'ҰБТ есептері' химия пәнінен ҰБТ-ға дайындық

Құрастырушы: химия пәнінің мұғалімі: Курмашова А.Ж.

Жинаққа химия сабақтарында оқушылардың өзіндік жұмыстары кезінде пайдаланған жиі кездесетін есептер енгізілген. Оқушылардың химия пәніне қызығуларын арттыруда, балалардың дарынын, қабілетін ашып дамытуда, қазіргі заман талабына сай білім беруде, ҰБТ-де жоғары жетістіктерге жетуде бұл жинақ өте тиімді деп есептеймін.

Оқушыларға базалық курстан таныс сұрақтар қолданылып, оларды толықтырып, тереңдету мақсатында құрастырылды. Жинақ оқушылармен, мұғалімдерге көмекші құрал ретінде ұсынылады

Алғы сөз

Қазіргі кезеңде білім беру саласында әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға, ҰБТ сұрақтарының жүйелі болуына байланысты жасалынып жатқан талпыныстар біздердің, яғни ұстаздар мен мектеп оқушыларының дербестігін, ізденімпаздығын, белсенділігі мен шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуды талап етеді. Сондықтан мектеп қабырғасынан бастап ойлау белсенділігімізді дамытып, білімімізбен біліктілігімізді шығармашылық тұрғыда жүйелеп, мақсатты, жоспарлы түрде ізденіспен жұмыс жүргізуіміз керек.

Жалпы оқу жұмысына шығармашылық мақсат қою, оны жоспарлау біздерден көптеген қасиеттерді талап етеді: зеректік, ізденімпаздық, еңбекқорлық, шабыт, мақсаткерлік, белсенділік, қызығушылық, өмірлік белсенді ұстаным.

Оқуға осындай көзқарас болғанда талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу, жорамал (гипотеза) қалыптастыру, шешудің жолдарын іздестіру, алынған нәтижелерді талқылау, қажет болғанда қайта іздену сияқты қабілеттерімізді дамытып, белсенді ой-әрекеттерін талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгере алады екенбіз.

Сонымен қоса есеп шығарумен үнемі шұғылдану - еңбек сүйгіштікке, жауапкершілікке, табандылыққа және жігерлікке үйретеді,

алға қойған мақсатқа жету үшін қайсарлықты қалыптастырады.

Теориялық түсініктеме алғаннан кейін есептер шығару мен жаттығулар орындау арқылы алған білімімізді пысықтап, толықтыра түссек тәжірибелер жасау арқылы оны тереңдетіп бекітеміз.

Химия пәнін меңгеруде бұл үшеуі - өзара байланысты, бір-бірімен сабақтас, құрамдас әдістер.

Олар бірін-бірі толықтырып, пәнге деген қызығушылығымызды, ынтамызды арттыруға қызмет етеді.

Есептер шығару барысында заттар мен құбылыстар туралы түсініктерді жете түсіну және бекіту, алған теориялық білімді сапалы да орынды пайдалана алу машығы қалыптасады.

Оқудың бұл әдісін пайдалану кезінде химия ғылымының негізгі түсініктер мен заңдылықтары көп дүркін қайталанып, оларды түсіну және есте сақтау әлдеқайда жеңілдейді.

Біріншіден есептерді шешу - теориялық материалдарды практикалық қолдану, практикада ғылыми білімді жүзеге асыру.

Екіншіден есептерді шешу - пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың, химия ғылымының өмірмен байланысын көрсетудің, сондай-ақ жаратылыстану ғылымының мамандықтарына баулудың тамаша әдісі деп есептеуге болады.

Психологтар мен әдіскерлер есеп шығаруды ой-әрекеттің жиынтығы деп қарастырады, яғни сандық және сапалық есептерді шығаруда білім мен әрекеттің тұтастығы ойлаудың әр түрлі әдістерін (пайымдау, жіктеу, жүйелеу, дәлелдеу, қорытындылау ) қалыптастырылады.

Методикалық әдебиеттерде оқушылардың дамуы химиялық эксперимент жасағанда, сан және сапа есептерін шығарғанда жүзеге асатыны баяндалған.

Химия есептері сандық және сапалық есептер болып екіге жіктеледі. Сапа есептерін эксперимент есептері деп те атайды, өйткені оларда сандық мәліметтер болмайды, химиялық тәжірибелер жасау арқылы шығарылады. Эксперимент есептері химиялық қосылыстар мен құбылыстардың сапалық жағын қамтиды. Сан есептерінде химиялық материалдарға негізделген сандық мәліметтері болады, сондықтан оларды шығару үшін, математикалық амалдарды жүзеге асыру керек. Химия есептерінің таза математикалық есептерден айырмасы - сандық мәліметтер есептің шартында толық берілмеуі мүмкін, оларды түгендеу үшін химиялық білім керек. Мысалы, «Мыс сульфатының проценттік құрамы қандай болады?» есебінде ешбір сандық дерек жоқ, оны химиялық таңбалар мен формулалардың сандық сипаттамасына және стехиометриялық заңдарға сүйеніп табады. Шынында да мыс сульфатының құрам тұрақтылық заңына сәйкес молекулалық формуласын дұрыс жазбайынша, берілген есепті шығару мүмкін емес. Сан және сапалық есептерді шешу үшін оқушының берілген дәрежеде химиялық және математикалық даярлығы болуы керек.

Қандай болмасын химиялық есепті шығару оның мазмұнына жан-жақты талдау жасаудан, берілген шамалар арасындағы тәуелділікті ашудан басталады. Талдау нәтижесінде есептің түрі, соған лайық шығару әдісі белгіленеді. Бұл арада есептің мазмұнын физикадағы сияқты қысқа және дәл жазып үйренудің де маңызы зор. Ол үшін физика мен химияда жиі қолданатын қысқартуларды білу керек.

Қазіргі оқулықтарда әрбір тақырыптан соң үш деңгейлі тапсырмалар ұсынылған, бұлардың күрделілік деңгейлері әр түрлі ( А-жалпы деңгей, В-үздік оқушыларға, С-шығармашылық деңгей) сандық есептеу мен жаттығулар берілген. Сондықтан жаңа сабақ үстінде, бекіту және күнделікті сұрау кезінде есептер шығарып машықтанған оқушы қорытынды бақылау жұмыстарын қиналмай орындайды, бұған сан мәрте іс-тәжірибеден көзіміз жетіп жүр.

Дамыта оқуда есеп шығару ізденімпаздық пен іскерлікті жетілдіреді, химия есептерін шығару біздердің мақсаткерлік, зеректік, қызығушылық, белсенділік, ізденімпаздық, шығармашылық қабілеттерімізді дамытып, техникалық бағыттағы мамандықтарға баулып, жарқын тәуелсіз еліміздің заман талабына сай қажетті мамандықтарын игеруге өз көмегін тигізері сөзсіз.

