Сутектік көрсеткіш. Сабақ жоспары 10 сынып

10-сыныпқа арналған сабақ жоспары

Талдықорған қаласы М.Ломоносов атындағы №5 орта мектеп-лицейі

Карымбаева Айгүл Мырзағалиқызы химия пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы

Судың диссоциациясы.Сутектік көрсеткіш

Сабақтың типі

Жаңа білімді меңгерту сабағы

Сабақтың мақсаты

Білімділік

Тұздар гидролизі туралы білімді кеңейту.Заттардың суда еруі тек физикалық процесс қана емес,еріген заттың сумен әрекеттесуімен қатар жүретін химиялық процесс екендігі туралы оқушылардың ұғымдарын тереңдету.Әр түрлі заттардың ерітінділерінің ортасын болжап,айта білуге үйрету.

Дамытушылық

гидролиз реакция теңдеулерін жүйелі жазуларын, сутектік көрсеткішті анықтауын, химиялық тілде сөйлеуін, тез ойлау қабілеттерін дамыту

Тәрбиелік

қауіпсіздік техникасының ережелерін ескеріп, оқушыларға эстетикалық тәрбие беру, терең білім алуға ынтасын тудыру

Күтілетін нәтиже

Білуі керек

Тұздар гидролизін,судың диссоциациясын,сутектік көрсеткіш

Істей алуы керек

Сутектік көрсеткіш бойынша ортаны анықтау

Пәнаралық байланыс

Биология,математика

Пәнішілік байланыс

гидролиз

ІІ-Блок «Сабақтың жабдықталуы»

Сабақта қолданылатын реактивтер мен
құрал - жабдықтар

Қышқылдардың, тұздардың және негіздердің ерігіштік кестесі. ++интерактивті тақта,GLХ құралы, рН метр. Тәжірибелік жұмыс,
NaCI, Na₂CO₃, NH₄CI, K₂S, CuCI₂, NiCI₂, FeSO₄, CuSO₄ т.б. тұз ерітінділері, индикаторлар: фенолфталейн, лакмус, метилоранж, дист. су, пробиркалы штативтер,сүт,айран, лимон шырыны

Таратпа материалдар

Тақырыптық таратпа материалдары

Программалық жабдықталуы

Activ-Studio ,Power Point6GLХ құралы, рН метр.

Оқытудың техникалық құралдары

Электрондық оқулық,интерактивті тақта,магниттік тақта, GLХ құралы, рН метр.

Ақпараттық қор

Негізгі(әдебиеттер)

Химия 10 сынып оқулығы, «Мектеп »2014ж, авторлары Н.Н. Нұрахметов,Қ.Б.Бекішев

Н.А. Заграничная,Г.Абрамова

Қосымша әдебиеттер

О.С.Габриелян,Ж.Ә.Шоқыбаев «Химия» Алматы «Атамұра»

Негізгі терминдер мен ұғымдар

Гидролиз,сутектік көрсеткіш

Сабақтың технологиясы мен әдістері

АКТ,СТО -әдістерін пайдалану,сұрақ-жауап әдісі,баяндау әдісі,интерактивті әдістер: түсіндіре баяндау,миға шабуыл, ой қозғау,салыстыру,талдау,ақпарат беру,сөздік әдістер

Өткізу технологиясы

Оқытушы іс-әрекеті

ОӘҚ

Оқушылар іс-әрекеті

Күтілетін нәтиже

І.Оқу іс- әрекетінің мотивациясы

Мақсаты:Бүгінгі сабаққа оқушылардың қызығушылықтарын ояту

Мұғалімнің амандасуы.Жоқ оқушыларды түгендеу,оқу құралдарының дайындығын ,кезекшінің жұмысын тексеру

-

І.Амандасу,оқу-құралдарын дайындау,кезекшілік міндеттерін атқару

Сынып сабаққа дайын,кезекшілік атқарылды,мұғалім мен оқушының арасында ынтымақтастық қарам-қатынас орнайды.

ІІ. Сабақ тақырыбы,мақсаттың қойылуы

Мақсаттар:Сабақтың мақсат міндеттерін таныстыру

Сабақтың мақсат міндеттерімен таныстыру

-

Сабақтың мақсат-міндеттерімен танысады

Сабақтың тақырыбымен танысады,мақсатын түсінеді.

