Урок 'Химия' 'Темір және оның қосылыстары (9- класс)

Бекітемін:

Оқу-ісінің орынбасары:

Өтетін күні: Сыныбы: 9 «б» Пәні: Химия

Сабақтың тақырыбы: Темір және оның қосылыстары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Кеңінен таралған металл темір элементінің атом құрылысы, алынуы және қосылыстарының ерекшеліктері мен қолданылуы, қасиеттері туралы түсіндіру.

Дамытушылығы: Оқушылардың пәнге қызығушылығын, дүниетанымын, қосымша топша элементтері жайлы білімдерін одан әрі дамыту.

Тәрбиелілігі: Өздерінің қабілетіне сай ізденіспен еңбектеніп, жеке тұлға екенін сезіне білуге үйрету.

Сабақтың жоспары:

• І.Ұйымдастыру кезеңі

• Үй тапсырмасын сұрау.

• ІІ. «Ер дәулеті - еңбек»

• Жаңа сабақты түсіндіру.

• ІІІ. «Ырыс алды - ынтымақ»-негізгі бөлім

• Мылқау сурет,суреттер сөйлейді

• ІҮ. Бәрін білгім келеді"- тақырыпты ашу.

• Биологиялық диктант, ВЕНН диаграммасы

• «Бейнет түбі- зейнет»- қорытындылау, бағалау.

• Ү. Үйге тапсырма

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Сабақ көрнекілігі: Периодтық кесте, слайд.

Пәнаралық байланыс: тарих, биология, әдебиет, математика, медицина.

Сабақтың жүру барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі: Оқушылармен амандасу, түгелдеу. Оқушылар назарын сабаққа аудару.

Үй тапсырмасын сұрау:

«Ер дәулеті - еңбек»: «Ұяшықтар таңдау», «Миға шабуыл».

1. Берілген сандардың мағынасын ашу. 650, 2.7, 3, 2050, 8.8,

2. Алюминий және қосылыстарының химиялық қасиетерін ата.

3. Алюминий және қосылыстарының физикалық қасиетерін ата.

4 Алюминийдің алыну теңдеуін жаз.

Жауаптары:

1. 650⁰С - металдарды арасындағы қайнау температурасы. 2.7 г/см³ - алюминийдің тығыздығы.

3 - периодтық жүйедегі орны, тұрақты валенттілігі және тотығу дәрежесі. 2050⁰С - АІ₂О₃ балқу температурасы, 8.8% - алюминийдің массасы пайызбен.

2. Алюминий күшті тотықсыздандырғыш, металл беті ауадағы оттекпен жанасқанда лезде тотығып оксидті қабықшамен қапталады.

4АІ + 3О₂ = 2АІ₂О₃ алюминий оксиді

2АІ + 3СІ₂ = АІСІ₃ алюминий хлориді

АІ + Р = АІР алюминий фосфиді

2АІ + Н₂О = 2АІ(ОН)₃ + 3Н₂ алюминий гидроксиді

2АІ + 6NaOH = 2Na₃AІО₃ + 3Н₂ натрий алюминаты

AІ₂О₃ - корунд. Ақ түсті қатты зат, суда ерімейді.

4АІ + 3О₂ = 2АІ₂О₃

Қышқылмен, негізбен әрекеттеседі.

АІ₂О₃ + 6НСІ = 2АІСІ₃ + 3Н₂О

АІ₂О₃ + 2NaOH = 2NaАІО₂ + Н₂О

АІ(ОН)₃-іркілдек, ұйыған айран тәрізді ақ түсті зат.

Қыздырғанда айырылады: 2 АІ(ОН)₃ = АІ₂О₃ + 3Н₂О

АІ(ОН)₃ + 3НСІ = АІСІ₃ + 3Н₂О

3. Алюминий - ақ түсті, күміс тәрізді жеңіл металл, тығыздығы 2,7 г/мл, электр тоғы мен жылуды жылуды жақсы өткізеді, оңай созылады.

4. 2АІ₂О₃ ^{эл.тоғы} 4АІ + 3О₂

«Миға шабуыл»

1. Магналий (Al+Mn+Mg)
   2. Дюралюмин (Al+Mg+Si+Cu)
   3.Силумин (Al+Si+Na)

Дұрыс жауаптары:

1. Кеме және зымыран жасауда

2. Ұшақ жасауда

3. Машина жасауда

«Ырыс алды - ынтымақ»-негізгі бөлім

ІІ. Жаңа тақырыпты ашу.

Мылқау сурет, суреттер сөйлейді:

1. Құрамы 7 металдан тұратын, 1399 жылы Түркістанда жасалған баға жетпес қол өнер туындысы.