Сандық есептерді шешу жолдары.

Сан есептерін ойдағыдай шешу үшін белгілі дәрежеде химиялық және математикалық даярлық болуы керек. Химия пәнінің сан есептері мазмұнына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Олардың жиі кездесетіндері:

1. Тәжірибе мәліметтеріне және химиялық заңдарға негізделген есептеулер (құрам тұрақтылық заңы, масса сақталу заңы, эквивалент заңы және т.б.).

2. Газ заңдарымен байланысты есептер (молекулалық салмақты табу, қалыпты жағдайда газдың көлемін және массасын табу т.б.).

3. Химиялық формуланы табу және құру есептері.

4. Химиялық формулалар бойынша есептеулер.

5. Химиялық теңдеулер бойынша есептеулер.

6. Ерітінділермен байланысты есептеулер.

7. Аралас есептер.

Бұл саналғандардан басқа пеиодтық заң және периодтық система, атом құрылысы, химиялық реакциялардың жылдамдығы және тепе-теңдік, химия және электр тогы тақырыптарымен байланысты көптеген есептер бар. Химия есептерінің мазмұны көп түрлі болуымен бірге, шығару әдістері де сан алуан. Математикалық амалдарына қарай химия есептерін шығару әдістері бірнешеге бөлінеді: пропорция құру тәсілі, бірге келтіру тәсілі, алгебралық тәсіл, дайын формуланы пайдалану, алгоритмді қолдану және графикалық тәсіл.

Қандай да болмасын химиялық есепті шығару оның мазмұнына жан-жақты талдау жасаудан, берілген шамалар арасындағы тәуелділікті ашудан басталады. Талдау нәтижесінде есептің түрі, соған лайық шығару әдісі белгіленеді. Бұл арада есептің мазмұнын физикадағы сияқты қысқа және дәл жазып үйренудің де маңызы зор. Ол үшін физика мен химияда жиі қолданатын қысқартуларды білу керек.

Жалпы химияны меңгеруде есептер шығару маңызды рөл атқарады, себебі жоғарыда айтып өткендей бұл оқу материалын неғұрлым терең және толық меңгеруді қамтамасыз ететін және алған білімімізді өз бетімізбен қолданып, игеруге үйрететін әдістің бір түрі. Бұл туралы әйгілі ғалым- әдіскер Д.Пойа:

"Есеп шығара білу практика жүзінде алынатын өнер",-деп айтқан екен. Есепті шығара білу біліктілігін тек қана бір жолмен - жай есептен күрделі есепке жылжи отырып, тұрақты және жүйелі түрде дамыту қажет.

Сандық есептердің шығарылу жолдары 9-10 сынып оқулықтарындағы және есептер жинақтарындағы тараулар бойынша берілген есептерден жүйелеп ұсынылды.

1. Параллель жүретін реакция теңдеулері бойынша есептеу

Массасы 4 г магний мен темір қоспасын тұз қышқылында еріткенде,

2,24л ( қ.ж.) сутек бөлінді. Қоспадағы әрбір металдың құрамын есептеңдер.

Берілгені: Шешуі:

m(Mg+Fe)=4г 2HCl+Mg=MgCl₂+H₂↑

V(H₂)=2,24л. ν_, моль 1 1

М_,г/моль 24 -

т/к ω(Mg,Fe)-? m,г 24 -

V,л - 22,4 л

24 г Mg:22,4 л H₂=X г Mg :a H₂

а==0,933x

2HCl+Fe=FeCl₂+H₂↑

ν,моль 1 1

М_,г/моль 56 -

m,г 56 -

V,л - -

56 г Fe : 22,4 л H₂=y г Fe : b л H₂

b==0,4y

x+y=4г x=1,2 г Mg

0,933x+0,4y=2,24 л y=2,8 г Fe

Жауабы: ω(Mg)=30 % ; ω(Fe)=70%

2. Көлемі 200 мл (p = 1,46 г/мл) 80%-дық концентрлі азот қышқылы мыспен әрекеттескенде қандай газ, қанша көлемде ( қ.ж.) бөлінеді?

Берілгені: Шешуі:

ω(HNO₃)=80% Cu+4HNO₃(k)=Cu(NO₃)₂+2NO₂↑+2H₂O

ρ=1,46 г/мл ν,моль 1 4 2

V_{ерітінді}=200 мл М_,г/моль 64 63 -

m,г 64 252 -

m(Cu)=200 г V,л --- -- 44,8

т/к V(NO₂)=?

m(HNO₃)=200*1,46*0,8=233,6

МФ(Cu)=

МФ(HNO₃)=

МФ(HNO₃)< МФ(Cu)

252 г HNO₃:44,8 л NO₂=233,6 г HNO₃:x л NO₂

x=41,53 л

Жауабы:41,53 л NO₂

Ерітінділер

А-1 Берілгені: Шешуі:

m(қант)=300г ω=m_ер.з*100/m_еріт

m(H₂O)=800г

m_еріт=m_зат+m_ер-кіш

т/к ω(қант)-? m_еріт=300+800=1100 г

ω=

Жауабы:27,3%

А-2 Берілгені: Шешуі:

m_еріт=900г ω=m_ер.з*100/m_еріт

m_ер.з=ω* m_еріт/100%

ω_зат=30%

т/к : m (зат,су)-? m_ер.з=

m_еріт=900-270=630 г су

Жауабы: m(зат)=270 m(су)=630

В-1 Берілгені: Шешуі:

C(x)=m/M*V M(Na₂SO₄ )=142 г/моль

V_еріт=500 мл m=C(x)*M*V=0,5*142*0,5=35,5 г

С (Na₂SO₄)=0,5 моль/л

т/к m( Na₂SO₄ *10H₂O)-? M( Na₂SO₄ *10H₂O)=142+180=322 г/моль

322 г( Na₂SO₄ *10H₂O):142 Na₂SO₄=

x г ( Na₂SO₄ *10H₂O):35,5 г Na₂SO₄

x=80,5 г Na₂SO₄ *10H₂O

Жауабы: 80,5 гNa₂SO₄ *10H₂O

В-2 Берілгені: Шешуі:

ω(H₂SO₄)=40% m_ер.з=ω* m_еріт/100%

m(H₂SO₄)=

ρ=1,307 г/мл С(H₂SO₄)=m/M*V C(x)=

т/к С(H₂SO₄)-? Жауабы:5,33 моль/л

С-1 Берілгені: Шешуі:

m(CuSO₄)=10г CuSO₄+2KOH=Cu(OH)₂↓+K₂SO₄

ω(KOH)=16% ν, моль 1 2

ρ=1,137г/мл

М_,г/моль 160 5

т/к V(KOH)-? m,г 160 112

160 г CuSO₄:112 г KOH=10 г CuSO₄:x KOH

x=7 г KOH

ω=m_ер.з*100%/m_еріт

V=

Жауабы:38,5 мл

С-2 Берілгені: Шешуі:

V_еріт=500 мл ω=m_ер.з*100/m_еріт

C (H₂SO₄)=0,5моль/л m_ер.з=C*M*V=0,5*0,5*98=24,5 г

ω (H₂SO₄)=20% V=

ρ=1,143 г/мл

т/к V_еріт(H₂SO₄)-? Жауабы:107,2 мл

Ерітінді және ерігіштік

А-1 Берілгені: Шешуі:

S_KI=160/100г H₂O 260 г ер-ді -----160 г ер.зат

m_ер.=500г

500 г ер-ді -----х г ер.зат х=307,7г ер.зат

т/к m(KI),m(H₂O)-? m H₂O=500-307,7=192,3 г H₂O

Жауабы: m(KI)=307,7 , m(H₂O)=192,3 г

А-2 Берілгені: Шешуі:

S_Pb(NO3)2=90г/100г H₂O

190 г ер-ді ----90 г ер.зат

т/к ω-? 250 г ер-ді ----х г ер.зат х=47,37%

Жауабы:47,37%

В-3 Берілгені: Шешуі:

m_ер-ді(1)=250г t₁=60^º

S_Pb(NO3)2=90/100г H₂O 190 г ер-ді -----90 г ер.зат

S_Pb(NO3)2=70/100 гH₂O

250 г ер-ді -----х₁ г ер.зат х₁=118,42г

т/к ∆х-? t₂=40^º

170г ер-ді -----70 г ер.зат

250 г ер-ді -----х₂ г ер.зат х₂=102,94 г

∆х=x₁-x₂=118,42-102,94=15,48г

Жауабы:15,48 г тұз тұнады

С . Берілгені: Шешуі:

V(C₄H₁₀)=100л

2 C₄H₁₀+9O₂=4CO₂+10H₂O

т/к V(ауа)-? 2 л ----9 л

100 л----х л х=450л

V(ауа)=450л*5=2500л=2,5м³

Электролиз

В-1 Берілгені: Шешуі:

M(CuSO₄)=160 г/моль

m_ер.(CuSO₄ )=300г 160 г CuSO₄: 64 г Cu=x гCuSO₄:12,8г Cu

m(Cu)=12,8г х=32г CuSO₄

т/к V(O₂), ω(CuSO₄)-? ω(CuSO₄)=

2CuSO₄+2H₂O→2Cu+O₂↑+2H₂SO₄

ν, моль 2 1

М, г/моль 64 -

m,г 128 -

V, л - 22,4

128г Cu: 22,4л O₂=12,8г Cu : x л O₂

х=2,24 л О₂

Жауабы: V(O₂)=2,24 л, ω(CuSO₄)=10,66%

В-2 Берілгені: Шешуі:

AgNO₃ 5,6 л----1 экв

V(O₂)=11,2 л

11,2 л----2 экв

т/к m(Ag)-? 1 экв Ag---108 г

2 экв Ag---х x=216г Ag

Жауабы: m(Ag)=216 г

В-3 Берілгені: Шешуі:

KI 127 г(I₂)---1 экв

m(I₂)=25,4г

25,4 г(I₂)---2 экв х=0,2 экв

т/к V(H₂)-?

1 экв(H₂)---11,2 л

0,2 экв(H₂)---х л х= 2,24 л H₂

C-1 Берілгені: Шешуі:

ZnCl₂ 11,2 л Cl₂----1 экв

V(Cl₂)=44,8 л 44,8 л Cl₂----х экв х = 4 экв

m(Zn)=100 г

1 экв Zn-----32,5 г

т/к η (Zn)-? 4 экв Zn-----х г х =130 г

130 г Zn-----100%

100 г Zn-----х% х =76,92%

Жауабы: η (Zn)=76,92%

C-2 Берілгені: Шешуі:

I=2 A g=I*t=2*3600=7200

t=1сағ 96520------20г Ca

CaCl₂ балқыды

7200-------x г Ca x=1,49г Ca

т/к m(Ca),V(Cl₂)-? 96520-----11,2 л Cl₂

7200 -----х л Cl₂ х=0,835 л

Жауабы: m(Ca)=1,49г

V(Cl₂)=0,835л

С-3 Берілгені: Шешуі:

m(Ni)= 11,8 г 11,8 г(Ni)-75%

η(Ni)=η(O₂)=75% x г (Ni) -100% х=15,73гNi

NiSO₄ 29,5 г Ni---1 экв

т/к V(O₂)-? 15,73 г Ni---х х=0,53 экв

1 экв O₂---5,6 л

0,53 экв O₂---х л х=2,99 л O₂

2,99 л ----100%

х ----- 75% х=2,24 л O₂

Жауабы: V(O₂)=2,24 л

В-4 Берілгені: Шешуі:

S _KNO3=63,9/100г H₂O t₁=40^º

S _KNO3=169/100г H₂O 163,9 ер-ді -----63,9 г ер.зат

m_ер-ді=500г 500 г ер-ді -----х г ер.зат

t₁=40^º , t₂=80^º х=194,94 г ер.зат(m₁)

t₂=80^º

т/к ∆m , m(су)-? 100 г су ---------169 г ер.зат

305,06 г су -----х г ер.зат х=515,55ер.зат(m₂)

∆m=m₂-m₁=515,55-194,94=320,6г

m(су)=500-194,94=305,06г

Жауабы: ∆m =320,61г, m(су)=305,06 г

Химиялық тепе-тендік

С-1

Берілгені: Шешуі:

[PCI₅]=[PCI₃]=[CI₂] PCI₅→ PCI₃+ CI₂

νмоль 1 1 1

т/к Co(PCI₅)-? K=1

Co=2моль

Co(PCI₅)= [PCI₅]+ΔC

Реакция теңдеу бойынша ΔС=1моль/л

С-2

Берілгені: Шешуі:

Co(SO₄)=Co(O₂)=0,05моль/л 2SO₂ + O₂→2SO₃

[SO₄]=0,01моль/л ν моль 2 1 2

1) ΔС(SO₂)=Co-[SO₂]

т/к [SO₃] , [O₂]-? ΔC(SO₂)=0,05-0,01=0,04моль/л

2) Теңдеу бойынша 2моль SO₂ ─ 1моль O₂

0,04моль SO₂ ─ х моль O₂

x=0,02 моль O₂

ΔC(O₂)=0,02моль/л

3) С[O₂]=C_o - ΔC(O₂)=0,05-0,02 =0,03 моль/л

4) 2моль SO₂ ─ 2моль SO₃ = 0,04моль SO₂ : x моль SO₃

х=0,04моль SO₃

Жауабы: [SO₃]=0,04моль/л

O₂]=0,02моль/л

С-3

Берілгені: Шешуі:

Co(NO₂)=0,04моль/л 2NO₂→2NO + O₂

56% NO₂ жұмсалды νмоль 2 2 1

t^o=const

0,04моль ÷ 100% = x моль -56%

т/к қысым өзгерісін x=0,0224моль

Р₂/Р₁ - ?