ІІІ.Жаңа білім меңгеру Мақсаттар:Жаңа тақырыпқа байланысты түсіндірме жүргізу;Негізгі ұғым-судың диссоциациясы , сутектік көрсеткіш туралы ұғым беру

Түсіндіру әдісі

Негізгі ұғымдар

Жаңа тақырыпты меңгеруге қажетті әдебиеттер мен ақпараттар тізімін ұсыну

. Қышқыл, сілті және тұздардың сулы ерітінділерінің ерігіштік кестесі.

Мұғалімнің түсіндірмесін тыңдайды

Сутектік көрсеткіш түсінігімен танысады

IV.Бекіту

Мақсаттар: Жаңа тақырыпқа байланысты игерілген түсініктерін тиянақтау,бекіту,игерілген білімдерді практикада қолдана алу қабілеттерін дамыту

Оқушыларға топтық тапсырма беру;

-оқушыларға бекіту кезеңінің тапсырмаларымен таныстыру

Тәжірибелік жұмыс

Оқушыларға топтық тапсырма; Тәжірибелік жұмысты орындайды,салыстырады,өз пікірлері мен ұсыныстарын білдіреді

негіздік,бейтарап,сілтілік ортанының сутектік көрсеткішін анықтайды, жазады, талдайды

V.Білімді бақылау,бағалау

Мақсаттар: -білім,біліктерін тексеру,олқылықтарды анықтау,игерілген білім,іскерлік,дағдыларын бағалау

1.Топтардың берген жауаптарын тексеру

2.Бағалау

1.Бекіту сұрақтарын қою

2.Жазбаша жұмыстарын тексеру

-Жаңа тақырып бойынша өз ойларын,пікірлерін айтады;-бекіту сұрақтарына жауап береді

-жазбаша жұмыстарын орындайды

Сәйкестендіру тапсырмаларын орындайды

VІ.Қорытынды

Рефлексия,қорытындылау

негіздік,бейтарап,сілтілік ортанының сутектік көрсеткіш туралы білімдерін қорытындылайды.

Негізгі ұғымдарға қайталау жасау

Тақырып бойынша негізгі ұғымдар мен түсініктері қалыптасады

VІІ. Үйге тапсырма

Үйге тапсырма береді,орындалу жолын түсіндіреді

§3.4(№4,6)

тапсырма

Үйге берілген тапсырманы жазып алады,сұрақтар қояды

ІІІ блок. Сабақтың мазмұны.Судың диссоциациясы.Сутектік көрсеткіш

Қызығушылықты ояту

Тұздардың сумен әрекеттесіп, алмасу реакциясына түсуі гидролиз деп аталады.
Кез келген тұзды қышқыл мен негіздің әрекеттесу өнімі деп қарастырамыз. Тұздардың құрамы мен қасиетіне қарай күшті қышқыл мен күшті негізден тұратын тұздар NaCI, KNO₃, Li₂SO₄
Әлсіз негізбен күшті қышқылдан тұратын тұздар: FeCI₂, CuCI_2, NiCI₂
Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар: Na₂CO3, K₂S, K₂SO₃
Әлсіз қышқыл мен әлсіз негізден түзілген тұздар: AI₂S₃, CH₃COONH₄
Енді осы тұздардың ортасын анықтап, гидролиз теңдеулерін жазамыз.
1. Әлсіз негізбен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді.
NH4CI + HOH ↔ NH4OH + HCI қайтымды процесс.
NH4+ + CI- + HOH ↔ NH4OH + H+ + CI-
NH₄⁺ + HOH ↔ NH₄OH + H⁺ орта қышқылдық
Ортаның өзгеруі тұз ионының сумен әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болады.
2. Күшті негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді
Na₂ CO₃ + HOH ↔ NaHCO₃ + NaOH
2Na ⁺ + CO₃^2- + HOH ↔ Na⁺ + HCO^3- + Na ⁺ + OH^-
CO₃^2- + HOH ↔ HCO₃^2- + OH^-
Орта сілтілік
3. Әлсіз негізбен әлсіз қышқылдан түзілген тұздар гидролизденеді.
Бұл жағдайда гидролиз реакциясы соңына дейін жүріп, қышқыл мен негіз түзіледі. Яғни гидролиз реакциясы қайтымсыз болады:
AI₂S₃ + 6H₂O → 2AI(OH)₃↓ + 3H₂S↑ орта бейтарап.
4. Күшті қышқылмен күшті негізден түзілген тұздар гидролизге ұшырамайды. Мұндай тұздардың иондары сумен әлсіз электролиттер түзе алмайды. Тұздардың иондары іс жүзінде реакцияға қатыспайды. Судың диссоциациялану тепе - теңдігі бұзылмайды, демек ерітінді нейтрал реакция көрсетеді. Орта бейтарап

Гидролизденетін тұздар жұбы:
a) FeCI₂, NaNO₃ б) MgSO₄, K₂SO₄ с) FeCI₃, CrCI₃

Индикаторлар дегеніміз не?