Жауабы: Тайқазан. Темір, мырыш, қалайы, мыс, қорғасын, алтын, күміс.

2. Ертедегі ер азаматтар қолданған, пайдаланған бұйымдар.

Жауабы: құрал-сайман, сауыт, қалқан т.б.

ІІІ. Жаңа тақырыпты меңгерту.

1. Темірдің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы.

2. Табиғатта таралуы және маңызы.

3. Физикалық қасиеттері.

4. Химиялық қасиеттері.

5. Алынуы.

6. Темірдің биологиялық маңызы.

7. Темірдің қолданылуы

8. Темірдің маңызды қосылыстары.

Ал, балалар, жаңа ғана өздерің темір элементін халқымыз дәріптеп, одан тұрмысқа қажетті көптеген бұйымдар жасаған екен. Олай болса балалар, темірге байланысты қандай мақал - мәтел, тақпақтар білеміз?

1. Ескі мата бөз болмас, ескі темір біз болмас.

2. От көмірді жейді, тот темірді жейді.

3. Темірді қызғанда соқ.

Темір тарихи элемент: Темір- адам қоғамымен бірге туып, бірге жасасып, адам мүддесіне ұзақ уақыт қызмет етіп келе жатқан тарихи элемент. Ол-адамды алғашқы құрал мен қару жарақтан бастап, бүгінгі ғарыш кеңістігіне көтерген жасампаз металл. Темір кенінің қоры жағынан Қазақстан -әлемде сегізінші, оны өндіруде он бірінші орын алады. Ал ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орында тұр.

Ендеше балалар, осы элементтің құрылысын, қасиетін тану үшін жаңа тақырыпты баяндайық.

Жалпы сипаттамасы: Темір - ІҮ период, ҮІІІ топтың қосымша топшасының элементі. Таңбасы: Ғе, реттік саны 26-ға тең. Ғе)2е)8е)14е)2е. Қосымша топшадағы барлық элементтер сияқты темір де d - элементке жатады. Темірдің ІІ және ІІІ валентті. Қосылыстарда +2, +3 тотығу дәрежесін көрсетеді.

Ғе⁰ - 2е Ғе⁺²

Ғе⁰ - 3е Ғе ⁺³

Табиғатта кездесуі: темір алюминийден кейінгі төртінші орындағы табиғатта ең көп таралған металл. Ғарыштан түсетін метеориттер негізінен темірден тұрады. Сондықтан ерте заманда темірді «аспан тасы» немесе «жұлдыз тасы» деп атаған.

Темірдің табиғи минералдары:

• Ғе₃О₄ магнитті темір немесе магнетит (72% Ғе)

• Ғе₂О₃ қызыл теміртас немесе гематит (70% Ғе)

• ҒеS₂ пирит немесе күкірт колчеданы (50% Ғе)

• ҒеSO₄ * 7H₂O темір купоросы

Қазақстанда темір кендері Оралда, Қостанай, Қарағанды қалаларында.

Физикалық қасиеттері: Темір - жылтыр, күміс түстес, металдық жылтыры бар, ақ металл. Тоқ пен жылуды жақсы өткізеді. Темір иілімді, магниттелетін және жоғалтатын қасиеті бар, оның тығыздығы 7,87 г/см³. Балқу температурасы жоғары 1539 ⁰С .

Химиялық қасиеттері: Темір активті металл болғандықтан жай заттармен де күрделі заттармен де әрекеттеседі.

Жай заттармен:

1.3Ғ + 2О₂ Ғе₃О₄(ҒеО*Ғе₂О₃) темірдің тот қағы

Ылғалды ауада тат түзіледі.

4Ғе + 2Н₂О + 3О₂ 4Ғе(ОН)₃ темірдің (ІІІ) оксигидроксиді

Темір ауада Ғе₃О₄ түзіп таттанады.

2. 2Ғе + 3СІ₂ 2ҒеСІ₃ темірдің (ІІІ) хлориді

3. 3Ғе + С Ғе₃С цементит

4. Ғе + S ҒеS темірдің (ІІ) сульфиді

Күрделі заттармен:

Қатты қаздырылған темір су буымен әрекеттеседі.