ΔС(NO₂)=0,0224моль/л

[NO₂]=C_o - ΔC= 0,04 - 0,0224=0,0176моль

Теңдеу бойынша 2моль NO₂ ÷ 1моль О₂=0,0224 NO₂ : х моль О₂ х=0,0112моль

2моль NO₂ : 2моль NO = 0,0224моль NO₂ ÷ х моль NO

х=0,0224моль

Тепе-теңдік орнаған кездегі газдардың зат мөлшері:

ν = ν (NO₂) + ν (NO) + ν (O₂)

ν=0,0176+0,0224+0,0112=0,0512моль

есе артады

Жауабы: 1,28 есе

Химиялық реакциялардың жүру заңдылықтары.

1. Берілгені: Шешуі

V_ер-ді (Н₂SO₄) = 500 мл

ω (Н₂SO₄) = 80 %

ρ = 1,732 г/мл

ω (NaOH) = 30%

ρ = 1.33 г/мл ν, моль 2 1

т/к: V_ер-ді-? М, г/моль 98 -

m, г 196 -

V, л - 22,4

196г (Н₂SO₄) : 22,4 л (SO₂) = 692 г (Н₂SO₄) : Х л (SO₂)

Х = 79.09 л (SO₂)

ν, моль 1 2

М, г/моль - 40

m, г - 80

V, л 22,4 -

22,4 л(SO₂) : 80 г NaOH = 79.09 л (SO₂) : X г NaOH

Х = 282,45 г

Жауабы: 707,9 мл

2. Берілгені: Шешуі

m (көмір)= 1т C+O₂=CO₂+393,5 кДж

ω (қоспа) = 20% ν,моль 1

М,г/моль 12

т/к: Q - ? m,г 12

1т көмір: 100% = Х т көмір: 80%

12г С: 393,5 кДж = 800•10⁶г С: Х кДж

Х=26233,3 кДж

Жауабы: Q = 26233,3 кДж

3. Берілгені Шешуі

m (CaO) = 1 кг = 1000г СaO (қ) + H₂O(c) = Ca(OH)₂ + Q

ν,моль 1

т/к: Q - ? m,г 56

Qp = Q_түз (Ca(OH)₂) - [Q_түз (CaO) + Q_түз (H₂O)]

Qp = 988,1 - [635.2 + 286.4] = 66.5 кДж

56 г СаО : 66,5 кДж = 1000 г СаО : Х кДж

Х = 1187,5 кДж

Жауабы: 1187,5 кДж

4. Берілгені Шешуі

Q_түз (Al₂O₃) = 1646 кДж 2Al + Fe₂O₃ = Al₂O₃ + 2Fe + 828.8 кДж

ν,моль 2 1 1 2

т/к: Q (Fe₂O₃) - ? Qp = Q_түз (Al₂O₃) - Q_түз (Fe₂O₃)

Q_түз (Al) = 0 Q_түз (Fe) = 0

Q_түз (Fe₂O₃) = Q_түз (Al₂O₃) - Qp

Q_түз (Fe₂O₃) = 1646 кДж - 828,8 кДж - 817,2 кДж

Жауабы: 817,2 кДж

5. Берілгені Шешуі

Vқ.ж. (NO) = 100л 2NO + O₂ = 2NO₂

ν,моль 2 2

т/к V(ауа), Q - ? V, л 44,8 44,8

Q_түз (NO) = - 90.24 кДж

Q_түз (NO₂) = - 33.33 кДж

Көлемдік қатынас заңы бойынша:

2л NO : 1л O₂ = 100 л NO : X л O₂

Х = 50 л О₂

100 л (ауа) : 20 л О₂ = Х л ауа : 50 л О₂

Х = 250 л О₂

Qp = 2Q_түз (NO₂) - 2Q_түз (NO) Qp = 2^.(-33.33) - 2^. (-90.24) = 48.18 кДж

44,8 л NO : 48.18 кДж = 100 л NO : X кДж

Х = 107,54 кДж

Жауабы: 250 л ауа; 107,54 кДж

Реакция жылдамдығы

1. Берілгені Шешуі

243 =

3⁵ = 5 = ∆t = 50^o

Жауабы: ∆t = 50^o

2. Берілгені Шешуі

Со (NaOH) = 5 моль/л 2NaOH + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + H₂O

Со (H₂SO₄) = 5 моль/л ν,моль 2 1

NaOH жұмсау дәрежесі = 20% C(NaOH) = 5^. 0.2 = 1 моль

С_τ (NaOH) = 5 - 1 = 4 моль

т/к:

2 моль NaOH : 1 моль H₂SO₄ =

1 моль NaOH : Х моль H₂SO₄

Жауабы: 1,74 есе

3. Берілгені Шешуі

т/к Жауабы 64 есе

4. Берілгені Шешуі

P₂ = 2P₁ 2CO + O₂ = 2CO₂

ν,моль 2 1 2

т/к C(CO) = a моль/л C(O₂) = b моль/л деп белгілесек,

C₁ (CO) = 2a моль/л C₂ (O₂) = 2b моль/л

Жауабы: 8 есе

Химияның негізгі түсініктері, заңдары.

1. Берілгені Шешуі

DX/H₂ = 32 →

Vгаз = 80 л М(Х) = 32 ^. 2 64 г/моль

т/к ν, m - ? ν = V / V_m = 80 л / 22.4 л/моль = 3.57 моль

ν = m/ M m = ν M = 3.57 ^. 64 = 228.6 г

Жауабы: 3,57 моль; 228,6 г

В-1 Берілгені Шешуі

M(Cu) = 12.8 г Cu + 2H₂SO₄ (k) = CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O

ν, моль 1 1

М, г/моль 64 -

m, г 64 -

V, л - 22.4

64 г Cu : 22,4 л SO₂ = 12,8 г Cu : Х л SO₂

Х = 4,48 л

Жауабы: 4,48 л

В -2 Берілгені Шешуі

m (NaOH) = 4 NaOH + H₃PO₄ = NaH₂PO₄ + H₂O

m (H₃PO₄) = 4 ν, моль 1 1 1

т/к: m(NaH₂PO₄)-? М, г/моль 40 98 120

m, г 40 98 120

МФ (NaOH) = 4/40 = 0.1 МФ (H₃PO₄) = 4/98 = 0.04

МФ (H₃PO₄) < МФ (NaOH)

98 г H₃PO₄ : 120 г NaH₂PO₄ = 4 г H₃PO₄ : Х г NaH₂PO₄ Х = 4,9 г

Жауабы: 4,9 г

В-3 Берілгені Шешуі

Vқ.ж. (CO₂) = 6.72 л

Η η (CaCO₃) = 80% ν, моль 1 1

М, г/моль 44 100

V, л 22.4 -

22.4 л СО₂ : 100 г СаСО₃ = 6,72 л СО₂ : Х г СаСО₃ Х = 24 г

Жауабы: 24 г

С-1 Берілгені Шешуі

Гей-Люссактың көлемдік қатынас заңы бойынша газдардың көлемдерінің қатынасы реакция теңдеуіндегі коэффициенттердің қатынасына сай келеді.