Мағынаны ажырату

Кез келген ерітіндінің ортасының қышқылдығын, сілтілігін, нейтралдығын анықтайтын құрал қолданылады.
Сутектік көрсеткіш дегеніміз теріс таңбамен алынған сутегі иондарының концентрациясының ондық логарифмін айтады.
pH = - lg [ H+] Сутектік көрсеткіш түсінігін 1909 жылы дат химигі Серенсен енгізді.
p әріпі дат тіліндегі potenz - математикалық дәреже Н әріпі - сутегі символы

Судың диссоциациясы. Сутектік және гидроксидтік көрсеткіштер.

Анализге қолданылатын көптеген реакциялар суда жүреді. Су әлсіз электролит, аздап диссоциацияға түседі: Н₂О H⁺ +ОН^- 25 ⁰С 1 л суда 10^-7 моль/л [H⁺]=[ОH^-]=10^-7 моль/л болады.

К=[H⁺][ОH^-]/[H₂О]=1,810^-16 не К[H₂О]= [H⁺][ОH^-]

К[H₂О]= К_w - судың иондық көбейтіндісі

К_су =10^-14 ; [H⁺][ОH^-] =10^-14 ; 10^-7 10^-7 =10^-14

1л суда 1000/18=55,56 моль су бар [H⁺][ОH^-] =1,810^-18 55,56=10^-14 , бұл мән температураға байланысты өзгереді.

[H⁺][ОH^-] көбейтіндісі тұрақты шама болғандықтан, кез келген ерітіндіде сутегі мен гидроксид иондарының әрқайсысының концентрациясы нөлге тең болмайды.

[H⁺]= [ОH^-]=10^-14 =10^-7, бұл теңдеуден ( 22 ⁰С -да) 1 л суда 10^-7 моль сутегі иондары, 10^-7 моль гидроксид иондары болатындығын көру қиын емес.

Осындай дәреже көрсеткіші теріс болып келетін сандарды қолданып есептер шығару қолайсыз болғандықтан, сутегі иондарының концентрациясын сутектік көрсеткіш (рН) арқылы белгілеу қабылданған.

Сутектік көрсеткіш деп сутек иондары концентрациясының теріс таңбамен алынған ондық логарифмін айтады рН = -lg[H⁺].

Мысалы, ерітіндідегі сутегі иондарының концентрациясы [H⁺]=10^-6 моль/л болса, сутектік көрсеткіш 6-ға тең болады: рН = -lg10^-6= 6. Сонымен , нейтрал ортада рН=7, қышқылдық ортада рН7, сілтілік ортада рН7

Сутектік көрсеткішпен қатар гидроксидтік көрсеткіш те рОН қолданылады. рОН = -lg[ОH^-]. рН+рОН=14; рН=14-рОН; рОН=14-рН .

рН0 не рН14 те бола алатын ерітінділер болады, бірақ бұл жағдайда ерітінді ортасын 1 л ерітіндідегі қышқыл не негіздің концентрациясын моль арқылы көрсетеді.

Ойтолғау

Тәжірибелік жұмыс. Кейбір ерітінділердің рН мәндерін анықтау
GLХ құралы арқылы ерітінділердің ортасын рН - метрмен анықтау.

Рефлексия

Кейбір ерітінділердің рН мәндері:
Асқазан шырыны рН = 1,7 (күшті қышқылдық реакция)
Шымтезек суы рН = 4 (әлсіз қышқылдық реакция)
Жаңбыр суы рН= 6 (әлсіз қышқылдық реакция)
Құбыр суы рН = 7,5 (әлсіз сілтілік реакция)
Қан рН = 7,4 (әлсіз сілтілік)
Сілекей рН = 6,9 (әлсіз қышқылдық)
Көз жасы рН = 7 (бейтарап реакция)

Құрамында 49 г күкірт қышқылы бар ерітіндіге 6,5 г мырыш салғанда бөлінген сутектің көлемі қандай?
а) 22,4 л б) 2,24 л с) 0,22 л

Қорытындылау

Бағалау

Талдықорған қаласы М.Ломоносов атындағы №5 орта мектеп-лицейі

10-сыныпқа арналған сабақ жоспары

Тақырыбы:Судың диссоциациясы.Сутектік көрсеткіш

химия пәні мұғалімі

Карымбаева Айгүл Мырзағалиқызы