'Қоспаға арналған есептер' 9-сынып

Нургалиева Меруерт Сазанбаевна

Құрамында қоспасы бар бастапқы зат пен реакция өнімі бойынша есептер

9-сынып

Құрамында қосындысы бар 400 г әктасты өртегенде 78,4 л көміртегі (ІV) оксиді түзілді. Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.

Берілгені:

m (әктас) = 400 г

V (CO₂) = 78,4 л

Т/к ω(қоспа)

Шешуі:

1) Реакция теңдеуін жазып,кальций карбонатының молярлық массасын есептейміз:

CaCO₃ = CaO + CO₂↑

1моль 1моль

М (СаCO₃) = 40 +12+16•3 = 100 г/моль

2) Көмірқышқыл газының зат мөлшері арқылы реакцияға түскен заттың зат мөлшерін табамыз:

V 78,4 л

= ----- ; (CO₂) = ------------- = 3,5 моль

Vm 22,4 л/моль

(CO₂) =(СаCO₃) = 3,5 моль 3) Зат мөлшері бойынша кальций карбонатының массасын табамыз: m (CaCO₃) = 3,5 моль •100 г/моль = 350 г 4) Әктастың құрамындағы қоспаның массасын анықтаймыз: 400 г - 350 г = 50 г 5) Әктастың құрамындағы қоспаның массалық үлесін есептейміз:

50 г

ω = ------ = 0,125 ( немесе 12,5 %)

400 г

Жауабы: 0,125 немесе 12,5% .

Калий карбонаты мен натрий карбонатынан тұратын массасы 7 г қоспаны күкірт қышқылымен өңдеді. Реакция нәтижесінде көлемі 1,344 л (қ.ж.) газ бөлінді. Қоспа құрамындағы натрий карбонаты мен калий карбонатының массалық үлесін есептеңіздер.

Берілгені:

m (қоспа) = 7 г

V (CO₂) = 1,344 л

(қ.ж.)

Т/к ω (Na₂CO₃)

ω (К₂CO₃)

Шешуі:

1) Реакция теңдеуін жазып,есептеуге қажетті қосылыстардың молярлық массаларын анықтаймыз:

Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O 1моль 1моль

K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O 1моль 1моль

М (Na₂CO₃) = 23•2+12+16•3 = 106 г/моль М (К₂CO₃) = 39•2+12+16•3 = 138 г/моль 2) Қоспадағы натрий карбонатының массасын х г деп белгілесек,қоспадағы калий карбонатының массасы (7-х) грамға тең болады. Яғни,

m(Na₂CO₃) = х г m(К₂CO₃) = (7- х) г Натрий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газдың көлемін у л деп белгілесек, ал калий карбонаты күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінетін газ көлемі (1,344 - у) литрге тең болады: V₁= у V₂ = (1,344 - у) л 3) Реакция теңдеулеріндегі сәйкес заттардың формуласының үстіне белгіленген мәндерді қоямыз: х г у л Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + CO₂↑ + H₂O (1)

(7-х)г (1,344-у)л K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂ ↑+ H₂O (2)

х у

------- = ------ (1)

106 22,4

(7 - х)

------- = ( 1,344 - у) (2)

138

Бірінші теңдеуде у-ті х арқылы өрнектейміз:

22,4•х

у = -------- (3)

106

22,4 • х

(1,344 - --------- ) •138 = 22,4 •(7 - х) (4)

106 Теңдеуден х-тің мәнін табамыз: 185,472 - 29,16•х = 156,8 - 22,4•х 6,76•х = 28,672 х = 4,24 m (Na₂CO₃) = 4,24 г m (К₂CO₃) = 7 - 4,24 = 2,76 г

6) Карбонаттардың массалық үлестерін формула бойынша есептейміз:

m (Na₂CO₃ ) 4,24 г

ω (Na₂CO₃) = ------------ = --------- = 0,6057 ( немесе 60,57 %)

m (қоспа) 7 г

m (К₂CO₃ ) 2,76 г

ω (К₂CO₃) = ------------ = --------- = 0, 3943 ( немесе 39,43 %)

m (қоспа) 7 г

Есепті тексеру. Әрбір карбонат күкірт қышқылымен әрекеттескенде бөлінген көмірқышқыл газының көлемін сәйкес теңдеулер бойынша есептеп алып, көмірқышқыл газының жалпы көлемін табамыз:

1) Na₂CO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + CO₂ + H₂O

1моль 1моль

Реакция теңдеуі бойынша:

106 г Na₂CO₃ әрекеттескенде 22,4 л CO₂ бөлінсе, 4,24 г Na₂CO₃ әрекеттескенде у ₁ л CO₂ бөлінеді.

4,24 •22,4

у₁ = ------------ = 0,896 л

106

2) K₂CO₃ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + CO₂ + H₂O 1моль 1моль

Реакция теңдеуі бойынша:

138 г К₂CO₃ әрекеттескенде 22,4 л CO₂ бөлінсе, 2,76 г К₂CO₃ әрекеттескенде у ₂ л CO₂ бөлінеді.