С-2 Берілгені Шешуі

т/к; Vауа - ? теңдеу бойынша 1 C₃H₈ : 5 O₂ = 50 л : X л О₂

Х = 1,250 л = 1,25 м³ ауа

Берілгені: Шешуі

V_ер-ді (КОН) = 200 мл

ω (КОН) = 20 % νν, моль 1 2

ρ = 1,176 г/мл М, г/моль 98 56

ω (H₂SO₄) = 28% m, г 98 112

ρ = 1.205 г/мл

т/к: V_ер-ді 112г (КОН) : 98 г (Н₂SO₄) = 4,704 г (КОН) : Х г (Н₂SO₄)

Х = 1,116 г (Н₂SO₄)

Жауабы: 12,2 мл

Металдар

В-1

Берілгені: Шешуі:

m(Cu,Fe)=20г Fe + 2HCI_(c) = FeCI₂ + H₂↑

V_қ.ж(H₂)=4,2л ν моль 1 1

М,г/моль 56 -

т/к: ω(Fe)-? m,г 56 -

V,л - 22,4л

56г Fe : 22,4л H₂ = х г Fe : 4,2 H₂ ; х =10,5г Fe

Жауабы: ω(Fe)=52,5%

В-2

Берілгені: Шешуі:

m(Сu) : m(Zn)=1:1 Zn + H₂SO_4(c) = ZnSO₄ + H₂↑

m(Cu,Zn)=10г ν моль 1 1

М,г/моль 65 -

т/к: V(H₂)-? m,г 65 -

V,л 22,4л

65г Zn : 22,4л H₂ = 5г Zn : х л H₂; х= 1,72л H₂

Жауабы: V(H₂)=1,72л

В-3

Берілгені: Шешуі:

m(Fe)=0,5г Fe₂O₃ + AI = AI₂O₃ + 2Fe

ω(Fe₂O₃)=40% ν моль 1 2

η(Fe)=75% М г/моль160 56

m г 160 112

т/к m(кен)-? m(Fe)=0,5·1,25=0,625г Fe

160г Fe₂O₃ : 112г Fe = X_m Fe₂O₃ : 0,625г Fe

Х=0,893г

100т : 40т = х г:0,893 х=2,23г Жауабы: 2,23г

С-3

Берілгені: Шешуі:

m(Zn,Mg)=8,9г x a

V(H₂)=4,48л Mg + H₂SO₄=MgSO₄ + H₂

т/к ω(Mg,Zn)-? ν моль 1 1

М г/моль -

m г 24 -

V л 22,4

Zn + H₂SO₄ = ZnSO₄ + H₂↑

ν моль 1 1

М,г/моль -

m,г -

V,л - 22,4л

теңдеу бойынша:

24г Mg : 22,4л H₂=х г Mg : а л H₂ ;а=0,933x

теңдеу бойынша:

65г Zn : 22,4л H₂= y г Zn : в л H₂;в=0,345y

x=2,4г Mg ; y=6,5г Zn

ω(Mg)=26,97% ; ω(Zn)=73,03%

Жауабы: ω(Mg)=26,97% ; ω(Zn)=73,03%

С-4

Берілгені: Шешуі:

m(Cu)=12,8г CuO + H₂ = Cu + H₂O

t^o=30^o CuS + H₂→

P==98KПа Cu₂S + H₂→

т/к V(H₂)-? 64г Cu ─ 22,4л H₂

12,8г Cu ─ х г H₂ х=4,48л H₂

Жауабы: V(H₂)=5,14л

С-5

Берілгені: Шешуі:

Δm=3г Zn + CuSO₄ = Cu + ZnSO₄

νМоль 1 1

т/к m(Сu)-? М г/моль 65 64

m г 65 64

m(Сu)=64·3=192г мыс қалады

Жауабы: m(Сu)= 192г

В-1

Берілгені: Шешуі:

m(Na)=500г NaOH→Na⁺ + OH^-

K(-) Na⁺ + e^-→Na^o

т/к V(O₂)-? A(+) 4OH^- - 4e^-→2H₂O+O₂

4NaOH→2Na+2H₂O+O₂↑

ν(Na)= 500/23=21,74 моль

f_экв(O₂)=1/2; V_э=1/4·22,4=5,6л О₂

Фарадей заңы бойынша катод пен анодтағы бөлінген заттар эквивалентті мөлшерде болады, олай болса V(О₂)=ν·V_э=21,74·5,6=121,74л О₂

Жауабы:121,74л О₂

С-1

Берілгені: Шешуі:

Vерт=50мл С(НСI)=ν/V

С(НСI)=1моль/л ν(НСI)=С·V=1·0,05=0,05моль

m(Na,Hg)=3г f_э(НСI)=1

NaOH+HCI=NaCI+H₂O

т/к ω(Na)-? ν(NaOH)=ν(HCI)=0,05моль

m(NaOH)=0,05·40=2г

40г NaOH : 23г Na = 2г NaOH : х г Na

х=1,15г Na

Жауабы: 38,3%

III - А топша элементтері.

С-1

Берілгені: Шешуі:

S²⁰(MgSO₄)=44,5г/100гH₂O М(MgSO₄)=120г/моль

S²⁰(MgSO₄)=64,2г/100гH₂O М(MgSO₄·6Н₂О)=228г/моль

Vерт=2л m_ерт=V·ρ

ρ=1,642г/мл m_ерт=2000·1,642=3284г

164,2г ерт : 64,2г MgSO₄

т/к Δm(MgSO₄)-? 3284г ерт : х г MgSO₄

х=1284г ерт

V(су)=3284-1284=2000

100г су : 44,5тұз = 2000г су : х г тұз

х=890г

Δm(MgSO₄)=1284 - 890=394г

Жауабы: 394г тұз

С-2

Берілгені: Шешуі:

V(су)=10л Ca(HCO₃)₂ + Ca(OH)₂=2 CaСО₃ + 2Н₂О

m(Mg(HCO₃)₂,Ca(HCO₃)₂)=30,8г 162 74

m(Ca(OH)₂)=22,2г Mg(HCO₃)₂ + 2 Ca(OH)₂=Mg(OH)₂ + 2CaCO₃

` 146 148 2H₂O

т/к m(Ca²⁺,Mg²⁺)-? 162г Ca(HCO₃)₂ : 74г Ca(OH)₂=х г : а г

а=74х/162=0,457х

146г Mg(HCO₃)₂ : 148г Ca(OH)₂ =у г : в г в=2·74у/146=1,014у

у=(30,8-х)