1. 3Ғе + Н₂О_(бу) ^t Ғе₃О₄ + Н₂

2. Ғе + 4НNO_{3(сұйық)} Ғе(NO₃)₃ + NO + 2 Н₂О

3. Ғе + Н₂SО_{4(сұйық)} Ғе SО₄ + Н₂

4. Ғе + НСІ ҒеСІ₂ + Н₂

5. Ғе + CuSO₄ Ғе SO₄ + Cu

Өнеркәсіпте алынуы: Оксидінен тотықсыздану арқылы

1. Ғе₂О₃ + 2АІ = АІ₂О₃ + 2Ғе

2. Ғе₂О₃ + 3Н₂ = 2Ғе + 3Н₂О

3. Fe₃O₄ + 4CO = 3Fe + 4CO₂

Темірдің биологиялық маңызы: Тірі организмдердің құрамындада кездеседі. Ересек адамдардың денесінде 4-5 г темір бар. Оның 65% - ы қандағы гемоглабиннің құрамына кіреді. Темір ионы ғана қанға қызыл түс береді. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қаназдық ауруын туғызады. Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі. Бұл тағамдарды күнделікті ас мәзірінде пайдаланып, қан аздықтың алдын алу, ешкінің шикі сүтінде де темір бар.

Медицинамен байланысы: Радиация әсерінен гемоглобин синтезделмесе, адам ақ қан ауруына

шалдығады. Медицинада темірдің дәрілік препараттары, зерттеу кезінде индикатор ретінде қан ауруын анықтауға қолданылады.

Темірдің маңызды қосылыстары: Темір (ІІ) оксиді немесе (FeO) - негіздік оксид, оңай тотығатын қара ұнтақ, оны мына реакция бойынша алады:

Fe₂O₃ + CO 2FeO + CO₂

Қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді:

1. FeO + 2HCl = FeCl₂ + H₂O

2. FeO + CO₂ = FeCO₃

Темір (ІІІ) оксиді Fe₂O₃ - амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті

басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.

ІІ. Химиялық қасиеттері:

қышқылмен Fe₂O₃ + 3H₂SO₄ = Fe₂(SO₄)₃ + 3H₂O

негізбен Fe₂O₃ + 2NaOH = 2NaFeO₂ + H₂O

Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді.

Fe (II) гидроксиді - жасыл тұнба, ал Fe (III) гидроксиді - қызыл-қоңыр түсті тұнба. Олар суда ерімейтін заттар.

І. Алынуы.

ҒеSО₄ + 2NaOH = Fe(OH)₂ + 2NaCl

FeCl₃ + 2NaOH = Fe(OH)₃ + 3NaCl

Оқушылар өздері тәжірибе жасап қарайды.

Қолданылуы: Темір құймалары халық шаруашылығының барлық салаларында кеңінен қолданыс табады. Темір негізінен - шойын мен болат түрінде қолданылады.

Биологиялық диктант:

1. Темір ________ түстес, ________ металл.

2. Темір иілімді, _____қасиеті бар, тығыздығы_______, балқу температурасы_______.

3. Темір қосылыстарында_______тотығу дәрежесін көрсетеді.

4. Темір құймалары _______және _______түрінде қолданылады.

Керек сөздер: күміс, ақ, магниттелетін, 7,87 г/см³,1539⁰С, +2, +3, шойын, болат.

Венн диаграмммасы:

алюминий-тұрақты 3 валентті, сумен реакцияға түспейді, сілтімен әрекеттеседі, екідайлы қасиет көрсетеді.

Темір-айнымалы 2 және 3 валентті, қатты қыздырғанда су буымен әрекеттеседі, тірі организмнің

құрамында кездеседі.

Ұқсастығы-екеуі де күміс түстес жылтыр металл, электр және жылу өткізгіш.

Қорытындылау: темір туралы не түсінгендерін постер арқылы қорғау.

Жаттығу орындау: 167 - беттегі 10 - жаттығу.

1. Қыздырылған Ғе₂О₃ үстінен сутек жібере отырып, темір алуға болады. 2моль сутек жібергенде түзілген темірдің массасын анықтаңдар. Өнімнің шығымы теориялықпен салыстырғанда 95%.

Шешуі:

_{2 моль х}

Ғе₂О₃ + 3Н₂ = 2Ғе + 3Н₂О

^{3 моль 2 моль}

Х = ₃^2*2 = 1,3 моль

m(Ғе) = V * M = 1,3 * 56 г/моль = 72,8 г Ғе

Х = ^72,8*95% = 69,6 г Ғе

^100%

169 - беттегі 6 - жаттығу.

2. Ғе ҒеСІ₂ Ғе(ОН)₂ Ғе(ОН)₃ Ғе₂О₃ Ғе

1. Ғе + СІ₂ = ҒеСІ₂

2. ҒеСІ₂ + 2NaОН = Ғе(ОН)₂ + 2NaСІ

3. 4Ғе(ОН)₂ + 2Н₂О + О₂ = 4Ғе(ОН)₃

4. 2Ғе(ОН)₃ ^t Ғе₂О₃ + 3Н₂О

5. Ғе₂О₃ +2АІ = АІ₂О₃ + 2Ғе

Оқушыларды бағалау:

Үйге тапсырма: 37 - 38 тарау; 7- 8 жаттығулар.