1984. - 35 б.

Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтама. Алматы: «Аруна Ltd». ЖШС, 2005. - 576 б.

Қазақ әдебиеті: энциклопедия. Алматы: ҚР Білім және ғылым мин-гі, Қазақстан даму ин-ты. - Алматы - 1999. - 750 б.

Қазақстан жазушылары: анықтамалық / құраст.: С. Қамынгер, Қ. Жұмашева. - Алматы: «Ан Арыс» баспасы, 2009. - 480 б.

Шынашақ: қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы / құраст.: М.Әлімбаев, Қ.Баянбаев. - Алматы: Балауса, 1992. - 544 б.

Әлімбаев М. Атадан қалған асыл сөз. - Алматы: Балауса, 2003. - 22 б.

Әлімбаев М. Аулақ бол жаман әдеттен / суретші Б. Ералиева. - Алматы: Балауса, 2002. - 32 б.

Әлімбаев М. Көңіл күнделігі: эсселер. - Алматы: Жалын, 1996. - 288 б.

Әлімбаев М. Көргендерім көңілде: деректі эссе-очерктер. - Алматы, 1992. - 33 б.

Әлімбаев М. Өмір. Өнер. Өнерпаз: эссе, естеліктер, ой-толғамдар. -Алматы, 1990. - 459 б.

Әлімбаев М. Толқыннан толқын туады. - Алматы, 1992. - 248 б.

Әлімбаев М. Халық-ғажап тәлімгер. - Алматы, 1994. - 144 б.

Әлімбаев М. Шығармалар жинағы. 2 т. - Алматы, 1997.1т. - 1997. - 622 б.2т. - 1997. - 709 б.

Әлімбаев М. Халық-ғажап тәлімгер: қазақ халқының мақал- телдеріндегі, қара өлеңдеріндегі халықтық педагогика және Абай поэзиясындағы азаматтық тағылым хақында. - Алматы: Рауан, 1994. - 144 б.

Әлімбаев М. Хат: өлеңдер. - Алматы: Санат, 2005. - 232 б.

Әлімбаев Мұзафар // Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы, 2005. - 89 б.Жаманбалинов М. Ақшам. - Павлодар: ЭКО, 2000. - 204 б.

Жаманбалинов М. Ауысқан сөздердің орнын тап!: өлең // Жарты ғасырдың алтын қоры. - Алматы, 2007. - 135 б.

Жаманбалинов М. Аштық азабы. - Павлодар НПФ «ЭКО», 2004. - 204 б.

Жаманбалинов М. Ашық күн: өлеңдер, ертегілер, жұмбақтар. - Алматы: Жалын, 1984. - 239 б.

Жаманбалинов М. Әйгілі аудан - Ертісім / ред. Ғ. Жұматов. - Павлодар: ЭКО, 1998. - 396 б.

Жаманбалинов М. Әйгілі аудан - Ертісім. 2 т; / ред. А. Бәделхан. - Павлодар: ЭКО, 2003. - 256 б.

Жаманбалинов М. Балғын гүлдей балақан: өлеңдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер, мысалдар, дастандар. - Алматы: Жазушы, 1974. - 181 б.

Жаманбалинов М. Ертіс лебі: өлеңдер жинағы. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1963. - 88 б.

Жаманбалинов М. Жайнаған өңір, қайнаған өмір (Железинка ауд.). - Павлодар: ЭКО. - 2004. - 226 б.

Жаманбалинов М. Жауқазын: таңдамалы өлеңдер. - Павлодар, 2001. - 208 б.

Жаманбалинов М. Көсем мүсіні; Қоян да көріп сүйінді; Жомарттығы-ай даламның; Батыр; Жоқ, жоқ, апа...; Мықтылардың мықтысы: өлеңдер; Жаңылтпаштар // Қазақ балалар поэмасының антологиясы. - Алматы, 1997. - 173-179 б.

Жаманбалинов М. Мықтылардың мықтысы. - Алматы: Жазушы, 2003. - 159 б.

Жаманбалинов М. Толқын: өлеңдер. - Алматы, Жалын. - 1979. - 95 б.

Жаманбалинов М. Торғайлар қуанышы; Шофер; Тырна; Сурет; Шопан; Итмұрын тергенде; Аңғырт аю; Терек; Борсық; Дәрігер аю мен қорқау қасқыр. // Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы. - Алматы, 1992. - 98-116 б.

Жаманбалинов М. Түгел батыр және оның ұрпақтары(тарихи аңыздар, шешендік толғаулар, шежіре - деректер / А. Бәделхан. - толықт., 2-ші бас. - Павлодар: ЭКО, 2006. - 130 б.

Жұматов Ғ. Мәшһүр тағлымы: елге танылған есімдер. - Павлодар: ЭКО, 2008. - 293 б.

Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. құраст.: С. Ахметов, Д. Еркішев. - Алматы: Жазушы, 1987. - 736 б.

Шынашақ: Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы / құраст.: М. Әлімбаев, Қ. Баянбаев. - Алматы: Балауса, 1992. - 544 б.

Қазақ балалар поэмасының антологиясы // құраст. Г. К. Қажыбаева - Алматы: Арда, 2005. - 456 б.

«Балалар бағының бағбандары»: анықтамалық. - Алматы: / құраст. Ш. Күмісбайұлы «Балалар әдебиеті» баспасы, 2008. - 300 б.

Қазақ балалар әдебиетінің кітапханасы. - Алматы: Балауса, 1986