0,457х + 1,014(30,8-х)=22,2

0,457х+31,23-1,014х=22,2

0,557х=9,0312; х=16,2г

162г Ca(HCO₃)₂ : 40г Са = 16,2 : х г х=4гСа²⁺/10лН₂О х=0,4г/л Са²⁺

146г Mg(HCO₃)₂ : 24г Mg=14,6 : у г Mg

у=2,4гMg²⁺/10л Н₂О у=0,24г/л Mg²⁺

Жауабы: m(Ca²⁺)=0,4г/л

m(Mg²⁺)=0,24г/л

С-3

Берілгені: Шешуі:

MgCI₂ MgCI₂ → Mg²⁺ + 2 СІ^-

І=2А (-)К Mg²⁺ + 2е^-→ Mg^о т-т-ш-т-с-ну

τ=2сағ (+)А 2 СІ^-2е^-→ CI₂ т-с-ш-т-т-у

η=80% q=І·t; q=2·3600=7200кул

1F : 96500кул= хF : 7200кул

т/к m(Mg)-? х=7200/96500=0,0746F

V(СІ₂)-? 1F : 12г Mg=0,895·0,8=0,716г Mg

1F : 11,2л CI₂=0,0746F : х л CI₂ ; х=0,836л CI₂

V(CI₂)=0,836л·0,8=0,668л CI₂

Жауабы: m(Mg)=0,716г

V(СІ₂)=0,668г

Мыс және оның қосылыстары.

3.Берілгені: Шешуі:

CuCI₂ерт С=m/МV

С(CuCI₂)=2,5моль/л m (CuCI₂)= СМV

Vерт=0,5л m(CuCI₂)=2,5·135·0,5=168,75г

І=10А ν(CuCI₂)=168,75/135=1,25моль

ν(Cu)= ν(CuCI₂)=1,25моль

т/к t-? m(Cu)=1,25·64=80г

m=Μ·f·І·t/F => t=m·F/Μ·f·І

t=80·96520/32·10=24130сек=6,7сағ

Жауабы: 6,7сағ

4.Берілгені: Шешуі:

m_ерт=300г CuSO₄ + Zn=ZnSO₄ + Cu

ω(CuSO₄)=20% m(CuSO₄)=300·0,2=60г

160г CuSO₄ : 1моль=60г CuSO₄ : х моль

т/к Δm-? х=0,375моль

m(Cu)=0,375·64=24г

64гCu : 65г Zn=24гCu : х г Zn х=24,3

Δm=24,3-24=0,3г

Жауабы: 0,3г кемиді

Мырыш және оның қосылыстары.

3.Берілгені: Шешуі:

ή(Zn)=90% 2ZnS + 3О₂= 2ZnО + 2SО₂↑

m(кен)=1т Zn→ZnО→ Zn

ω(ZnS)=80% ν моль 1 1 1

т/к m(Zn)-? m(ZnS)=1000·0,8=800кг

97кгZnS : 65кг Zn = 800кгZnS : х кг ZnS; х=536

m(Zn)=ή·m; m=536·0,9=482,5кг

Жауабы: 482,5кг

4.Берілгені: Шешуі:

m(Zn)=100г Zn + 2NaOH + 2H₂O=Na₂[Zn(OH)₄] + H₂↑

ν моль 1 1

т/к V(Н₂)-? М г/моль 65

m г 65

V л 22,4л

65г Zn : 22,4л H₂ = 100г Zn : х л H₂

х=34,46л

Жауабы: 34,46л

Сапалық есептерді шығару әдістемесі

Эксперименттік есептерді шығаруға әзірлік сыныпта мұғалім басшылығымен іске асырылуы керек.

Химия экспериментті орындауға қажетті әрекеттерді іске асыру дағдысын сабақ үстінде біртіндеп дамытқан дұрыс. Ол үшін сабақ сұрау кезеңін қолдануға болады. Сарамандық сабаққа әзірлік есептер шартын талдаудан басталады. Алдымен есептің шарты бойынша бәрі түсінікті ме екенін анықтап, жұмыс жоспарын орындау барысын көрсетіп, қауіпсіздік техникасын қадағалап, аспаптармен, құралдармен химиялық заттармен жұмыс істеу ережесін сақтауға көңіл аудару қажет.

Эксперименттік есептерді шешу барысында оқушылардың зейінін мынаған аударуымыз керек.

1.Есепті неғұрлым аз сарамандық әрекетті қолданып шешу керек.

2.Әрі арзан, әрі тиімді реактивтерді таңдап, оны үнемдеп қолданған жөн.

3.Іс жүзінде жүретін реакцияларды қолдану қажет.

4.Заттың үлгісін алу.

5.Зерттеу барысында бақылау нәтижесін жазу.

6.Жұмыс нәтижесін есептің мақсатымен салыстырып, тұжырымдап қорытындылау.

Сапалық есептерді шешудің бірнеше жолдарын ұсынамыз:

1-есеп. Сынауықтардың қайсысында натрий хлориді, натрий гидроксиді, тұз қышқылы ерітінділері бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеңіздер.

Шешуі. Бұл есепті эксперименттік жолмен шығару үшін бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының өкілдері -тұздар, негіздер, қышқылдар және оксидтердің қасиеттерін білуіміз керек. Мысалы, тұздарды алу әдісін өткенде олардың химиялық қасиетімен танысқанбыз. Яғни тұздар тұздармен, металдармен, сілтілермен әрекеттеседі, кейбір тұздар қыздырғанда айырылып, кейбіреуі сумен әрекеттесіп, кристаллогидраттар түзеді. Ал негіздердің қасиеті өздеріне тән және айрықша деп бөлініп көрсетіледі. Суда еритін негіздер қышқылдармен әрекеттесіп, орташа қыздырғанда айырылмайды, тұз ерітінділерімен ерімейтін негіз түзе әрекеттеседі, қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп, индикаторлардың түсін өзгертеді.

Суда ерімейтін негіздер қышқылдармен әрекеттеседі, қыздырғанда айырылады, тұздармен қышқылдық оксидтермен әрекеттеспейді. Қышқылдардың химиялық қасиеті: индикаторлардың түсін өзгертеді, метал-

дармен, негіздік оксидтермен, негіздермен, тұздармен әрекеттеседі, ал кейбір қышқылдар қыздырғанда айырылады.

1-кесте

Ерітінді ортасы

Индикаторлар

Қышқылдық орта

Негіздік орта

Фенолфталеин

Түссіз

Таңқурай түсті

Лакмус

Қызғылт

Көк

Метилоранж

қызғылт

Сары

Енді осы айтылғандарға байланысты 1-есепті орындауға болады.