2,76 •22,4

у₂ = ------------ = 0,448 л

138

3) у = у ₁ + у ₂ = 0,896 + 0,448 = 1,344 л Нәтиже есептің шартында берілген газдың көлеміне сәйкес келеді.

Жауабы: ω(Na₂CO₃) - 60,57 % ,

ω (К₂CO₃) - 39,43 %.

ЕСЕПТЕР

1) Массасы 400 г натрий селитрасы айырылғанда 33,6 л оттек түзілді. Селитра құрамындағы қоспаның массалық үлесін (%) есептеңіздер.

Жауабы: 36 %.

2) Құрамында 16 % қосындысы бар 119 г ізбестастан қанша литр көмірқышқыл газы бөлінетінін есептеңіздер.

Жауабы: 22,4 л.

3) Көлемі 67,2 л ( қ.ж.) метан алу үшін жұмсалатын құрамында 3 % қосындысы бар техникалық көмірдің массасын есептеңіздер.

Жауабы: 37,1 г.

4) Көлемі 10 л этан мен этиленнің қоспасының құрамындағы этиленнің массалық үлесі 28 % . Бром суындағы бромның массалық үлесі 3,2 % . Этан мен этиленнің қоспасымен әрекеттесу үшін жұмсалатын бром суының массасын есептеңіздер.

Жауабы: 625 г.

5) Натрий карбонаты мен калий карбонатының 10 г қоспасы суда ерітіліп, оған артық мөлшерде алынған тұз қышқылымен әсер етілді. Реакция нәтижесінде бөлінген газ натрий пероксидінің ерітіндісі арқылы өткізілді. Нәтижесінде бөлінген оттек көлемі 1,9 л (қ.ж.) сутек газын жағуға жеткілікті болды. Реакция теңдеуін жазып, қоспаның құрамын (%) есептеңіздер.

Жауабы: ω(Na₂CO₃) - 56,5 % ,

ω (К₂CO₃) - 43,5 %.

6) Массасы 1,8 г натрий хлориді мен натрий иодидінің қоспасы суда ерітілді. Ерітінді арқылы хлордың артық мөлшері өткізілгеннен кейін, натрий хлоридінің массасы 1,3 граммға тең болды. Бастапқыда алынған қоспа құрамындағы натрий иодидінің массалық үлесін (%) есептеңіздер.

Жауабы: ω (Na І) - 45,6 %.

7) Құрамында фенол мен сірке қышқылы бар қоспаны нейтралдау үшін 20 %-қ 23,4 мл калий гидроксидінің ерітіндісі (р = 1,1 г/мл) жұмсалды. Бастапқыда алынған қоспа бром суымен әрекеттескенде массасы 16,55 г тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын ( г) анықтаңыздар.

Жауабы: фенол 4,7 г, сірке қышқылы 28,6 г.

8) Мыс (ІІ) оксиді мен темір (ІІІ) оксидінің 31,9 г қоспасы сутегімен тотықсыздандырылды. Реакция нәтижесінде массасы 9 г су түзілді. Қоспадағы металдардың массалық үлесін есептеңіздер.

Жауабы: Сu - 22 %, Fe -78 % .

9) Жабық ыдыста көлемі 1,5 л (қ.ж.) күкіртсутек пен артық мөлшерде алынған оттектен тұратын қоспаны жақты. Реакция өнімі көлемі 49,2 см³ суда ерітіліп, нәтижесінде 1,64 % -қ қышқыл ерітіндісі алынды. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (л) анықтаңыздар.

Жауабы: Н₂S - 0,22 л, O₂ -1,28 л.

10) Темір мен күкірт ұнтағынан тұратын қоспа қыздырылып,тұз қышқылының ерітіндісінде толық ерітілді. Реакция нәтижесінде (қ.ж.) бөлінген 4,48 л газ қорғасын (ІІ) нитратының ерітіндісі арқылы өткізілгенде массасы 23,9 г тұнба түзілді. Бастапқыда алынған қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар.

Жауабы: Fe - 11,2 г, S -3,2 г.

11) Массасы 16 г калий хлориді мен натрий хлоридінің қоспасын артық мөлшерде алынған концентрлі күкірт қышқылының ерітіндісімен өңдегенде көлемі 5,6 л хлорсутек газы түзілді. Қоспаның құрамын (г) анықтаңыздар.

Жауабы: KCІ -7 г, NaCІ - 9 г.

12) Күкірт қышқылы мен азот қышқылының қоспасынан тұратын массасы 630 г ерітіндіге барий хлоридінің артық мөлшерін қосқанда массасы 46,6 г тұнба түзілді.Түзілген тұнбаны бөліп алғаннан кейін қалған қышқыл ерітіндісін нейтралдау үшін 40 % -қ 100 мл калий гидроксидінің ерітіндісі (р = 1,4 г/мл) жұмсалды. Бастапқы ерітіндідегі азот қышқылының массалық үлесін есептеңіздер.

Жауабы: 6 %.