Алдымен 3 сынауықтағы ерітіндіге де индикатор ерітіндісімен немесе индикатор қағазымен әсер етеміз. Мысалы, фенолфталеин ерітіндісімен әсер етсек, қай сынауықта натрий гидроксиді бар екенін анықтаймыз, себебі сілті ерітіндісінде фенолфталеин таңқурай түске боялады. Егер лакмусты немесе митилоранжды қолдансақ, қандай түске боялатынын да 1-кестеден көреміз. Ендеше тұз қышқылы және натрий гидроксиді, бар сынауықты анықтау үшін лакмус немесе метилоранж ерітінділерін қолданған дұрыс болады. Екі сынауықтағы заттар анықталған соң үшінші сынауықтағы заттың натрий хлориді екені өздігінен белгілі болады. Сенімдірек болу үшін соңғы сынауыққа күміс нитраты ерітіндісін құюымызға болады, сонда ақ түсті күміс хлориді тұнбаға түседі.

Реакция теңдеуі:

NaCl +AqNO₃ → AqCl↓ + NaNO₃

Қорытынды. Бұл реакция хлорид ионға сапалық реакция, ендеше үшінші сынауықтағы ерітінді - натрий хлориді ерітіндісі.

Ескерту: Күміс тұздары қалдығын төкпей бір ыдысқа жинауымыз керек!

2-есеп.Бір сынауықта дистильденген су, екіншесінде калий хлориді ерітіндісі бар. Өздеріңізге берілген осы заттардың қайсысы қай сынауықта екенін анықтаңыздар.

Шешуі. Бұл есепті шығару үшін екі сынауықта да күміс нитраты ерітіндісін құямыз. Сонда дистильденген суы бар сынауықта өзгеріс байқалмайды, ал калий хлориді бар сынауықта күміс хлоридінің ақ түсті тұнбасының түзілетінін көреміз.

Реакция теңдеуі:

KCl+AqNO₃ → AqCl↓ +KNO₃

Қорытынды. Бұл реакция да жоғарыдағы мысалдағы секілді хлорид ионға сапалық реакция.

Ескерту: Күміс нитратын үнемдеу үшін екі затты да заттық шыныға тамызып буландыруға болады. Суы бар заттық шыныда дақ қалмайды.

3-есеп. Екі сынауыққа да кальций оксиді мен магний оксиді берілген. Олардың қайсысы қай сынауықта екенін анықтаңыздар.

Шешуі. Екі сынауыққа да дистильденген су құямыз, сонда кальций оксиді бар сынауықта шабытты реакция жүреді, ал магний оксиді сумен әрекеттес-

пейді.

Реакция теңдеуі:

CaO + H₂O → Ca(OH) ₂ + Q

Қорытынды. Кальций оксиді сумен әрекеттесіп, негіз түзеді, оны фенолфталейн ерітіндісімен анықтауға болады.

4-есеп. Сапалық реакция көмегімен берілген үш бейорганикалық қосылыстың әрқайсысын анықтаңыздар. Үш түрлі ерітінді берілген:натрий сульфаты, натрий карбонаты, натрий хлориді.

Шешуі.Үш сынауыққа үш түрлі ерітінді құйылады. Әрбір сынауыққа сульфат ионға сапалық реактив - барий хлориді құяды. Сонда төмендегідей реакциялар жүреді. Натрий сульфатымен реакцияласқандағы реакция теңдеуі:

Na₂SO₄ +BaCl₂ → BaSO₄ ↓ + 2NaCl

Қорытынды. Барий сульфатының ақ түсті тұнбасы түзіледі.

Натрий карбонаты мен реакцияласқандағы реакция теңдеуі:

Na₂CO₃ + BaCl₂ → BaCO₃ ↓ + 2NaCl

Қорытынды. Ақ түсті тұнбасы түзіледі, барий карбонатының тұнбасы.

5-есеп. Мына айналуларды іс жүзінде жүзеге асырыңыздар:

Мыс(II) карбонаты → мыс хлориді → мыс(II) гидроксиді → мыс(II) оксиді

Шешуі. Мыс карбонатын сынауыққа сала, үстіне 15%-дық тұз қышқылын құямыз.

Реакция теңдеуі:

CuCO₃ + 2HCl → CuCl₂ + 2H₂O + CO₂↑

Алынған мыс хлоридіне натрий гидроксиді ерітіндісімен әсер етеміз.

Реакция теңдеуі:

CuCl₂ + 2NaOH → Cu(OH)₂ ↓ + 2NaCl

Суда ерімейтін мыс гидроксидін қыздырсақ, төмендегідей реакция жүреді.

Реакция теңдеуі: Cu(OH)₂ → CuO + H₂O

көк қара

6-есеп. Темір(ΙΙ) сульфатын кем дегенде үш әдіспен алыңыздар.

Шешуі: 1. Темір кесегіне сұйық күкірт қышқылымен (W(H₂SO₄ =20% )) әсер етеміз.

Реакция теңдеуі:

Fe + H₂SO₄ → Fe SO₄ + H₂↑

2. Темірді оттегінде жағып, темір(ΙΙ) оксидін, одан темір сульфатын аламыз.

Реакция теңдеуі:

2Fe + O₂→ 2FeO

FeO + H₂SO₄ → Fe SO₄ + H₂ O

3. Темір (ΙΙ) хлоридіне натрий гидроксидімен әсер етіп, алынған темір гидроксидіне күкірт қышқылын қосу керек.

FeCl₂ + 2NaOH → Fe(OH)₂↓ + 2NaCl

Fe(OH)₂ + H₂SO₄ → Fe SO₄ + 2H₂ O

Эксперименттік есептерді сабақ тақырыптарына сай әр кезде қолдануға болады. Эксперименттік есептерді мектеп зертханасында бар реактивтер мүмкіндіктеріне сәйкес және химиямен айналысқысы келген немесе химиядан олимпиадаға қатысқысы келетін оқушылар сабақтан тыс уақыттада мұғалім немесе лаборант көмегімен жүргізіп, алғашқы зерттеулеріне жол ашуларына болады.

Қашанда өзің көзбен көріп, өзің зерттеу жүргізіп, өзің талдап, қорытынды жасағанға не жетсін! "Еңбектің наны қашанда тәтті"- демейді ме? Білім жолы - талмай ізденіс жолы, талпынған адам мұрат - мақсатына қашанда жетеді, ізденуден, оқудан, зерттеуден еш жалықпаңдар!

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Дүсіпова Л. Органикалық химияны физикамен байланыстыра оқыту / Л.Дүсіпова, Ж.Шатеков. - Алматы, 2000 ж.

2. Жайлауова М. Пәнаралық байланыс /М.Жайлауова, А.Әбуова // Бастауыш мектеп. - 2004 ж. - N.5 - 22-24 б.

3. Кішібаева Д. Пәнаралық байланыстар / Д.Кішібаева // Қазақстан мектебі. - 2005 ж. - N.1- 31-33 б.

4. Табалдинова С. Физика мен информатика пәндерінің арасындағы өзара байланыс / С.Табалдинова // Информатика. Физика. Математика. - 2001 ж. - N.5 - 29-32 б.

5. Жайлау С. Химия пәнінің мазмұны мен тарихы арасындағы байланыс /С.Жайлау, Г.Утунушева // Химия мектепте. - 2007 ж. - N.1.

6. Аймағамбетова Қ. Химияны пәнаралық байланыс арқылы оқыту / Қ.Аймағамбетова, Э.Әлімқұлова // Химия мектепте. - 2003 ж. - N.6 - 15-18 б.

7. Өнербаева З. Пәнаралық байланыс арқылы білім мазмұнын жүйелеу / З.Өнербаева, Г.Камиева // Химия мектепте. - 2004 ж. - N.1 - 36-39 б.

8. Гаркунов В.П., Николаева Е.Б. Межпредметные связи при проблемном изучении химии / В.П.Гаркунов, Е.Б.Николаева // Химия в школе. - 1982. - № 3. - с. 28.

9. Дюсюпова Л.З. О связи преподавания органической химии с физикой / Л.З.Дюсюпова // Химия в школе. - 1981. - № 4. - с. 38.

10. Ерыгин Д.П. Методика решения задач по химии. Учеб. пособие для студентов пед. ин-тов по биологии и химии / Д.П.Ерыгин, Е.А.Шишкин. - М.: Просвещение, 1989. - С.179.

11. Обучение химии в 9 классе. Пособие для учителя / М.В.Зуева, Р.Г.Иванова, А.А.Каверина и др. - М.: Просвещение, 1990 - 176 с.

12. Минченков Е.Е. МПС неорганической химии и физики / Е.Е.Минченков // Химия в школе. - 1981. - № 2. - с. 22.

13. Ходаков Ю.В. Общая и неорганическая химия. Пособие для учителей / Ю.В.Ходоков. - М.: Просвещение, 1965 - 704 с.

14 Хмельницкий Р.А. "Физическая и коллоидная химия" . М.: ВШ 1988.

15 Современный курс общей химии. К. Хаускфорт, Э. Констебл, М.: "Мир" 2002.

16. Стромберг А.Г., Семченко Д.П., "Физическая химия". М.: ВШ 1988.

17. Даниэльс Ф., Олберти Р. "Физическая химия" М.: Мир, 1976.

Қосымшалар

Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың салыстырмалы молекулалық массалары.

Иондар

H⁺

NH₄⁺

K⁺

Na⁺

Ag⁺

Ba²⁺

Ca²⁺

Mg²⁺

Zn²⁺

Cu²⁺

Hg²⁺

Pb²⁺

Fe²⁺

Fe³⁺

OH^-

18

35

56

40

125

171

74

58

99

98

235

241

90

107

NO₃^-

63

80

101

85

170

261

164

148

189

188

325

331

180

242

CI^-

37

54

75

59

143

208

11

95

135

136

272

278

127

162

CH₃ CO

O^-

60

77

98

83

167

255

158

142

184

182

319

325

174

233

S^2-

34

68

110

78

248

169

72

56

98

96

233

239

88

208

SO₃^2-

82

116

158

126

296

217

120

104

145

144

281

287

136

352

SO₄^2-

98

132

174

142

312

233

136

120

162

160

297

303

152

400

CO₃^2-

62

96

138

106

276

197

100

84

125

124

261

267

116

298

SiO₃^2-

78

94

154

112

292

213

216

100

141

144

277

283

132

340

NO₂^-

47

64

85

69

262

229

132

116

157

156

293

299

148

194

PO₄^3-

98

212

164

419

601

310

262

385

382

793

811

358

151

Есептерді шешуде жиі қолданылатын формулалар, теңдеулер.

1

Заттың салыстырмалы молекулалық массасын оның формуласы бойынша есептеу.

Mr(A_xB_x)=xAr(A)+Ar(B)

2

Күрделі заттың құрамындағы элементтердің массалық үлестерін оның формуласы бойынша есептеу.

ώ(A)=Ar(A)·x/Mr(A_xB_y) ώ(B)=Ar(A)·x/Mr(A_xB_y)

3

Күрделі заттың құрамындағы элементтердің массаларының қатынастарын оның формуласы бойынша есептеу.

m(A)/m(A_xB_y)=Ar(B)·y/Mr(A_xB_y)

m(B)/m(A_xB_y)=Ar(B)·y/Mr(A_xB_y)

m(A)/m(B)=Ar(A)/y·Ar(B)

4

Берілген зат мөлшері бойынша заттың массасын есептеу.

m(A_xB_y)=y(A_xB_y)M(A_xB_y)

5

Берілген зат массасы бойынша оның зат мөлшерін есептеу.

y(A_xB_y)= m(A_xB_y)/ M(A_xB_y)

6

Газдардың салыстырмалы тығыздығын есептеу

Д(H₂)=M(газ)/2 Д(ауа)=M(газ)/29

7

Белгілі мөлшерде берілген газ тәрізді заттың қалыпты жағдайда алатын көлемін есептеу.

V_(газ)=y_(газ)/V_(қ.ж.)

8

Қалыпты жағдайда белгілі бір көлем алатын газ тәрізді заттың массасын есептеу.

M= M_(газ)V_(газ)/ V_(қ.ж.)

9

Массасы бойынша газ тәрізді заттың қалыпты жағдайда алатын көлемін есептеу.

V_(газ)= m_(газ)·V_(қ.ж.)

10

Газ тәрізді заттың молярлы массасын Клайперон- Менделеев теңдеуі бойынша есептеу.

M_(газ)= m_(газ) ·R·T/P· V_(газ)

11

Белгісіз заттың қарапайым (эмпирикалық) формуласын табуда атомдар санының қатынасы.

x:y= ώ(A)/ Ar(A): ώ(B)/ Ar(B) x:y=y(A):y(B)

12

Газ тәрізді заттың көлемін қалыпты жағдайда ауыстыруды есептеу.

V_o=P·V_(газ) ·T_o/P_o·T

13

Еріген заттың массалық (көлемдік) үлестерін анықтау.

ώ%(зат) =m_{ерігензат}/m_{ерітінді}100% ώ%(зат) =m_{ерігензат}/ v_{ерітінді}ρ_{ерітінді} 100% ώ% = v_{ерігензат}/v_{ерітінді}100%

14

Ерітіндінің молярлық концентрациясын анықтау.

C_M= m_{ерітінді}/ m(зат)·v_{ерітінді} C_M= ώ%(зат)·ρ_{ерітінді}/100% M_(зат)

C_M= ώ%(зат)·ρ_{ерітінді})·v_{ерітінді} /100% M_(зат)

C_M= v_{ергензат} / v_{ерітінді}

15

Химиялық реакцияға түскен ерітінділердің көлемі мен нормалдығының өзара қатынасы.

V₁/V₂=C₂/C₁